21 december 2009
De Universiteit Utrecht en SRON Netherlands Institute for Space Research hebben een samenwerkingsovereenkomst gesloten. Beide instituten werken al jarenlang samen, maar hebben nu concrete afspraken gemaakt over gezamenlijke onderzoeksprogramma's op het gebied van astrofysica, aardgericht onderzoek en planeetonderzoek. SRON zal ook bijdragen leveren aan het onderwijs van de faculteit Bètawetenschappen van de Universiteit Utrecht. Door intensiever samen te werken willen SRON en de Universiteit Utrecht hun slagkracht in het wetenschappelijk onderzoek vergroten, meer externe financiering binnenhalen en het onderwijs in Utrecht verder versterken. SRON, met vestigingen op de universiteitsterreinen van de Universiteit Utrecht en de Rijksuniversiteit Groningen, heeft een sterke internationale reputatie op het terrein van het astrofysisch ruimteonderzoek, het aardgericht onderzoek vanuit de ruimte, de ontwikkeling en bouw van ruimte-instrumenten en het verzamelen en verwerken van unieke gegevens. De Universiteit Utrecht heeft veel fundamenteel wetenschappelijke kennis en ervaring.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)

17 december 2009
President Obama zal het Amerikaanse congres volgend jaar vragen om geld uit te trekken voor een nieuwe draagraket, waarmee mensen naar de maan, planetoïden en de manen van Mars kunnen worden gebracht. Dat is besloten tijdens een bijeenkomst tussen de Amerikaanse president en NASA-topman Charles Bolden. De NASA zal in 2011 1 miljard dollar extra krijgen voor de ontwikkeling van de draagraket en de verbetering van het contingent aardobservatiesatellieten. Het huidige NASA-plan voor de bemande verkenning van de ruimte draait om het 3,5 miljard dollar kostende Constellation-programma. Maar de draagraket die voor dat programma is ontwikkeld, de Ares 1, kampt met zo veel technische en financiële problemen, dat de inzet ervan steeds meer op losse schroeven kwam te staan. Een adviescommissie drong eerder dit jaar dan ook aan op een forse koerswijziging van NASA, en een vergroting van het budget met 3 miljard dollar. Zoveel geld krijgt NASA dus niet, maar gezien de slechte economische situatie mag het besluit van Obama toch opmerkelijk worden genoemd. Volgens insiders is het Witte Huis ervan overtuigd dat de schaarse NASA-gelden beter besteed kunnen worden aan een lichtere draagraket dan de Ares 1, die al in 2018 inzetbaar zou kunnen zijn. Ondertussen zouden Europese landen, Japan en Canada dan kunnen worden gevraagd om te werken aan een maanlander en modules voor een maanbasis, wat de VS enkele miljarden dollars zou besparen. Commerciële partijen zouden de bevoorrading van het internationale ruimtestation ISS voor hun rekening moeten nemen. Het staat nog niet vast wanneer het nieuwe Amerikaanse ruimtevaartbeleid officieel zal worden aangekondigd. De verwachting is dat dit uiterlijk 1 februari 2010 het geval zal zijn.
Meer informatie:
Obama Backs New Launcher and Bigger NASA Budget

17 december 2009
Ter gelegenheid van het Internationaal Jaar van de Sterrenkunde is een website gestart waarop amateur- en vakastronomen melding kunnen maken van hemelverschijnselen waar zo gauw geen verklaring voor te vinden is. Doel van de website - die ook tal van voorbeelden geeft van vreemde, maar verklaarbare fenomenen - is om meer inzicht te krijgen in alle kortstondige verschijnselen in de aardatmosfeer. De officiële term voor zulke verschijnselen is UAP, wat staat voor Unidentified Aerospace Phenomena, het grote publiek kent ze waarschijnlijk beter als UFO's (Unidentified Flying Objects). Op de UAP-website staan formulieren (Engels- en Franstalig) die na het zien van zo'n verschijnsel kunnen worden ingevuld. Daarop moeten gegevens worden ingevuld over onder meer de plaats, tijd, snelheid en afstand van de UAP. Samen met de ingevulde formulieren kunnen ook foto's en video-opnamen worden ingezonden.
Meer informatie:
The Unidentified Aerospace Phenomena (UAP) 2009 Observations Reporting Scheme

16 december 2009
Binnen tien jaar zullen wetenschappers jaarlijks mogelijk tientallen paren van zwarte gaten ontdekken. Dat schrijven sterrenkundigen van de universiteit van Bonn (Duitsland) in het vaktijdschrift Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. Zij baseren hun conclusie op modelberekeningen van het gedrag van sterren in sterrenhopen. Sterrenhopen zijn verzamelingen van tientallen tot miljoenen sterren. De zwaarste daarvan raken heel snel door hun waterstofvoorraad heen en eindigen hun bestaan al enkele miljoenen jaren na hun ontstaan met een supernova-explosie. Het restant van zo'n supernova is een neutronenster of een zwart gat. Ook in sterrenhopen zijn nabije ontmoetingen tussen sterren schaars, maar door het grote aantal sterren kunnen ze toch met enige regelmaat plaatsvinden. En in sommige gevallen zullen ook twee zwarte gaten elkaar tegenkomen en een bizarre 'dubbelster' gaan vormen. De algemene relativiteitstheorie voorspelt dat zo'n tweetal om elkaar draaiende kolossen golven veroorzaken in het weefsel van ruimte en tijd: zogeheten zwaartekrachtsgolven. Hoe kleiner hun onderlinge afstand, des te groter de golven, zeker als het uiteindelijk ook nog eens tot een samensmelting komt. Volgens de Bonner sterrenkundigen zal de volgende generatie van zwaartekrachtsgolfdetectoren in staat zijn om zulke gebeurtenissen tot op afstanden van enkele miljarden lichtjaren waar te nemen. De eerste van deze detectoren, de Advanced Laser Interferometer Gravitational-wave Observatory, komt in 2015 in bedrijf.
Meer informatie:
Black Holes In Star Clusters Stir Up Time And Space

14 december 2009
Volgens natuurkundigen van drie Amerikaanse onderzoeksinstituten leidt het instorten van een zware ster niet per definitie tot de vorming van een zwart gat. In veel gevallen zou de collaps blijven steken in een voorstadium dat een 'elektrozwakke ster' wordt genoemd. Een gewone ster bestaat bij de gratie van de fusiereacties die zich in zijn kern afspelen. Bij deze reacties worden lichte elementen zoals waterstof en helium omgezet in zwaardere. Maar zodra de kernbrandstof opraakt, gaat het mis: bij gebrek aan tegendruk stort het hart van de ster onder zijn eigen gewicht ineen. Middelzware sterren eindigen dan als compacte neutronensterren. En zware sterren zouden nóg verder ineenstorten: tot zwarte gaten. Volgens de natuurkundigen is het echter denkbaar dat zware sterren op het laatste moment nog een nieuwe energiebron aanspreken. Daarbij zouden quarks, de deeltjes waaruit de protonen en neutronen in normale atoomkernen bestaan, worden omgezet in veel lichtere deeltjes zoals elektronen en (vooral) neutrino's. De energie die daarbij vrijkomt, kan voldoende zijn om het instorten van de ster tot staan te brengen. De zogeheten elektrozwakke ster die zo ontstaat, kan zelfs zoveel massa in energie omzetten, dat hij nooit tot een zwart gat ineenstort. Dat lot zou alleen voorbehouden zijn aan de allerzwaarste sterren.
Meer informatie:
Theorists propose a new way to shine - and a new kind of star

30 november 2009
De grootste deeltjesversneller ter wereld, de Large Hadron Collider (LHC), heeft een nieuw record gevestigd. Sinds gisteravond (zondag 29 november) produceert de LHC deeltjes met een hogere energie dan welke andere deeltjesversneller op aarde dan ook. De tegengesteld gerichte protonenbundels in de versneller bereikten vandaag een relatieve energie van 1,18 TeV (tera-elektronvolt oftewel biljoen elektronvolt). Daarmee werd het vorige record van 0,98 TeV, dat sinds 2001 in handen was van de Amerikaanse Tevatron-versneller, ruimschoots overschreden. De LHC is overigens nog lang niet op volle sterkte. Voor het wetenschappelijke onderzoek dat het eerste kwartaal van 2010 van start zou moeten gaan, is een energie van 7 TeV gewenst.
Meer informatie:
LHC Sets New World Record

30 november 2009
Kort geleden zijn in Zweden twee miniatuur tafelglobes van Willem Janszoon. Blaeu ontdekt. De nietsvermoedende particuliere inbrenger rekende op een minimale opbrengst van zevenduizend euro. Het bleek slechts een fractie van de uiteindelijke opbrengst. De hoogste bieder, Bert Degenaar, verzamelaar en antiquair op de Spiegelgracht te Amsterdam, wist de globes in zijn bezit te krijgen. De nieuwe eigenaar heeft besloten deze globes voor enkele maanden in bruikleen te geven aan het Koninklijk Eise Eisinga Planetarium in Franeker. Het paar globes (aard- en hemelbol) is gemaakt in 1606 en verkeert in goede staat. Met een diameter van 13,5 cm behoren de globes tot de kleinste die door Blaeu zijn vervaardigd.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)

23 november 2009
Al sinds een jaar of twintig worstelen wetenschappers met een raadsel dat maar niet opgelost wil worden. Als een ruimtesonde een scheervlucht langs de aarde maakt om van koers en snelheid te veranderen, treden er soms uiterst kleine, maar meetbare afwijkingen op. De snelheid die de sonde krijgt kan iets groter zijn dan verwacht of kleiner. Maar soms is er ook helemaal geen afwijking, zoals bij de scheervlucht van de Europese ruimtesonde Rosetta, op 13 november jl. Merkwaardig genoeg vertoonde diezelfde Rosetta bij een eerdere scheervlucht (in 2005) wél een snelheidsanomalie. Het is moeilijk om een patroon in de afwijkingen te vinden, en dat maakt het verklaren ervan uitermate lastig. Sommige wetenschappers achten het zelfs mogelijk dat de complete zwaartekrachtstheorie op de schop moet. Maar de meesten zoeken de oorzaak elders: bij getijwerking, afremming door de verste uitlopers van de aardatmosfeer en stralingsdruk van het zonlicht dat de aarde weerkaatst. Helaas kan geen van deze mogelijkheden verklaren waarom het effect soms wél optreedt, maar vaak ook niet. Voorlopig zal de scheervluchtanomalie dus wel een mysterie blijven.
Meer informatie:
Mystery remains: Rosetta fails to observe swingby anomaly
Vreemde gedragingen van ruimtevaartuigen (pdf);

23 november 2009
Voor het eerst zijn er deeltjes gebotst in de grootste deeltjesversneller ter wereld, de Large Hadron Collider (LHC). Dat gebeurde toen CERN-technici twee in tegengestelde richting bewegende bundels protonen elkaars pad lieten kruisen. Deze ontwikkelingen komen slechts drie dagen nadat de LHC voor het eerst in meer dan een jaar weer was opgestart. Vorig jaar september ging het mis bij de voorbereidingen voor de eerste botsingen in de LHC. Door een probleem met de supergeleidende magneten van de versneller lekte er helium in de tunnel, waardoor flinke schade ontstond. Het zal overigens nog wel enkele maanden gaan duren voordat de LHC op volle kracht draait.
Meer informatie:
Two Circulating Beams Bring First Collisions In The Lhc
Voortgang LHC op Twitter

18 november 2009
Twee sleutelinstrumenten van de Hubble-ruimtetelescoop hebben een nieuw thuis gekregen in het Nationale Lucht- en Ruimtevaartmuseum in Washington. De beide instrumenten, de Wide Field and Planetary Camera 2 (WFPC-2) en de Corrective Optics Space Telescope Axial Replacement (COSTAR), zijn bij de laatste onderhoudsmissie in mei uit de ruimtetelescoop gehaald. De WFPC-2-camera wordt beschouwd als het instrument dat Hubble tot een succes heeft gemaakt. In de loop van vijftien jaar heeft de camera meer dan 135.000 opname gemaakt, waaronder er vele in kranten, tijdschriften en boeken en op posters hebben gestaan.
Meer informatie:
NASA Provides Venerable Hubble Hardware To Smithsonian

9 november 2009
Bijna een jaar is er gewerkt aan het realiseren van een bijzonder product: een draaibare sterrenkaart met geheel Friestalige opdruk en gebruiksaanwijzing. De uitgever, Rob Walrecht uit Amersfoort, is geen onbekende: tal van sterrenkundige instituten en volkssterrenwachten maken gebruik van zijn sterrenkaarten, boeken en andere producten. Hij had al planisferen in elf talen, waaronder Deens, Noors, Zweeds, Fins en Groenlands (Inuit). En nu dus ook een Friestalige, die na overleg met de Volkssterrenwacht te Burgum tot stand is gekomen. Het eerste exemplaar wordt op zaterdag 14 november aangeboden aan wethouder Haukje Rypstra van Tytsjerksteradiel (de eerste gemeente, die de Friese taal in het officiële verkeer invoerde). Een draaibare sterrenkaart is een complete sterrenatlas in zakformaat: je kunt er op elk willekeurig moment van de avond of de nacht op aflezen welke sterren, sterrenbeelden en andere hemelobjecten er aan de plaatselijke hemel zichtbaar zijn.
Meer informatie:
Rob Walrecht Planispheres

3 november 2009
Drie astronomen hebben van NWO een Veni-subsidie toegekend gekregen: Jorrit Leenaarts (Universiteit Utrecht), Alessandro Patruno (Universiteit van Amsterdam) en Anders Johansen (Sterrewacht Leiden). Met deze subsidie van 250.000 euro per persoon kunnen zij gedurende drie jaar ideeën ontwikkelen en onderzoek doen.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Persbericht NWO
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

2 november 2009
Masten Space Systems uit Mojave, Californië, en Armadillo Aerospace uit Rockwall, Texas, hebben de eerste en tweede prijs gewonnen in NASA's Lunar Lander Challenge. De twee prijzen, ten bedrage van één miljoen en vijfhonderdduizend dollar, worden op 5 november uitgereikt. Doel van de competitie was het ontwerpen en demonstreren van een ruimtevaartuig dat volledig automatisch verticaal opstijgt, opzij beweegt, een zachte landing uitvoert, en kort daarna opnieuw terugvliegt naar het oorspronkelijke vertrekpunt. Zulke technieken zijn in de toekomst nodig bij het uitvoeren van onbemande landingen op de maan. Masten Space Systems demonstreerde zijn Xoie-ruimteschip op 30 oktober; Armadillo Aerospace voerde de proefvlucht met de Scorpius-raket uit op 12 september. De Lunar Lander Challenge is gemodelleerd naar de beroemde X Prize, die enkele jaren geleden werd uitgeloofd voor het eerste commerciële ruimtevaartbedrijf dat met één toestel in korte tijd twee keer achter elkaar een vlucht kon uitvoeren naar een hoogte van honderd kilometer.
Meer informatie:
NASA and X Prize Announce Winners of Lunar Lander Challenge
NASA's Centennial Challenges
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

2 november 2009
De Australische radioastronoom John O'Sullivan heeft een belangrijke Australische wetenschapsprijs gewonnen voor zijn baanbrekende bijdrage aan het verbeteren van draadloze netwerktechnologie. O'Sullivan deed onderzoek aan de zwakke radiostraling van exploderende zwarte gaten, en ontwikkelde eind jaren zeventig een techniek om verstoringen in die signalen weg te filteren. Begin jaren negentig realiseerde hij zich dat dezelfde technologie het mogelijk maakt om storingsvrije en betrouwbare draadloze netwerkverbindingen tot stand te brengen. O'Sullivans techniek wordt momenteel wereldwijd toegepast in alle draadloze WIFI-netwerken. Voor deze bijdrage heeft O'Sullivan de 2009 Australian Prime Minister Prize for Science gewonnen, ten bedrage van 300.000 dollar.
Australian Prime Minister Prize for Science
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

28 oktober 2009
De lichtsnelheid is echt voor elk foton gelijk. Dat concluderen onderzoekers van NASA op basis van waarnemingen aan een verre gammaflits. De lichtsnelheid bedraagt ongeveer 300.000 kilometer per seconde. Volgens Einsteins relativiteitstheorie is het de hoogst mogelijke snelheid in de natuur. Elk foton (lichtdeeltje) zou zich in een vacuüm met deze snelheid voortbewegen, ongeacht de energie van het foton. Volgens sommige speculatieve theorieën bestaat de structuur van het vacuüm op de allerkleinste schaal echter uit een soort 'ruimtetijdschuim'. Daardoor zouden fotonen met hogere energie een héél klein beetje trager bewegen dan fotonen met lagere energie. De Fermi Gamma-ray Space Telescope, die een jaar geleden werd gelanceerd, heeft op 10 mei 2009 echter een korte gammaflits waargenomen in een sterrenstelsel op 7,3 miljard lichtjaar afstand. Binnen één seconde werden fotonen van de flits ontvangen over een enorm energiebereik. Ondanks het energieverschil (een factor van één miljoen) kwamen deze fotonen toch vrijwel exact gelijktijdig aan, na een reistijd van meer dan zeven miljard jaar. Daaruit blijkt dat de lichtsnelheid voor al die energieën gelijk is, met een nauwkeurigheid van bijna één op een triljoen.
Meer informatie:
Fermi Telescope Caps First Year With Glimpse of Space-Time
Fermi
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

28 oktober 2009
SRON Netherlands Institute for Space Research en het Japan Aerospace Exploration Agency (JAXA) zijn het eens geworden over samenwerking in het ruimte-onderzoek. Eerste stap in de samenwerking is de deelname van SRON aan de ASTRO-H-missie, de Japanse röntgenmissie die grootschalige structuren in het universum gaat bestuderen, evenals extreme omstandigheden nabij zwarte gaten, de versnelling van kosmische deeltjes tot hoge energieën en donkere materie. SRON draagt op diverse fronten bij aan de röntgenspectrometer van ASTRO-H, die voor het eerst tegelijkertijd kaarten én uiterst nauwkeurige spectra kan maken van clusters van sterrenstelsels en overblijfselen van supernova's. SRON leidt ook de voorbereidingen voor SAFARI, de Europese ver-infrarood-spectrometer die in beeld is voor de Japanse ruimtetelescoop SPICA. De overeenkomst tussen SRON en ruimtereus JAXA is ondertekend op woensdag 28 oktober 2009, op de Nederlandse ambassade in Tokio.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

28 oktober 2009
De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie heeft vandaag om 16.30 uur Nederlandse tijd met succes een testmodel van de toekomstige draagraket Ares 1 gelanceerd. De testvlucht (Ares 1-X) duurde in totaal zes minuten en was bedoeld om het gedrag van de nieuwe, 100 meter hoge raket te bestuderen. De lancering was oorspronkelijk gepland voor 27 oktober, maar moest vanwege de weersomstandigheden worden uitgesteld. Ares 1 zou in de toekomst de opvolger van de spaceshuttle kunnen worden, voor wat betreft het in de ruimte brengen van Amerikaanse astronauten. De raket maakt deel uit van het Constellation-programma, waarmee NASA in de toekomst weer opnieuw bemande reizen naar de maan en misschien zelfs naar Mars hoopt uit te voeren. Of Ares 1 ook daadwerkelijk in productie wordt genomen, is onzeker. Een onderzoekscommissie onder leiding van Norman Augustine heeft de Amerikaanse overheid aanbevolen om commerciële draagraketten te gebruiken voor het in een baan om de aarde brengen van astronauten.
Meer informatie:
Ares 1-X testvlucht
Ares 1
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

27 oktober 2009
Autonome robots zullen in de toekomst een steeds belangrijker rol spelen in het onbemande planeetonderzoek. Dat stelt Wolfgang Fink van de Universiteit van Arizona en het California Institute of Technology. Fink en zijn collega's ontwikkelen hardware en software waarmee toekomstige robots met elkaar communiceren, elkaar opdrachten geven en zelf beslissingen nemen. Volgens Fink staan we aan de vooravond van een paradigmaverschuiving in het planeetonderzoek. Tot nu toe worden ruimtesondes vanaf de aarde bestuurd en bediend, met weinig flexibiliteit. In de toekomst is het bijvoorbeeld mogelijk dat een ruimtesonde in een baan rond de Saturnusmaan Titan in contact staat met een ballon in de dampkring van de planeetmaan, met landers op het oppervlak, en met boten in de methaanmeren van Titan. In onderling overleg bepalen ze zelf de beste onderzoeksstrategie.
Meer informatie:
Robot Armada Might Scale New Worlds
Website van Finks team
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

22 oktober 2009
Terwijl de eerste Ares-raket op het lanceerplatform staat te wachten op vertrek, heeft de Augustine-commissie een flinke knuppel in het NASA-hoenderhok gegooid. Hoewel de commissie, die gisteren haar eindverslag publiceerde, geen specifieke aanbevelingen doet voor het bemande ruimtevaartprogramma van de VS, pleit zij wel voor een flexibelere invulling van dat programma. De huidige koers is gericht op een terugkeer naar de maan, het vestigen van een permanente maanbasis en - uiteindelijk - een bemande landing op Mars. Volgens de NASA-commissie zou er de komende tien jaar nog eens 30 miljard dollar nodig zijn om die ambitieuze plannen te realiseren.Omdat de Ares-raket verre van gereed is, en de laatste vlucht van de spaceshuttle voor 2010 op het programma staat, zouden er zelfs zeven jaar lang geen bemande Amerikaanse ruimtevluchten kunnen plaatsvinden - ook niet naar het internationale ruimtestation ISS. De commissie vindt dat verloren tijd en presenteert een aantal alternatieve scenario's. In alle scenario's wordt het shuttle-programma met minimaal een jaar verlengd. Bovendien wordt de suggestie gedaan om de pendelvluchten naar het ISS over te laten aan commerciële partijen. Ondertussen zou dan kunnen worden gewerkt aan een ruimtevaartprogramma dat minder op landingen op de maan en Mars is gefocusseerd. Gedacht kan worden aan missies in een baan om de maan of Mars, of een landing op een nabije planetoïde of zelfs een van de manen van Mars.
Meer informatie:
Seeking A Human Spaceflight Program Worthy Of A Great Nation (pdf)

16 oktober 2009
Op internet circuleren al jarenlang 'voorspellingen' over het einde van de wereld op 21 december 2012. De aardas zou kantelen, er zou een mysterieuze 'Planeet X' op kleine afstand langs de aarde vliegen, er zouden gigantische vloedgolven ontstaan, enzovoort. Al dat onheil zou al zijn voorspeld door de Maya-beschaving: de zogeheten lange telling van hun ingewikkelde kalendersysteem eindigt op 21 december 2012. De doomsday-voorspellingen hebben ook Hollywood bereikt: dit najaar gaat een rampenfilm over het jaar 2012 in première. Twee astronomen hebben nu hun (geruststellende) visie op al deze onheilsprofetieën gegeven. Edwin Krupp van het Griffith Observatory in Los Angeles schreef een artikel in het Amerikaanse maandblad Sky & Telescope ; zonnestelseldeskundige David Morrison van NASA's Ames Research Center schreef over 2012 in Astronomy Beat , een publicatie van de Astronomical Society of the Pacific. Verplichte kost voor wie wil weten wat er waar is (en vooral wat er allemaal níet waar is) van de 2012-hype.
2012-artikel van Edwin Krupp in Sky & Telescope
2012-artikel van David Morrison in Astronomy Beat
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

6 oktober 2009
De prestigieuze Gerard P. Kuiper-prijs voor zonnestelselonderzoek, uitgereikt door de Division of Planetary Sciences (DPS) van de American Astronomical Society, gaat dit jaar naar planeetonderzoeker Tobias Owen van de Universiteit van Hawaii voor zijn vele bijdragen aan een beter begrip van oorsprong en evolutie van ons zonnestelsel. Owen was een student van de Nederlands-Amerikaanse astronoom Gerard Kuiper, die beschouwd wordt als de vader van het Amerikaanse planeetonderzoek. Owen ontdekte o.a. de ijle stofring van Jupiter, en edelgassen en deuterium in de Marsdampkring. Zijn onderzoek aan deuterium (zwaar waterstof) in het zonnestelsel heeft tot nieuwe inzichten in de geschiedenis van het zonnestelsel geleid.
Meer informatie:
Tobias Owen Receives Planetary Astronomy Prize
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

6 oktober 2009
De Nobelprijs Natuurkunde 2009 is toegekend aan Charles Kao voor zijn werk aan de ontwikkeling van glasvezeltechnologie en aan Willard Boyle en George Smith voor hun uitvinding van de charge coupled device (CCD), de lichtgevoelige chip die in moderne consumentencamera's wordt gebruikt. Dat is bekendgemaakt door de Koninklijke Zweedse Akademie van Wetenschappen. Beide technologieën (die overigens weinig met elkaar gemeen hebben) spelen een belangrijke rol in de moderne astronomie. Zonder de CCD-technologie zouden de schitterende opnamen van de Hubble Space Telescope en de verschillende ruimtesondes in ons zonnestelsel niet mogelijk zijn, terwijl optische datatransmissie via glasvezelnetwerken een niet meer weg te denken rol speelt in onder andere de very long baseline interferometry - een techniek die het mogelijk maakt om radiotelescopen onderling te koppelen.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Nobelprijscomité
Overzicht van winnaars Nobelprijs Natuurkunde
Aankondiging Koninklijke Zweedse Akademie van Wetenschappen
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

5 oktober 2009
De Amerikaanse planeetonderzoeker Steve Squyres van de Cornell-universiteit in Ithaca, New York, is de winnaar van de Carl Sagan-medaille voor 2009. Deze onderscheiding van de American Astronomical Society wordt uitgereikt aan astronomen die zich bijzonder verdienstelijk hebben gemaakt voor de popularisering van hun vakgebied. Hij is genoemd naar de Cornell-astronoom Carl Sagan (1934-1996), die onder andere beroemd werd met zijn tv-serie Cosmos. Squyres is wetenschappelijk projectleider van de zeer succesvolle Marswagentjes Spirit en Opportunity die sinds januari 2004 rondrijden op Mars. De medaille wordt deze week uitgereikt tijdens de 41e bijeenkomst van de Division of Planetary Sciences (DPS) van de American Astronomical Society in Fajardo, Puerto Rico.
Meer informatie:
Squyres wins Carl Sagan Medal for public outreach
41e DPS-bijeenkomst
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

5 oktober 2009
De Amerikaanse wetenschapsjournalist Kelly Beatty heeft de eerste Jonathan Eberhart Prize van de Division of Planetary Sciences van de American Astronomical Society gewonnen. De prijs, genoemd naar de vermaarde wetenschapsjournalist Jonathan Eberhart (1942-2003), wordt voortaan jaarlijks uitgereikt voor het beste Engelstalige artikel op het gebied van planeetonderzoek. Beatty kreeg de prijs voor zijn artikel over het onderzoek aan de planeet Mercurius door de Amerikaanse ruimtesonde Messenger, dat in mei 2008 verscheen in het Amerikaanse maandblad Sky & Telescope. Kelly Beatty is lange tijd senior editor van Sky & Telescope geweest. Hij is ook co-auteur van het boek The New Solar System , waarvan inmiddels de vierde, ingrijpend herziene druk is verschenen.
Division of Planetary Sciences
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

28 september 2009
ESA-astronaut André Kuipers lanceert op 30 september samen met de minister van Economische Zaken Maria van der Hoeven en ESA-directeur generaal Jean-Jacques Dordain de nieuwe Nederlandse ruimtevaartorganisatie Netherlands Space Office (NSO). Op 30 september wordt samen met vier astronauten uit het ruimtevaartproject voor 4 VWO van het Northgo-college uit Noordwijk een 'go for launch' gegeven. De lancering in Den Haag is het slotstuk van een middag die in het teken staat van de toekomst van de Nederlandse ruimtevaart. Op het programma staat onder meer een discussie tussen experts over het belang van ruimtevaart voor wetenschap en samenleving. Nu en in de toekomst. Verschillende concrete voorbeelden van Nederlandse bijdragen aan de ruimtevaart, of Nederlandse toepassingen van ruimtevaart worden getoond en gedemonstreerd.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)

15 september 2009
Edwin Mathlener is per 1 december 2009 de nieuwe directeur van Stichting 'De Koepel' in Utrecht, de grootste organisatie in Nederland voor de bevordering van (amateur-)sterrenkunde. Mathlener volgt Mat Drummen op, die met pensioen gaat. Drummen heeft ruim vierendertig jaar leiding gegeven aan het bureau van de stichting, dat gehuisvest is in de historische sterrenwacht Sonnenborgh in Utrecht. Edwin Mathlener is afgestudeerd sterrenkundige, is zeer actief geweest in de Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde (KNVWS) en de Jongerenwerkgroep (JWG) voor sterrenkunde, was enkele jaren hoofdredacteur van het door Stichting 'De Koepel' uitgegeven maandblad Zenit, en verzorgt astronomische lezingen, cursussen en websites.
Stichting 'De Koepel'
Website van Edwin Mathlener
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 september 2009
De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA heeft een rapport gepubliceerd waarin de wetenschappelijke betekenis van het internationale ruimtestation ISS tegen het licht wordt gehouden. Tijdens vijftien ISS-missies in de afgelopen acht jaar zijn 22 technologie-experimenten uitgevoerd, 33 natuurkunde-experimenten, 27 biologische onderzoeken en 32 studies naar het gedrag van het menselijk lichaam onder gewichtloosheid. Volgens het rapport zijn belangrijke doorbraken behaald op uiteenlopende gebieden, zoals de bestrijding van voedselvergiftiging, de behandeling van kanker, en de ontwikkeling van nieuwe materialen die in de toekomst van toepassing kunnen zijn in de ruimtevaart. Het ISS moet in 2010 voltooid zijn. Onduidelijk is nog hoe lang de Amerikaanse overheid het ruimtestation wil blijven gebruiken voor wetenschappelijk onderzoek.
Meer informatie:
NASA Publishes Report about International Space Station Science
Online-versie van het rapport
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

7 september 2009
Rijke verzamelaars opgelet: Uitgeverij van Wijnen in Franeker brengt een facsimile-uitgave op de markt van het boek De Revolutionibus Orbium Coelestium ('Over de omwentelingen van de hemellichamen') van de Poolse astronoom Nicolaus Copernicus. Het origineel verscheen in 1543 en ontketende een omwenteling in het astronomisch denken, doordat Copernicus de zon in het middelpunt van het heelal plaatste. Het boek stond geruime tijd op de Index van verboden boeken. De Revolutionibus is in het Latijn geschreven, en staat vol wiskundige afleidingen en ingewikkelde diagrammen. Van de facsimile-uitgave zijn slechts 100 exemplaren gedrukt, waarvan inmiddels ongeveer de helft is verkocht. De uitgave bevat overigens ook de Poeticon Astronomicon van Gaius Julius Hyginus en de Almagest van Claudius Ptolemaeus. De verkoopprijs bedraagt 2000 euro.
Informatiepagina over de facsimile-uitgave.
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

1 september 2009
Sterrenkundigen hebben met behulp van een Noord-Amerikaans netwerk van radiotelescopen een zeer nauwkeurige meting gedaan van de kromming van de ruimte door de zon. Deze kromming, die het gevolg is van de zwaartekracht van de zon, werd in 1916 voorspeld door Albert Einstein en in 1919 voor het eerst gemeten. Het effect komt tot uiting in kleine positieverschuivingen van hemelobjecten die vlak naast de zon aan de hemel staan. Getalsmatig wordt het effect uitgedrukt in een parameter die gamma wordt genoemd. Einstein voorspelde dat gamma gelijk is aan 1,0. De nieuwe metingen, gebaseerd op positiebepalingen van vier zogeheten quasars, komen uit op 0,9998 met een foutenmarge van 0,0003.
Meer informatie:
Precise Radio-Telescope Measurements Advance Frontier Gravitational Physics

30 augustus 2009
Afgelopen woensdag is brand uitgebroken in het natuurgebied rond de Mount Wilson (Californië). De omvang van de natuurbrand is sindsdien flink toegenomen en vormt een directe bedreiging voor de historische sterrenwacht die op de berg staat. Het laatste personeel heeft de sterrenwacht zaterdag moeten verlaten en het is nu hopen op een goede afloop. Ook NASA's Jet Propulsion Laboratory ligt in de gevarenzone. De Mount Wilson-sterrenwacht, die op een hoogte van ruim 1700 meter ligt, is in 1904 opgericht. De grootste telescoop van de sterrenwacht is de 2,5-meter Hooker-telescoop, die van 1917 tot 1948 de grootste ter wereld was. Met dit historische instrument zijn onder meer de waarnemingen verricht die tot de ontdekking van de uitdijing van het heelal hebben geleid.
Meer informatie:
Station Fire Threatens Mount Wilson
Status van de brand

26 augustus 2009
Het stukje steen dat in 1969 door de Amerikaanse ambassadeur in Nederland, William Middendorf, aan voormalig premier Willem Drees werd geschonken, is geen maansteen. Over de ware aard van de 'maansteen', die door de nabestaanden van Drees aan het Rijksmuseum is geschonken, bestonden al langer twijfels, omdat hij sterk afwijkt van andere maanstenen. Onderzoekers van de Vrije Universiteit van Amsterdam hebben die twijfel bevestigd: het blijkt een stukje versteend hout van onbekende oorsprong te zijn. Waarom de VS onze voormalige premier opzadelde met een nepsteen, zal wel altijd een raadsel blijven. De enige echte Nederlandse maansteentjes zijn te vinden in Museum Boerhaave in Leiden: een klein steentje van de Apollo 17, en een paar gruisdeeltjes van Apollo 11, ingegoten in perspex en bevestigd op houten paneeltjes met een Nederlands vlaggetje.
Meer informatie:
Maansteen blijkt versteend hout
Maanstenen in Nederland

13 augustus 2009
De Internationale Astronomische Unie (IAU), met 145 aangesloten landen en ruim tienduizend leden de grootste sterrenkundige organisatie ter wereld, gaat zich de komende jaren onder andere richten op de ontwikkeling van sterrenkunde-activiteiten in de Derde Wereld. Dat is een van de resoluties die donderdag zijn aangenomen tijdens de slotceremonie van de zevenentwintigste algemene vergadering die de afgelopen twee weken is gehouden in Rio de Janeiro, Brazilië. Het nieuwe programma, onder leiding van vice-president George Miley, wordt gezien als een vervolg van het succesvolle Internationaal Jaar van de Sterrenkunde. Robert Williams, voormalig directeur van het Space Telescope Science Institute, neemt de komende drie jaar het presidentschap van de IAU over van Catherine Cesarksy. Ian Corbett volgt de Nederlandse astronoom Karel van der Hucht op als secretaris-generaal. De achtentwintigste algemene vergadering van de IAU wordt in de zomer van 2012 gehouden in Beijing.
Meer informatie:
IAU General Assembly finishes with the launch of successor to the International Year of Astronomy
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

12 augustus 2009
Nieuwe computersimulaties van exploderende sterren bieden sterrenkundigen een beter inzicht in de uitdijingsgeschiedenis van het heelal. Supernova-explosies van het type Ia ontstaan wanneer een witte dwergster materie van een begeleider opzuigt en daardoor boven een bepaalde kritische massa uitkomt, waarna hij op catastrofale wijze uiteenspat. Je zou dan ook verwachten dat Ia-supernova's allemaal dezelfde lichtkracht hebben, zodat hun waargenomen schijnbare helderheid een directe maat is voor hun afstand. Om die reden worden Ia-supernova's gebruikt als kosmische kilometerpaaltjes, waarmee je de uitdijingsgeschiedenis van het heelal kunt achterhalen. Gedetailleerde simulaties, uitgevoerd met krachtige supercomputers en deze week gepubliceerd in Nature , maken echter duidelijk dat de werkelijke lichtkracht van een supernova mede bepaald wordt door de asymmetrie van de explosie, door de manier waarop we vanaf de aarde tegen die asymmetrische explosie aankijken, en door de precieze chemische samenstelling van de ontploffende ster. Met een deel van die intrinsieke helderheidsverschillen wordt bij het waarnemen van Ia-supernova's al rekening gehouden: een supernova die lichtsterker is dan gemiddeld vertoont ook een trager helderheidsverloop, zodat er voor het helderheidsverschil gecorrigeerd kan worden. De nieuwe simulaties bieden nu echter voor het eerst een verklaring voor die helderheidsverschillen, en maken het mogelijk om in de toekomst veel nauwkeuriger te corrigeren voor allerlei effecten. Dat kan van groot belang zijn bij de interpretatie van de metingen, en mogelijk leiden tot veel nauwkeuriger conclusies over de uitdijingsgeschiedenis van het heelal.
Meer informatie:
Variability of type 1a supernovae has implications for dark energy studies
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

5 augustus 2009
Planeetdeskundige, schrijver en space artist William K. Hartmann, oprichter van het Planetary Science Institute in Tucson, Arizona, ontvangt de 2010 Barringer Medal van de Meteoritical Society. De onderscheiding wordt jaarlijks uitgereikt aan een wetenschapper die zich heeft onderscheiden op het gebied van kosmische inslagen. Hartmann ontwikkelde in de jaren zestig van de vorige eeuw een methode om de leeftijden van planeetoppervlakken af te leiden uit kratertellingen. Al vóór de Apollo-landingen wist hij op die manier de leeftijd van de donkere 'maanzeeën' te bepalen op 3,5 miljard jaar. Zijn artikelen en schilderijen hebben bovendien een belangrijke bijdrage geleverd aan de publiciteit rond het thema kosmische inslagen. Hartmann ontvangt de Barringer Medal volgend jaar tijdens de jaarvergadering van de Meteoritical Society.
Meer informatie:
PSI Founder William K. Hartmann Named 2010 Barringer Medal Winner
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

5 augustus 2009
De Nederlandse astronaut André Kuipers (1958) maakt over ruim twee jaar zijn tweede ruimtevlucht. Kuipers wordt daarmee de eerste Nederlander die meer dan één ruimtevlucht maakt. In april 2004 vloog hij al naar het internationale ruimtestation ISS voor een verblijf van ruim een week in het kader van de Delta-missie. De Telegraaf meldde vanmorgen dat Kuipers in december 2011 opnieuw naar het ISS zal reizen, maar dit keer voor een verblijf van een half jaar. Het bericht is inmiddels door het Ministerie van Economische Zaken bevestigd; de Amerikaanse NASA zal naar verwachting later deze week met een bevestiging komen. Net als in 2004 zal Kuipers met een Russische Sojoez naar het ISS vliegen; NASA neemt naar verwachting in 2010 de spaceshuttle uit de vaart.
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl;

19 juli 2009
Bij de maanlanding van de Apollo 11 veertig jaar geleden speelden radiotelescopen een cruciale rol in de communicatie tussen de astronauten en de thuisbasis. In het kader van 'Echoes of Apollo' - een wereldwijde herdenking van de maanlanding van de Apollo 11 veertig jaar geleden - heeft de radiotelescoop in Dwingeloo een radiotoespraak naar de maan gestuurd.De uizending vanuit Dwingeloo werd verzorgd door radioamateur Jan van Muijlwijk, een van de tientallen vrijwilligers die meehelpen de radiotelescoop in Dwingeloo te restaureren. Onder de roepnaam PI9CAM eerde hij alle astronauten die op de maan zijn geweest door hun namen voor te lezen. Zijn toespraak werd door de radiotelescoop in een radioboodschap naar de maan uitgezonden. De maan kaatste een deel van de uitgezonden radiogolven terug naar de aarde. In dat deel van de wereld dat naar de maan was gekeerd kon men zijn teruggekaatste toespraak beluisteren.
Meer informatie:
CAMRAS
Echoes of Apollo

15 juli 2009
De benoeming van ex-astronaut Charles Bolden (62) als nieuwe topman van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA is bekrachtigd door de Amerikaanse Senaat. Bolden werd enkele weken geleden voorgedragen door president Obama. Bolden maakte tussen 1986 en 1994 vier maal een ruimtevlucht aan boord van de spaceshuttle. Hij maakte onder andere deel uit van de shuttlebemanning die in 1990 de Hubble Space Telescope voor het eerst in een baan om de aarde bracht. Lori Garver (48) is aangesteld als Boldens adjunct.
Meer informatie:
Bolden and Garver Confirmed by U.S. Senate
Biografie Charles Bolden
Biografie Lori Garver
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

14 juli 2009
Het zwaarst bekende scheikundige element, met atoomgetal 112, wordt naar alle waarschijnlijkheid 'copernicum' genoemd, naar de beroemde Poolse astronoom Nicolaus Copernicus (1473-1543), die met zijn ideeën over de centrale plaats van de zon in het zonnestelsel een revolutie in de wetenschap ontketende. Element 112 (met 112 protonen en 165 neutronen in de kern) werd in 1996 voor het eerst geproduceerd door een onderzoeksteam uit Darmstadt onder leiding van Sigurd Hofmann. Het heeft echter een zeer korte levensduur: in een fractie van een seconde vallen de extreem zware atoomkernen weer uiteen. Pas enkele weken geleden kon de ontdekking van Hofmanns team door een andere onderzoeksgroep worden bevestigd. Het bestaan van element 112 wordt nu officieel erkend door de International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC), en binnen een half jaar zal het een definitieve naam krijgen. De groep uit Darmstadt stelt unaniem de naam 'copernicum' voor (met symbool Cp); het is zeer onwaarschijnlijk dat dit voorstel niet wordt overgenomen door de IUPAC. Eerder vernoemde het Duitse team al elementen naar de natuurkundigen Bohr, Meitner en Röntgen.
Meer informatie:
Persbericht GSI Helmholtzzentrum für Schwerionenforschung
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

2 juli 2009
De astronomen Prof. dr. Amina Helmi (Rijksuniversiteit Groningen) en Dr. Andrey Baryshev (SRON) hebben van de European Research Council (ERC) een Starting Grant toegekend gekregen van resp. 1,6 en 0,9 miljoen euro. De ERC is in 2007 door de Europese Unie opgericht voor de financiering van baanbrekend onderzoek. De Starting Grant is bedoeld voor onderzoekers die twee tot negen jaar geleden zijn gepromoveerd en zich willen vestigen als onafhankelijk onderzoeksleider.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

29 juni 2009
Minister Maria van der Hoeven tekent op 2 juli in Den Haag een overeenkomst met de Europese ruimtevaartorganisatie ESA voor de bouw van een nieuwe grotendeels Nederlandse satelliet. Onder gezamenlijke leiding van ESA en de nieuwe Nederlandse ruimtevaartorganisatie Netherlands Space Office (NSO) ontwikkelen Nederlandse bedrijven en instituten het ruimte-instrument TROPOMI (Tropospheric Ozone-Monitoring Instrument). ESA zorgt voor de bouw van de rest van de satelliet. TROPOMI gaat na de lancering in 2014 vanuit de ruimte de mondiale verspreiding van luchtvervuiling en broeikasgassen in kaart brengen. Groen licht voor de bouw van TROPOMI kwam feitelijk tijdens de ESA-conferentie voor ruimtevaartministers in november vorig jaar in Den Haag. Daar besloten de ministers tot de bouw van de satelliet. Eerder had de Nederlandse overheid al 78 miljoen Euro beschikbaar gesteld voor de bouw van het TROPOMI-instrument en de verwerking van de gegevens. TROPOMI is een samenwerking tussen KNMI, SRON, TNO en Dutch Space, in opdracht van het NSO. De wetenschappelijke leiding is in handen van het KNMI. Dutch Space is hoofdaannemer voor de bouw van het instrument. TROPOMI wordt gefinancierd door de ministeries van Economische Zaken, van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, van Verkeer en Waterstaat en van Volkshuisvesting,Ruimtelijke Ordening en Milieu.
TROPOMI
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

29 juni 2009
Uit 3500 sollocitaties heeft de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA negen kandidaten geselecteerd voor de astronautenopleiding in 2009. In augustus beginnen ze met hun training in het Johnson Space Center in Houston, Texas. In de toekomst zullen ze onder andere vluchten uitvoeren naar het internationale ruimtestation ISS. Onlangs selecteerde ook de Europese ESA zes nieuwe astronauten voor toekomstige ISS-missies. Mochten NASA en ESA ooit gaan samenwerken aan nieuwe bemande maanvluchten, dan zullen sommige Amerikaanse en Europese astronauten van de nieuwe selecties elkaar wellicht ooit vergezellen op het maanoppervlak. De negen nieuwe Amerikaanse astronauten zijn Serena Aunon, Jeanette Epps, Jack Fischer, Michael Hopkins, Kjell Lindgren, Kate Rubins, Scott Tingle, Mark Vande Hei en Reid Wiseman.
Meer informatie:
NASA Selects New Astronauts for Future Space Exploration
Informatie over de selectie en training van NASA-astronauten
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

26 juni 2009
Het internationale ruimtestation ISS zal in juli uitzonderlijk helder in ons land te zien zijn. Om mensen te laten weten wanneer ze precies omhoog moeten kijken, heeft journalist Jaap Meijers, met medewerking van sterrenkundejournalist Govert Schilling, een nieuwe online service opgezet: Twisst. Iedereen kan met het blote oog af en toe het internationale ruimtestation ISS voorbij zien komen. Het is een mooi gezicht om het ruimtestation als zeer heldere 'ster' langs de hemel te zien trekken. Mensen die gebruik maken van Twitter kunnen nu een aankondiging krijgen wanneer ISS overkomt op de locatie in hun Twitter-profiel. Het enige dat ze hoeven doen, is Twitter-account @twisst volgen: www.twitter.com/twisst. De service werkte al een tijdje in testfase. Deze week wordt de achterliggende website twisst.nl gepubliceerd, met veel extra informatie zoals een handleiding 'ISS spotten'.
Meer informatie:
Hoe het werkt
Voorbeeld van hoe een melding van een overkomst er op de site uitziet
Meer informatie over ISS en wanneer het te zien is

17 juni 2009
De Italiaans-Russisch-Britse röntgentelescoop JET-X, geassembleerd in het Space Research Centre van de Universiteit van Leicester, wordt komende maandag getransporteerd naar het beroemde Science Museum in Londen. De telescoop is de grootste ruimtetelescoop die ooit in het Verenigd Koninkrijk is gebouwd. Het 450 kilogram zware instrument heeft een middellijn van een meter en is vijf meter lang; de brandpuntsafstand van JET-X bedraagt 3,5 meter. JET-X (Joint European X-ray Telescope) was bedoeld voor de Russische Spectrum X-Gamma satelliet, die oorspronkelijk begin jaren negentig al gelanceerd zou worden. Na vele jaren uitstel is het project uiteindelijk afgeblazen. De technologieën die voor JET-X zijn ontwikkeld, hebben later wel hun weg gevonden in de Europese röntgenkunstmaan XMM-Newton en in de Amerikaanse Swift-satelliet.
JET-X
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

16 juni 2009
Theoretisch astrofysicus Frank H. Shu van de Universiteit van Californië in San Diego krijgt de Shaw-prijs Astronomie 2009. De prijs, waaraan een geldbedrag van één miljoen dollar is gekoppeld, wordt uitgereikt door de Shaw Prize Foundation in Hong Kong en wordt wel de 'oosterse Nobelprijs' genoemd. Shu heeft de afgelopen dertig jaar naam gemaakt met zijn baanbrekende theoretische inzichten in het ontstaan van de spiraalstructuur van sterrenstelsels, de vorming van sterren, en de geboorte van planetenstelsels. De prijs wordt op 7 oktober uitgereikt.
Meer informatie:
UC San Diego Astrophysicist
http://www.shawprize.org/en/shawprize2009/announcement/announcement.html
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

12 juni 2009
Vrijdagmiddag heeft prof. dr. Adriaan Blaauw in Groningen de hoofdprijs van de Nederlandse Sterrenkunde Olympiade 2009 uitgereikt. De prijs, een jaar collegegeld en een waarneemreis naar de Mercatortelescoop op La Palma, ging naar de 18-jarige VWO-leerling Daniel Verschueren uit Nijmegen. Hij haalde de hoogste score op een schriftelijke toets aan het einde van een week intensieve sterrenkunde-masterclasses op het Kapteyn Instituuut van de Rijksuniversiteit Groningen. De tweede prijs, een jaar collegegeld, is gewonnen door de 18-jarige Leon Houben uit Blerick. De andere laureaten waren Jorrit Hagen, Jana Huisman, Anne Leijsen en Pim Overgaauw. De Sterrenkunde Olympiade is een jaarlijks terugkerend evenement dat beurtelings door een Nederlands sterrenkundig instituut wordt georganiseerd. In 2009, het Internationale Jaar van de Sterrenkunde, was dat Groningen.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)

9 juni 2009
In het kader van het Internationaal Jaar van de Sterrenkunde 2009 is het startschot gegeven voor het 'Galileo Teacher Training Program'. Doel van dit onderwijsprogramma is om leerkrachten over de hele wereld van bruikbaar sterrenkundig onderwijsmateriaal te voorzien en hen ook een goede opleiding te geven. In verscheidene landen, waaronder ook Nederland, worden workshops voor leerkrachten georganiseerd, die er uiteindelijk toe moeten leiden dat er in 2012 drie- tot zesduizend gecertificeerde 'Galileo-leerkrachten' zijn. De hoop is dat deze sterrenkundig onderlegde leerkrachten ook na afloop van het Jaar van de Sterrenkunde hun educatieve activiteiten zullen voortzetten.
Meer informatie:
The Galileo Teacher Training Program brings astronomy into the classroom
Galileo Teacher Training Program website

4 juni 2009
Aan de Universitat Autònoma de Barcelona is vandaag een proefproject van start gegaan om aan te tonen dat het mogelijk is om voedsel, water en zuurstof te winnen uit organische afvalstoffen. Een dergelijke vorm van hergebruik kan in de toekomst een belangrijke rol gaan spelen in de bemande ruimtevaart. Het MELiSSA-project (Micro-Ecological Life Support System Alternative) wordt geleid en gefinancierd door de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. In een van de buitenwereld afgesloten systeem moeten de komende twee jaar veertig ratten in leven worden gehouden, dus zonder extra toevoer van water, zuurstof en voedingsstoffen. Het zuurstofverbruik van veertig ratten komt ongeveer overeen met dat van één mens. De MELiSSA-'fabriek' wint zuurstof uit kooldioxide (CO2), en water en voedsel uit urine en faeces. Vergelijkbare technieken zouden in de toekomst ook gebruikt kunnen worden tijdens lange bemande ruimtereizen naar Mars.
MELiSSA-project
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

2 juni 2009
Op vrijdag 5 juni vindt de finale van de TU Delft CanSat competitie plaats. Zes scholierenteams lanceren die dag hun CanSat vanaf het militaire oefenterrein bij 't Harde. Een CanSat is een 'satelliet' ter grootte van een frisdrankblikje waar de scholieren zelf een experimentele satellietmissie voor hebben bedacht. Per raket worden twee CanSats gelanceerd. De raket brengt de satellietjes naar een hoogte van duizend meter, waarna ze aan een daalvlucht beginnen met een door de scholieren zelf gemaakte parachute. Tijdens de daalvlucht en de landing voeren de CanSats hun missie uit. In totaal deden twintig scholen mee aan de CanSat competitie, intensief gesteund door experts van de TU Delft.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

20 mei 2009
De Europese ruimtevaartorganisatie ESA heeft vandaag zes nieuwe Europese astronauten gepresenteerd. Vanaf 2013 zullen ze ruimtevluchten kunnen gaan maken; voornamelijk naar het internationale ruimtestation ISS, maar in de toekomst heel misschien ook naar de maan, als er ooit een gezamenlijk Europees-Amerikaans bemand maanprogramma van de grond komt. De zes nieuwe astronauten zijn Samantha Cristoforetti (Italië), Alexander Gerst (Duitsland), Andreas Mogensen (Denemarken), Luca Parmitano (Italië), Timothy Peake (Verenigd Koninkrijk) en Thomas Pesquet (Frankrijk). De selectie van de Brit Peake is opmerkelijk, omdat het Verenigd Koninkrijk weliswaar ESA-lidstaat is maar geen financiële bijdrage levert aan het Europese bemande-ruimtevaartprogramma.
Meer informatie:
ESA prepares for the next generation of human spaceflight and exploration by recruiting a new class of European astronauts
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 mei 2009
Afgelopen Koninginnedag is, op 90-jarige leeftijd, Venetia Phair-Burney overleden. Hoewel zij zelf geen sterrenkundige was, zal haar meisjesnaam altijd in de sterrenkundige archieven terug te vinden zijn. Venetia Burney was namelijk degene die, als 11-jarig meisje, in 1930 de naam bedacht voor het hemellichaam dat toen nog gold als de negende planeet van ons zonnestelsel. Ze ontleende die naam aan de Romeinse god van de onderwereld: Pluto. Het toeval wilde dat ze die suggestie bij het ontbijt deelde met haar grootvader, die connecties had met een professor in de sterrenkunde aan de universiteit van Oxford. En die gaf het weer door aan de ontdekker van de planeet, Clyde Tombaugh. Indirect was Venetia daarmee ook de naamgeefster van de beroemde hond uit de tekenfilms van Disney. Want die is op zijn beurt weer naar dat verre, inmiddels tot dwergplaneet gedegradeerde hemellichaam genoemd. Als volwassene studeerde Venetia wiskunde aan de Cambridge-universiteit, waarna ze docente economie en wiskunde werd.
Meer informatie:
Venetia Phair dies at 90; as a girl, she named Pluto

7 mei 2009
Bij de verkenning van de buitenste planeten van ons zonnestelsel maken ruimtesondes gebruik van een nucleaire generator. Deze zet de warmte die vrijkomt bij het verval van het radioactieve element plutonium-238 om in elektriciteit. Dat plutonium is in feite een overblijfsel van de nucleaire wapenwedloop ten tijde van de Koude Oorlog. En nu deze wedloop vooralsnog ten einde lijkt gekomen, raakt de plutoniumvoorraad op: rond 2018 zullen de laatste beetjes verbruikt zijn. Dat zou wel eens een probleem kunnen worden voor NASA en ESA, omdat er nog geen goed alternatief voorhanden is. Op grote afstand van de zon is het zonlicht nu eenmaal te zwak om gebruik te kunnen maken van zonnepanelen. Bestaande kernreactors zijn in principe in staat om plutonium-238 te produceren, maar daar is dan wel aanvullende apparatuur voor nodig. De Amerikaanse National Research Council adviseert dan ook om vanaf 2010 geld te reserveren voor de aanmaak van het nogal cruciale radioactieve element.
Meer informatie:
Nuclear fuel for spacecraft set to run out in 2018

6 mei 2009
Uit theoretisch onderzoek van natuurkundige Charles Horowitz van Indiana University blijkt dat het materiaal van de buitenste laag van een neutronenster 10 miljard keer zo ster is als staal (Physical Review Letters, 8 mei). Neutronensterren zijn de ingestorte kernen van zware sterren die als supernova zijn ontploft. Ze zijn slechts een kilometer of tien groot en tollen enorm snel om hun as: in sommige gevallen honderden keren per seconde. Ondanks de sterke zwaartekracht aan zijn oppervlak, zal de buitenkant van een neutronenster niet zo glad zijn als een biljartbal: door interne spanningen in de korst kunnen 'bergjes' ontstaan. En hoe hoger de bergjes, des te groter zijn de verstoringen die de rondtollende neutronenster in het weefsel van ruimte en tijd veroorzaakt - zogeheten gravitatiegolven. Uit de computersimulaties van Horowitz volgt dat het korstmateriaal sterk genoeg is om bergjes van redelijke omvang in stand te houden. De verwachting is dan ook dat de gravitatiegolven van neutronensterren uiteindelijk waarneembaar zullen zijn met instrumenten op aarde.
Meer informatie:
Star crust 10 billion times stronger than steel

1 mei 2009
De Astronomical Society of the Pacific heeft de Bruce Gold Medal - een prestigieuze sterrenkundige onderscheiding die sinds 1898 jaarlijks wordt uitgereikt - toegekend aan Frank Shu. Deze Chinees-Amerikaanse astronoom is vermaard om zijn theoretische bijdragen aan het onderzoek van spiraalvorming in sterrenstelsels en de evolutie van sterren. Daarnaast heeft hij ook bijgedragen aan het onderzoek van meteorieten (chondrieten) en van het gedrag van het planeetringen. Shu heeft vele boeken en artikelen op zijn naam staan, waaronder The Physical Universe: An Introduction to Astronomy, dat al meer dan 25 jaar een standaardwerk is. De uitreiking van de medaille vindt plaats op 15 september.
Meer informatie:
Astronomical Society Of The Pacific Announces 2009 Winner Of The Catherine Wolfe Bruce Gold Medal
Informatie over Frank Shu

8 april 2009
Een team van astronomen onder leiding van de Chinese sterrenkundige Bo Wang heeft een verklaring gevonden voor de onverwacht geringe leeftijd van veel kosmische supernova-explosies. Supernova's van het type Ia ontstaan wanneer materie van een reuzenster op een begeleidende witte dwergster terechtkomt. Na verloop van tijd is de witte dwerg te zwaar en te compact, en stort hij onder zijn eigen gewicht ineen, wat resulteert in een catastrofale explosie. Volgens standaardmodellen kunnen Ia-supernova's optreden wanneer de betreffende sterren leeftijden hebben van minstens een miljard jaar. De afgelopen jaren is echter ontdekt dat ongeveer de helft van alle Ia-supernova's optreedt in sterrenstelsels waar de stervormingspiek minder dan honderd miljoen jaar eerder plaatsvond. Wang en zijn collega's hebben nu computersimulaties uitgevoerd waaruit blijkt dat zulke 'jonge' supernova's verklaard kunnen worden door aan te nemen dat de massa-donerende ster een zogeheten heliumster is. Toekomstige waarnemingen aan supernova's van het type Ia moeten uitwijzen of deze theorie inderdaad klopt. De resultaten van de computersimulaties zijn gepubliceerd in Monthly Notices of the Royal Astronomical Society.
Meer informatie:
Youthful supernovae explained?
Vakpublicatie over het onderzoek
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

7 april 2009
Als machinist en bestuurder van een mobiele kraan heeft minister Ronald Plasterk van OC&W maandag 6 april de grote koepel van de zogenoemde 10-duims kijker van het dak van de Leidse Sterrewacht naar beneden getakeld. Dekoepel kan nu ter restauratie naar de werkplaats worden gereden. De stadsbeeldbepalende Sterrewacht aan de Leidse Witte Singel kwam gereed in 1868, en heeft sterk bijgedragen aan de grote bloei van het Leidse sterrenkundig onderzoek. Sinds 1971 worden de telescopen niet meer door de Leidse astronomen gebruikt - die zijn actief in de wereldwijde ontwikkeling van ultramoderne telescopen - maar nog volop door amateurs. Met de restauratie van de Sterrewacht wordt eind van de winter 2009/2010 begonnen. Een van de belangrijkste elementen ervan is het herstel van de telescoopkoepels. Het loopwerk van de koepels, die elektrisch draaibaar en te openen zijn, dient volledig te worden gereviseerd. Daartoe wordt op straatniveau een werkplaats ingericht.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

7 april 2009
Door met hun eigen telescoop de manen van Jupiter waar te nemen zijn de scholieren Twan Schmittz en Stan Jakobs uit Horn erin geslaagd de massa van Jupiter te bepalen. Met dit project hebben ze de eerste prijs gewonnen in een wedstrijd voor het beste sterrenkundige profielwerkstuk. Die was in het kader van het Internationaal Jaar van de Sterrenkunde georganiseerd door de Universiteit Utrecht. De hoofdprijs is een reis naar La Palma, naar het observatorium Rocque de los Muchachos, waar zij met een professionele telescoop zullen mogen waarnemen. De tweede prijs ging naar vier leerlingen van het Werenfridus College in Hoorn die onder begeleiding van het NIKHEF een detector bouwden om kosmische straling te detecteren. Lotte van Boxtel uit Maastricht is derde geworden met haar profielwerkstuk 'Het geheim van zwarte gaten', en een eervolle vermelding was er voor Carmen Spronk en Manon Luinenburg uit Elburg die een lespakket inclusief interactieve website ontwikkelden over de planeet Mars. De winnaars werden bekendgemaakt tijdens de landelijke publieksmanifestatie 'Laat je verleiden door de sterren' in science center NEMO in Amsterdam, die het afgelopen weekeinde meer dan 7500 bezoekers trok.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl;

5 april 2009
Maar liefst 7570 geïnteresseerden in sterrenkunde brachten dit weekend een bezoek aan science center NEMO in Amsterdam. In het kader van het Museumweekend en het Internationaal Jaar van de Sterrenkunde werd het evenement 'Laat je verleiden door de sterren' gehouden. Het hele weekend was NEMO gratis toegankelijk en kon jong en oud genieten van een hemels programma. Astronomen gaven lezingen voor kinderen en volwassenen over onder andere verre sterrenstelsels en de zoektocht naar buitenaards leven. In verschillende workshops maakten kinderen een zelfgebouwde nevelkamer of pulsar. Op zondag stonden diverse telescopen op het dak van NEMO om de zon eens goed te bestuderen. De radiotelescoop in Westerbork werd bediend vanuit NEMO en gericht op snel rondtollende sterren, zogeheten pulsars, die met animaties en geluid te zien en te horen waren op grote schermen. Met muziek, gedichten en films werd het heelal dichter bij de aarde gebracht. De fototentoonstelling van grote astronomische afbeeldingen blijft nog een tijdje staan op het dak van NEMO. 'Laat je verleiden door de sterren' werd georganiseerd door de astronomenvereniging NAC, NWO-Exacte Wetenschappen, de KNVWS, NOVA en NEMO. Deze samenwerking was ontstaan in het kader van de viering van het Internationaal Jaar van de Sterrenkunde.
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

5 april 2009
Tijdens de 'Avond van de Sterren' op 4 april in science center NEMO Amsterdam heeft Minister Ronald Plasterk de eerste Europapostzegels 2009 in ontvangst genomen uit handen van Linda van Zomeren, Directeur Marketing & Sales bij TNT Post. Op het velletje staat de lens van Christiaan Huygens waarmee hij Titan, de grootste maan van de planeet Saturnus, heeft ontdekt. De andere postzegel gaat over het Nederlandse initiatief voor de bouw van LOFAR, de grootste radiotelescoop ter wereld. Joost Grootens heeft de Europazegels ontworpen. De postzegels zijn vanaf 7 april te koop.
Achtergrondinformatie over de nieuwe Europazagels.
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

27 maart 2009
Op woensdag 1 april aanstaande krijgen achttien vrijwilligers van de stichting CAMRAS een prestigieuze beloning van het zogenoemde Veder Fonds, de stichting Wetenschappelijk Radiofonds Veder. De vrijwilligers van CAMRAS (Stichting C.A. Muller radio Astronomie Station) hebben in hun vrije tijd de Dwingeloo-radiotelescoop van ASTRON weer operationeel gemaakt. Het Veder Fonds reikt deze beloning uit voor de zeer enthousiaste wijze waarop zij dit hebben gedaan. De telescoop kan nu door amateurs en onderwijs gebruikt worden. De uitreiking op 1 april wordt geopend door Prof. Michael Garrett, algemeen directeur van ASTRON.
CAMRAS
Veder Fonds
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

25 maart 2009
Met een bedrag oplopend tot een half miljoen euro per jaar financiert NWO Exacte Wetenschappen (EW) de komende vijf jaar de expertisegroep Allegro. Deze groep ondersteunt astronomen bij de voorbereiding en verwerking van gegevens uit waarnemingen op de telescopen van de Atacama Large Milimeter/submilimeter Array (ALMA) in Chili. Allegro biedt de Nederlandse wetenschap de kans zoveel mogelijk resultaat te halen uit de activiteiten op ALMA. De experts ondersteunen onder andere onderzoek naar het ontstaan en de evolutie van exoplaneten (planeten die op de aarde lijken). De nieuw op te richten Nederlandse groep experts wordt gevestigd aan de Sterrenwacht in Leiden.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
ALMA
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl;

25 maart 2009
RadioNet, het Europese programma voor radiosterrenkunde, ontvangt een subsidie van 10 miljoen euro van de Europese Commissie in het kader van het Seventh European Framework Programme (FP7). RadioNet is een internationaal samenwerkingsverband van 26 instituten in 13 landen, onder voorzitterschap van Michael Garrett, directeur van de stichting ASTRON in Dwingeloo. Doel van het nieuwe programma is: het bevorderen van internationale samenwerking binnen de Europese radioastronomie (zoals dat onder andere al gebeurt binnen het European VLBI Network), en het voorbereiden van de Europese deelname aan internationale projecten zoals de Square Kilometer Array (SKA).
Meer informatie:
10 Million Euro for RadioNet FP7!
RadioNet
Persbericht Max-Planck-Institut für Radioastronomie
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 maart 2009
Meetgegevens van de grootste radioschotel ter wereld kunnen binnenkort geanalyseerd worden door een wereldwijd netwerk van thuiscomputers. Op die manier hopen sterrenkundigen nieuwe pulsars op het spoor te komen, en uiteindelijk directe aanwijzingen te vinden voor het bestaan van zwaartekrachtgolven. Einstein@Home, een van de grootste 'distributed network'-programma's ter wereld, maakt gebruik van de gezamenlijke kracht van honderdduizenden thuiscomputers om radiowaarnemingen door te spitten op zoek naar pulsars - compacte, snel rondtollende neutronensterren. Door nu ook de metingen van de 300-meter Arecibo-radiotelescoop op Puerto Rico beschikbaar te stellen via Einstein@Home, moet het mogelijk zijn om nieuwe pulsars in dubbelstersystemen te vinden, waaronder exemplaren met een omlooptijd van hooguit enkele tientallen minuten. Zulke compacte dubbelstersystemen zenden volgens Einsteins relativiteitstheorie zwaartekrachtgolven uit - verstoringen in de ruimtetijd die in principe waarneembaar moeten zijn met gevoelige detectoren op aarde.
Meer informatie:
New Einstein@Home effort launched: home computers to search Arecibo data for new pulsars
Einstein@Home
Arecibo-radiotelescoop
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 maart 2009
Op 25 maart is het veertig jaar geleden dat het Europese observatorium op Cerro La Silla in Chili officieel in gebruik werd genomen. De Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) werd op 5 oktober 1962 opgericht door België, Duitsland, Frankrijk, Nederland en Zweden, op initiatief van de Nederlandse astronoom Jan Oort. Een jaar later werd Chili gekozen als locatie voor het nieuw te bouwen observatorium, en in oktober 1964 werd de bergtop La Silla ('het zadel') aangekocht. De eerste telescoop werd in 1966 in gebruik genomen, en nadat enkele andere telescopen volgden, vond de inauguratie van de sterrenwacht plaats op 25 maart 1969. Later werden op La Silla onder andere de grote 3,6-meter telescoop en de 3,5-meter New Technology Telescope in gebruik genomen. Tijdens de hoogtijdagen van de sterrenwacht waren er vijftien afzonderlijke telescopen in bedrijf. Inmiddels heeft de meeste ESO-activiteit zich verplaatst naar Cerro Paranal, waar de Very Large Telescope is gebouwd. Op La Silla wordt echter nog steeds belangrijk astronomisch werk verricht, onder andere op het gebied van exoplaneten.
Meer informatie:
ESO’s First Observatory Celebrates 40th Anniversary
Historie ESO
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 februari 2009
De lancering van het Amerikaanse Orbiting Carbon Observatory (OCO) is mislukt. De lancering, met behulp van een Taurus XL-raket vanaf de luchtmachtbasis Vandenberg in Californië, vond om vijf minuten voor elf Nederlandse tijd plaats. Naar het zich laat aanzien is het afstoten van de neuskegel van de raket niet gelukt. De satelliet is zo goed als zeker in de oceaan terechtgekomen, in de buurt van Antarctica. Het Orbiting Carbon Observatory zou vanuit een baan om de aarde gedetailleerd onderzoek gaan doen aan de kooldioxide-huishouding van de aardse dampkring. Op 23 januari werd met succes een Japanse kunstmaan gelanceerd met een vergelijkbaar instrumentarium aan boord.
Laatste OCO-nieuws op spaceflightnow.com
Orbiting Carbon Observatory
Persbericht Jet Propulsion Laboratory
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

19 februari 2009
Astronomen vieren dit jaar het Internationaal Jaar van de Sterrenkunde. Directe aanleiding zijn de eerste (gepubliceerde) hemelwaarnemingen door de Italiaanse geleerde Galileo Galilei, precies 400 jaar geleden. Zijn ontdekkingen, waaronder de vier grote manen van Jupiter, waren van grote betekenis voor ons wereldbeeld, waarin tot dan toe de aarde centraal stond. Maar wat is daarvan blijven hangen bij het grote publiek? Om daar achter te komen, hebben drie grote Britse wetenschappelijke instituten een enquête gehouden. Daaruit blijkt dat bijna een derde van de Britten de naam Galileo Galilei net zo gemakkelijk in verband brengen met wijn, mode of een beroemd schip als met de sterrenkunde. Bovendien heeft driekwart van de ondervraagden het (onjuiste) vermoeden dat Galilei de ontdekker is van de planeet Neptunus of het zwarte gat in het centrum van ons Melkwegstelsel, of gewoon geen idee.
Meer informatie:
What Did Galileo Actually Do?;

12 februari 2009
Bij de botsing van twee communicatiesatellieten, afgelopen dinsdag, is een gigantische hoeveelheid ruimteschroot geproduceerd. De kleine en grote brokstukken vormen mogelijk een bedreiging voor andere satellieten, en misschien zelfs voor het internationale ruimtestation ISS. De botsing van de Amerikaanse Iridium 33-satelliet en de inactieve Russische Cosmos 2251-kunstmaan vond op 10 februari om 17.55 uur Nederlandse tijd plaats, op 790 kilometer hoogte boven Siberië. Waarom niemand de botsing heeft zien aankomen is momenteel nog onduidelijk; het Amerikaanse Strategic Space Command houdt met radar de banen en bewegingen van 18.000 satellieten en brokstukken groter dan 10 centimeter in de gaten. De twee satellieten, met massa's van respectievelijk ruim 500 en ruim 900 kilogram, knalden met een onderlinge snelheid van tienduizenden kilometers per uur op elkaar. Tot nu toe zijn al meer dan 600 brokstukken van de botsing gedetecteerd. De banen daarvan zullen de komende dagen zo nauwkeurig mogelijk worden vastgelegd. Het is voor het eerst dat twee intacte kunstmanen met elkaar in botsing zijn gekomen.
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl;

4 februari 2009
Op 31 januari is de Nederlandse Sterrenkunde Olympiade 2009 van start gegaan. Nederlandse middelbare scholieren kunnen tot 11 april in een eerste ronde de opgaven maken en inzenden die te vinden zijn op de website www.sterrenkundeolympiade.nl. De twintig beste deelnemers zullen worden uitgenodigd voor de vervolgronde: een masterclass aan de Rijksuniversiteit Groningen, die in juni zal plaatsvinden. Deze week wordt afgesloten met een finale. De hoofdprijs is een reis naar La Palma (Canarische Eilanden), waar de winnaar zelf waarnemingen gaat doen met een professionele telescoop. De scholieren worden met de opgaven uitgedaagd hun kennis van de natuur- en wiskunde te gebruiken in vraagstukken over bijvoorbeeld ons eigen zonnestelsel, de structuur van de Melkweg, de oerknal en planeten buiten ons zonnestelsel. De olympiade is bedoeld om leerlingen enthousiast te maken voor de sterrenkunde.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Nederlandse Sterrenkunde Olympiade 2009

2 februari 2009
Het programma Google Earth heeft er een nieuwe optie bij. Iedereen kan nu beschikken over een gedetailleerde, driedimensionale voorstelling van de planeet Mars: Google Mars 3D. In de nieuwe modus kan de rode planeet op soortgelijke wijze worden verkend als de aarde. Het is bijvoorbeeld mogelijk om virtuele vluchten door de enorme ravijnen op Mars te vliegen en de reusachtige schildvulkanen te verkennen. Ook kan Mars worden bekeken door de 'ogen' van de Marswagentjes Spirit en Opportunity. De nieuwe versie van Google Earth kent overigens nóg een belangrijke toevoeging: ook de oceaanbodem van de aarde kan nu worden verkend.
Meer informatie:
NASA and Google Launch Virtual Exploration Of Mars
Google Earth

2 februari 2009
Astrofysicus Neil Gehrels van het Goddard Space Flight Center (GSFC) van NASA krijgt de Henry Draper Medal van de National Academy of Sciences (NAS). De NAS eert jaarlijks een aantal wetenschappers voor hun verdiensten in hun eigen vakgebied. Gehrels krijgt de medaille (plus een geldbedrag van 15.000 dollar) voor zijn pionierswerk op het gebied van de gammasterrenkunde. Hij was/is nauw betrokken bij het Compton Gamma Ray Observatory, de gammasatelliet Swift en de in juni 2008 gelanceerde Fermi Gamma-ray Space Telescope. GSFC-collega Peter Serlemitsos heeft een andere prijs gekregen: de Joseph Weber Award van de American Astronomical Society. Deze prijs is toegekend voor Serlemitsos' belangrijke bijdragen aan de ontwikkeling van röntgendetectors, zoals die al sinds de jaren zestig bij allerlei ballon- en ruimtemissies zijn gebruikt.
Meer informatie:
National Academy of Sciences Honors NASA's Neil Gehrels for Science Contributions
NASA Goddard Astrophysicist Peter Serlemitsos Wins Joseph Weber Award;

30 januari 2009
Per 1 februari verlaat algemeen directeur prof. ir. Karel Wakker het Nederlands ruimteonderzoeksinstituut SRON wegens het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. De huidige adjunct-directeur dr. Roel Gathier treedt vanaf die datum op als waarnemend algemeen directeur, tot aan de benoeming van een nieuwe algemeen directeur. Wakker had de leiding over SRON vanaf oktober 2003. Wakker loodste SRON met succes door een aantal voor het instituut en voor de Nederlandse ruimtevaart cruciale jaren. Onder zijn leiding legde SRON de laatste hand aan het ruimte-instrument HIFI, het meest geavanceerde ruimte-instrument van Nederlandse bodem ooit. SRON leverde HIFI op tijd en perfect werkend af aan de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. Dit voorjaar staat de lancering gepland van HIFI aan boord van de ESA-ruimtetelescoop Herschel. Ook zette SRON onder Wakkers leiding de eerste stappen op het gebied van instrumentontwikkeling ten behoeve van planeetonderzoek.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

29 januari 2009
De Amerikaanse astronomen Charles Bailyn (Yale University), Jeffrey McClintock (Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics) en Ronald Remillard (Massachusetts Institute of Technology) hebben gezamenlijk de 2009 Bruno Rossi-prijs gewonnen. Die prijs wordt uitgereikt door de High Energy Astrophysics Division van de American Astronomical Society. Hij is genoemd naar de Italiaanse natuurkundige en kosmische-stralingsexpert Bruno Rossi. Bailyn, McClitock en Remillard krijgen de prijs voor hun werk aan de massabepaling van stellaire zwarte gaten in dubbelstersystemen in het Melkwegstelsel. Dankzij die precieze massabepalingen kwam onomstotelijk vast te staan dat de compacte objecten in de (röntgen-)dubbelstersystemen in veel gevallen geen neutronensterren kunnen zijn, maar dat er ook vaak sprake is van zwarte gaten, ontstaan bij de terminale explosie van zware reuzensterren die aan het eind van hun leven zijn gekomen.
High Energy Astrophysics Division
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

29 januari 2009
Zuid-Korea wordt een van de 'founding members' van de Giant Magellan Telescope. Het Korea Astronomy & Space science Institute (KASI) zal daartoe op 6 februari een overeenkomst ondertekenen met het Carnegie Institution for Science. De Giant Magellan Telescope wordt een reuzentelescoop met zeven 8,4-meter spiegels (één in het midden en zes eromheen) die samen de gevoeligheid en de beeldscherpte opleveren van een 25-meter telescoop. De telescoop komt te staan op Cerro Las Campanas in het noorden van Chili; de bouw moet rond 2019 zijn voltooid. Behalve het Koreaanse instituut en het Carnegie-instituut wordt aan de bouw van de monstertelescoop ook deelgenomen en meebetaald door de Harvard-universiteit, het Smithsonian Astrophysical Observatory, Texas A&M University, de Universiteit van Arizona, de Universiteit van Texas in Austion, de Australian National University en Astronomy Australia Limited.
Giant Magellan Telescope
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

28 januari 2009
Ter gelegenheid van het Internationaal Jaar van de Sterrenkunde biedt het Space Telescope Science Institute iedereen de gelegenheid om te stemmen op een nieuw waarnemingsobject voor de succesvolle Hubble Space Telescope. Bezoekers van de speciale website kunnen uit tien waarnemingsobjecten kiezen die nooit eerder door de ruimtetelescoop zijn bekeken. Wie een stem uitbrengt, maakt automatisch kans op een van de honderd foto's van het winnende object die ter beschikking worden gesteld. Stemmen kan nog tot 1 maart; de resultaten worden begin april bekendgemaakt.
Meer informatie:
Hubble's Next Discovery, You Decide
Persbericht NASA
Breng je stem uit
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

26 januari 2009
De American Astronomical Society (AAS), een van de grootste verenigingen van beroepsastronomen ter wereld, heeft de prijswinnaars voor 2009 bekendgemaakt van de verschillende onderscheidingen die de vereniging jaarlijks toekent. George Preston van de Carnegie Observatories ontvangt de Henry Norris Russell-prijs voor zijn werk aan RR Lyrae-sterren en de chemie van het Melkwegstelsel; Joshua Bloom van de Universiteit van Californië in Berkeley krijgt de Newton Lacey Pierce-prijs voor zijn onderzoek aan gammaflitsen; Alicia Soderberg van het Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics heeft de Annie Jump Cannon-prijs gewonnen voor haar werk aan de relatie tussen gammaflitsen en supernova-explosies; Scott Gaudi van de Ohio State University ontvangt de Helen B. Warner-prijs voor zijn onderzoek aan exoplaneten via de microlenstechniek; Peter Serlemitsos van NASA's Goddard Space Flight Center krijgt de Joseph Weber-prijs voor de ontwikkeling van röntgendetectoren. Ook George Coyne van de Vaticaan-sterrenwacht, Mary Hemenway van de Universiteit van Texas, Steve Mandel van het Hidden Valley Observatory, en Linda Sparke en John Gallagher van de Universiteit van Wisconsin vielen in de prijzen. Len Cowie van de Universiteit van Hawaii krijgt de Dannie Heineman-prijs voor zijn kosmologisch onderzoek; deze prijs wordt gezamenlijk uitgereikt door de AAS en het American Institute of Physics.
Prijzenpagina van de American Astronomical Society
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

15 januari 2009
Theoretici vragen zich al heel lang af hoe zware sterren van soms meer dan honderd zonsmassa's kunnen ontstaan. Eigenlijk zou je verwachten dat ze, lang voor die omvang wordt bereikt, al het gas en stof uit hun omgeving weg blazen. Maar dat probleem lijkt minder groot dan het ooit leek. Amerikaanse sterrenkundigen hebben een oplossing bedacht, die tevens verklaart waarom zware sterren zo vaak deel uitmaken van meervoudige stersystemen. De vorming van stellaire begeleiders blijkt een neveneffect te zijn van de geboorte van superzware sterren (Science Express, 15 januari). De belangrijkste bevinding is echter dat de stralingsdruk de vorming van zware sterren niet verhindert. Stralingsdruk is de kracht die elektromagnetische straling uitoefent op de oppervlakken die zij treft. Sterren van enkele tientallen zonsmassa's produceren al zó veel straling, dat ze de gaswolk waar ze uit geboren worden helemaal aan flarden blazen. Toch zijn er ook sterren die veel zwaarder zijn dan dat. De nieuwe computersimulatie laat zien hoe dat mogelijk is. In de samentrekkende gaswolk ontwikkelen zich instabiliteiten, waardoor er 'gaten' in wolk ontstaan waarlangs een groot deel van de straling naar de ruimte ontsnapt. Elders blijft gas naar de ster-in-wording toe stromen.
Meer informatie:
New study resolves mystery of how massive stars form

15 januari 2009
Vandaag is in Parijs het officiële startschot gegeven voor het Internationaal Jaar van de Sterrenkunde. Dat jaar 'markeert de 400ste verjaardag van Galileo Galilei's eerste astronomische waarneming met een telescoop', zoals het officieel heet. Maar Britse sterrenkundigen en historici willen daar toch een kanttekening bij plaatsen. Galilei was namelijk zeker niet de eerste die een telescoop omhoog - of beter gezegd: op de maan - richtte. De Engelse wiskundige Thomas Harriot (1560-1621) was hem enkele maanden vóór, maar anders dan Galilei publiceerde hij zijn waarnemingen niet. Dat is extra jammer, omdat zijn tekeningen veel beter waren. Net als Galilei maakte Harriot gebruik van een 'Hollandse kijker'.
Meer informatie:
Thomas Harriot: A telescopic astronomer before Galileo

9 januari 2009
De Britse Royal Astronomical Society heeft de winnaars bekendgemaakt van een groot aantal prijzen, medailles en onderscheidingen in de astronomie en de geofysica. De Gold Medal (genoemd naar astrofysicus Thomas Gold) is toegekend aan astrochemicus David Williams van University College London. De Eddington Medal (genoemd naar Arthur Eddington) gaat naar James Pringle van de Universiteit van Cambridge voor zijn werk aan accretieschijven in dubbelstersystemen. Sarah Bridle van University College London ontvangt de Fowler Prize (genoemd naar Willy Fowler) voor haar baanbrekende bijdragen aan de kosmologie. Andere Royal Astronomical Society-prijswinnaars op het gebied van de sterrenkunde zijn Peter Ade (University of Cardiff), Sir Arnold Wolfendale (University of Durham), en het SCUBA-team dat de Sub-millimetre Common User Bolometer Array (SCUBA) van de James Clerk Maxwell Telescope ontwikkelde en bouwde.
Meer informatie:
World's leading astronomers and geophysicists honoured by Royal Astronomical Society
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

9 januari 2009
Precies 400 jaar geleden richtte Galileo Galilei voor het eerst een telescoop op de hemel. Hij ontdekte bergen en kraters op de maan, en manen bij Jupiter. Maar wat zág hij nou eigenlijk? In het kader van het Internationaal Jaar van de Sterrenkunde hebben sterrenkundigen en curatoren van de Arcetri-sterrenwacht en het museum voor wetenschapsgeschiedenis in Florence (Italië) één van de kijkertjes van Galilei gereconstrueerd (Physics World, 5 januari 2009). Om een vergelijkbaar telescoopje te verkrijgen, is een zo nauwkeurig mogelijke kopie gebouwd van de kijker die Galilei in 1610 aan zijn geldschieter, de groothertog van de Toscane, heeft geschonken. Het 93 cm lange instrument bestaat uit een bolle en een holle lens, en vergroot 20 keer. Reconstructie van het iets sterkere instrument waarmee Galilei zijn belangrijkste ontdekkingen deed, is helaas niet mogelijk: daarvan is alleen het objectief bewaard gebleven. Het team heeft al waarnemingen gedaan van de maan en Saturnus, en zal nog beelden vastleggen van de Jupitermanen en de schijngestalten van Venus. Het is de bedoeling dat de beelden, gemaakt met een moderne ccd-camera, uiteindelijk op een website te zien zullen zijn. Het is de grote wens van de onderzoekers om uiteindelijk ook beeldreconstructies te kunnen maken van hoe Galilei zélf de hemellichamen zag. Bekend is dat Galilei blind gestorven is, en de onderzoekers zouden graag de graftombe van de Italiaanse geleerde openen om DNA te verzamelen en de aard van zijn oogafwijking vast te stellen. De basiliek waarin de tombe staat geeft vooralsnog echter geen toestemming voor dit enigszins macabere project.
Meer informatie:
Let the global astronomy celebrations begin

7 januari 2009
Niet alleen de aarde, maar ook andere planeten, de zon en veel sterren hebben een magnetisch veld. De sterkten van deze velden lopen sterk uiteen. Waar het magneetveld van Jupiter al tien keer zo sterk is als dat van de aarde, zijn er sterren met een veld dat nog eens duizend keer sterker is. Een goede verklaring voor deze verschillen ontbrak tot nog toe. Bovendien werden de magnetische velden van planeten en sterren op verschillende manieren verklaard. Wetenschappers van het Max-Planck-Institut für Sonnensystemforschung en de universiteit van Göttingen hebben nu echter een theorie ontwikkeld die voor alle snel roterende hemellichamen geldt. Volgens deze theorie zijn slechts twee factoren bepalend voor de sterkte van een magneetveld: de hoeveelheid energie die het hemellichaam uitzendt en zijn dichtheid (Nature, 8 januari 2009). Daarnaast moet er in het inwendige van het hemellichaam uiteraard geleidende, gasvormige of vloeibare materie aanwezig zijn, om de benodigde dynamowerking op te wekken die het magnetische veld veroorzaakt. De rotatiesnelheid van het hemellichaam speelt een veel minder grote rol dan tot nog toe werd gedacht: bij één omwenteling per dag is de maximale veldsterkte al bereikt. Belangrijker is de hoeveelheid energie die in het inwendige wordt opgewekt (en dus ook wordt uitgezonden) en voor de opwekking van het magnetische veld beschikbaar is.
Meer informatie:
Wie stark ist das Magnetfeld bei Himmelskörpern?

 

31 december 2008
Het Internationaal Jaar van de Sterrenkunde (2009) duurt een seconde langer dan normaal. In de nieuwjaarsnacht, om 01.00 uur Nederlandse tijd (00.00 uur Wereldtijd), wordt voor de 24ste keer sinds 1972 een schrikkelseconde ingelast. Dat is nodig om de klok synchroon te laten lopen met de aardrotatie, die héél langzaam (en onregelmatig) vertraagt, voornamelijk door de getijdenwerking van de maan. Overigens bestaat de kans dat binnenkort wordt besloten tot afschaffing van de schrikkelseconde, mogelijk in 2013. Het idee is dan om het verschil met de aardrotatie op te laten lopen tot bijvoorbeeld een uur, en dan één keer een forse correctie toe te passen, bijvoorbeeld door de wereldwijde omschakeling van winter- naar zomertijd achterwege te laten. Het Internationaal Jaar van de Sterrenkunde is door de Verenigde Naties en de Internationale Astronomische Unie uitgeroepen ter gelegenheid van de vierhonderdste verjaardag van de eerste telescopische waarnemingen van Galileo Galilei in 1609. In 135 landen over de hele wereld worden komend jaar tal van publieksactiviteiten georganiseerd. De medewerkers van www.allesoversterrenkunde.nl en www.astronieuws.nl wensen alle bezoekers van deze twee websites een heel voorspoedig, helder en sterrenrijk 2009 toe!
Internationaal Jaar van de Sterrenkunde (Nederlandse website)
Internationaal Jaar van de Sterrenkunde (internationale website)
Alles over de schrikkelseconde (Engelstalige website)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

19 december 2008
Taiwan gaat een grotere rol spelen in het internationale ALMA-project (Atacama Large Millimeter Array) - een schotelpark voor millimeterastronomie dat in aanbouw is op de 5000 meter hoge Chajnantor-vlakte in Chili. ALMA is een samenwerkingsverband van Noord-Amerika (de Verenigde Staten en Canada), Europa (de Europese Zuidelijke Sterrenwacht) en Oost-Azië (met name Japan). Taiwan nam al deel in de Aziatische 'poot' van ALMA, maar gaat nu ook onderdeel vormen van de Noord-Amerikaanse samenwerking. In totaal wordt twintig miljoen dollar in het Noord-Amerikaanse deel van ALMA geïnvesteerd, in ruil voor onder andere extra waarnemingstijd.
Meer informatie:
NRAO Welcomes Taiwan as a New North American ALMA Partner
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

16 december 2008
De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) heeft dertig excellente wetenschappers, onder wie de Amsterdamse astrofysicus Simon Portegies Zwart, een zogeheten Vici-subsidie toegekend. Met deze subsidie van maximaal 1.250.000 euro moet de wetenschapper in vijf jaar tijd een eigen onderzoeksgroep opbouwen. Portegies Zwart (1965, UVA Sterrenkunde/Informatica) focust in zijn wetenschappelijk werk op het onderzoek aan superzware zwarte gaten in de kernen van sterrenstelsels, die meer dan een miljoen keer zwaarder zijn dan de zon. Wanneer twee sterrenstelsels met elkaar in botsing komen zou dat ertoe moeten leiden dat ook hun zwarte gaten op elkaar botsen. Door het simuleren ervan wil hij de consequenties van dergelijke botsingen proberen te doorgronden. Portegies Zwart wil een team met twee postdocs, drie promovendi en een programmeur aanstellen voor het oplossen van een scala aan numerieke problemen om het astronomische deel van het onderzoek te kunnen uitvoeren. Tevens zal hij een unieke supercomputer bouwen, die in rekensnelheid vergelijkbaar is met de nationale supercomputer Huygens, maar dan gebaseerd op goedkope grafische kaarten.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

26 november 2008
Nederlandse ruimtevaartbedrijven en -instituten kunnen aan de slag met de ontwikkeling van het ruimte-instrument TROPOMI. De Europese ruimtevaartorganisatie ESA gaat de satelliet bouwen waarop TROPOMI in 2014 in een baan rond de aarde komt. Dit is voor Nederland een van de belangrijkste uitkomsten van de vandaag beëindigde ESA-ministersconferentie, waar minister Van der Hoeven van Economische Zaken namens Nederland een warm pleidooi hield voor TROPOMI. Het instrument moet wetenschappers waardevolle gegevens opleveren voor onderzoek naar luchtvervuiling en klimaatverandering. TROPOMI is het enige wetenschappelijke ruimte-instrument op de satelliet Sentinel-5-precursor, een voorbereidende missie in het omvangrijke aardobservatieprogramma GMES van ESA en de Europese Unie.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

20 november 2008
Het graf dat in 2005 in de kathedraal van de Poolse stad Frombork werd gevonden, bevat, zoals al werd vermoed, de stoffelijke resten van Nicolaus Copernicus. Dat blijkt uit vergelijking van het DNA van het gevonden skelet met een haar die werd aangetroffen in een van de boeken van de beroemde 16de-eeuwse astronoom. Eerder was uit een gezichtsreconstructie van de schedel al gebleken dat de overeenkomsten met bestaande portretten van Copernicus treffend was.
Meer informatie:
Scientists Say Copernicus' Remains Found

14 november 2008
Bij de diverse vestigingen van het Europese ruimteagentschap ESA wappert sinds vandaag een nieuwe vlag: die van Tsjechië. Dat land is namelijk sinds 12 november officieel de achttiende lidstaat. Het Tsjechische lidmaatschap begint overigens met een lange overgangsperiode, die pas op 31 december 2014 afloopt. Gedurende die periode zal een speciale werkgroep de directeur-generaal van ESA adviseren omtrent de implementatie van maatregelen die gericht zijn op het aanpassen van de industrie, de wetenschappelijke gemeenschap en andere relevante organisaties aan de eisen van ESA.
Meer informatie:
Czech flags raised over ESA

13 november 2008
NASA heeft een 42 jaar oude foto gerestaureerd, waarop de 'aardopkomst' boven het maanoppervlak te zien is. De foto is in 1966 gemaakt door de Lunar Orbiter 1. Dankzij moderne digitale technieken laat de foto nu meer details zien dan destijds mogelijk was. Eind jaren zestig stuurde het Amerikaanse ruimteagentschap vijf Lunar Orbiters naar de maan, om het maanoppervlak in kaart te brengen en voorbereidend onderzoek te doen voor de latere Apollo-missies. De naar de aarde gezonden gegevens werden op magneetband vastgelegd en op fotografische film overgezet voor wetenschappelijke analyse. Met de destijds beschikbare technologie kon echter niet het maximale uit de opnamen worden gehaald. Daar brengt het Lunar Orbiter Image Recovery Project nu verandering in. Met behulp van de originele recorders, die flink zijn opgeknapt, worden 1500 van de oorspronkelijke banden gedigitaliseerd.
Meer informatie:
NASA Restores Historic Lunar Orbiter Image
Lunar Orbiter Image Recovery Project

12 november 2008
De Europese Commissie heeft 2,5 miljoen euro beschikbaar gesteld voor een Marie Curie Trainingsnetwerk genaamd 'Black Hole Universe'. Binnen dit netwerk van zeven Europese universiteiten, waaronder de Universiteit van Amsterdam, wordt een nieuwe generatie promovendi en postdocs opgeleid op het terrein van astrofysica en ruimtewetenschap. Ze krijgen de kans om maximaal drie jaar in een ander land deel te nemen aan een internationaal onderzoeksproject. Het netwerk 'Black Hole Universe' richt zich op de studie van zowel 'kleine' zwarte gaten (de restanten van ingestorte zware sterren) als van de superzware zwarte gaten die zich in de kernen van melkwegstelsels bevinden. Het netwerk zal met behulp van observatoria op aarde en satellieten in de ruimte de effecten bestuderen die zwarte gaten hebben op hun omgeving, zoals bijvoorbeeld het tegengaan van de formatie van sterren en zonnestelsels in de hen omringende sterrenstelsels.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Engelstalig)
Black Hole Universe

6 november 2008
Een kopie van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, die zestig jaar geleden, op 10 december 1948, werd aangenomen door de Verenigde Naties, wordt later deze maand aan boord van de Europese Columbus-module van het internationale ruimtestation ISS geplaatst. De Franse staatssecretaris Rama Yade zal de kopie vrijdag overhandigen aan Jean-Jacques Dordain, directeur-generaal van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. In een 'ruimtebestendige' verpakking zal de verklaring door spaceshuttle-astronauten worden meegenomen voor een permanent verblijf aan boord van de Columbus-module. De lancering staat gepland voor 14 november.
Meer informatie:
Universal Declaration of Human Rights flies into space
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

4 november 2008
Door een 'draabare magnetosfeer' mee te nemen kunnen toekomstige astronauten zich tijdens een bemande reis naar Mars beschermen tegen de schadelijke energierijke deeltjes uit de zonnewind. Dat beweren Britse en Portugese onderzoekers vandaag in Plasma Physics and Controlled Fusion , een uitgave van het Institute of Physics. Zonnestormen - krachtige uitbarstingen van energetische deeltjes - kunnen weefselschade, kanker en uiteindelijk de dood tot gevolg hebben. Op aarde, en in een baan om de aarde, hebben astronauten daar geen last van, dankzij de beschermende werking van de aardse magnetosfeer. Tijdens de bemande maanreizen (eind jaren zestig en begin jaren zeventig van de vorige eeuw) waren astronauten in principe wél blootgesteld aan kosmische straling en de zonnewind, maar die reizen duurden maar kort, en er vonden tijdens die Apollo-vluchten geen heftige zonnestormen plaats. Maar tijdens een maanden durende bemande reis naar Mars is bescherming geboden. Al eerder werd gesuggereerd dat er rond een ruimteschip een kunstmatige magnetosfeer opgewekt zou kunnen worden, maar algemeen werd aangenomen dat die ruim honderd kilometer groot zou moeten zijn om effect te sorteren. Computersimulaties wezen enkele jaren geleden echter uit dat een veel kleinere 'draagbare magnetosfeer' toch ook zou werken, en dat is nu met laboratoriumproeven aan het Rutherford Appleton Laboratory in Groot-Brittannië bevestigd. Door een holte in de zonnewind te blazen van hooguit enkele honderden meters groot is het al mogelijk om het overgrote deel van de schadelijke deeltjes buiten de deur te houden.
Meer informatie:
New spaceship force field makes Mars trip possible
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

1 november 2008
Neil Armstrong, de eerste mens op de maan, doneert zijn persoonlijk archief aan de universiteitsbibliotheek van Purdue University in West-Lafayette, Indiana. Armstrong studeerde in de jaren vijftig van de vorige eeuw luchtvaarttechniek aan Purdue University. Armstrong-biograaf James Hansen staat ook 55 uur interviewopnamen met Armstrong af aan de bibliotheek. Neil Armstrong werd op 5 augustus 1930 geboren in Wapakoneta, Ohio. Hij was piloot bij de Amerikaanse marine tijdens de Koreaanse oorlog. In 1962 werd hij geselecteerd als astronaut. Hij was commandant van de Gemini VIII-ruimtevlucht, en zette op 21 juli 1969 als eerste mens in de geschiedenis voet op de maan.
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

30 oktober 2008
De Internationale Astronomische Unie (IAU) en de UNESCO hebben op 30 oktober in Parijs een overeenkomst ondertekend waarin de samenwerking wordt vastgelegd voor een beter behoud van cultureel astronomisch erfgoed. De bedoeling van het 'Astronomy and World Heritage Initiative' is historische en hedendaagse sterrenkundige 'monumenten' te behouden voor het nageslacht. Gedacht wordt aan prehistorische bouwwerken met een astronomische betekenis, maar ook aan moderne observatoria. Bij de Verenigde Naties aangesloten landen kunnen de komende maanden bepaalde plaatsen nomineren voor opname op de astronomische werelderfgoedlijst.
Meer informatie:
UNESCO and the IAU sign key agreement on Astronomy and World Heritage Initiative
UNESCO
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

30 oktober 2008
Directeur-generaal Tim de Zeeuw van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (European Southern Observatory, ESO) was woensdagavond in Londen aanwezig bij de rodeloperpremière van Quantum of Solace , de nieuwe James Bond-film met Daniel Craig in de hoofdrol. Niet voor niets: in de film, die vanaf 6 november in de Nederlandse bioscopen te zien is, is een belangrijke plaats weggelegd voor Cerro Paranal in Noord-Chili, de locatie van de Europese Very Large Telescope. Met name de Residencia, het half-ondergrondse, futuristisch ogende astronomenverblijf op de Paranal-sterrenwacht, schittert in de film, als het luxueuze hotel Perla de las Dunas , thuisbasis van Bonds belangrijkste tegenspeler in de film. De Chileense opnamen voor Quantum of Solace zijn afgelopen voorjaar gemaakt; de spectaculaire vernietiging van Perla de las Dunas is gefilmd in de Pinewood Studios in Londen.
Meer informatie:
Blockbuster starring ESO Paranal opens tomorrow
Quantum of Solace
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl;

27 oktober 2008
Het ruimtevaartbedrijf Armadillo Aerospace in Rockwall, Texas, heeft 350.000 dollar gewonnen in de Northrop Gruman Lunar Lander Challenge die op 24 oktober werd gehouden in Las Cruces, New Mexico. De prijs, ter beschikking gesteld door de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA in het kader van de Centennial Challenge, moet de ruimtevaartindustrie stimuleren tot het ontwikkelen van technieken voor toekomstige maanvluchten. Armadillo Aerospace won de prijs doordat men erin slaagde om twee maal na elkaar met hetzelfde (onbemande) toestel een gecontroleerde manoeuvre te maken, die bestond uit vijftig meter opstijgen, honderd meter zijwaarts verplaatsen, anderhalve minuut boven een vooraf bepaalde positie zweven, en tot slot daar een zachte landing maken. In totaal is er in de Lunar Lander Challenge een prijzenbedrag van twee miljoen dollar beschikbaar. De hoop is dat de ontwikkelde technieken in de toekomst een rol kunnen spelen bij pendeldiensten tussen het maanoppervlak en een ruimteschip in een baan om de maan.
Meer informatie:
NASA $350,000 Prize Goes to Armadillo Aerospace in Lunar Challenge
NASA's Innovative Partnership Program and Centennial Challenges
Armadillo Aerospace
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl;

27 oktober 2008
Stephen Hawking doet begin 2009 afstand van zijn academische positie als Lucasian Professor of Mathematics aan de Universiteit van Cambridge. Dat meldt de website van de BBC. Hawking, die zwaar lichamelijk gehandicapt is als gevolg van amyotrofe laterale sclerose, geldt als een van de grootste mathematische fysici van de twintigste eeuw. Hij verrichtte onder andere baanbrekend theoretisch onderzoek aan zwarte gaten, aan de eigenschappen van de ruimtetijd, en aan de oerknal. De Lucasian-hoogleraarsstoel is eerder bekleed door grote Britse geleerden als Isaac Newton en Charles Babbage. Normaalgesproken gaat de Lucasian professor op 67-jarige leeftijd met emeritaat. Hawking bereikt op 8 januari 2009 de 67-jarige leeftijd.
Nieuwsbericht BBC
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

16 oktober 2008
Bliksem en gassen van vulkanische uitbarstingen hebben mogelijk aan de basis gestaan van het ontstaan van leven op aarde. Dat blijkt uit een nieuwe analyse van monsters van het klassieke Miller-Urey-experiment (Science, 16 oktober). Van 1953 tot 1954 deed de Amerikaanse scheikundige Stanley Miller een reeks experimenten met flesjes die gevuld waren met een mengsel van water en eenvoudige gassen. Destijds werd verondersteld dat de samenstelling van die gassen (waterstof, methaan en ammoniak) op die van de oeratmosfeer van de aarde leek. Het gas werd blootgesteld aan elektrische vonken, en na een paar weken bleek het water bruin te kleuren. Na analyse bleek dat het water aminozuren bevatte - de bouwstenen van eiwitten. En daarmee was aangetoond dat natuurlijke processen tot de vorming van ingewikkeldere organische moleculen konden leiden. De monsters die destijds zijn aangemaakt, zijn nu opnieuw onderzocht door een team onder leiding van Jeffrey Bada, die van 1965 tot 1969 student bij Miller was. Bada was nieuwsgierig of met moderne analyse-instrumenten nog meer bijzondere stoffen aangetoond zouden kunnen worden. Daarbij werd ook gekeken naar de monsters van een enigszins aangepast experiment van Miller, dat om onduidelijke redenen nooit gepubliceerd is. Bij dat experiment liet hij stoom door het gas gaan, om de omstandigheden in de wolk van een uitbarstende vulkaan na te bootsen. Uit de nieuwe analyses blijkt dat de chemische cocktails die bij dit 'vergeten' experiment zijn aangemaakt, aanzienlijk meer soorten aminozuren bevatten dan die van het beroemd geworden experiment. Volgens de onderzoekers van nu kan dit erop duiden dat het actieve vulkanisme op de jonge aarde een belangrijke factor speelde bij het ontstaan van leven. De organische voorlopers van het leven zouden dan zijn ontstaan in ondiepe waterpoelen aan de kusten van vulkanische eilanden.
Meer informatie:
Volcanoes May Have Provided Sparks And Chemistry For First Life
'Lost' Miller-Urey experiment created more of life's building blocks

14 oktober 2008
Componist Urmas Sisask (Estland, 1960) schrijft een nieuw werk voor 4-handig piano en draagt dat op aan de Groningse pianisten Elles van der Heiden en Siebert Nix (het Grieg Pianoduo), en aan de Groningse astronoom Peter Barthel. Sisask componeert dit nieuwe werk speciaal voor het op handen zijnde Internationaal Jaar van de Sterrenkunde 2009. Componist Sisask, die ook koor- en orkestdirigent is, laat zich geregeld bij zijn werk inspireren door de kosmos. Waren bij eerdere composities de Melkweg, sterrenbeelden of verschillende typen sterrenstelsels het thema, in het nieuwe werk zal Sisask de beroemde Sombrero-nevel verklanken. De Sombrero-nevel is de bijnaam van het fraaie spiraalstelsel Messier 104, dat zich op een afstand van 50 miljoen lichtjaar van onze Melkweg bevindt.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)

15 september 2008
De Leidse sterrenkundige Ivo Labbé zal op 26 september de eerste van Marum Prijs ontvangen. De prijs is toegekend door de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen. Labbé wint de prijs voor zijn 'baanbrekende' promotieonderzoek over het vroege heelal. Hij ontdekte dat er in het verre verleden, 2 tot 3 miljard jaar na de oerknal, reeds volwassen sterrenstelsels bestonden. De Van Marumprijs zal eenmaal in de vijf jaar worden toegekend aan een onderzoeker in de wiskunde, informatica, natuurkunde of sterrenkunde. Dit jaar wordt de prijs, die bestaat uit een geldbedrag van 12.000 euro, voor de eerste keer uitgereikt. De jury vond de durf van Labbé om tegen bestaande opvattingen in zijn eigen plan te trekken 'opvallend'.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

15 september 2008
De Nederlandse infraroodastronoom Thijs de Graauw (1942) wordt de eerste directeur van het internationale ALMA-observatorium dat in aanbouw is in noord-Chili. ALMA (Atacama Large Millimeter Array) wordt de grootste en hoogste sterrenwacht ter wereld. Het Europees-Amerikaans-Japanse observatorium bestaat uit zestig grote schotelantennes, op 5000 meter boven zeeniveau, die onderzoek gaan doen aan het ontstaan van sterrenstelsels, sterren en planeten. De Graauw was sinds voorjaar 2008 al interim-directeur. Daarvoor was hij wetenschappelijk projectleider van het in Nederland ontwikkelde HIFI-instrument aan boord van de Europese infraroodkunstmaan Herschel, die begin 2009 wordt gelanceerd.
Atacama Large Millimeter Array
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl;

9 september 2008
Zweedse onderzoekers hebben ontdekt dat beerdiertjes bestand zijn tegen de extreme omstandigheden in de ruimte. Beerdiertjes (tardigraden) zijn ongewervelde organismen van hooguit anderhalve millimeter groot die onder andere op mossen en schimmels leven. Er was al bekend dat ze buitengewoon goed bestand zijn tegen kou en droogte. Nu blijkt dat de diertjes ook geen last hebben van de afwezigheid van lucht (in de ruimte heerst een vacuüm) en van de energierijke ultraviolette straling van de zon. Ingemar Jönsson van het University College van Kristianstad stelde de beerdiertjes bloot aan de vijandige omstandigheden van de lege ruimte aan de buitenzijde van de Russische Foton-M3 capsule, die in september 2007 werd gelanceerd in een 270 kilometer hogte omloopbaan rond de aarde, waar de schadelijke ultraviolette stralingsdosis duizend maal zo hoog is als op het aardoppervlak. Na terugkomst op aarde bleken de beerdiertjes het verblijf in de ruimte niet alleen ongeschonden te hebben overleefd; ze waren ook uitstekend in staat om zich verder te vermenigvuldigen. De opmerkelijke ontdekking (het team van Jönsson spreekt van een 'mysterie') biedt ondersteuning aan het speculatieve idee van panspermie. Volgens de aanhangers van die theorie is het leven niet op aarde ontstaan maar elders in het heelal, en zijn micro-organismen uit de kosmos kort na de vorming van onze planeet op aarde aangekomen. De resultaten van Jönsson en zijn collega's zijn op 9 september gepubliceerd in het vakblad Current Biology .
Persbericht University College Kristianstad (Zweedstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

14 augustus 2008
De Christiaan Huygens Wetenschapsprijs 2008 voor het vakgebied Ruimtewetenschappen is toegekend aan astronome Dr. Mariska T. Kriek. De jury kende de prijs toe voor haar dissertatie 'The Many Phases of Massive Galaxies, a Near-Infrared Spectroscopic Study of Galaxies in the Early Universe', die zij op 26 september 2007 verdedigde aan de Universiteit Leiden. Kriek krijgt de prijs op 16 oktober uitgereikt uit handen van minister Plasterk van OCW. In haar bekroonde proefschrift bestudeerde Kriek de eigenschappen van vergelegen sterrenstelsels in het 'vroege' heelal. Gedurende drie jaar deed Dr. Kriek een groot aantal waarnemingen in het nabij-infrarood met grote astronomische telescopen, waaronder de Gemini Telescoop en de Very Large Telescoop in Chili, een van de beste plekken ter wereld om verre sterrenstelsels aan de rand van het waarneembare heelal te bestuderen. Deze spectroscopie is moeilijk, omdat de aardatmosfeer zeer helder is en het licht van de sterrenstelsels overstraalt. Kriek is de eerste ter wereld die de straling van sterlicht van deze sterrenstelsels heeft gemeten. Haar belangrijkste resultaat is de ontdekking dat veel sterrenstelsels op zo'n elf miljard lichtjaar afstand voornamelijk uit oude sterren bestaan en al vroeger in de geschiedenis van het heelal gevormd lijken te zijn dan tot dusver was aangenomen. Het blijkt, zeer verrassend, dat praktisch alle sterrenstelsels dezelfde kleur hebben, een zogenaamde 'red sequence', welbekend voor sterrenstelsels in het nabije universum, maar nog niet eerder gedetecteerd in het vroege heelal. Deze constatering is van groot belang, omdat hij aantoont dat deze sterrenstelsels veel eerder zijn gevormd. Kriek presenteerde ook modellen die de kleuren kunnen verklaren.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)

21 juli 2008
Ron Li van de Ohio State University heeft 1,2 miljoen dollar subsidie van NASA ontvangen voor het ontwikkelen van een TomTom-achtig navigatiesysteem voor toekomstige maanreizigers. Astronauten kunnen op de maan gemakkelijk verdwalen, onder andere doordat de horizon relatief dichtbij ligt en doordat het maanlandschap geen herkenbare oriëntatiepunten kent. GPS-satellieten zijn er echter niet in een baan rond de maan. Li wil dat oplossen door een netwerk van sensoren te plaatsen, zowel op het maanoppervlak als op satellieten die rond de maan cirkelen. Tevens moeten maanwagens en ruimtepakken uitgerust worden met bewegingssensoren. Zo'n netwerk, gecombineerd met een driedimensionaal terreinmodel, kan astronauten helpen zich te oriënteren. Het systeem zal in drie jaar worden ontwikkeld, en uitgetest worden in de Mojave-woestijn in Californië.
Meer informatie:
New project to develop GPS-like system for moon
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

9 juli 2008
De Amsterdamse astronoom Alex de Koter is benoemd tot bijzonder hoogleraar Astrofysica aan de Universiteit Utrecht. Hij gaat zich bezighouden met de studie van zware sterren in het huidige en vroege heelal. Zware sterren hebben bij hun vorming een massa die ten minste tien keer die van de zon is. Gedurende hun evolutie lanceren deze objecten een hypersonische uitstroom van gas, emitteren ze een intens stralingsveld dat gas in hun omgeving ioniseert, en verrijken ze het omliggende medium met zware elementen. Een zware ster eindigt in een supernova, die voor een korte tijd het sterrenstelsel waarin hij staat in lichtkracht kan overtreffen. Wat overblijft van de ster is een neutronenster of een zwart gat. De stereigenschap die ervoor zorgt dat de levensloop van een zware ster in het vroege heelal anders verloopt dan die van zo'n object in het huidige heelal is zijn metaalgehalte. Massaverlies en rotatie spelen een zeer belangrijke rol in het bepalen welke sterren sterven in een gewone supernova en welke als een (langdurige) gammaflitser. De Koter heeft afgelopen week 142 uur waarneemtijd gekregen op de Very Large Telescope in Chili om honderden zware sterren in de Tarantula-nevel in de Grote Magelhaense Wolk te observeren. Daarnaast wil hij proberen om zware sterren in dwergstelseltjes waar te nemen, waarvan bekend is dat het metaalgehalte slechts 1/20 is van dat van onze Melkweg. "Dit is erg moeilijk vanwege de grotere afstand, maar we hopen dat het lukt met de nieuwe spectrograaf op de VLT, X-shooter", aldus De Koter, die verbonden blijft aan het Sterrenkundig Instituut 'Anton Pannekoek' van de Universiteit van Amsterdam.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

9 juli 2008
Het Nationaal Conserveringsprogramma Metamorfoze heeft 100.000 euro toegezegd voor het conserveren en digitaliseren van het archief van de Leidse Sterrewacht uit de periode 1830-1940. Het betreft een samenwerkingsproject van de faculteit Wis- en Natuurkunde en de Universiteitsbibliotheek Leiden. De subsidie komt niet lang na de toekenning van de miljoenensubsidie voor de restauratie van de oude sterrewacht in de binnenstad van Leiden. Nederlandse astronomen behoorden de afgelopen anderhalve eeuw tot de absolute wereldtop. De Leidse Sterrewacht speelde (en speelt) hierin een belangrijke rol. Het Sterrewachtarchief is de belangrijkste bron voor de geschiedenis van de moderne Nederlandse astronomie. Het geeft een unieke kijk achter de schermen van de wetenschap: niet alleen van het onderzoek, maar ook van de bestuurlijke en financiële gang van zaken.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

9 juli 2008
De Republiek Tsjechië hoopt eind 2008 volwaardig lid te zijn van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. Op 8 juli ondertekenden Jean-Jacques Dordain (directeur-generaal van de ESA) en de Tsjechische premier Mirek Topolánek een verdrag waarin Tsjechië zich accoord verklaart met de ESA-conventie. De ratificatieprocedure voorafgaand aan het volwaardige lidmaatschap zal nog enkele maanden in beslag nemen. Al vanaf 1996 is er sprake van een nauwe samenwerking; in maart 2001 werd Tsjechië officieel erkend als 'European Cooperating State'. Tsjechië was in 1978 het eerste Europese land dat een astronaut leverde aan het Russische ruimtevaartprogramma.
Meer informatie:
Czech Republic accedes to the ESA Convention
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

4 juli 2008
De Amsterdamse theoretisch fysicus Theo Nieuwenhuizen heeft een model opgesteld voor zwarte gaten met een inwendige structuur. De algemene relativiteitstheorie beschrijft zwarte gaten als objecten die afgeschermd worden door een waarnemingshorizon. Ze kunnen slechts drie eigenschappen hebben: massa, draaimoment en lading. Er is geen interne structuur. Eerdere waarnemingen van quasars (actieve sterrenstelsels met superzware zwarte gaten in hun kern) duiden echter op de aanwezigheid van een intrinsiek magnetisch moment. Nieuwenhuizens beschrijving van zwarte gaten maakt gebruik van een variant op de algemene relativiteitstheorie. Volgens zijn model is er geen scherpe waarnemingshorizon, terwijl de massa die je van buitenaf waarneemt minder is dan de massa van de materie waaruit het zwarte gat bestaat. Anders gezegd: de bindingsenergie hangt af van hoe het zwarte gat ontstaan is. Als dit beeld wordt bevestigd, komt de beschrijving van zwarte gaten met een interne structuur in zicht. Nieuwenhuizens bevindingen zijn onlangs gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift 'Europhysics Letters'
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

1 juli 2008
Rolf de Groot, programmamanager bij het Nederlands ruimteonderzoeksinstituut SRON, is per 1 juli bij de Europese ruimtevaartorganisatie ESA voorzitter van de programmaraad Human Space Flight, Microgravity and Exploration (HME). Dat is het bestuur dat gaat over de programmalijnen bemande ruimtevaart en exploratie. In de programmaraad HME zijn 15 ESA-lidstaten plus Canada vertegenwoordigd. Het op dit moment meest in het oog springend onderwerp dat speelt in de programmaraad HME is de werving en selectie van nieuwe astronauten. Uit de 8413 sollicitanten zal ESA de komende maanden enkele nieuwe astronauten selecteren die naar verwachting in de lente van 2009 gepresenteerd kunnen worden.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

30 juni 2008
Met ingang van 1 juli is Oostenrijk de veertiende lidstaat van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO). De officiële overeenkomst is op 30 juni ondertekend door Johannes Hahn, de Oostenrijkse minister voor wetenschap en onderzoek, en Tim de Zeeuw, directeur-generaal van de ESO. Op 3 juni keurde de ESO-raad het verzoek van Oostenrijk al goed; op 25 juni volgde de toestemming van de Oostenrijkse regering. De ESO beheert enkele grote sterrenwachten in het noorden van Chili (waaronder de Very Large Telescope), bouwt mee aan de toekomstige Atacama Large Millimeter Array, en heeft plannen voor een European Extremely Large Telescope, met een spiegelmiddellijn van 42 meter.
Meer informatie:
Austria to join ESO on 1 July 2008
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

30 juni 2008
Julius Caesar viel Engeland niet binnen op 26 en 27 augustus in het jaar 55 voor Christus, zoals de meeste historici denken, maar vier dagen eerder, op 22 en 23 augustus. Dat concluderen Amerikaanse astronomen in het augustusnummer van Sky & Telescope op basis van onderzoek aan getijdenstromen en maanstanden. Caesar beschrijft een volle maan, sterke getijden, en een verandering van de stroomrichting van het zeewater in Het Kanaal. Donald Olson en Russell Doescher van de Texas State University komen op basis van onderzoek ter plekke tot de conclusie dat die situatie in het jaar 55 voor Christus alleen op 22 en 23 augustus optrad. Volgens de astronomen vond de landing van Caesar op de Engelse kust plaats nabij het huidige Deal.
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

12 juni 2008
De Rijksuniversiteit Groningen heeft de Academische Jaarprijs gewonnen met het project 'Ontdek het onzichtbare heelal'. Woensdagavond ontving het Groningse team op de slotmanifestatie in de Leidse Schouwburg uit handen van minister Ronald Plasterk (Onderwijs) een cheque van 100.000 euro. De Academische Jaarprijs is een jaarlijkse onderscheiding, die bedoeld is om studenten en onderzoekers te motiveren om wetenschappelijk onderzoek op aansprekende wijze onder de aandacht van het brede publiek te brengen. De Groningse astronomen, onder leiding van Prof. Peter Barthel, kunnen met het geldbedrag hun project over de infraroodsterrenkunde gaan realiseren. In 2009, door de VN uitgeroepen tot Internationaal Jaar van de Sterrenkunde, worden de eerste resultaten verwacht van de binnenkort te lanceren ruimtetelescoop Herschel, die het in Nederland gebouwde infraroodinstrument HIFI aan boord heeft. Naast publieks- en scholierenmanifestaties met een rondreizend multimediaal laboratorium, staan ook een infraroodfotowedstrjd en de verkiezing van een mister/miss infrared universe op het programma.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)

10 juni 2008
De Duitse sterrenkundige Reinhhard Genzel, directeur van het Max-Planck-Institut für Extraterrestrische Physik, ontvangt dit jaar de prestigieuze Shaw-prijs voor de sterrenkunde. De prijs is een erkenning van zijn grote bijdrage aan de ontdekking dat er in het centrum van ons Melkwegstelsel een superzwaar zwart gat schuilgaat. Genzel en zijn medewerkers hebben er al bijna 20 jaar geleden voor gezorgd dat telescopen van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) werden uitgerust met instrumenten die de ontdekking van dit zwarte gat mogelijk maakten. Sinds 1992 volgen zij de beweging van verscheidene sterren rond dit onzichtbare object in het galactische centrum. De baanbewegingen van deze sterren verraden dat het centrale zwarte gat een hoeveelheid materie bevat die 3,6 miljoen maal zo zwaar is als onze zon. De Shaw-prijs, 1 miljoen dollar groot, wordt jaarlijks uitgekeerd.
Meer informatie:
Shaw Prize Goes To Reinhard Genzel
The Galactic Centre

8 juni 2008
De Nederlandse Sterrenkunde Olympiade 2008 is gewonnen door de 18-jarige Dejan Gajic ('t Atrium, Amersfoort). Hij kreeg na een spannende finalestrijd uit handen van emeritus hoogleraar Prof.dr. C. de Jager de hoofdprijs uitgereikt: een vliegreis naar het Canarische Eiland La Palma met een waarneemsessie op een professionele telescoop. Dejan versloeg tijdens de eindronde van de finaleweek in Utrecht 20 medefinalisten door de opgaven als beste te maken. Tom Bakx uit Hulst (18, Reynaertcollege) werd tweede, Matthijs Vákár uit Amersfoort (17, Stedelijk Gymnasium Johan van Oldebarnevelt) derde. De eindstrijd vond zaterdagochtend plaats op Museum & Sterrenwacht Sonnenborgh in Utrecht. 's Middags was daar de feestelijke prijsuitreiking in aanwezigheid van de families van de deelnemers.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Nederlandse Sterrenkunde Olympiade
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

4 juni 2008
De Utrechtse sterrenkundigen Diederik Kruijssen (promovendus) en Reinier Zeldenrust (masterstudent) van de Universiteit Utrecht zijn de initiatiefnemers van de computergame Collision. De game is geïnspireerd door de toekomstige botsing tussen ons eigen Melkwegstelsel en het naburige sterrenstelsel Andromeda. Door die botsing zullen nieuwe sterren ontstaan, en de zwaarste daarvan exploderen dan als supernovaâs. Hierbij komt een energie van een triljard atoombommen per seconde vrij. Aan de speler van Collision is het de taak om de mensheid voor deze desastreuze botsing te redden. Met een ruimtevloot zoekt de speler naar een nieuwe leefbare planeet in het heelal.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Trailer van Collision
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

30 mei 2008
Elena Podlachikova van de koninklijke sterrenwacht in Ukkel, België, heeft de Zeldovich-medaille gewonnen voor haar onderzoek aan zonnetsunami's. Zonnetsunami's zijn plasmagolven aan het zonsoppervlak die een belangrijke rol spelen bij de vorming van zonneuitbarstingen. Ze zijn voor het eerst goed in beeld gebracht door de Extreme-ultraviolet Imaging Telescope (EIT) van de Europees/Amerikaanse SOHO-satelliet. De ETI-telescoop is in België gebouwd; in Ukkel wordt door het Solar-Terrestrial Center of Excellence onderzoek gedaan aan de wisselwerking tussen verschijnselen op de zon en de directe omgeving van de aarde. De Zeldovich-medaille is uitgereikt tijdens het COSPAR-ruimteonderzoekscongres in Canada.
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

28 mei 2008
De Nederlands-Amerikaanse astronoom Maarten Schmidt heeft de prestigieuze Kavli-prijs voor astrofysica gewonnen. Schmidt was begin jaren zestig de ontdekker van quasars, dat wil zeggen: hij was de eerste die zich realiseerde dat deze mysterieuze 'quasi-stellaire radiobronnen' zich op enorm grote afstanden bevinden. Quasars zijn de heldere, energierijke kernen van verre sterrenstelsels die een kolossaal zwart gat in hun centrum herbergen. De afgelopen decennia heeft Schmidt aan het California Institute of Technology veel onderzoek gedaan aan quasars; samen met zijn collega's heeft hij veel quasars op recordafstand gevonden. De Kavli-prijzen, uitgereikt door de Kavli Foundation die is opgericht door de natuurkundige (en zakenman) Fred Kavli, gaan naar topwetenschappers in drie onderzoeksgebieden: astrofysica, neurowetenschappen en nanowetenschappen. Schmidt deelt de prijs (ten bedrage van één miljoen dollar) met zijn Britse collega Donald Lynden-Bell, die het zwartegatmodel voor quasars opstelde.
Kavli Foundation
Nieuwsbericht New York Times
Persbericht Kavli Foundation
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

27 mei 2008
De Very Large Telescope (VLT) van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) viert zijn tiende verjaardag. Op 27 mei 1998 werd er voor het eerst sterlicht waargenomen met Antu, de eerste van de vier identieke 8,2 meter-telescopen die samen de VLT vormen. Voor die 'first light'-ceremonie werd indertijd een kleine testcamera gebruikt. De andere drie VLT-telescopen kwamen pas in de daaropvolgende jaren online. De VLT, op de bergtop Cerro Paranal in Noord-Chili, is het krachtigste observatorium ter wereld voor astronomische waarnemingen in zichtbaar licht en nabij-infrarood. De vier telescopen (Antu, Kueyen, Melipal en Yepun) kunnen afzonderlijk gebruikt worden, maar ze kunnen ook samenwerken als interferometer, om een extreem hoge beeldscherpte te genereren. De telescopen worden regelmatig uitgerust met nieuwe camera's en detectoren. Ter gelegenheid van de tiende verjaardag van de Very Large Telescope heeft ESO enkele nieuwe gedetailleerde foto's vrijgegeven die met de VLT zijn gemaakt.
Meer informatie:
ESO celebrates 10 years since First Light of the VLT
Nieuwe foto's van de Eta Carinae-nevel en van NGC 3576, gemaakt met de VLT
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

26 mei 2008
Hans de Rijk, alias Bruno Ernst, is de winnaar van de Eurekaprijs 2008. Deze prijs, bestaande uit een bronzen beeld en een geldbedrag van 12.500 euro, wordt jaarlijks uitgereikt door NWO aan iemand die zich gedurende vele jaren buitengewoon verdienstelijk heeft gemaakt op het gebied van de popularisering van wetenschap en techniek. De Rijk (82) was onder meer oprichter van de studententijdschriften Pythagoras en Archimedes, initiatiefnemer van de volkssterrenwacht Simon Stevin in Hoeven (de eerste publiekssterrenwacht in Nederland), oprichter van de Zonnewijzerkring, Escher-biograaf, grafologie-deskundige, en redacteur van het sterrenkundig maandblad Zenit . De prijs werd bekendgemaakt en uitgereikt tijdens Bessensap 2008, het jaarlijkse wetenschapsfestival dat georganiseerd wordt door NWO en de Vereniging van Wetenschapsjournalisten in Nederland.
Eurekaprijs
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

26 mei 2008
ASTRON gaat met de Westerbork telescoop signalen ontvangen van de Galileo testsatelliet, die op 27 april 2008 met succes is gelanceerd door een Russische Soyuz raket. Galileo is het Europese navigatiesysteem dat gebouwd wordt door de Europese Unie (EU) in samenwerking met ruimtevaartorganisatie ESA (European Space Agency). Met deze testsatelliet, de zogenoemde 'GIOVE-B', zullen de eerste echte resultaten verkregen worden die iets zeggen over de prestaties van Galileo. Galileo is een moderne Europese variant van het bekende Amerikaanse GPS (Global Positioning System) navigatiesysteem en het Russische GLONASS. Met de gevoelige schotels van de Westerbork-telescoop wordt de kwaliteit van de signalen van de testsatelliet gemeten. Dit is een essentiële stap in de ontwikkeling van dit Europese navigatiesysteem.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Galileo
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

23 mei 2008
Roeland Heerema, Liesbeth Schenkels en Gerben Van Ranst van het Instituut Spijker in Hoogstraten, België, hebben de hoofdprijs gewonnen in de 'Catch a Star'-wedstrijd van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) en de European Association for Astronomy Education (EAAE). Later dit jaar brengen zij samen met hun docent Ann Verstralen een bezoek aan ESO's Very Large Telescope in Noord-Chili. Het winnende werkstuk van de drie studenten behandelt de late evolutiestadia van dubbelsterren.
Meer informatie:
Stellar students win fantastic prizes in "Catch a Star" astronomical competition
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

19 mei 2008
De Oude Sterrewacht in Leiden kan worden gerestaureerd. Minister Plasterk (OCW) geeft ruim 2,8 miljoen euro voor het opknappen van het rijksmonument. De sterrenwacht kampt met achterstallig onderhoud, maar de Universiteit Leiden heeft geen geld om die achterstand weg te werken. Er wordt al jaren campagne gevoerd voor herstel van het momument.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

14 mei 2008
Zwarte gaten zijn objecten in het heelal die zó'n sterke zwaartekrachtsaantrekking hebben dat niets eraan kan ontsnappen. Althans: dat lees je vaak. Fysici van de Penn State-universiteit in de VS denken daar anders over. In de jaren zeventig liet de Britse fysicus Steven Hawking zien dat zwarte gaten ten gevolge van een kwantumproces (dat later Hawking-straling is genoemd) massa verliezen. Maar daar tekende hij aan dat hierbij geen informatie naar buiten komt, bijvoorbeeld over de aard van de materie die voorheen door het zwarte gat is opgeslokt. Dat was pijnlijk voor de kwantumfysica, want volgens deze theorie mag informatie niet spoorloos verdwijnen. In de loop van de jaren is dan ook flink gesleuteld aan het concept van de Hawking-straling en zo langzamerhand was iedereen, ook Hawking, het er wel over eens dat zwarte gaten toch op de een of andere manier informatie kunnen prijsgeven. De onderzoekers van Penn State zoeken de uitweg in een andere beschrijving van ruimte en tijd. Waar wij ruimte en tijd als een aaneengesloten continuüm zien, zien zij een ingewikkeld weefsel van afzonderlijke draden: een theorie die de 'loop'-kwantumzwaartekracht wordt genoemd. Volgens de onderzoekers is het eenvoudig zo dat we slechts een kleine stukje van de werkelijke kwantumruimte en -tijd zien, waardoor het alleen maar lijkt alsof informatie verdwijnt.
Meer informatie:
Physicists Demonstrate How Information Can Escape from Black Holes

13 mei 2008
Softwarebedrijf Microsoft heeft vandaag een nieuwe astronomische webapplicatie gelanceerd: de 'WorldWide Telescope' (WWT). Hierin zijn beelden van enkele van de belangrijkste telescopen op aarde en in de ruimte bijeengebracht. De gebruiker kan vanaf zijn eigen computer het zonnestelsel, het Melkwegstelsel en alles daarbuiten verkennen en kiezen met welk instrument en in welk golflengtegebied hij dat wil doen. Ook kan de stand van de planeten in beeld worden gebracht - de huidige, maar ook die in verleden of toekomst. De virtuele telescoop maakt onder meer gebruik van de grote surveys (hemelverkenningen) die met een telescoop van de sterrenwacht op Palomar Mountain (VS) zijn verricht. Daarnaast zijn beelden beschikbaar van onder meer de ruimtetelescopen Hubble, Chandra en Spitzer. Om de WorldWide Telescope te kunnen gebruiken, is een krachtige pc met minimaal bestuursysteem Windows XP SP2 nodig.
Meer informatie:
Caltech Helps Open the Universe in "WorldWide Telescope"
WorldWide Telescope

8 mei 2008
Het vluchtleidingsteam van de Europees-Amerikaanse ruimtesonde Ulysses ontvangt dit jaar de International Space Operations Award for Outstanding Achievement. De prijs wordt jaarlijks uitgereikt tijdens het congres van het Space Operations Committee, dat dit jaar van 12 tot 16 mei gehouden wordt in Heidelberg, Duitsland. Ulysses is een ruimtesonde die in 1990 vanuit het vrachtruim van de spaceshuttle werd gelanceerd in een baan die - via een scheervlucht langs Jupiter - over de polen van de zon voert. Hij deed vooral metingen aan de polaire zonnewind - de stroom van elektrisch geladen deeltjes die door de zon de ruimte in wordt geblazen. De oorspronkelijke geplande levensduur bedroeg vijf jaar; dankzij een aantal verlengingen is Ulysses alles bij elkaar ruim zeventien jaar actief geweest. Inmiddels hebben de thermonucleaire generatoren voor de energievoorziening de geest gegeven; binnenkort zal er geen radiocontact met de ruimtesonde meer mogelijk zijn.
Meer informatie:
Joint ESA/NASA team wins international award
Ulysses
SpaceOps 2008 congres
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

5 mei 2008
De oudste draaibare 25 meter radiotelescoop van de wereld staat in Lhee bij Dwingeloo in Drenthe. Zij gaat de strijd aan om één miljoen euro in het AVRO tv-programma BankGiro Loterij Restauratie 2008. De unieke radiotelescoop is als een bijzonder historische object uitgekozen voor dit programma. Het Nederlandse publiek bepaalt uiteindelijk in de herfst van dit jaar of de radiotelescoop de geldprijs krijgt. De Radiotelescoop Dwingeloo is onderhevig aan roest en er is veel geld nodig om de dragende constructie te redden en daarmee het totale instortingsgevaar te voorkomen. Met veel succes is een enthousiaste groep CAMRAS-vrijwilligers al ruim een jaar bezig om reparaties uit te voeren. Maar dit is niet genoeg. Deelname aan het AVRO tv-programma 'BankGiro Loterij Restauratie 2008' betekent een kans om het geld bijeen te krijgen voor volledige restauratie, zodat instorting van dit bijzondere bouwwerk definitief voorkomen kan worden.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

1 mei 2008
Een team wetenschappers gaat het komende jaar 22 miljoen rekenuren op een van 's werelds krachtigste supercomputers gebruiken om een verschijnsel na te bootsen dat minder dan vijf seconden duurt. Deze enorme inzet van computervermogen is nodig om de ingewikkelde en zeer extreme fysische processen door te rekenen die zich afspelen in een supernova van type Ia - een ontploffende witte dwergster. Een betere kennis van supernova's van type Ia is nodig om meer inzicht te krijgen in een heel ander sterrenkundig fenomeen: de geheimzinnige donkere energie die het heelal steeds sneller doet uitdijen. Deze versnelde uitdijing is ontdekt door helderheidsmetingen van verre supernova-explosies van type Ia. Door zulke explosies met een Blue Gene/P supercomputer na te bootsen, hopen de onderzoekers deze metingen verder te kunnen preciseren.
Meer informatie:
Argonne supercomputer to simulate extreme physics of exploding stars

24 april 2008
Poollicht vertoont - tegen alle verwachtingen in - een geringe vorm van polarisatie. Dat is ontdekt door een team van Franse geofysici onder leiding van Jean Lilensten van het Laboratorium voor Planetologie in Grenoble. Vanaf Spitsbergen werden metingen verricht aan poollicht dat op ca. 220 kilometer hoogte ontstaat wanneer elektronen van de zon in botsing komen met zuurstofatomen in de ijle bovenste lagen van de dampkring. Dat roodgekleurde poollicht bleek een geringe mate van polarisatie te vertonen: een geringe voorkeur in de trillingsrichting van de elektromagnetische golven. Vijftig jaar geleden meldde de Australiër Robert Duncan ook al dat hij polarisatie had gemeten in poollicht, maar dat werd door niemand serieus genomen: onderlinge botsingen van deeltjes zouden elke vorm van polarisatie ongedaan maken. Volgens de onderzoekers, die hun resultaten op 19 april hebben gepubliceerd in Geophysical Research Letters , kan onderzoek aan de polarisatie van poollicht informatie opleveren over de precieze samenstelling van de bovenste lagen van de dampkring, en over de configuratie van het aards magneetveld. Wanneer ook het poollicht op andere planeten, zoals Jupiter en Saturnus, polarisatie vertoont, zouden wetenschappers ook meer zicht kunnen krijgen op de structuur van het magnetisch veld van de zon.
Meer informatie:
Northern lights glimmer with unexpected trait
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 april 2008
Oostenrijk wil met ingang van 1 juli 2008 volwaardig lid worden van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (European Southern Observatory, ESO). Dat maakte de Oostenrijkse wetenschapsminister Johannes Hahn bekend tijdens een persconferentie op de sterrenwacht van de Universiteit van Wenen. Het verzoek van Oostenrijk zal begin juni door de ESO-Raad in behandeling worden genomen. Oostenrijk zou de veertiende lidstaat van de ESO worden. Nieuwe leden worden geacht 'entreegeld' te betalen (doorgaans in de orde van tientallen miljoenen euro's), en kunnen vervolgens gebruik maken van de grote telescopen van ESO in Chili, waaronder de Very Large Telescope en het in aanbouw zijnde ALMA-observatorium.
Meer informatie:
Austria Declares Intent To Join ESO
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

22 april 2008
In maart 2009 wordt een wereldwijde campagne gehouden om te meten hoe donker de nachtelijke hemel eigenlijk is, gezien vanuit verschillende landen en regio's. GLOBE at Night 2009 maakt deel uit van het Internationale Jaar van de Sterrenkunde, dat volgend jaar wordt gehouden onder auspiciën van de Verenigde Naties en de Internationale Astronomische Unie. Dit voorjaar is de campagne bij wijze van generale repetitie voor de derde keer uitgevoerd, tussen 25 februari en 8 maart. In totaal werden 6838 metingen van het nachtelijk duister verricht, voornamelijk in de Verenigde Staten en Europa. Deelnemers aan GLOBE at Night 2008 (GLOBE staat voor Global Learing & Observations to Benefit the Environment) maakten gebruik van een gestandaardiseerde digitale lichtmeter, of ze telden hoeveel sterren er met het blote oog zichtbaar waren in het sterrenbeeld Orion. De resultaten van de campagne worden later dit jaar bekend gemaakt.
Meer informatie:
GLOBE at Night 2008 Results a Solid Step Toward IYA 2009
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

14 april 2008
Gisteren is de Amerikaanse fysicus John Archibald Wheeler overleden. Wheeler was de 'superheld' van de Amerikaanse wetenschap: hij heeft nog met Albert Einstein en Niels Bohr van gedachten gewisseld. Het was onder zijn leiding dat de Princeton-universiteit het belangrijkste Amerikaanse instituut voor het onderzoek van de zwaartekrachtstheorie van Einstein werd. Met Bohr werkte hij mee aan de ontwikkeling van de Amerikaanse atoombom. Zijn grootste bijdrage aan de moderne sterrenkunde is zijn theoretische onderzoek van zware sterren die aan het einde van hun bestaan zo ver ineenstorten, dat zelfs licht niet meer aan hun oppervlak kan ontsnappen. Hoewel Wheeler aanvankelijk kritisch stond tegenover de mogelijkheid dat zulke 'singulariteiten' ook echt bestaan, veranderde hij later van gedachten. Hij was zelfs degene die (in 1967) de term 'zwart gat' bedacht. Wheeler is 96 jaar oud geworden.
Meer informatie:
John A. Wheeler, Physicist Who Coined the Term ‘Black Hole,’ Is Dead at 96

9 april 2008
Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Willem Alexander heeft gisteren het nieuwe laboratoriumgebouw van ESA's onderzoekscentrum ESTEC in Noordwijk officieel geopend. De Prins was, net als de andere genodigden, onder de indruk van de state-of-the-art faciliteiten, waaronder het Propulsion Lab en het Concurrent Design Facility. Onder het toeziend oog van 150 hoogwaardigheidsbekleders en genodigden uit de ESA-lidstaten lanceerde Prins Willem Alexander een Ariane-lanceerraket van ballonnen in 'the mall', de gang die de laboratoria en de bijbehorende kantoren met elkaar verbindt. Eerder spraken minister Maria van der Hoeven van Economische Zaken en ESA Directeur-Generaal Jean-Jacques Dordain over het belang van ESTEC voor Nederland, voor Europa en voor het Europese succes in de ruimte.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Concurrent Design Facility
Electrical Propulsion Laboratory
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

8 april 2008
Onderzoekers van het Rochester Institute of Technology in de Verenigde Staten zijn erin geslaagd om de botsing en versmelting van drie zwarte gaten te simuleren met behulp van een krachtige supercomputer. Eerder lukte het al om precies uit te rekenen wat er gebeurt als twee zwarte gaten met elkaar in botsing komen. Daarbij worden alle effecten uit de relativiteitstheorie in rekening gebracht. De botsing van drie zwarte gaten blijkt aanleiding te geven tot sterk elliptische banen en onverwacht ingewikkelde bewegingen. In sommige gevallen is er sprake van een gelijktijdige versmelting van de zwarte gaten tot één groot zwart gat. Ook de productie van zwaartekrachtsgolven wordt in de berekeningen gesimuleerd. In de toekomst zullen de zwaartekrachtsgolven van botsende zwarte gaten mogelijk waargenomen kunnen worden door speciale detectoren op aarde en in de ruimte. Superzware zwarte gaten kunnen met elkaar versmelten wanneer de sterrenstelsels waar ze zich in bevinden met elkaar in botsing komen. De resultaten van de simulaties worden gepubliceerd in het meinummer van Physical Review D .
Meer informatie:
RIT Team Simulates First Merger of Three Black Holes on a Supercomputer
Filmpjes van de computersimulaties
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

2 april 2008
Precisiewaarnemingen aan acht dwergsterrenstelsels lijken een ondersteuning te bieden voor de controversiële MOND-theorie - een alternatief voor de zwaartekrachttheorie van Newton. Volgens MOND (MOdified Newtonian Dynamics) gedraagt de zwaartekracht zich bij extreem geringe versnellingen anders dan in normale situaties. Zulke lage versnellingen komen alleen in het heelal voor, met name in de buitendelen van sterrenstelsels. Met MOND kunnen waarnemingen verklaard worden die anders toegeschreven moeten worden aan mysterieuze donkere materie. Garry Angus van de Universiteit van St. Andrews heeft nu metingen verricht aan de bewegingen van sterren in acht kleine dwergsterrenstelsels in de directe omgeving van ons eigen Melkwegstelsel. De banen van de sterren in de dwergstelsels, en de manier waarop de kleine stelseltjes vervormd worden door de getijkrachten van het Melkwegstelsel, passen goed binnen de voorspellingen van MOND. Angus presenteert zijn resultaten vandaag op de National Astronomy Meeting van de Royal Astronomical Society in Belfast.
Meer informatie:
Do dwarf galaxies favour MOND over dark matter?
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

26 maart 2008
Planeetonderzoeker Alan Stern, die vorig jaar benoemd werd als hoofd van NASA's Science Mission Directorate, heeft aangekondigd dat hij binnen enkele weken vertrekt. NASA-topman Mike Griffin heeft Ed Weiler voorlopig aangesteld als interim-directeur van de wetenschapsafdeling van het ruimtevaartagentschap. Ook John Mather, die door Stern was aangesteld als 'NASA Chief Scientist', stapt op. Stern genoot bekendheid als wetenschappelijk projectleider van New Horizons, de onbemande ruimtevlucht naar Pluto. Mather is wetenschappelijk projectleider van de James Webb Space Telescope. Het vertrek van Stern komt als een grote verrassing, en tevens als een schok voor Amerikaanse ruimtewetenschappers. Details zijn niet officieel vrijgegeven, maar alles lijkt erop te wijzen dat er grote meningsverschillen bestonden tussen Stern en Mather enerzijds en Griffin anderzijds.
Meer informatie:
NASA Administrator Announces Science Mission Directorate Leadership Changes
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

25 maart 2008
Deze week vinden in Noord-Chili, bij de Europese Very Large Telescope, filmopnamen plaats voor Quantum of Solace , de nieuwe James Bond-film die begin november in de bioscoop te zien is. Regisseur Marc Forster heeft zijn oog laten vallen op de Residencia, het luxueuze astronomenhotel dat de Europese Zuidelijke Sterrenwacht heeft gebouwd aan de voet van Cerro Paranal. Het halfondergrondse bouwwerk doet dienst als de thuisbasis van Bonds tegenspeler en vijand Dominic Greene. De vier VLT-telescopen spelen zelf waarschijnlijk geen rol van betekenis in de film.
Meer informatie:
A Giant of Astronomy and a Quantum of Solace
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 maart 2008
Op Sri Lanka, het eiland waar hij al meer dan vijftig jaar woonde, is de Britse science-fictionschrijver en 'futuroloog' Arthur C. Clarke overleden. Hij was schrijver van meer dan zeventig boeken, waaronder ook zeer veel non-fictie. Clarke heeft zijn bekendheid met name te danken aan zijn medewerking aan de film '2001: A Space Odyssey', die op zijn korte verhaal 'The Sentinel' was gebaseerd en ook tot roman werd uitgewerkt. Maar hij was ook wetenschapper: zo bedacht hij, tientallen jaren voordat de eerste satelliet de ruimte in ging, onder meer het principe van de geostationaire satelliet. Uit eerbetoon wordt de 36.000 kilometer hoge baan waarin zulke satellieten zich bevinden ook wel de Clarke-baan genoemd. Arthur C. Clarke is negentig jaar oud geworden.
Meer informatie:
Science fiction author Arthur C. Clarke dies aged 90
Science Fiction Writer Arthur C. Clarke Dies at Age of 90
Wikipedia

3 maart 2008
Afgelopen vrijdag is het laatste onderdeel van de ATLAS detector afgedaald in de bouwput op CERN, Genève, waar het nu geïnstalleerd, bekabeld, en getest wordt. Dit laatste onderdeel, dat vreemd genoeg bekend staat als het 'small wheel', heeft een diameter van 9,3 meter, maar is klein vergeleken met de andere onderdelen van de ATLAS detector. Het kleine wiel maakt deel uit van de ATLAS muon-spectrometer, dat sporen van muon-deeltjes op een haar nauwkeurig zal gaan meten. Deze muonen worden geproduceerd in proton-proton botsingen bij de Large Hadron Collider (LHC), en kunnen een aanwijzing zijn voor productie van het verwachte Higgs deeltje. ATLAS is één van de twee detectiesystemen die op zoek gaat naar het Higgsdeeltje, dat ervoor zorgt dat alle andere deeltjes massa hebben. Nederland heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan het ATLAS muon systeem: aan de buitenste en grootste laag detectorelementen, twee grote toroide magneten, en duizenden hoge-precisie uitlijnsystemen als ook aan de elektronica.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)

27 februari 2008
De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA heeft nieuwe voertuigen ontwikkeld die in de toekomst op de maan kunnen rondrijden. NASA hoopt rond 2020 astronauten naar de maan te kunnen sturen. De bedoeling is dat er uiteindelijk een semi-permanent bemande maanbasis wordt gebouwd. Om grote afstanden op de maan te kunnen afleggen, is door technici van NASA's Johnson Space Center een soort maan-truck ontwikkeld met zeswielaandrijving. Voor onbemand onderzoek hebben technici van het In-Situ Resource Utilization project (ISRU) daarnaast een robotwagentje ontworpen dat uitgerust is met een boor die op zoek kan gaan naar ondergronds ijs en zuurstofrijk bodemmateriaal. De nieuw ontworpen voertuigen zijn gepresenteerd op de derde Space Exploration Conference in Denver.
Meer informatie:
NASA's Newest Concept Vehicles Take Off-Roading Out of This World
NASA's Exploration-programma
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

25 februari 2008
Een nieuwe, gevoelige detector in het Soudan Underground Laboratory is er tot nu toe niet in geslaagd om donkere materie te detecteren. Het bestaan van donkere materie in het heelal blijkt uit astronomische waarnemingen. Vermoedelijk gaat het om tot nu toe onbekende elementaire deeltjes die minstens veertig keer zo zwaar zijn als een proton (de kern van een waterstofatoom). De donkeremateriedeeltjes vertonen nauwelijks wisselwerking met gewone materie, maar in het CDMS-experiment (Cryogenic Dark Matter Search) kunnen ze héél af en toe in botsing komen met een atoomkern in een diepgekoeld germaniumkristal. De minieme trillingen in het kristal die daar het gevolg van zijn, worden vervolgens gedetecteerd. Het CDMS-experiment wordt uitgevoerd bij een temperatuur van 0,04 graden boven het absolute nulpunt, in een 800 meter diepe mijn in Sounda, Minnesota. Tot nu toe is er niets gevonden, zo meldden de onderzoekers op een conferentie over donkere materie en donkere energie in Los Angeles. Toch is het onderzoeksteam enthousiast over de behaalde gevoeligheid, die groter is dan die van alle andere experimenten. In de nabije toekomst wordt een soortgelijk experiment uitgevoerd met een enorm veel zwaarder germaniumkristal.
Meer informatie:
Crystal bells stay silent as physicists look for dark matter
Cryogenic Dark Matter Search
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

21 februari 2008
De 'Google Lunar X PRIZE challenge', de wedloop naar de maan voor privé-ondernemingen, heeft nu tien deelnemende teams. Het team dat als eerste een robotlander op de maan neerzet en deze vóór het einde van 2012 een aantal taken laat uitvoeren, kan rekenen op een beloning van 20 miljoen dollar. Mocht dan nog geen van de deelnemers in deze opzet geslaagd zijn, volgt een verlenging tot 2014, waarbij het prijzengeld met een kwart wordt verlaagd. Voor het team dat als tweede eindigt ligt 5 miljoen dollar te wachten, en er is ook nog een bonus van 5 miljoen dollar voor degene die de robot een aantal extra opdrachten laat uitvoeren: 500 meter extra afleggen, een Apollo-vlag fotograferen of meer dan twee weken maannacht doorstaan. Sommige teams hopen al in 2009 of 2010 tot een lancering te komen. De ingeschreven teams, zeven uit de VS en drie uit Europa, komen uit kringen van universiteiten en hightechbedrijven.
Meer informatie:
The X PRIZE Foundation Announces Official Contenders in Private Moon Race

12 februari 2008
In Groningen is de Nederlandstalige versie van de bekroonde website 'Zwarte gaten: extreme zwaartekracht' gelanceerd. De website, bedacht door de astronomen Gijs Verdoes Kleijn (Kapteyn Instituut, Rijksuniversiteit Groningen) en Roeland Van der Marel (Space Telescope Science Institute, Baltimore VS) behandelt op een zeer toegankelijke wijze één van de meest spraakmakende sterrenkundige ontdekkingen uit de 20ste eeuw: zwarte gaten. De site bevat veel grafische, multimediale en interactieve elementen. Bezoekers aan de website kunnen zelf zwarte gaten aan de hemel ontdekken, er heen reizen en vervolgens experimenten uitvoeren die laten zien wat er gebeurt als men dicht in de buurt van een zwart gat komt, of er inspringt. De website bevat ook een zwarte-gatenencyclopedie.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Zwarte gaten: extreme zwaartekracht
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 februari 2008
In 2009 zal een Nederlandstalige astronaut gedurende zes maanden deel uitmaken van de bemanning van het internationale ruimtestation ISS. De Vlaming Frank De Winne, die in oktober 2002 al 11 dagen aan boord van het ruimtestation verbleef, is geselecteerd als bemanningslid van Expeditie 19. Dat maakten de ruimtevaartorganisaties NASA en ESA vandaag bekend. De Nederlander André Kuipers, die in april 2004 zijn eerste bezoek aan het ISS bracht, is De Winne's backup. De bemanningsleden van Expeditie 19 worden in mei 2009 gelanceerd aan boord van een Russische Sojoez-capsule. Voor het eerst zal er dan gedurende een halfjaar een zeskoppige bemanning aan boord van het ruimtestation verblijven. De deelname van Europese astronauten (één per twee jaar, steeds voor zes maanden) maakt deel uit van de samenwerkingsovereenkomst tussen NASA en ESA nu het Europese ruimtelaboratorium Columbus aan het ISS is gekoppeld.
Meer informatie:
ESA astronaut Frank De Winne to spend six months on the ISS in 2009
Persbericht NASA
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

7 februari 2008
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA nodigt iedereen uit om een nieuwe naam te bedenken voor de gammasatelliet die het halverwege dit jaar wil lanceren. De satelliet, die nu nog Gamma-ray Large Area Space Telescope (GLAST) heet, zal de meest energierijke elektromagnetische straling uit het heelal gaan opvangen. Vaak krijgen dit soort satellieten de naam van een overleden sterrenkundige (Hubble, Chandra, Spitzer), maar dat is geen eerste vereiste. Gezocht wordt vooral naar een 'pakkende' naam, die makkelijk te onthouden is. Alle suggesties zijn welkom, mits voorzien van een korte motivatie.
Meer informatie:
Name That Satellite!
GLAST Mission Overview

31 januari 2008
Ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van de eerste Amerikaanse kunstmaan wordt de Beatles-song 'Across the Universe' aanstaande maandagnacht de ruimte in gestuurd, richting Poolster. Explorer 1 werd op 31 januari 1958 gelanceerd, bijna vier maanden na de lancering van de Russische Spoetnik 1. Dit jaar is het bovendien veertig jaar geleden dat 'Across the Universe' (geschreven door John Lennon en Paul McCartney) werd opgenomen, en vijfenveertig jaar geleden dat NASA's Deep Space Network in gebruik werd genomen - een wereldwijd netwerk van radioschotels voor communicatie met ruimtevaartuigen. De 'uitzending' van het Beatles-nummer (omgezet in radiosignalen) vindt ook plaats met behulp van het Deep Space Network, en start in de nacht van maandag 4 op dinsdag 5 februari om 01.00 uur Nederlandse tijd. Het zal overigens nog 431 jaar duren voordat de kosmische klanken van de Fab Four bij de Poolster aankomen - zo lang doen de radiosignalen erover om de afstand tot de ster af te leggen.
Meer informatie:
NASA and the Beatles Celebrate Anniversaries by Beaming Song 'Across the Universe' Into Deep Space
Explorer 1
Deep Space Network
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

27 januari 2008
Op 1 februari klinkt het startschot voor de Nederlandse Sterrenkunde Olympiade 2008. Vierhonderd jaar na de uitvinding van de telescoop door een Nederlander worden Nederlandse middelbare scholieren uitgedaagd om zich te verdiepen in pittige vraagstukken over sterren die exploderen, zwarte gaten, planeten buiten ons eigen zonnestelsel en de uitdijing van het heelal. De twintig beste leerlingen zullen worden uitgenodigd voor een masterclass aan de Universiteit Utrecht. De winnaar krijgt een reis naar de Canarische Eilanden om zelf waarnemingen te doen met een van de professionele telescopen op La Palma. Aanstaande vrijdag worden de vragen van de voorronde op de website www.sterrenkundeolympiade.nl gezet.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Nederlandse Sterrenkunde Olympiade
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 januari 2008
Thijs de Graauw (1942), buitengewoon hoogleraar sterrenkunde aan de Leidse Sterrewacht, is met ingang van april 2008 benoemd tot interim-directeur van de internationale Atacama Large Millimeter Array (ALMA). ALMA zal de grootste radiotelescoop ter wereld worden, en is sinds 2003 in aanbouw op een hoogte van 5 kilometer in de Chileense Andes; de telescoop zal in 2012 voltooid zijn. Het ALMA-project is een samenwerkingsproject van Europa, de Verenigde Staten en Japan, en het grootste internationale samenwerkingsproject op sterrenkundig gebied ooit. Thijs de Graauw was van 1983 tot 1990 directeur van de Groningse vestiging van de Stichting Ruimteonderzoek Nederland (SRON). Van 1990 tot 2007 was hij directeur van het infrarood- en submillimeteronderzoekprogramma van SRON. Vanaf 2003 is hij als buitengewoon hoogleraar aan de Sterrewacht Leiden verbonden.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
ALMA
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

14 januari 2008
Een onderzoeksteam aan de Universiteit van Amsterdam heeft met succes een sterrenhoop gesimuleerd over een wereldwijd netwerk van GRAPE-6Af supercomputers, die meer dan honderd keer sneller rekenen dan een gewone PC. Om de simulatie mogelijk te maken, werden de supercomputers, die in Nederland, Japan en de Verenigde Staten staan, gekoppeld aan een computationeel grid. "Het knelpunt in dergelijke berekeningen is de communicatie tussen de computers", zegt informaticus Derek Groen van de Universiteit van Amsterdam. "Voor de computers kost het ongeveer 0,3 seconden om elkaar alleen maar 'gedag te zeggen'." "We hebben nu aangetoond dat een grootschalige berekening over een netwerk efficiënt kan verlopen", zegt numeriek sterrenkundige Portegies Zwart, "nu kunnen we problemen doorrekenen die meer capaciteit vereisen dan we op een enkele supercomputer kunnen krijgen."
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

9 januari 2008
Dit jaar is het precies vier eeuwen geleden dat Hans Lipperhey in Middelburg de telescoop uitvond. Om dat belangrijke moment te herdenken heeft de Stichting Volkssterrenwacht Philippus Lansbergen uit Middelburg deze week een website met als thema 400 jaar Telescoop (1608-2008) gelanceerd. De site geeft nieuws en informatie over de vele activiteiten die de sterrenwacht samen met andere instellingen in 2008 organiseert. Verder staan er ook verhalen en achtergrondinformatie op over de uitvinding. Op 12 april wordt "het jaar van de telescoop" officieel in Middelburg geopend.
Meer informatie:
Website 400 jaar telescoop
Website Jaar van de Sterrenkunde

20 december 2007
De Algemene Vergadering van de Verenigde Naties heeft het jaar 2009 uitgeroepen tot het Internationale Jaar van de Sterrenkunde (International Year of Astronomy 2009 - IYA2009). IYA2009 is een initiatief van de Internationale Astronomische Unie en Unesco. De VN-resolutie was ingediend door Italië, het land waar Galileo Galileï 400 jaar geleden de eerste astronomische ontdekkingen deed met een telescoop. IYA2009 zal een wereldwijde viering worden van de sterrenkunde en haar bijdragen aan de samenleving en de cultuur, met als hoogtepunt de 400ste verjaardag van het eerste gebruik van een astronomische telescoop in het jaar 1609. Overigens werd de telescoop kort daarvoor in Nederland uitgevonden. De herdenking daarvan vindt al in het najaar van 2008 plaats.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Internationaal Jaar van de Sterrenkunde
Persbericht IAU (Engelstalig)
Persbericht ESO (Engelstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

6 december 2007
De 'Google Lunar X PRIZE' heeft zijn eerste deelnemer. Odyssey Moon, gevestigd op het Britse eiland Man, wil als eerste privé-onderneming een robotkarretje op de maan neerzetten en zo het uitgeloofde prijzengeld van 30 miljoen dollar opstrijken. Dat gebeurt in samenwerking met het Canadese bedrijf MDA, dat onder meer bekend is van de robotarmen van de spaceshuttle en het ruimtestation ISS. Ook de Planetary Society heeft zijn medewerking toegezegd, met name op het gebied van onderwijs en publieksvoorlichting.
Meer informatie:
History Making Moon Mission Unveiled
Planetary Society Joins Private Effort for Moon Mission

15 november 2007
De Britse Science and Technology Facilities Council, die overheidsgeld verdeelt over onderzoeksinstellingen in het Verenigd Koninkrijk, heeft onverwacht aangekondigd zich terug te trekken uit het Gemini Observatory - een internationaal samenwerkingsverband dat twee grote telescopen beheert op Hawaï en in Chili. De Royal Astronomical Societyn heeft haar grote verontwaardiging uitgesproken over deze beslissing: het Gemini-lidmaatschap (een aandeel van 23 procent) biedt Britse astronomen toegang tot de twee 8,1-meter telescopen, die vooral geschikt zijn voor infraroodwaarnemingen. Sinds het Verenigd Koninkrijk lid is van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) kunnen Britse sterrenkundigen ook gebruik maken van de vier 8,2-meter kijkers van de Very Large Telescope, maar die staat op het zuidelijk halfrond, en kan geen objecten aan de noordelijke sterrenhemel waarnemen zoals de Gemini North Telescope op Mauna Kea. De Royal Astronomical Society heeft de Science and Technology Facilities Council opgeroepen de beslissing te heroverwegen.
Meer informatie:
Shock at decision to pull UK out of Gemini Observatory
Gemini Observatory
Science and Technology Facilities Council
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

26 oktober 2007
Een team van Canadese astronomen denkt dat het tijd is om Newtons zwaartekrachttheorie aan de kant te schuiven. Of liever gezegd: ingrijpend aan te passen. De MOG-theorie van John Moffat van de Universiteit van Waterloo in Canada is volgens het team beter in staat om bepaalde eigenschappen van botsende sterrenstelsels te verklaren dan de 'standaard-theorie' waarin het heelal voor een groot deel uit mysterieuze donkere materie bestaat. De onderzoekers bestudeerden waarnemingen van de zogeheten Bullet-cluster, op 3 miljard lichtjaar afstand in het zuidelijke sterrenbeeld Kiel. Eerder werden deze waarnemingen (o.a. van de Hubble Space Telescope) geïnterpreteerd als een ondersteuning voor het idee dat de meeste materie in het heelal donker is en uit onbekende deeltjes bestaat. Moffat en zijn collega's schrijven nu in Monthly Notices of the Royal Astronomical Society (21 november) dat hun MOG-theorie een betere verklaring voor de waargenomen eigenschappen biedt. MOG (MOdified Gravity) is tot op zekere hoogte vergelijkbaar met de MOND-theorie (MOdified Newtonian Dynamics): onder bepaalde omstandigheden gedraagt de zwaartekracht zich anders dan we gewend zijn.
Meer informatie:
Time to overhaul Newton's Theory of Gravitation?
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 oktober 2007
Benjamin Wandelt van de Universiteit van Illinois heeft een zogeheten distributed computing -project opgezet om de voorspellingen van theoretische kosmologische modellen te vergelijken met astronomische waarnemingsgegevens. Bij een distributed computing -project wordt de benodigde rekenkracht voor een tijdrovend project verdeeld over talloze kleine (thuis-)computers. Je eigen pc kan aan het project deelnemen; de processor wordt dan voor het project gebruikt op het moment dat de computer niet gebruikt wordt, dus bijvoorbeeld in de screensave-stand. Eerder zijn al vergelijkbare projecte opgezet voor het speuren naar buitenaards leven (SETI@home) en voor het berekenen van decimalen van het getal pi. Wandelts kosmologieproject heet Cosmology@home.
Meer informatie:
Home computers to help researchers better understand universe
Cosmology@home
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

9 oktober 2007
De Nederlands-Amerikaanse astronoom Tom Gehrels heeft de Harold Masursky Award gewonnen. De prijs wordt sinds 1991 jaarlijks uitgereikt door de Division of Planetary Sciences van de American Astronomical Society aan mensen die zich bijzonder verdienstelijk hebben gemaakt voor het planeetonderzoek. Gehrels won de prijs vanwege zijn bijdragen aan de Space Science Series van de University of Arizona Press - een reeks van tientallen dikke boekwerken over uiteenlopende onderwerpen in het planeetonderzoek. Gehrels werd op 21 februari 1925 geboren in Haarlem, en studeerde sterrenkunde in Leiden. Sinds halverwege de vorige eeuw woont en werkt hij in de Verenigde Staten. Hij ontwikkelde onder andere de fotopolarimeter, een instrument waarmee gepolariseerd licht kan worden onderzocht. Samen met het Leidse astronomechtpaar Van Houten-Groeneveld ontdekte hij een paar duizend planetoïden. Hij was tevens de initiator van het Spacewatch-project, dat jacht maakt op aardscheerders - planetoïden die de aarde gevaarlijk dicht kunnen naderen. De laatste tijd houdt Gehrels zich voornamelijk bezig met kosmologische kwesties, onder andere met theorieën over het Multiversum. In 1988 publiceerde hij het autobiografische boek On the Glassy Sea. De Harold Masursky Award is genoemd naar een beroemde Amerikaanse Marsonderzoeker en werd in 1991 voor het eerst uitgereikt aan de Amerikaanse planeetonderzoeker Carl Sagan.
Meer informatie:
Tom Gehrels honored for service to planetary science
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

27 september 2007
Dr. René Vermeulen (45) is met ingang van 1 augustus jl. benoemd als directeur van de Radio Observatory Divisie van ASTRON, de Stichting Astronomisch Onderzoek in Nederland gevestigd in Dwingeloo. René Vermeulen volgt Dr. Willem Baan op, die binnen ASTRON een andere functie is gaan vervullen. De Radio Observatory Divisie (RO) is nu het operationele centrum voor de Westerbork telescoop. Daarnaast is ASTRON druk bezig om LOFAR te bouwen, en de operationele activiteiten voor de gloednieuwe radiotelescoop zullen worden geïntegreerd in de Divisie Radio Observatory. Zodoende zal er één Radio Observatory ontstaan die beide radiotelescopen, waarvan de mogelijkheden elkaar uitstekend aanvullen, zal gaan exploiteren.
Meer informatie:
Origineel persbericht
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

25 september 2007
Bij een toekomstige bemande ruimtevlucht naar een planetoïde kunnen astronauten veel baat hebben bij een kabel die als een soort hoepel rond het kleine hemellichaam wordt gespannen. Dat schrijven twee onderzoekers van het Massachusetts Institute of Technology (MIT) in een artikel dat binnenkort verschijnt in Acta Astronautica. Planetoiden zijn kleine, rotsachtige hemellichamen. De meeste hebben een middellijn van minder dan tien kilometer. De zwaartekracht aan het oppervlak is daardoor zo gering dat je bij een klein sprongetje al de ruimte in vliegt. Toch bestaan er bij NASA voorlopige plannen voor mogelijke bemande ruimtevluchten naar planetoïden, onder andere om ervaring op te doen met lange ruimtereizen naar Mars. Volgens Christopper Carr en Ian Garrick-Bethell is het dan handig om een dunne, sterke kabel (een zogeheten tether of tuier) rond het hemellichaam te spannen, waaraan astronauten zich met een soort 'levenslijn' kunnen vastmaken.
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 september 2007
De Hubble Space Telescope speelt de hoofdrol in een nieuwe IMAX-film die in 2010 in première gaat. IMAX Corporation en NASA hebben bekendgemaakt dat de speciale 3D-camera van het filmbedrijf eind 2008 mee gaat aan boord van spaceshuttlevlucht STS-125. Die shuttlevlucht staat geheel in het teken van de vijfde en laatste onderhoudsbeurt aan de ruimtetelescoop. Tijdens vijf ruimtewandelingen zullen astronauten twee nieuwe waarnemingsinstrumenten plaatsen en diverse reparaties uitvoeren. Na de onderhoudsbeurt moet Hubble nog minstens vijf jaar in bedrijf kunnen blijven. In 2001 werd ook al een IMAX-film in de ruimte geschoten, over het internationale ruimtestation ISS. De nieuwe Warner Bros.-film richt zich echter volledig op de geschiedenis en de spectaculaire resultaten van de Hubble Space Telescope, die algemeen beschouwd wordt als de meest succesvolle telescoop in de geschiedenis van de sterrenkunde.
Meer informatie:
NASA, IMAX Team up on Hubble Servicing Mission
IMAX Corporation
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

22 augustus 2007
In de nieuwste versie van het populaire programma Google Earth is het nu ook mogelijk om de sterrenhemel gedetailleerd te bekijken. Google Earth maakt gebruik van een gigantische database van satellietopnamen, en biedt de gebruiker de mogelijkheid om op elke gewenste plaats op aarde in te zoomen. Sky in Google Earth doet hetzelfde met de sterrenhemel, waarbij gebruik wordt gemaakt van opnamen uit de Digitized Sky Survey, de Sloan Digital Sky Suvrey, en een groot aantal detailopnamen van grote telescopen zoals de Hubble Space Telescope. De samenwerking met het Space Telescope Science Institute gaat nog een stap verder: zo vind je in Sky in Google Earth ook hyperlinks naar persberichten over de getoonde objecten. Om Sky in Google Earth te kunnen gebruiken, moet je de nieuwste versie van Google Earth downloaden.
Meer informatie:
Hubble Teams with Google to Bring the Cosmos Down to Earth
Download Google Earth
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

22 augustus 2007
Duitsland wil in 2012 een eigen maansatelliet lanceren. Of liever gezegd: twee maansatellieten. De Duitse lucht- en ruimtevaartorganisatie DLR maakte de nieuwste plannen voor de Lunar Exploration Orbiter (LEO) vandaag bekend op het European Planetary Science Congress in Potsdam. LEO bestaat uit twee ruimtevaartuigjes die in formatie om de maan moeten gaan cirkelen. Ze voeren driedimensionale metingen uit aan het zwakke magneetveld en aan het zwaartekrachtsveld van de maan. Met multispectrale camera's wordt het hele maanoppervlak extreem gedetailleerd in beeld gebracht. En een microgolfradar onderzoekt de structuur van de ondergrond, tot een diepte van enkele honderden meters. Later dit jaar wil DLR een gedetailleerd subsidieverzoek indienen bij de Duitse overheid. Ook andere ruimtevaartorganisaties zijn bezig met onbemande maanvluchten. Dit najaar lanceert Japan de maansatelliet Kaguya; later volgen India en China. De plannen voor een Amerikaanse onbemande maanverkenner hebben overigens vertraging opgelopen.
DLR
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

20 augustus 2007
Vandaag (20 augustus) is het dertig jaar geleden dat de Amerikaanse planeetverkenner Voyager 2 werd gelanceerd. Voyager 1 volgde op 5 september 1977 (hij kreeg nummer 1 omdat hij eerder bij zijn reisdoel aankwam). Het doel van het Voyagerproject was de verkenning van de reuzenplaneten in het zonnestelsel. De twee ruimtesondes vlogen als eerste op korte afstand langs Jupiter en Saturnus; Voyager 2 vloog daarna ook nog door naar Uranus en Neptunus. Momenteel vliegen beide ruimtescheepjes met hoge snelheid het zonnestelsel uit; ze bevinden zich op 15,5 resp. 12,5 miljard kilometer van de zon. Radiosignalen van de aarde doen er 14 resp. 12 uur over om deze afstand te overbruggen. De twee ruimtesondes functioneren nog steeds en leveren informatie op over de heliosfeer - de magnetische invloedssfeer van de zon. Voyager 1 bereikte eind 2004 de zogenaamde helioschede - het turbulente deel van de heliosfeer waar de zonnewind wordt afgeremd door interactie met het ijle gas in de interstellaire ruimte. Het Voyagerproject wordt algemeen als een van de grootste hoogtepunten in het onbemande planeetonderzoek beschouwd. De twee ruimtesondes hebben een beeldplaat aan boord met informatie over het leven op aarde en met groeten in vele tientallen talen, waaronder het Nederlands.
Meer informatie:
Pioneering NASA Spacecraft Mark Thirty Years of Flight
Voyager-project
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

20 augustus 2007
Per 1 september wordt Huib Jan van Langevelde de nieuwe directeur van het "Joint Institute for VLBI in Europe" (JIVE), gevestigd bij ASTRON in Dwingeloo. JIVE is het centrale instituut van het Europese "Very Long Baseline Interferometry (VLBI)" Netwerk waarin 17 telescopen in 11 landen samenwerken om sterrenkundige waarnemingen te doen met fantastisch scheidend vermogen. Huib Jan van Langevelde (44) heeft de laatste 12 jaar in diverse functies bij JIVE gewerkt. De laatste jaren gaf hij leiding aan een aantal internationale projecten op het gebied van wetenschappelijk dataverwerking. In zijn wetenschappelijk onderzoek bestudeert hij de materie rond jonge of juist oude sterren en in het bijzonder interstellaire masers. JIVE is een samenwerking van de organisaties voor wetenschapsbeleid in 7 landen, waaronder NWO in Nederland, en is gehuisvest bij het NWO instituut ASTRON in Dwingeloo. Binnen het Europese VLBI Netwerk (EVN) fungeert JIVE als de centrale plek voor gegevensverwerking, maar ook als bezoekerscentrum waar astronomen hun gegevens verwerken.
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

17 juli 2007
Saul Perlmutter en Brian Schmidt en hun teams ontvangen de Gruber Cosmology Prize 2007 ($500.000) voor hun ontdekking dat de uitdijing van het heelal aan het versnellen is. De ontdekking kwam voorkomen onverwacht en het heeft ook lang geduurd voordat sterrenkundigen een beetje aan het idee gewend waren: het bestaan van een mysterieuze donkere energie die het heelal in een steeds hoger tempo doet opzwellen. Toch is dat precies wat de teams van Perlmutter en Schmidt in 1998 vrijwel gelijktijdig moesten concluderen na hun eerste afstandsbepalingen van supernova's in verre sterrenstelsels. Maandenlang dachten ze dat er iets mis was met hun metingen, maar uiteindelijk bleek er iets mis te zijn met de bestaande theorieën over het heelal. De Gruber Cosmology Prize bestaat sinds 2001.
Meer informatie:
2007 Gruber Cosmology Prize
Gruber Cosmology Prize Awarded to Discoverers of Dark Energy
Gruber Cosmology Prize Awarded to STScI Dark Energy Discoverers
Dark Energy Discovery Leader to Share Gruber Prize

16 juli 2007
Natuurkundige dr. Charles Timmermans, verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen en het Nationaal instituut voor subatomaire fysica (Nikhef) in Amsterdam, ontvangt op 23 juli in Manchester de tweejaarlijkse European Physical Society High Energy Physics Outreach Prize (EPS High Energy Physics Outreach Prize). Timmermans deelt de prijs met dr. Richard Jacobsson van CERN in Geneve. De twee natuurkundigen worden geëerd voor hun inzet voor natuurkundeprojecten op middelbare scholen. Timmermans is initiator van HiSPARC, netwerk van scholieren en wetenschappelijke instellingen om kosmische straling te onderzoeken. Jacobsson maakte een cd waarmee middelbare scholieren zelf de meetgegeven van een groot deeltjesfysica experiment kunnen analyseren. De prijs is bedoeld om wetenschappers te stimuleren aan outreach-projecten te werken. Daarmee geeft de organisatie aan dat zij het belangrijk vindt het publiek duidelijk te maken wat zij doet en om natuurkunde te populariseren. De prijs bestaat uit een certificaat en een geldbedrag van 2.000 Zwitserse francs.
Meer informatie:
Origineel persbericht
HiSPARC
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

10 juli 2007
Sera Markoff (Universiteit van Amsterdam) en Peter Jonker (SRON) hebben een Vidi-subsidie toegekend gekregen door NWO. Met een Vidi-subsidie (€ 600.000) kunnen excellente, jonge onderzoekers een eigen onderzoekslijn ontwikkelen. De Vidi-subsidie is bedoeld voor onderzoekers die na hun promotie een aantal jaren onderzoek op postdocniveau hebben verricht. De wetenschappers hebben daarbij vernieuwende ideeën gegenereerd en deze succesvol tot onwtikkeling gebracht. Sera Markoff gaat nieuwe modellen ontwikkelen voor de verklaring van de spectaculaire straalstromen van plasma die ontstaan als zwarte gaten gevoed worden met materie. Peter Jonker gaat de samenstelling van neutronenstermaterie bestuderen door onderzoek aan zware neutronensterren die zich bevinden nabij het galactisch centrum.
Meer informatie:
Origineel persbericht
Vidi-programma NWO
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

7 juli 2007
Joost Broens van het Stedelijke Gymnasium Johan van Oldenbarneveldt in Amersfoort heeft de Nederlandse Sterrenkunde Olympiade 2007 gewonnen. Hij maakte tijdens de finale in ESA's Space Expo van alle 20 finalisten de eindtoets het beste. Daarmee sleepte hij de hoofdprijs in de wacht, een vliegreis naar de sterrenwacht van La Palma. Juryvoorzitter Vincent Icke reikte de prijs uit. De finale van de eerste Nederlandse Sterrenkunde Olympiade vormde het sluitstuk van een masterclass aan de Universiteit Leiden, afgelopen week. Daarin volgden de twintig VWO'ers een week lang (werk-)colleges over uiteenlopende sterrenkundige onderwerpen, van zwarte gaten tot exoplaneten. Ze kregen les van gerenommeerde sterrenkundigen van verschillende Nederlandse universiteiten.
Meer informatie:
Origineel persbericht
Nederlandse Sterrenkunde Olympiade
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

19 juni 2007
Zwarte gaten bestaan niet. Althans niet in de vorm zoals ze meestal worden voorgesteld: als gulzige eenrichtingsdeuren in het heelal waarin materie definitief verdwijnt achter een zogeheten gebeurtenishorizon. Die conclusie trekken drie theoretici van de Case Western Reserve University in Cleveland, Ohio, in een artikel dat geaccepteerd is voor publicatie in het vakblad Physical Review D. Volgens de drie theoretici kan een hemellichaam onder zijn eigen gewicht wel ineenstorten, maar ontsaat daarbij geen gebeurtenishorizon. Voordat het zover is wordt er volgens de berekeningen Hawkingstraling uitgezonden die de vorming van zo'n horizon voorkomt. Als er in het heelal zwarte gaten bestaan, aldus de drie onderzoekers, moeten die kort na de oerknal zijn gevormd. Met hun publicatie lossen de theoretici de zogeheten informatieparadox op: als materie voorgoed uit het heelal verdwijnt door in een zwart gat te vallen waaruit nooit meer iets kan ontsnappen, zou er permanent informatie verloren gaan uit de kosmos, wat in strijd is met de wetten van de kwantummechanica.
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

19 juni 2007
De Europese ruimtevaartorganisatie ESA zoekt twaalf vrijwilligers die gedurende 520 dagen willen deelnemen aan een realisitische simulatie van een bemande ruimtereis naar de planeet Mars. Tijdens de simulatie, die wordt uitgevoerd in samenwerking met het Russische Instituut voor Biomedische Problemen, zullen de 'Marsreizigers' volledig op zichzelf zijn aangewezen. In totaal worden er drie simulaties voorbereid, elk met vier 'astronauten', die volledig van de buitenwereld worden afgesloten. Er wordt alleen ruimtevoedsel gegeten; radiocontact met de aarde ondervindt een vertraging van enkele tientallen minuten, en er staat zelfs een gesimuleerde expeditie op het Marsoppervlak op het programma. De selectie en de training van de deelnemers zal verlopen zoals dat ook bij echte astronauten het geval is. Na een kortere voorstudie moeten de 520 dagen durende simulaties eind 2008 of begin 2009 van start gaan.
Meer informatie:
ESA seeks candidates for simulated 'Missions to Mars' in 2008/2009
Apllicatieformulier voor de Marssimulaties
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

15 juni 2007
De Universiteit van Chicago heeft een eredoctoraat in de natuurwetenschappen verleend aan prof. Tim de Zeeuw, wetenschappelijk directeur van de Sterrewacht in Leiden. De Universiteit van Chicago staat internationaal in hoog aanzien en heeft het beleid om eredoctoraten uitsluitend op grond van wetenschappelijke verdienste te verlenen. De Zeeuw (Ph.D. Leiden, 1984) staat bekend om zijn onderzoek aan de dynamica van sterren in melkwegstelsels. Zowel op theoretisch vlak als in het beschrijven van metingen heeft hij baanbrekend werk verricht. Zo ontwikkelde hij de eerste reeks van consistente modellen('perfect galaxies') voor elliptische stelsels. Veel van de onderliggende wiskundige technieken zijn nog steeds in gebruik.
Meer informatie:
Origineel persbericht
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 mei 2007
Stichting De Koepel heeft de Willem de Graaffprijs 2007 toegekend aan Prof.dr. John Heise (SRON, Universiteit Utrecht). De prijs wordt uitgereikt aan iemand die een bijdrage levert aan de popularisering van de sterrenkunde of het ruimteonderzoek. De prijs is zowel beloning voor als aanmoediging tot activiteiten die Willem de Graaff na aan het hart lagen. Prof. dr. Willem de Graaff (1923-2004) was leider van de Fysische Afdeling (1960-1976) van het Utrechtse Laboratorium voor Ruimte-Onderzoek van de Commissie voor Geofysica en Ruimteonderzoek (GROC) van de KNAW. Naast zijn werk als fysicus en vooral na zijn pensionering heeft hij er zich tientallen jaren voor ingezet een breed publiek te interesseren voor ruimtevaart en sterrenkunde. John Heise is sinds de jaren 70 werkzaam bij SRON. Hij houdt zich daar bezig met hoge-energie-astrofysica. Hij is de ontdekker van diverse röntgenbronnen in het heelal en zijn onderzoeksgroep localiseerde in 1997 voor het eerst de al 25 jaar ongrijpbare gammaflitsen. Daarvoor ontving hij in 1998 de gedeelde Bruno Rossi prijs van de American Astronomical Society. Op de universiteit Utrecht is hij ook als popularisator actief. Zo gaf hij samen met enkele collega's een cursus 'het fascinerend heelal' voor studenten van alle faculteiten, dus ook studenten die geen sterrenkunde studeren. De prijs ter grootte van 1500 Euro zal eenmaal in de drie jaar worden uitgereikt. Dit jaar is de prijs voor het eerst toegekend.
Meer informatie:
Origineel persbericht
Stichting De Koepel
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

21 mei 2007
De Amerikaanse astrochemicus Stanley Miller is op 20 mei op 77-jarige leeftijd overleden. Miller was een pionier van de astro-biochemie. Zijn beroemde experimenten in 1952 (hij was toen pas 22 jaar oud) toonden aan dat complexe organische moleculen op eenvoudige wijze kunnen ontstaan wanneer een mengsel van koolwaterstoffen wordt blootgesteld aan elektrische ontladingen. Op die manier liet hij zien dat er in de ammoniakrijke dampkring van de jonge aarde leven zou kunnen zijn ontstaan in een soort 'oersoep' die werd blootgesteld aan bliksemontladingen.
Meer informatie:
Father of 'Origin of Life' Chemistry at UC San Diego Dies
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

21 mei 2007
Een interdisciplinair team van onderzoekers aan de Universiteit van Amsterdam heeft grootschalige astronomische berekeningen uitgevoerd op de processor van een grafische kaart in een gewone thuiscomputer. Door het efficiënt programmeren van de grafische processor zijn de onderzoekers in staat de computer met een factor 20 sneller te laten rekenen dan onder normale omstandigheden. Deze factor 20 komt voornamelijk ten goede aan de specifieke wetenschappelijke berekeningen die het onderzoeksteam (bestaande uit sterrenkundige Simon Portegies Zwart, informaticus Robert Belleman en informaticastudent Peter Geldof) uitvoerden. Het blijkt dat iedereen die beschikt over een thuiscomputer met een moderne grafische kaart gebruik kan maken van deze enorme rekenkracht. In feite wordt dat al gedaan bij het spelen van spelletjes. Het animeren van rondvliegende bloedspetters, snel rijdende bolides en herkenbare gelaatstrekken, worden met behulp van de grafische microprocessor in de PC uitgevoerd. Deze rekenkracht is aanwezig in iedere moderne PC en blijkt nu ook bruikbaar te zijn voor het uitvoeren van grootschalig wetenschappelijk rekenwerk.
Meer informatie:
Origineel persbericht
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

10 mei 2007
Het planetarium in Artis is vernieuwd. Als een van de eerste planetaria in Europa biedt de Amsterdamse dierentuin met een digitaal projectiesysteem bezoekers een onvergetelijke ervaring. Dagelijks worden 'full dome' shows vertoond, die de bezoekers meenemen naar andere werelden. De planetariumsoftware die wordt gebruikt, geeft een exacte weergave van de positie van sterren, planeten, en melkwegstelsels in het heelal. De database wordt steeds bijgewerkt, waardoor nieuw gevonden objecten, zoals de onlangs ontdekte exoplaneet Gliese 581C, meteen kunnen worden getoond. Doordat de projectie 'full dome' (over de hele koepel) wordt uitgevoerd, lijkt het voor de toeschouwer alsof hij zelf door de ruimte zweeft.
Meer informatie:
Origineel persbericht
Artis Planetarium
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

10 mei 2007
Hoe kun je zonder raketmotor en brandstof een postpakket vanuit de ruimte naar de aarde sturen? Het antwoord is YES2, een studentenexperiment dat werd voorbereid, gebouwd en getest bij ESTEC in Noordwijk. Vandaag gaat YES2 (Young Engineers Satellite) op transport naar Rusland, de lancering en missie volgen in september. Bijna vijfhonderd studenten uit heel Europa werkten aan het experiment onder leiding van het Nederlandse bedrijf Delta-Utec uit Leiden. Daarmee is één van de missiedoelen al behaald, zegt ESA-projectleider Roger Walker van ESA's afdeling Educatie: 'YES2 is een verzameling van afstudeerprojecten voor de universiteit en promoties. Studenten hebben hier waardevolle praktische ervaringen opgedaan die straks meteen van pas komen als ze doorgroeien in de ruimtevaartindustrie of komen werken bij ESA.'
Meer informatie:
Origineel persbericht
YES2
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

8 mei 2007
Tijdens de Nederlandse astronomenconferentie te Veldhoven op 14 tot 16 mei 2007 zal de Pastoor Schmeitsprijs voor sterrenkunde worden uitgereikt aan Prof. dr. Eline Tolstoy, verbonden aan het Kapteyn Instituut van de Rijks-universiteit Groningen, en aan Dr. Simon Portegies Zwart, verbonden aan het Sterrenkundig Instituut Pannekoek van de Universiteit van Amsterdam. De prijs wordt eens in de drie jaar toegekend aan een Nederlandse astronoom die jonger is dan veertig jaar. Aan de prijs is een bedrag verbonden van 1500 Euro. De prijs is vernoemd naar de in 1851 in Sittard geboren pastoor Maria Paschalis Schmeits, die na zijn overlijden in 1919 tweeduizend gulden naliet voor, zoals hij schreef: "Het bevorderen van de studie der sterrenkunde, onder alle menschelijke wetenschappen de hoogste, naar welk doel gestreeft wordt door het uitloven en uitkeren van prijzen aan hen die, zich naar het oordeel van een in te stellen jury, voor de astronomische wetenschap het meest verdienstelijk hebben gemaakt".
Meer informatie:
Origineel persbericht
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 april 2007
Technici van de universiteit van Glasgow ontwikkelen een nieuw soort planetenverkenners: piepkleine instrumentjes die zich als stofdeeltjes door de wind laten meevoeren, maar slim genoeg zijn om te communiceren, in formatie te vliegen en wetenschappelijke metingen te doen. De slimme stofdeeltjes bestaan uit een ongeveer één millimeter grote computerchip met een kunststofomhulsel dat met behulp van een klein stroompje kan verkreukelen en daarmee het stofdeeltje in een planeetatmosfeer van koers kan laten veranderen. De huidige modellen kunnen wel al met elkaar communiceren (over kleine afstanden dan), maar om metingen te kunnen doen, zullen ze ook met sensoren moeten worden uitgerust. Daartoe moeten nog minuscule sensoren worden ontwikkeld, maar volgens de technici zullen die al rond 2020 beschikbaar zijn. Het slimme stof biedt vooral perspectief voor het onderzoek van exoplaneten: een zwerm kleine deeltjes zou met betrekkelijke geringe middelen (een ionenmotor) naar een ander zonnestelsel kunnen worden overgebracht.
Meer informatie:
Meet the nano-nauts: smart dust swarms for planetary exploration

18 april 2007
Recente computersimulaties die een driedimensionaal beeld van het inwendige van een bepaald soort sterren geven, laten zien dat de borrelende stermaterie in de zogeheten convectiezone van de ster van invloed is op de veel stabielere hoger en lager gelegen lagen. De simulaties hebben betrekking op 'asymptotische reuzentak-sterren', lichte tot middelzware sterren die het einde van hun bestaan naderen. Tijdens deze levensfase is de sterkern, die veel zware elementen bevat, gehuld in schillen van helium en waterstof die af en toe ontbranden en daarmee aanzet geven tot verhevigde vermenging en verhitting van de stermaterie. Tot nu toe werd dit turbulente proces nagebootst met ééndimensionale computermodellen, maar nu is dan ook een driedimensionaal beeld van het inwendige van deze turbulente sterren verkregen.
Meer informatie:
"Van Gogh" simulations give new insight into turbulent stars

16 april 2007
Tussen augustus 2004 en augustus 2005 heeft de satelliet Gravity Probe B (GPB) de 'ruimtetijd' in de omgeving van de aarde bestudeerd. Doel was de bevestiging (of ontkrachting) van de algemene relativiteitstheorie van Albert Einstein. Volgens deze theorie zou de massa van de aarde twee effecten moeten hebben op de ruimtetijd: een geodetisch effect en de zogeheten 'frame-dragging'. Het eerste is de vervorming van de ruimtetijd in de omgeving van de aarde, het tweede betreft het meesleepeffect van de ruimtetijd ten gevolge van de rotatie van de aarde. Volgens de theorie van Einstein zou de stand van de gevoelige gyroscopen aan boord van de GPB door beide effecten afwijkingen van respectievelijk 6,606 en 0,039 boogseconden per jaar moeten laten zien. Dat eerste blijkt inderdaad te kloppen: de meetgegevens stemmen binnen een procent overeen met de algemene relativiteitstheorie. Maar de verwerking van de metingen van het veel kleinere effect van de 'frame-dragging' heeft meer tijd nodig. Gebleken is namelijk dat de gyroscopen van de GPB aan twee kleine, onverwachte verstoringen onderhevig waren, die beide aan elektrostatische effecten worden toegeschreven. Dat bemoeilijkt en vertraagt de verwerking van de meetgegevens, waardoor de eindconclusies niet vóór december 2007 te verwachten zijn.
Meer informatie:
Was Einstein right? Scientists provide first public peek at Gravity Probe B results

2 april 2007
In het voorjaar van 2008 worden zes vrijwilligers anderhalf jaar lang 'opgesloten' in een aantal onderling gekoppelde metalen tanks, om ervaring op te doen met een toekomstige bemande reis naar Mars. Gedurende vijfhonderd dagen maken ze - in Moskou - een complete gesimuleerde reis naar Mars mee, inclusief lancering, maandenlange oversteek, verblijf op de rode planeet, en terugreis naar huis. Tijdens de Mars500-simulatie worden allerlei psychologische en medische experimenten uitgevoerd, die ruimtevaartorganisaties een beter beeld moeten geven van de problemen die tijdens zo'n langdurige missie de kop op kunnen steken. De zes vrijwilligers hebben een bemanningsverblijf, een onderzoekslaboratorium, een keuken en een medische ruimte tot hun beschikking, met een totaal oppervlak van slechts tweehonderd vierkante meter. De Mars500-simulatie wordt uitgevoerd door het Russische Instituut voor Bio-Medische Problemen (IBMP), maar de Europese ruimtevaartorganisatie ESA is een belangrijke partner in het project. ESA start komende zomer met de selectieprocedure voor de vrijwilligers. In een interview op de ESA-website vertelt de Nederlandse ESA-wetenschapper Marc Heppener dat de ESA-deelname gezien moet worden als een eerste belangrijke stap op weg naar een toekomstige bemande Europese reis naar de rode planeet.
Meer informatie:
ESA prepares for a human mission to Mars
Instituut voor Bio-Medische Problemen
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

22 maart 2007
Onderzoekers van de universiteit van Chicago hebben een driedimensionaal computermodel gemaakt dat inzicht geeft van de ontploffing van een witte dwerg. Zo'n ontploffing treedt op als een witte dwerg deel uitmaakt van een dubbelstersysteem en massa van zijn begeleider opslokt. Zodra zijn massa een kritieke waarde bereikt, volgt een enorme explosie: een supernova van type Ia. Wat zich tijdens zo'n explosie afspeelt is eerder al met eenvoudige (tweedimensionale) computermodellen onderzocht, en nu is dat ook met een realistischere driedimensionale simulatie gedaan. De simulatie bevestigt het al bestaande vermoeden dat de explosie in het centrum van de ster begint. Vervolgens stijgt er in een oogwenk een enkele tientallen kilometers grote vuurbol naar het oppervlak die zich vervolgens als een schokgolf over de hele ster verspreidt. Het hele proces duurt slechts drie seconden, maar voor de computersimulaties was iets meer tijd nodig: ongeveer 58.000 uur rekentijd, verdeeld over 768 processors.
Meer informatie:
Scientists compute death throes of white dwarf star in 3D

1 maart 2007
De Torens van Chankillo, in de kuststreek van Peru, blijken een 2300 jaar oud zonne-observatorium te vormen. Dat beweren onderzoekers van de Universiteit van Leicester en de Yale-universiteit in een artikel dat deze week verschijnt in het Amerikaanse wetenschappelijke weekblad Science. Gezien vanaf twee speciaal geconstrueerde waarnemingsposten markeren de dertien torens heel nauwkeurig bijzondere opkomst- en ondergangspunten van de zon. Vermoedelijk is er indertijd sprake geweest van een belangrijke zonnecultus. De Torens van Chankillo zijn veel ouder dan de bekende Tempel van de Zon en de Tempel van de Maan van de Azteken, even buiten Mexico City. Ze zijn echter minder oud dan het prehistorische bouwwerk Stonehenge in Zuid-Engeland, waarvan de eerste constructiefase gedateerd is op bijna 3000 jaar voor Christus. Volgens archeoastronoom Clive Ruggles van de universiteit van Leicester is Chankillo een van de interessantste prehistorische observatoria ter wereld.
Meer informatie:
Peruvian Citadel is Site of Earliest Ancient Solar Observatory in the Americas
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

28 februari 2007
Laurens Jan Brinkhorst, de voormalige minister van Economische Zaken, is aangesteld als adviseur van ESA's directeur-generaal Jean-Jacques Dordain. Brinkhorst heeft een lange staat van dienst in de Nederlandse en Europese politiek. Hij zal Dordain met name adviseren over Europees beleid. Brinkhorst was onder andere staatssecretaris van Buitenlandse Zaken, directeur-generaal bij de Europese Commissie, lid van het Europees Parlement en minister van Landbouw en Economische Zaken.
Meer informatie:
Interview met Brinkorst
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

26 februari 2007
NASA gaat in mei een proef-'vlucht' maken om ervaring op te doen met maanwandelingen en met medische ingrepen in de ruimte. Maar de 'vlucht' gaat niet omhoog, de ruimte in, maar omlaag, naar de diepzee voor de kust van Florida. Het NEEMO-project (NASA Extreme Environment Mission Operations) maakt gebruik van de diepzee-capsule Aquarius die ongeveer even groot is als de leefruimte aan boord van het International Space Station. Twee astronauten en een 'ruimte-chirurg' nemen aan de missie deel. Het is de twaalfde keer dat er een NEEMO-missie wordt uitgevoerd, maar het is voor het eerst dat er een chirurg meegaat. Op de oceaanbodem zullen astronauten in duikpakken ervaring opdoen met maanwandelingen. Tijdens de elf dagen durende missie worden ook geavanceerde medische experimenten uitgevoerd.
Meer informatie:
NASA Announces Undersea Mission to Include First Flight Surgeon
NEEMO
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

7 februari 2007
Prof.dr. Heino Falcke (1966) is benoemd tot nieuwe hoogleraar radiosterrenkunde en astrodeeltjesfysica bij de Afdeling Sterrenkunde in het Institute for Mathematics, Astrophysics and Particle Physics (IMAPP) van de Radboud Universiteit in Nijmegen. Falcke was al sinds 2003 als bijzonder hoogleraar aan de afdeling verbonden, maar is nu full-time in Nijmegen gekomen. Heino Falcke is een veelzijdig astronoom, met als specialisatie de astrofysica van superzware zwarte gaten in de kernen van sterrenstelsels, en de astrofysica van kosmische straling. Zijn interesse op het gebied van zwarte gaten gaat in het bijzonder uit naar het superzware zwarte gat in ons eigen Melkwegstelsel. Het grootste deel van zijn tijd zal Falcke gaan besteden aan het detecteren van kosmische straling met de nieuwe Nederlandse radiotelescoop LOFAR. Een toekomstig project waarmee Falcke zich zal bezighouden is een LOFAR-telescoop op de maan.
Meer informatie:
Origineel persbericht
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

29 januari 2007
Prof. dr. Michael Garrett volgt per 1 februari prof. dr. Harvey Butcher op als Algemeen Directeur van ASTRON, de Stichting Astronomisch Onderzoek in Nederland gevestigd in Dwingeloo. Michael Garrett (42) is bijna elf jaar werkzaam geweest bij het Europese instituut JIVE (Joint Institute for VLBI in Europe), waarvan ASTRON gastheer is. Sinds 2003 is hij Directeur van JIVE. JIVE verwerkt met behulp van de correlator (supercomputer) van het European VLBI Network data van Europese radiotelescopen en verleent wetenschappelijke ondersteuning. Het belangrijkste project is e-VLBI, het "live" verbinden van radiotelescopen over de gehele wereld met de centrale supercomputer bij JIVE via een glasvezelnetwerk. Na zijn studie sterrenkunde, wiskunde en natuurkunde aan de Universiteit van Glasgow promoveerde Garrett in 1990 in Manchester. Daarna heeft hij bij het Max-Planck-Institüt für Radioastronomie in Bonn en Jodrell Bank Observatory in Manchester gewerkt. Vanaf 1996 is hij werkzaam bij JIVE als wetenschapper en bekleedde daar een aantal management functies.
Meer informatie:
Origineel persbericht
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

17 januari 2007
Krakerige radiozenders, ruis in tunnels en keer op keer zoeken naar de juiste frequentie; de klassieke autoradio heeft zijn langste tijd gehad. ESA ontwikkelde, samen met een aantal partners, de multimediale autoradio van de toekomst. Het prototype is te zien op donderdag 25 januari bij Space Expo in Noordwijk. De autoradio van de toekomst werkt ongeveer als een satellietontvanger voor televisiekanalen. Alleen heeft de auto geen grote vaste schotelantenne op het dak, maar een mobiele platte antenne die bijna onzichtbaar kan worden ingebouwd in de carrosserie. De antenne ontvangt gegevens via de reguliere Ku frequentieband van communicatiesatellieten. Een computer zet die gegevens vervolgens om in beeld, geluid of complete pakketjes software. 'De mogelijkheden zijn eindeloos', zegt projectmanager Rolv Midthassel. 'Je kunt overal in Europa kraakhelder luisteren naar radioprogramma's in je eigen taal. Daarna even de voorpagina van de ochtendkrant lezen en het laatste televisienieuws kijken. En zelfs de meest recente routekaarten downloaden voor je navigatiesysteem.'
Meer informatie:
Origineel persbericht
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

16 januari 2007
Neil Gehrels, hoofdonderzoeker van NASA's Swift-satelliet, heeft de Bruno Rossi Prize 2007 ontvangen. De prijs is de hoogste onderscheiding van de High-Energy Astrophysics Division van de American Astronomical Society. Gehrels en het Swift-team ontvangen de prijs voor de enorme doorbraken die de satelliet heeft opgeleverd op het gebied van gammaflitsen - superkrachtige explosies die optreden wanneer zware, snel roterende sterren aan het eind van hun leven exploderen met achterlating van een zwart gat. Swift werd in november 2004 gelanceerd; het is de eerste kunstmaan die speciaal is ontworpen voor het onderzoek aan gammaflitsen.
Swift
Bruno Rossi Prize
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 januari 2007
De Nederlandse astronoom Tim de Zeeuw (50) is benoemd tot directeur-generaal van de ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht. De directeur van NOVA en de Leidse Sterrewacht volgt per 1 september 2007 Catherine Cesarsky op als hoogste ESO-baas. De ESO is een samenwerkingsverband van dertien Europese landen voor sterrenkundig onderzoek, voornamelijk met grote telescopen in Noord-Chili. De Zeeuw beschouwt zijn benoeming als 'een grote eer en een spannende uitdaging'. Hij zegt uit te zien naar de verdere ontwikkeling van de Very Large Telescope, de oplevering en het eerste gebruik van ALMA en vooral de ontwikkeling van de European Extremely Large Telescope (E-ELT), de nieuwe supertelescoop die nu in de ontwerpfase is.
Meer informatie:
Origineel persbericht
ESO
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

22 december 2006
De republiek Tsjechië is met ingang van 1 januari 2007 volwaardig lid van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht, een samenwerkingsverband van Europese landen voor sterrenkundig onderzoek, voornamelijk met grote telescopen in Noord-Chili. Tsjechië - een land met een grote sterrenkundige traditie - wordt de dertiende lidstaat van de ESO (European Southern Observatory). Tsjechië is het eerste niet-West-Europese land dat lid is van de organisatie. De toelatingsovereenkomst werd op 22 december in Praag ondertekend door Catherine Cesarsky, directeur-generaal van de ESO, en de Tsjechische onderwijsminister Miroslava Kopicová.
Meer informatie:
Czech Republic to Become Member of ESO
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

9 december 2006
Met een vijf jaar geleden ontwikkelde beeldbewerkingstechniek van het National Institute of Standards and Technology (NIST) in de VS kunnen de kleurenbeelden van verre sterrenstelsels op Hubble-opnamen scherper en duidelijker worden gemaakt. De techniek, APEX geheten, is oorspronkelijk ontwikkeld voor het verbeteren van monochrome microscoopopnamen. Dat dezelfde beeldbewerking ook geschikt is om sterrenkundige kleurenfoto's te verbeteren, kwam ook voor de bedenkers als een verrassing: de techniek is namelijk ontwikkeld om beeldvervagingen op te heffen die aan specifieke wiskundige criteria voldoen. Blijkbaar voldoen veel Hubble-opnamen aan die criteria, want de resultaten zijn uitstekend.
Meer informatie:
NIST Math Technique Opens Clearer Window on Universe

4 december 2006
Het Amerikaanse ruimtevaartagentschap NASA heeft meer details bekendgemaakt over de toekomstige maanplannen. De plannen zijn het resultaat van overleg tussen de NASA en dertien andere ruimtevaartorganisaties, waaronder ook de ESA. Het Lunar Architecture Team van de NASA is tot de conclusie gekomen dat de beste aanpak bestaat uit de ontwikkeling van een op zonne-energie draaiende maanbasis in de buurt van een van de polen van de maan. Vanuit die buitenpost kan onderzocht worden of de maan voldoende natuurlijke hulpbronnen heeft om 'van het land' te kunnen leven. De basis zou daarnaast kunnen worden gebruikt om een reis naar Mars voor te bereiden en allerlei wetenschappelijk onderzoek te doen. Zoals het er nu naar uitziet, zullen in eerste instantie vierkoppige bemanningen voor perioden van enkele weken naar de maan worden gestuurd, om de permanente maanbasis in te richten. De eerste missie zou in 2020 moeten plaatsvinden, maar zal worden voorafgegaan door onbemande verkenningsmissies.
Meer informatie:
NASA Unveils Global Exploration Strategy and Lunar Architecture

14 november 2006
De hevige stervorming die ongeveer 2,4 miljard jaar geleden in ons Melkwegstelsel heeft plaatsgevonden, had volgens Deense onderzoekers grote gevolgen voor het leven op aarde. De stellaire geboortegolf zou namelijk hebben geleid tot grote variaties in de algengroei in de oceanen. Daarvoor zou de kosmische straling verantwoordelijk zijn, de energierijke deeltjesstraling die afkomstig is van supernova-explosies. Deze straling' die het meest intens is tijdens stellaire geboortegolven, die gepaard gaan met talrijke supernova-explosies' zou volgens de onderzoekers variaties in de wolkenvorming en het klimaat op aarde veroorzaken. Als de stervorming in het Melkwegstelsel op een laag pitje staat, is er minder kosmische straling en zou er ook minder wolkenvorming op de aarde zijn, waardoor het klimaat warmer wordt. Opmerkelijk is daarbij dat een warmer klimaat niet per definitie tot betere leefomstandigheden leidt; wel is het zo dat soorten tijdens koude perioden grotere fluctuaties laten zien. Volgens de onderzoeker zou dat het gevolg zijn van het toenemen van de wind tijdens koude perioden, die de oceanen en de daarin aanwezige voedingsstoffen in beroering zou brengen.
Meer informatie:
The Milky Way shaped life on Earth

19 oktober 2006
Europa werkt al 28 jaar met de beroemde Meteosat weersatellieten in een geostationaire baan. Nu is daar de eerste van een gloednieuwe generatie meteorologische satellieten bijgekomen. MetOp is ontworpen om de atmosfeer vanuit een lage baan rond de aarde beter te kunnen bekijken en zo data te leveren voor nauwkeuriger weersverwachtingen en meer inzicht in de klimaatsverandering. MetOp-A is de eerste van drie satellieten die worden ontwikkeld in een gezamenlijk programma van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA en de European Meteorological Satellite Organisation (EUMESAT). De satelliet werd met succes gelanceerd vanuit Baikonoer in Kazakstan door een Russische Sojoez 2/Fregat raket die werd bediend door het Euro-Russische bedrijf Starsem. De Sojoez 2 werd gelanceerd om 18:28 CEST (16:28 UT) met het 4093 kilo wegende ruimteschip ingekapseld in een nieuw omhulsel van 4,1 meter in diameter, in vorm en omvang gelijk aan die van de Ariane 4.
Meer informatie:
Origineel persbericht
Filmpje van MetOp-A in een baan om de aarde.
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

3 oktober 2006
De Nobelprijs voor de natuurkunde is dit jaar toegekend aan de Amerikaanse sterrenkundigen John Mather en George Smoot. Zij danken deze toekenning aan hun onderzoek van het vroege heelal, en met name aan hun betrokkenheid bij de ontwikkeling van de Cosmic Background Explorer (COBE). Deze succesvolle satelliet toonde begin jaren negentig van de afgelopen eeuw voor het eerst aan dat de zogeheten kosmische achtergrondstraling' het overblijfsel van de eerste straling na de oerknal die zich vrij door het heelal kon verplaatsen' minuscule temperatuurvariaties vertoont. Deze variaties worden beschouwd als een afspiegeling van kleine dichtheidsverschillen in de materie die het jonge heelal vulde. Op plekken waar de dichtheid iets groter was dan gemiddeld zouden de eerste sterren en sterrenstelsels zijn ontstaan. De kleurrijke kaart van de temperatuur van de kosmische achtergrondstraling is ook wel omschreven als de 'babyfoto' van het heelal of het 'gezicht van God'.
Meer informatie:
The Nobel Prize in Physics 2006
A Baby Picture That's Worth a Nobel Prize
George Smoot Wins Nobel Prize in Physics
NASA Scientist Shares Nobel Prize for Physics
ESA's Planck satellite builds on Nobel-prize-winning science

25 augustus 2006
De Nederlander dr. Karel van der Hucht, astronoom bij SRON Netherlands Institute for Space Research, is deze week in Praag benoemd tot General Secretary van de IAU (International Astronomical Union). De afgelopen twee weken was de IAU in algemene vergadering bijeen om, onder andere, te besluiten over de definitie van een ‘planeet’, en daarmee over het lot van Pluto. De IAU, opgericht in 1919, is de grootste internationale organisatie voor astronomen. De doelstelling van de IAU is het bevorderen en waarborgen van alle aspecten van de sterrenkunde door internationale samenwerking. Haar kerntaak bestaat uit het organiseren van wetenschappelijke congressen. Karel van der Hucht (1946) is sinds 1972 in dienst bij SRON, waar zijn onderzoek zich momenteel toespitst op Wolf-Rayet-sterren. De buitenste lagen van deze zware sterren bestaan vooral uit stikstof en/of koolstof en zuurstof, in plaats van waterstof. Aan het eind van hun leven exploderen ze in een supernova.
Meer informatie:
Origineel persbericht
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 augustus 2006
De Franse infraroodastronome Catherine Cesarsky, die sinds 1999 directeur-generaal is van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO), is de komende drie jaar president van de Internationale Astronomische Unie (IAU). De aanstelling werd van kracht tijdens de slotbijeenkomst van de IAU in Praag op 24 augustus. In 2009, bij de volgende algemene vergadering van de IAU in Rio de Janeiro, zal ze naar verwachting worden opgevolgd door Robert Williams, die ooit directeur was van het Space Telescope Science Institute.
Meer informatie:
Catherine Cesarsky elected President of the International Astronomical Union and Ian Corbett elected Assistant General Secretary
Internationale Astronomische Unie
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

22 augustus 2006
In Praag is het internationale project ‘Universe Awareness’ (Bewustwording van het heelal) gelanceerd, een initiatief van prof. George Miley uit Leiden. Het doel van ‘Universe Awareness’ is om economisch benadeelde kinderen tussen 4 en 10 jaar in aanraking te laten komen met inspirerende aspecten van de moderne sterrenkunde, in het bijzonder de omvang en schoonheid van het heelal. Het programma is vandaag officieel aangekondigd op de algemene vergadering van de Internationale Astronomische Unie IAU. Het project heeft aanbevelingen gekregen van diverse organisatie, waaronder de IAU, en van verscheidene prominente wetenschappers, onder wie drie Nobelprijswinnaars.
Universe Awareness
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

26 juni 2006
Belgische en Franse aardonderzoekers zijn erin geslaagd extreem kleine schommelingen in de stand van de aardas op te meten. Daarbij maakten ze gebruik van de allernieuwste GSM-technieken. De metingen werden gedaan tussen november 2005 en februari 2006, toen enkele grote periodieke bewegingen in de positie van de draaiingsas van de aarde elkaar precies ophieven, zodat de kleine schommelingen beter bestudeerd konden worden. Het blijkt dat die kleine lusbewegingen (soms niet groter dan een paar centimeter) verband houden met de ligging van hoge- en lagedrukgebieden boven Europa en Azië. Ook de dagelijkse variatie in de luchtdruk op aarde is van invloed op de precieze stand van de rotatieas. Sébastien Lambert van de Koninklijke Sterrenwacht van België en zijn collegaís van het Observatorie de Paris publiceren hun bevindingen in Geophysical Research Letters.
Precessie-onderzoek aan de Koninklijke Sterrenwacht van België
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

9 juni 2006
Met behulp van een computersimulatie hebben wetenschappers van het Max-Planck-Institut für Astrophysik vastgesteld dat de bekende Krabnevel in het sterrenbeeld Stier is ontstaan doordat een ongeveer tien zonsmassa's zware ster door de werking van neutrino's uit elkaar is gespat. Dat de Krabnevel zijn bestaan aan een supernova-explosie te danken heeft, is bepaald niets nieuws: het ontploffen van de ster is in het jaar 1054 immers door ooggetuigen opgetekend. En dat neutrino's mogelijk een belangrijke rol spelen bij het wegblazen van de buitenlagen van zo'n exploderende ster komt al evenmin als een verrassing' het idee dat bij het plotselinge instorten van de kern van de ster grote aantallen van deze deeltjes vrijkomen, bestaat al 25 jaar. Maar pogingen om de ontploffing van een ster met behulp van neutrino's te verklaren mislukten vaak: volgens de betreffende computersimulaties liep de explosie-in-wording op een sisser uit, omdat de wisselwerking van neutrino's met gewone materie te gering is. De Duitse onderzoekers hebben nu een veel gedetailleerder model voor het gedrag van de neutrino's opgesteld, waarbij ook convectie een belangrijke rol speelt. Daaruit zou blijken dat neutrino's toch wel degelijk de vorming van de Krabnevel hebben veroorzaakt. Bovendien bevestigt het computermodel dat de supernova van 1054 eigenlijk maar een losse flodder was: als de ontploffende ster niet zo dichtbij was geweest ('slechts' 6300 lichtjaar), zou zijn explosieve eindschot nauwelijks zijn opgevallen.
Meer informatie:
Max-Planck-Forscher enträtseln Entstehung des Krebsnebels (Duitstalig)

6 juni 2006
In Washington DC zijn gisteren de Computerworld Honors Leadership Awards uitgereikt. Met deze jaarlijkse awards worden de meest innovatieve ICT projecten in verschillende categoriën voor het voetlicht gebracht. Het is een initiatief van het computer tijdschrift Computerworld en wordt ondersteund door vele grote ICT bedrijven waaronder Cisco, Dell, HP, IBM, Sun. ASTRON was met het LOFAR project genomineerd voor deze prijs, en heeft alleen al voor die eer tijdens een middagsessie in het Carnegie Mellon auditorium in Washington DC een medaille in ontvangst mogen nemen. Tijdens een gala avond, die veel weg had van de Oscar uitreikingen, werd LOFAR bovendien uitgeroepen tot een van de vijf finalisten. De zogenaamde Leadership Award is uiteindelijk gegaan naar een ICT project van het Amerikaanse kanker instituut.
Computerworld Honors Program
LOFAR
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

5 juni 2006
Een rotstekening (petroglyf) in het White Tanks Regional Parks in Arizona is mogelijk een weergave van de supernova-explosie die plaatsvond in mei 1006, in de buurt van het sterrenbeeld Schorpioen. Tot nu toe waren alleen uit de Oude Wereld waarnemingen van deze sterexplosie bekend. De rotstekening is gemaakt door de Hohokam-indianen. De ontdekking, door astronomen van het Apache Point Observatory en het Planetary Science Institute, bevestigt de theorie dat indianen in de elfde eeuw zich terdege bewust waren van veranderingen aan de nachtelijke hemel. Eerder zijn in het zuidwesten van de Verenigde Staten al petroglyfen gevonden die vermoedelijk de supernova van het jaar 1054 laten zien. Overigens is de associatie van de rotstekening in White Tanks met de supernova van 1006 minder zeker.
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

16 mei 2006
De sterrenkundigen Gijs Verdoes Kleijn en Roeland van der Marel hebben de Pirelli-prijs gewonnen voor hun publiekswebsite over zwarte gaten. Verdoes Kleijn is verbonden aan het Kapteyn Instituut in Groningen, Van der Marel werkt in Baltimore, VS, aan het Space Telescope Science Institute. De Pirelli-prijs is een prestigieuze, internationale onderscheiding op het gebied van multimediale en interactieve communicatie van wetenschap en technologie. De onderscheiding wordt jaarlijks uitgereikt in de categorieën natuurkunde, scheikunde, wiskunde, biologische en medische wetenschappen, en informatie- en communicatietechnologie. Dit jaar is gekozen uit 1000 inzendingen uit 50 landen. De website over zwarte gaten heeft zowel de natuurkunde-prijs als de 'Top Prize' van de hele competitie gewonnen. De prijs, waaraan een geldbedrag is verbonden van ¬ 25.000, wordt dinsdag 16 mei uitgereikt in de Tempel van Hadrianus in Rome.
Meer informatie:
Website van Verdoes Kleijn en Van der Marel

5 mei 2006
Nijmeegse sterrenkundigen hebben een grote stap gemaakt in het detecteren van ruimtetijdvervormingen in de vorm van zwaartekrachtsgolven, die geproduceerd worden door gammaflitsen. Zij maken in een reeks van wetenschappelijke artikelen, waarvan de laatste binnenkort verschijnt in de ‘Monthly Notices’ van de Royal Astronomical Society, aannemelijk dat deze zwaartekrachtsgolven energie afstaan aan het omringende interstellaire gas en misschien te detecteren zijn met de nieuwe Nederlandse radiotelescoop Lofar. De Nijmeegse promovendus Joachim Moortgat promoveert op deze studie op 8 mei. Zo’n waarneming van gravitatiestraling vormt niet alleen een nieuw bewijs voor Einsteins Algemene Relativiteitstheorie, maar biedt ook de mogelijkheid om objecten waar te nemen die voor de huidige, conventionele telescopen onbereikbaar zijn, zoals de inwendige motor van gammaflitsers. "Sinds Einsteins voorspellingen is men er nog steeds niet in geslaagd een detector te bouwen die zwaartekrachtsgolven direct kan waarnemen; de indirecte detectie door middel van radiostraling zou zeer spectaculair zijn en een onverwachte toepassing van Lofar", aldus Moortgat.
LOFAR
Homepage van Joachim Moortgat
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

2 mei 2006
Alleen de kortst levende Wolf-Rayet-sterren kunnen een gammaflits voortbrengen. Dat blijkt uit onderzoek van de Utrechtse sterrenkundige Allard-Jan van Marle, die op 3 mei promoveert. Gammaflitsen zijn zeer krachtige explosies, die plaatsvinden als snel roterende zware sterren instorten tot zwarte gaten. Zulke sterren eindigen hun evolutie als Wolf-Rayet-sterren, die omgeven worden door een gasschil die zich met hoge snelheid van de ster af beweegt. Het feit dat deze schil bij het afgaan van een gammaflits nog duidelijk zichtbaar is, toont aan dat de zware ster die de gammaflits veroorzaakte, slechts een korte tijd als Wolf-Rayet-ster kan hebben geleefd. Anders was de schil immers al verdwenen. De onderzoeksresultaten van Van Marle zijn gepubliceerd in Astronomy & Astrophysics.
Homepage Allard-Jan van Marle
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

1 mei 2006
Astronomen hebben een verklaring gevonden voor de zeer korte baanperiode waarmee dubbele witte dwergen om elkaar heen draaien. Witte dwergen zijn de eindstadia van reuzensterren, die vanwege hun afmetingen oorspronkelijk een veel langere omlooptijd gehad moeten hebben. Wanneer de tweede reuzenster expandeert, slokt hij de eerst gevormde witte dwerg op, zodat een gemeenschappelijke mantel ontstaat die beide sterren omgeeft. De witte dwerg en de kern van de reuzenster 'ploegen' hun baantjes door deze mantel, waarbij veel wrijving optreedt. De baanperiode van de dubbelster neemt daardoor af, de gemeenschappelijke mantel wordt de ruimte in geblazen, en de twee witte dwergen worden zichtbaar. Berekeningen van de Utrechtse sterrenkundige Marc van der Sluys tonen nu aan dat het impulsmoment (de hoeveelheid draaiing) in de mantel bepalend is voor de baanperiode waarmee de witte dwergen uiteindelijk om elkaar heen draaien.
Homepage Marc van der Sluys
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

19 april 2006
Het is een kwestie die met enige regelmaat de kop op steekt: zijn alle natuurconstanten die we kennen ook echt constant? Volgens natuurkundige Wim Ubachs van de Vrije Universiteit is één constante' de verhouding tussen de massa van het proton en de massa van het elektron' dat waarschijnlijk niet. Uit de vergelijking van resultaten van nauwkeurig spectroscopisch onderzoek van waterstofgas in het laboratorium met waarnemingen van de absorptiespectra van quasars lijkt te volgen dat het proton in de loop van de afgelopen 12 miljard jaar 0,002% lichter is geworden ten opzichte van het elektron. Dat lijkt weinig, maar volgens de natuurkundige inzichten is de betreffende massaverhouding, die nu gelijk is aan 1836,1526726, een van de weinige ‘echte’ constanten. De moderne natuurkunde heeft overigens geen verklaring waarom dat dit getal deze waarde heeft. Evenmin bestaat er een verklaring voor het feit dat het zou variëren. Verdere waarnemingen zullen leren of de gevonden variatie standhoudt en of ze nog preciezer bepaald kan worden.
Meer informatie: http://www.nat.vu.nl/~wimu/NatCont-Ned.html

18 april 2006
De kans dat de aarde wordt getroffen door een enorme uitbarsting van gammastraling is klein. Dat zeggen onderzoekers van Ohio State University. Volgens de onderzoekers zou de hevige supernova-explosie die zo’n gammaflits veroorzaakt binnen een afstand van 3000 lichtjaar moeten plaatsvinden om desastreuze gevolgen voor het leven op onze planeet te hebben. Maar uit onderzoek blijkt dat de meeste gammaflitsen plaatsvinden in kleine, misvormde melkwegstelsels die weinig elementen zwaarder dan helium bevatten' een heel ander soort stelsels dan ons eigen Melkwegstelsel dus. Uit een voorlopige statistische analyse concluderen de onderzoekers dat de kans dat er ergens in ons stelsel ooit een gammaflits zal plaatsvinden kleiner is dan 0,15 procent. En de kans dat dit binnen een afstand van 3000 lichtjaar gebeurt is nog veel kleiner. Dat maakt het tevens onwaarschijnlijk dat sommige van de grote uitstervingen op aarde door gammaflitsen zijn veroorzaakt, zoals door sommige wetenschappers is geopperd.
Meer informatie: http://researchnews.osu.edu/archive/gammaray.htm

18 april 2006
NASA-wetenschappers zeggen een doorbraak te hebben bereikt in het (theoretische) onderzoek van zwarte gaten. Een nieuw computermodel stelt hen in staat om de 'gravitatiegolven' na te bootsen die vrijkomen als twee zwarte gaten met elkaar in botsing komen. De driedimensionale berekeningen die nodig zijn om het verschijnsel te onderzoeken zijn de omvangrijkste sterrenkundige berekeningen die ooit door NASA zijn uitgevoerd. Eerdere pogingen om dit verschijnsel met een (super)computer na te bootsen liepen op niets uit, domweg omdat de vereiste berekeningen' gebaseerd op Einsteins algemene relativiteitstheorie' te ingewikkeld waren. Er moesten uiteindelijk nieuwe wiskundige methoden worden bedacht om de relativistische vergelijkingen om te zetten in iets dat de computer kon behappen. Het resultaat mag er zijn: uit de computersimulatie blijkt dat een samensmelting van twee zwarte gaten verreweg het meest energierijke verschijnsel in het heelal is. Veel van deze energie komt vrij in de jaren vóór de eigenlijke botsing, als de twee zwarte gaten op steeds kleiner wordende afstanden om elkaar heen gaan draaien. Daarbij produceert het tweetal golvingen in de ruimte en tijd, die zich vrijwel niets van de materie in het heelal aantrekken en (opnieuw) theoretisch tot op grote afstand waarneembaar zijn. Of dat in de praktijk ook zo is, zal mogelijk binnen een jaar of tien blijken: nieuwe meetinstrumenten zouden in staat moeten zijn de subtiele gravitatiegolven van botsende zwarte gaten, op te merken.
Meer informatie: http://www.nasa.gov/centers/goddard/universe/gwave.html

7 februari 2006
Uit computersimulaties blijkt dat geluid een grote rol speelt bij supernova-explosies. Lange tijd werd aangenomen dat neutrino’s verantwoordelijk zijn voor het uitstoten van de buitenlagen van de ontploffende ster, maar deze lijken hiervoor niet genoeg energie te hebben, vooral niet bij de zwaarste sterren. Modellen die convectiebewegingen in rekening brengen, werken al beter, maar nog niet goed genoeg. Daardoor komt de schokgolf van de explosie in alle recente computersimulaties stil te vallen' iets wat in werkelijkheid duidelijk niet gebeurt. Uit de nieuwe simulaties blijkt dat de kern van de ster in de laatste seconde (!) voor de explosie hevig begint te pulseren. Na ongeveer 0,7 seconde worden de trillingen zo hevig, dat er geluidsgolven met frequenties van 200 tot 400 hertz ontstaan die de schokgolf van de explosie versterken.
Meer informatie:
http://www.nsf.gov/news/news_summ.jsp?cntn_id=105798&org=NSF&from=news
http://zenith.as.arizona.edu/~burrows/briley

6 februari 2006
Het komt nauwelijks meer als een verrassing: in de nieuwe begroting van het Amerikaanse ruimtevaartagentschap NASA moest ruimte worden gemaakt voor de steeds verder oplopende kosten van de (maximaal) zeventien resterende vluchten van de spaceshuttle en de opvolger van de Hubble-ruimtetelescoop, de James Webb Space Telescope. Dat gaat ten kosten van andere wetenschappelijke missies als Kepler en de Space Interferometry Mission (uitgesteld) en de Terrestrial Planet Finder en een mogelijke missie naar de Jupitermaan Europa (beide geschrapt).
Meer informatie:
http://www.planetary.org/programs/projects/space_advocacy/2007_budget.html
http://www.space.com/spacenews/businessmonday_050606.html

25 januari 2006
In juli 2005 sloeg de impactor van de ruimtesonde Deep Impact in op komeet Tempel 1. Voor die gelegenheid organiseerde The Planetary Society een wedstrijd waarbij men kon gokken op de grootte van de krater die bij de inslag zou ontstaan. Ruim een half jaar na dato heeft men echter moeten concluderen dat het onmogelijk is om de krateromvang exact vast te stellen. Het stof dat bij de inslag werd opgeworpen, bleef veel langer hangen dan men vooraf had verwacht, waardoor slechts een ruwe schatting van de middellijn van de krater kon worden gemaakt: 100 tot 250 meter. De winnaars van de wedstrijd zijn nu door middel van loting aangewezen.
Meer informatie: http://planetary.org/explore/topics/comet_crater/

18 januari 2006
De eerste berichten duiden erop dat de Stardust-missie een groot succes is. Na opening van de capsule kon worden vastgesteld dat de ruimtesonde talrijke deeltjes – grote en kleine – heeft opgevangen. Onderzoekers van de universiteit van Washington schatten dat met het aërogel van Stardust meer dan een miljoen stofdeeltjes van komeet Wild 2 te vinden zullen zijn.
Meer informatie: http://www.uwnews.org/article.asp?articleID=21947

15 januari 2006
De capsule van de NASA-ruimtesonde Stardust is geland in de Amerikaanse staat Utah. En de kostbare lading, bestaande uit stofdeeltjes van de komeet Wild 2, is voor een eerste inspectie naar een schone ruimte overgebracht. Het onderzoek van de stofdeeltjes zal, naar men verwacht, meer informatie opleveren over de begintijd van ons zonnestelsel.
Overigens heeft Stardust, toen hij nog op weg was naar de komeet, mogelijk ook enkele tientallen deeltjes opgevangen die uit de interstellaire ruimte afkomstig zijn. Deze zijn dan aan de achterkant van het sponsachtige aërogel te vinden waarmee later ook de kometenstofjes zijn opgevangen. Om de schaarse deeltjes op te sporen, zullen 1,6 miljoen ‘filmpjes’ van minuscule delen van de aërogel worden gemaakt, die vervolgens met een computerprogramma kunnen worden geanalyseerd. Het aardige is dat je daar met je pc aan kunt meedoen: er is een zoekprogramma opgesteld dat vergelijkbaar is met het bekende SETI@home. Medio maart kan men zich aanmelden voor dit project.
Meer informatie:
http://www.nasa.gov/mission_pages/stardust/main/index.html
http://planetary.org/programs/projects/stardustathome/

20 december 2005
Op beelden van de Mars Global Surveyor zijn vage details te zien die mogelijk overeenkomen met de airbags van de verdwenen Europese Marslander Beagle 2. Volgens de Britse onderzoeker Colin Pillinger lijkt het erop dat de Beagle wel min of meer normaal is geland. Na de landing, eind 2003, heeft de Marslander echter geen signalen meer uitgezonden, wat erop duidt dat hij bij de (te harde?) landing beschadigd is geraakt. De kleine krater waarin de Beagle is terechtgekomen zou zelfs sporen van het eerste contact van de Marslander vertonen. De vage beelden zullen echter lang niet iedereen van de ‘bijna-geslaagde’ landing kunnen overtuigen.
Meer informatie:
http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/4542174.stm
http://www.esa.int/SPECIALS/Mars_Express/SEMAPB8A9HE_0.html

19 december 2005
Wetenschappers van de Ohio State University roepen de hulp van amateurs in om neutrino’s van supernova-explosies te kunnen waarnemen. De aarde wordt voortdurend met ontelbare neutrino’s gebombardeerd, maar deze deeltjes zijn uiterst moeilijk te detecteren. Daarbij komt nog dat de meeste neutrino’s die op aarde gedetecteerd worden afkomstig zijn van de zon. Volgens de Amerikaanse onderzoekers is het echter mogelijk om van één à twee neutrino’s per jaar (!) vast te stellen van welke exploderende ster ze afkomstig zijn. Hun methode is tweeledig: als een neutrinodetector op aarde twee neutrino’s binnen tien seconden van elkaar detecteert, is de kans groot dat ze van een supernova in een nabij melkwegstelsel afkomstig zijn en als een (amateur-)sterrenkundige een supernova ontdekt, kunnen neutrino-onderzoekers de gegevens van hun detector napluizen op detecties rond de tijd van de verschijning. Een netwerk van amateurs zou nieuwe supernovae in nabije melkwegstelsels' het zijn er naar schatting drie per jaar' voldoende snel kunnen opsporen.
Meer informatie: http://researchnews.osu.edu/archive/neuprob.htm

19 december 2005
Een internationaal team van radiosterrenkundigen hebben een ver melkwegstelsel waargenomen om te onderzoeken of de huidige natuurconstanten dezelfde waarden hebben als miljarden jaren. Sommige theorieën stellen dat constanten als de verhouding van de massa’s van het elektron en het proton en de zogeheten fijnstructuurconstante in de loop van de tijd veranderen. Maar ook de waarnemingen van bepaalde emissielijnen in het radiospectrum van een 6 miljard lichtjaar ver melkwegstelsel duiden daar niet op: de natuurconstanten zijn al zeker 6 miljard jaar constant.
Meer informatie: http://www.nrao.edu/pr/2005/constants/

16 november 2005
Amerikaanse onderzoekers hebben met behulp van een computermodel onderzocht wat zich afspeelt in een grote interstellaire gaswolk waarin sterren ontstaan. Daarbij is gebleken dat de voorspellingen van de zogeheten ‘concurrerende accretietheorie’ afwijken van de waarnemingen. Volgens deze theorie ontstaan er in zo’n gaswolk eerst kleine ‘groeikernen’ die onder hun eigen zwaartekracht instorten en met de naburige groeikernen moeten concurreren om meer materie te verzamelen. De alternatieve fragmentatietheorie stelt dat er direct grote groeikernen ontstaan, die weliswaar in meerdere sterren uiteen kunnen vallen, maar niet veel materie van de concurrentie afsnoepen. Tot nog toe stond de fragmentatietheorie er slechter voor dan de accretietheorie, omdat zij het ontstaan van de allergrootste sterren niet goed kon verklaren. De accretietheorie heeft daarentegen juist moeite met de eigenschappen van de allerkleinste sterren (bruine dwergen). In het nieuwe computermodel wordt aan het zwakke punt van de fragmentatietheorie tegemoet gekomen door (meer) turbulentie-effecten in rekening te brengen. Turbulenties voorkomen dat de groeikernen zo veel massa verzamelen, dat zij steevast in meerdere sterren uiteenvallen, zodat er nooit zeer zware sterren kunnen ontstaan. De modelberekeningen hebben overigens ook laten zien dat de accretietheorie wel van toepassing kan zijn op kleine interstellaire gaswolken, waarin weinig turbulentie optreedt.
Meer informatie:
http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2005/11/16_collapse.shtml
Nature, 17 november 2005

10 november 2005
Wat doen we als een planetoïde op aarde dreigt in te slaan? Beschieten met kernraketten? NASA-astronauten Stanley G. Love en Edward T. Lu hebben een betere oplossing bedacht: de zwaartekrachtstractor. Dat is niets anders dan een zwaar ruimteschip, aangedreven door een ionenmotor, die met zijn eigen zwaartekracht de planetoïde een beetje uit koers trekt. Om succesvol te zijn, moet deze methode wel ruim van tevoren worden gepland, want het genoeg doen afbuigen van een 200 meter grote planetoïde zou ongeveer een jaar duren.
Meer informatie:
http://www.apod.nl/ap051110_nl.html
http://arxiv.org/pdf/astro-ph/0509595 [pdf]
Nature, 10 november 2005

3 november 2005
Door recente ontwikkelingen op het gebied van infrarood-detectoren kunnen in stervormingsgebieden nu details worden vastgelegd die nooit eerder te zien waren. Zo hebben Amerikaanse sterrenkundigen in een stervormingsgebied in het sterrenbeeld Perseus het zwakke schijnsel kunnen vastleggen van afzonderlijke donkere stofwolken die het licht van sterren buiten het gebied weerkaatsen. Eerder waren zulke stofwolken alleen te zien als ze door sterren in het stervormingsgebied zélf werden aangelicht.
Meer informatie:
http://www.cfa.harvard.edu/press/pr0534.html
http://arxiv.org/abs/astro-ph/0510624
http://arxiv.org/abs/astro-ph/0510600

3 oktober 2005
De NASA-satelliet Gravity Probe B is klaar met het verzamelen van gegevens. De satelliet, die anderhalf jaar geleden gelanceerd werd, heeft met behulp van vier uiterst precieze gyroscopen onderzocht welke invloed het zwaartekrachtsveld en de rotatie van de aarde hebben op de locale ruimte en tijd. Volgens de algemene relativiteitstheorie vervormt onze planeet het weefsel van ruimte en tijd in haar omgeving en worden door haar rotatie ruimte en tijd enigszins ‘meegesleept’. De verzamelde gegevens worden nu geanalyseerd' een proces dat naar verwachting ongeveer een jaar gaat duren.
Meer informatie:
http://www.nasa.gov/home/hqnews/2005/oct/HQ_05293_probe_b.html
http://www.gravityprobeb.com

24 augustus 2005
Amerikaanse wetenschappers hebben een nieuwe computersimulatie gemaakt voor de veranderingen die 251 miljoen jaar geleden optraden in het klimaat op aarde. Deze veranderingen gingen gepaard met het massaal uitsterven van het merendeel van alle planten en dieren. Uit het onderzoek zou blijken dat een abrupte, snelle stijging van het kooldioxidegehalte van de atmosfeer de oorzaak van het onheil was. De kooldioxide zou afkomstig zijn van grootschalige vulkanische activiteit.
Meer informatie:
http://www.ucar.edu/news/releases/2005/permian.shtml

28 juni 2005
Natuurkundigen van het California Institute of Technology hebben een plasma-experiment ontwikkeld, dat laat zien hoe de lange, dunne jets van uitgestoten materiaal ontstaan die bij jonge sterren, zwarte gaten en de kernen van actieve melkwegstelsels te zien zijn. De onderzoekers hebben zulke jets in het laboratorium weten na te bootsen. Volgens hen ontstaan jets doordat het aanwezige plasma niet alleen door magnetische krachten wordt versneld, maar ook magnetische velden met zich mee voert. Deze magnetische velden zijn om de jets gewikkeld als elastieken om een papieren koker. Deze ‘elastieken’ knijpen de koker als het ware af, waardoor deze tot op grote afstand van hun bron dun blijven.
Meer informatie: http://pr.caltech.edu/media/Press_Releases/PR12713.html

19 mei 2005
Voor het eerst in de geschiedenis van de ruimtevaart heeft de ene ruimtesonde in een baan om een andere planeet een andere ruimtesonde gefotografeerd. Het gaat om de Mars Global Surveyor, die opnamen heeft gemaakt van zowel de Europese Mars Express als de Amerikaanse Mars Odyssey. Alledrie de sondes bewegen in een baan om de planeet Mars. Het maken van de foto’s was een kwestie van heel nauwkeurig timen, want de beide sondes bevonden zich slechts enkele seconden binnen het ‘gezichtsveld’ van de Surveyor.
Meer informatie: http://www.nasa.gov

7 maart 2005
Eén van de belangrijkste wetenschappers van de 20ste eeuw, Hans Bethe, is overleden. Hij is 98 jaar oud geworden. Bethe, die van Joods-Duitse afkomst was, heeft het grootste deel van zijn leven in de Verenigde Staten gewerkt. Tijdens de Tweede Wereldoorlog speelde hij een grote rol bij de ontwikkeling van de eerste atoombom. Voor de sterrenkunde is echter vooral zijn vroegere werk van belang: in 1938 publiceerde Bethe een artikel waarin hij uitlegt hoe sterren zoals onze zon door middel van kernfusie energie kunnen produceren. Voor dat baanbrekende onderzoek ontving hij in 1967 de Nobelprijs voor natuurkunde. Ook later in zijn leven heeft Bethe zich veel met astrofysica beziggehouden, onder meer met het vraagstuk van de te lage neutrinoproductie van de zon. Eigenlijk is aan zijn wetenschappelijk loopbaan pas een einde gekomen toen hij overleed.
Meer informatie: http://www.news.cornell.edu/stories/March05/Betheobit.deb.html

7 maart 2005
Het heelal wemelt van de zwarte gaten die met hun enorme aantrekkingskracht materie opslokken. Maar dat opslokken is een veel ingewikkelder proces dan je zou denken: er komt niet alleen zwaartekracht aan te pas, maar ook turbulenties en magnetische velden. Britse onderzoekers hebben een computerprogramma geschreven dat al deze elementen nabootst. Daaruit blijkt onder meer dat ingevangen materie niet zonder slag of stoot in het zwarte gat verdwijnt, maar hevig tegenstribbelt. Opmerkelijk is ook dat de magnetische velden in de materie die dichtbij het zwarte gat is aangekomen als een soort koppeling fungeren: ze brengen de rotatie van het zwarte gat over op de materie in de omgeving. Dat laatste leidt ertoe dat zwarte gaten die veel materie opslokken langzamer gaan roteren.
Meer informatie: http://www.jhu.edu/news_info/news/home05/mar05/blckhole.html

17 december 2004
Het internationale netwerk van radiotelescopen (JIVE) in Dwingeloo gaat de afdaling van de Europese Huygens-sonde in de atmosfeer van Titan op de voet volgen. Huygens zal half januari 2005 afdalen in de ondoorzichtige atmosfeer van de Saturnusmaan. De sonde heeft een relatief zwakke radiozender aan boord die verzamelde gegevens al tijdens de afdaling doorseint naar het moederschip Cassini, op enkele duizenden kilometers afstand. Na Huygens’ landing draait Cassini z'n grote antenne naar de aarde om de gegevens door te sturen. Met JIVE zal echter al de communicatie tussen Huygens en Cassini kunnen worden afgeluisterd. Niet om de wetenschappelijke gegevens op te vangen, maar om de positie van Huygens in de dichte atmosfeer van Titan op elk moment van de afdaling te bepalen.
Bron: NOVA

15 december 2004
Een jonge amateur-astronoom heeft met behulp van de gratis verkrijgbare Photoshop FITS-plugin van ESA/ESO/NASA een fraai mozaïek van de Tarantula-nevel gemaakt. De oorspronkelijke opnamen zijn gemaakt met de Hubble-telescoop. Het resultaat mag er zijn!
Meer informatie:
http://www.spacetelescope.org/news/html/heic0416.html
http://www.spacetelescope.org/projects/fits_liberator/

1 december 2004
Zoals gebruikelijk heeft de American Institute of Physics weer een lijstje gemaakt van de belangrijkste gebeurtenissen in de exacte wetenschappen van het afgelopen jaar. Daar zitten zoals gewoonlijk ook een aantal sterrenkundige ontdekkingen bij:
• de ontdekking dat grote melkwegstelsels al vroeg in de geschiedenis van het heelal zijn ontstaan: http://www.aip.org/pnu/2004/split/668-1.html;
• nieuwe aanwijzingen dat het heelal versneld uitdijt: http://www.aip.org/pnu/2004/split/675-1.html;
• de ontdekking van een planetoïde, Sedna, op zeer grote afstand van de zon: http://www.aip.org/pnu/2004/split/677-1.html en
• de aankomst van ruimtesonde Cassini bij Saturnus: http://www.aip.org/pnu/2004/split/690-3.html.

21 oktober 2004
Een internationaal onderzoeksteam heeft directe aanwijzingen gevonden dat de aarde bij haar draaiing ruimte en tijd ‘meesleept’. Dit zogeheten ‘frame dragging’ is een verschijnsel dat al in 1918 door Albert Einstein is voorspelt. In een zwak zwaartekrachtsveld, zoals dat van de aarde, is het effect van frame dragging heel klein. Maar het heeft meetbare gevolgen voor de banen van satellieten. Bij de satellietn LAGEOS I en II is nu vastgesteld dat hun baanvlak per jaar ongeveer twee meter (!) opschuift ten gevolge van de aardrotatie' vrijwel precies de afwijzing zoals die door Einsteins algemene relativiteitstheorie werd voorspeld. Met de recent gelanceerde satelliet Gravity Probe B hoopt men de frame dragging nóg nauwkeuriger te kunnen meten.
Meer informatie: http://www.nasa.gov/vision/earth/lookingatearth/earth_drag.html

31 augustus 2004
Fred Whipple (97), de oudste sterrenkundige van de VS is overleden. Whipple wordt beschouwd als een van de belangrijkste astronomen van de 20ste eeuw. Het meest bekend is hij om zijn onderzoek van kometen: hij was de eerste die opperde dat het ijsachtige objecten moesten zijn' iets wat men later ‘vuile sneeuwballen’ is gaan noemen.
Meer informatie: http://www.cfa.harvard.edu/press/pr0428.html

22 juli 2004
Stephen Hawking geeft weddenschap op: zwarte gaten kunnen wellicht toch informatie behouden.
Meer informatie: http://skyandtelescope.com/news/current/article_1308_1.asp

19 juli 2004
Eerste marathon een maan(d) opgeschoven...
Meer informatie: http://skyandtelescope.com/aboutsky/pressreleases/article_1297_1.asp

16 juli 2004
Taiwanese satelliet fotografeert opwaartse bliksems.
Meer informatie: http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2004/07/16_sprite.shtml

9 juli 2004
1,5 miljoenste bezoeker in Eise Eisinga Planetarium!
Meer informatie: http://www.planetarium-friesland.nl

27 mei 2004
Waarnemingen van het door de maan weerkaatste ‘aardlicht’ leveren interessante informatie op over het klimaat op aarde. Het ‘aardlicht’ op de maan' ook bekend als het asgrauw schijnsel' is tijdens jonge en oude maanfasen gemakkelijk waarneembaar als een spookachtige gloed over het donkere deel van de maanschijf. Uit analyse van de waarnemingen blijkt dat er opmerkelijke fluctuaties van het aardlicht plaatsvinden. Zo is het weerkaatsend vermogen (albedo) van de aarde eind jaren ’90 flink gedaald, wat erop duidt dat de gemiddelde bewolkingsgraad afnam. Dit zou in de periode 1997-2001 zelfs een tweemaal zo groot bijdrage aan de mondiale opwarming hebben geleverd als het versterkte broeikaseffect. Sinds 2001 neemt het albedo van de aarde weer toe.
Meer informatie: http://www.gsfc.nasa.gov/topstory/2004/0528earthshine.html

18 mei 2004
Wetenschappers gaan ervan uit dat in de atmosfeer van de Saturnusmaan Titan organische vaste stofdeeltjes zweven. In een laboratorium van de universiteit van Arizona probeert men deze organische stoffen' ook wel tholines genoemd' na te bootsen. Daartoe wordt een gasmengsel dat op de atmosfeer van Titan lijkt met elektronen gebombardeerd, zoals deze ook door het magnetische veld van Saturnus worden gegenereerd. De experimenten zullen de gegevens die de Cassini-sonde straks bij Titan zal verzamelen, helpen interpreteren.
Meer informatie: http://uanews.org

13 mei 2004
Er is een duidelijk aanwijzing gevonden dat ook het massaal uitsterven van 251 miljoen jaar geleden door een grote inslag is veroorzaakt. De inslag, die het einde betekende voor negentig procent van alle dier- en plantensoorten op aarde, zou hebben plaatsgevonden bij Bedout voor de (noordwest)kust van Australië. De eerste aanwijzingen voor deze inslag werden in 2001 gevonden in de vorm van bepaalde isotopen van helium en argon van buitenaardse afkomst in 251 miljoen jaar oude aardlagen. Nu is ook de plaats van inslag gevonden: een onderzeese krater die met 3 km sediment is bedekt. Gesteentemonsters die uit de bodem zijn opgeboord bevatten onder meer veldspaatkristallen die niet van vulkanische kunnen zijn en kenmerkend zijn voor meteorietinslagen. De onderzoekers hebben vastgesteld dat de krater een middellijn heeft van 190 km. De veroorzaker ervan zou een 10 km grote planetoïde zijn geweest. Daarmee was deze inslag van dezelfde orde van grootte als die bij Chicxulub, die 65 miljoen jaar geleden het einde van de dinosaurussen inluidde.
Meer informatie: http://beckeraustralia.crustal.ucsb.edu/

14 april 2004
In een jonge sterrenhoop kan de verkeersdrukte zo hoog oplopen, dat in relatief korte tijd tientallen zware sterren in het centrum met elkaar in botsing komen en samensmelten. Dat levert een ‘middenklasse’ zwart gat van ongeveer duizend zonsmassa's op. Simon Portegies Zwart van de Universiteit van Amsterdam en collega's uit de V.S. en Japan hebben op 15 april in Nature simulaties met ‘s werelds snelste computer, GRAPE-6, gepubliceerd die waarnemingen van dit fenomeen door optische en röntgentelescopen onderbouwen.
Meer informatie: http://www.astronomy.nl/navigatie/pers_index.html

7 april 2004
De kans dat de aarde getroffen wordt door een grote planetoïde is niet bijster groot. Maar stel nu eens dat het gebeurt, wat zijn dan de directe gevolgen van de inslag? Merk je er iets van, duizend kilometer verderop? Hoe lang duurt het voor de schokgolf en het opgeworpen puin bij je aankomen? Sterrenkundigen van het Lunar and Planetary Laboratory van de universiteit van Arizona hebben een webpagina gemaakt waar je zelf de gegevens van een aanstormende planetoïde kunt invullen. Je krijgt dan te zien wat je te wachten staat...
Meer informatie: http://www.lpl.arizona.edu/impacteffects/

4 februari 2004
Amerikaanse sterrenkundigen hebben theoretisch onderzocht wat er gebeurt als twee zwarte gaten met elkaar in botsing komen. Dit soort botsingen kunnen bijvoorbeeld optreden als twee melkwegstelsels, met elk een superzwaar zwart gat in het centrum, met elkaar samensmelten. De beide zwarte gaten zullen dan op steeds kleinere afstand rond elkaar draaien, totdat ze letterlijk op elkaar storten. Uit het nieuwe onderzoek blijkt dat de enorme hoeveelheid gravitatiestraling die bij dit proces vrijkomt, theoretisch groot genoeg is om in bepaalde gevallen het nieuwe, grotere zwarte gat letterlijk uit zijn melkwegstelsel te schoppen. Dat zou vooral gebeuren als het stelsel in kwestie niet zo groot is.
Meer informatie: http://www.rit.edu/news_story.php3?id=1096

24 september 2003
Italiaanse sterrenkundigen hebben met behulp van de ruimtesonde Cassini nieuwe, nauwkeurige metingen gedaan van een effect dat door Albert Einstein is voorspeld: de afbuiging van (radio)straling door de zwaartekracht van de zon. De metingen bevestigen de voorspellingen van de algemene relativiteitstheorie tot op 0,002 procent, wat een factor vijftig beter is dan eerdere metingen. Bij het onderzoek werden radiogolven tussen de aarde en Cassini uitgewisseld, op het moment dat de zon vrijwel precies tussen beide in stond.
Meer informatie: http://physicsweb.org/article/news/7/9/14

14 augustus 2003
Astronomen denken graag vooruit. Eén van de dingen waar ze zich zorgen over maken is de overgang van de Hubble-ruimtetelescoop naar diens opvolger, de James Webb Space Telescope. De laatste moet in de eerste jaren van komende decennium klaar voor gebruik zijn, maar de levensduur van ‘Hubble’ loopt in 2010 af. Er zou dus een gat van enkele jaren kunnen ontstaan, waarin er geen grote telescoop in de ruimte beschikbaar is. Een NASA-panel heeft hier over nagedacht en schrijft in zijn rapport dat de Hubble-telescoop bij voorkeur niet alleen in 2005 een onderhoudsbeurt moet ondergaan, zoals gepland, maar ook in 2010.
Het complete rapport is te lezen op: http://www.nasa.gov/audience/formedia/features/MP_Public_Reports.html
Meer informatie:
http://hst-jwst-transition.hq.nasa.gov/hst-jwst/

25 juli 2003
Tijdens de afgelopen bijeenkomst van de Internationale Astronomische Unie zijn weer de nodige kleine hemellichamen van namen voorzien. Het betreft enkele tientallen maantjes van Jupiter, Saturnus en Uranus, waarvan de meeste naar goden zijn genoemd.
Meer informatie: http://skyandtelescope.com/news/article_1012_1.asp

6 juni 2003
Op http://science.nasa.gov is een opmerkelijke maanfoto te zien, gemaakt vanuit het internationale ruimtestation ISS. De foto toont de halve maan, terwijl deze vóór de aardatmosfeer lijkt te hangen. De illusie is het gevolg van het feit dat de atmosfeer ter plaatse bijna in de aardschaduw verdwijnt, waardoor de maan extra helder lijkt.

8 mei 2003
Wie indruk wil maken, kan zijn naam meesturen met de Amerikaanse ruimtesonde Deep Impact, die in december 2004 wordt gelanceerd. De ruimtesonde zal op 4 juli 2005 aankomen bij komeet Tempel 1 en een klein projectiel' met een mini-cd met namen aan boord' op het object afvuren. Daarbij zal een flinke krater worden veroorzaakt: voor wetenschappelijke doeleinden en zonder kans te lopen dat de komeet van baan verandert.
Meer informatie: http://deepimpact.jpl.nasa.gov

28 april 2003
Van 5 tot 8 mei komen honderden ruimteonderzoekers uit binnen- en buitenland bijeen in het Koninklijk Instituut voor de Tropen in Amsterdam, om onder het motto 'The Restless High-Energy Universe' de waarneemresultaten van de Italiaans/Nederlandse satelliet BeppoSAX door te nemen. En, toeval of niet, vermoedelijk halverwege deze week zal de inmiddels uitgeschakelde satelliet na zes werkzame jaren terugvallen in de atmosfeer en verbranden.
BeppoSAX werd op koninginnedag 1996 gelanceerd en ontpopte zich al als een ware 'gammaflitsenjager'. De flits die waargenomen werd in februari 1997 bracht wetenschappers een stuk dichter bij een verklaring voor de mysterieuze flitsen: de geboorte van een zwart gat bij de ineenstorting van een zware ster. De explosie waarmee dat gepaard gaat is zo groot dat ze waarneembaar is tot in de verre uithoeken van het heelal. BeppoSAX heeft meer dan veertig van deze explosies gelokaliseerd, de meeste op afstanden tussen 5 en 12 miljard lichtjaar.
Meer informatie: http://rhea.sron.nl/saxsymp/

7-11 april 2003
In Dublin vindt momenteel een grote bijeenkomst van Britse en Ierse astronomen plaats. Dat levert een enorme stroom persberichten op, waarvan we de interessantste hier kort zullen vermelden. De complete berichten zullen hier of daar online leesbaar zijn, maar dat kan een paar dagen duren.
[10 april] Groot-Britttannië heeft plannen voor een reeks ruimtemissies naar aardscherende planetoïden: SIMONE. Het zou gaan om een ‘vloot’ van een stuk of vijf slechts 120 kilo wegende microsatellieten.
[9 april] Waarnemingen aan quasar PDS456 duiden erop dat deze dermate veel energie produceert, dat het centrale zwarte gat dat de boel aandrijft zowat moet ‘stikken’ in de materie die het aangevoerd krijgt. Waarschijnlijk wordt de accretieschijf die het zwarte gat omringd helemaal aan flarden geblazen.
[9 april] Radio- en röntgenaarnemingen aan het radiostelsel Centaurus A laten zien hoe de ‘jets’ van het centrale zwarte gat zich door materie in het centrum van het stelsel voortploegt. Op plaatsen waar de jets op materie stuiten, zendt deze laatste intense röntgenstraling uit.
[9 april] Britse astronomen hebben een nieuwe tactiek bedacht om zwakke sterren, zoals rode en bruine dwergen, op te sporen. De buit bestaat voorlopig uit 67 lichte sterren in een sterrenhoop rond de ster Sigma Orionis, waarvan de helft bruine dwerg is.
[9 april] Britse astronomen hebben met de 15-m James Clerk Maxwell Telescope op Hawaï grote hoeveelheden stof ontdekt in de verste quasar die we kennen: SDSS J1148+5251. De hoeveelheid stof (bestaande uit elementen als koolstof en silicium) is dermate groot' 100 miljoen zonsmassa’s' dat er al heel wat (zware) sterren aan te pas moeten zijn gekomen om dit te maken. En dat alles binnen de eerste 900 miljoen jaar na de oerknal...
[8 april] Na analyse van de manier waarop gammaflitsers gammastraling uitzenden, denkt Sheila McBreen van de University College in Dublin dat sommige van deze objecten de kenmerken vertonen van een roterend zwart gat.
[8 april] Recent NASA-onderzoek duidde erop dat de zon de afgelopen decennia meer energie is gaan uitstralen, wat voor een deel de stijgende temperaturen op aarde zou kunnen verklaren. Astronome Judith Lean stelt echter dat de meetgegevens voor meerdere uitleg vatbaar zijn en dat er geen eenduidige aanwijzing is dat de zon inderdaad feller straalt dan 20 jaar geleden.
[8 april] Britse en Amerikaanse astronomen hebben met de submillimeter James Clerk Maxwell Telescope op Hawaï verre melkwegstelsels waargenomen die grote aantallen in stof gehulde jonge sterren bevatten.
[8 april] Chandra-waarnemingen van de cluster Abell 160 hebben sterrenkundigen een beter inzicht gegeven in de snelheid waarmee melkwegstelsels met grote snelheden door het intergalactische gas voortploegen. Op de Chandra-beelden zijn de ‘boeggolven’ te zien die de stelsels achterlaten.

20 maart 2003
Uit NASA-onderzoek blijkt dat de hoeveelheid energie die de zon uitstraalt ten tijde van geringe zonnevlekkenactiviteit met bijna 0,05 procent per decennium toeneemt. Volgens de onderzoekers kan deze kleine stijging op de lange termijn tot aanzienlijke klimaatveranderingen leiden. Het lijkt waarschijnlijk dat ook de huidige opwarming van het klimaat deels het gevolg is van de toename van de zonnestraling in de 20ste eeuw, maar deze laatste kan niet de gehele opwarming verklaren.
Meer informatie: http://www.gsfc.nasa.gov/topstory/2003/0313irradiance.html

4 maart 2003
Gek worden ze ervan, bij NASA, maar ook bij veel andere instituten die iets met de kosmos te maken hebben... Half februari scheerde de onbeduidende komeet NEAT langs de zon, en dat werd door het zonneobservatorium SOHO mooi in beeld gebracht. Heel toevallig haalde een jonge astronoom het rond die tijd in zijn hoofd om een persbericht te laten uitgaan waarin gesteld werd dat in het geval er een groot hemellichaam met de aarde dreigt te botsen, het misschien maar beter is om dat te verzwijgen, om paniek te voorkomen. Spectaculaire foto’s en een (goedbedoelde) doofpot: dat is vragen om moeilijkheden.
Sindsdien staan telefoons en mailboxen her en der dan ook roodgloeiend: binnen twee weken zou de wereld vergaan, en de NASA verzwijgt dat opzettelijk. De betreffende komeet zou namelijk groter zijn de planeet Jupiter (!) en gevaarlijke elektromagnetische straling uitzenden die het weer op aarde ernstig in de war stuurt. En leg dan maar eens uit dat die komeet echt niet groter is dan een paar kilometer, niet dichterbij komt dan 120 miljoen kilometer (en dat was twee maanden geleden!), dat er al honderden van zulke kometen door SOHO in beeld zijn gebracht en dat je helemaal geen satelliet of zelfs maar telescoop nodig zou hebben om een komeet ter grootte van een planeet te kunnen zien... Maar ja, gezond verstand is natuurlijk lang zo leuk niet als een samenzweringstheorie!
Meer informatie: http://www.space.com/scienceastronomy/comet_conspiracy_030228.html

9 januari 2003
Van 5 tot 9 januari vindt in de Amerikaanse stad Seattle de 201ste bijeenkomst van de American Astronomical Society plaats. Rond deze bijeenkomst worden veel nieuwtjes verspreid. Hieronder enkele ‘headlines’
:• Onderzoek duidt erop dat de superzware zwarte gaten in melkwegstelsels er al waren vóórdat de stelsels zelf ontstonden:
http://www.eurekalert.org/pub_releases/2003-01/osu-bhf010703.php
• Er zijn aanwijzingen ontdekt voor een nieuw type ster, dat enige overeenkomsten vertoont met bruine dwergen:
http://www.newsroom.ucr.edu/cgi-bin/display.cgi?id=315
• Jets worden gewoonlijk waargenomen bij elliptische melkwegstelsels en bij stelsels die in botsing zijn, maar ze blijken ook bij de ‘gewone’ spiraalstelsels voor te komen:
http://hubblesite.org/news/2003/04
• Canadese astronomen denken met behulp van radarsystemen stromen deeltjes te kunnen opsporen die van andere planetenstelsels afkomstig zijn:
http://www.newsandevents.utoronto.ca/bin4/030106a.asp
• Sterrenkundigen denken een nieuwe manier te hebben gevonden om met behulp van vrij kleine instrumenten planetoïden voorbij de baan van Neptunus op te sporen:
http://www.eurekalert.org/pub_releases/2003-01/dlnl-apt010703.php
• Een nieuw melkwegstelsel van het type HERO' Hyper Extremely Red Object' is opgespoord:
http://www.jpl.nasa.gov/releases/2003/3.cfm

23 december 2002 • diversen
Op 20 december is radioastronomiepionier Grote Reber overleden, twee dagen voor zijn 91e verjaardag. Reber was de eerste die een speciale radiotelescoop bouwde voor het doen van astronomische waarnemingen, nadat Karl Jansky in 1932 had ontdekt dat er radiostraling uit het heelal kwam. Reber, die geen professionele astronoom was maar wel een ervaren radiotechnicus, bouwde zijn 10 meter grote schotelantenne in 1937 op eigen kosten in zijn achtertuin. Hiermee deed hij diverse ontdekkingen waarover hij publiceerde in belangrijke vakbladen als Nature en The Astrophysical Journal. Reber was waarschijnlijk de laatste amateurastronoom die fundamentele bijdragen leverde aan de sterrenkunde.
Meer informatie: http://www.aoc.nrao.edu/epo/pr/2002/reber/

20 december 2002 • diversen
De Groningse astronoom prof. P.C. van der Kruit is gekozen tot de nieuwe president van het bestuur van ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht. Hij volgt per 1 januari 2003 het Duitse bestuurslid Dr. A. Freytag op in deze functie. De Nederlandse astronoom J.H. Oort was veertig jaar geleden de grondlegger van de ESO, die sindsdien is gegroeid van 6 naar 10 lidstaten en uitgegroeid tot een van de belangrijkste astronomische organisaties ter wereld met een jaarbudget van circa 100 miljoen euro. Nederlanders hebben in ESO vaak een prominente rol vervuld: Oort was president in 1964-65, J.H. Bannier (oprichter van NWO) in 1969-71 en 1974-75. Daarnaast werd ESO gedurende een periode van 23 jaar geleid door Nederlandse directeuren: van 1970 tot 1975 door A. Blaauw, van 1975 tot 1988 door L. Woltjer en van 1988 tot 1993 door H. van der Laan.

6 december 2002
De Europese Unie heeft de Descartes Prijs voor 2002 toegekend aan de internationale onderzoeksgroep onder leiding van Ed van den Heuvel voor hun indentificatie van de Gamma-Ray Bursts. Met behulp van de Italiaans/Nederlandse röntgensatelliet BeppoSAX lukte het voor het eerst om de coördinaten van GRBs nauwkeurig genoeg te bepalen om ze in zichtbaar licht terug te vinden. Aldus werd gevonden dat dit uitbarstingen zijn in verre sterrenstelsels en na de oerknal de krachtigste explosies in het heelal. Van de Heuvel en zijn groep delen de prijs van 1 miljoen euro met een groep die onderzoek doet aan de ziekte Multiple Sclerose.
Meer info over de Descartes prijzen: http://www.cordis.lu/descartes/home.htm
Nederlands persbericht: ftp://ftp.cordis.lu/pub/descartes/docs/descartes_awards_1million_2002_nl.pdf
Meer info over gamma-ray burst-onderzoek: http://www.astronomy.nl/tour/3/3finfo.html

18 oktober 2002
De Astronomical Society of the Pacific (ASP) start in januari 2003 een unieke veiling op het internet: een waarneemnacht op de Keck-sterrenwacht onder begeleiding van sterrenkundige Geoff Marcy. Tijdens de waarneemnacht zal de speurtocht naar exoplaneten worden voortgezet. Het complete arrangement omvat een vijfdaagse reis naar de sterrenwacht op de Mauna Kea (Hawaï). Geïnteresseerden kunnen terecht op http://www.astrosociety.org voor meer informatie. De opbrengst van de veiling zal worden gebruikt om het educatieve programma van de ASP te ondersteunen.

8 oktober 2002
De Nobelprijs voor natuurkunde 2002 is toegewezen aan drie astrofysici: Raymond Davis (University of Pennsylvania en Brookhaven Natl. Lab), Masatoshi Koshiba (Universiteit van Tokio) en Riccardo Giacconi (Associated Universities Inc.). Davis was de eerste die neutrino’s van de zon wist te detecteren. Dat leidde aanvankelijk tot het zogeheten neutrinoprobleem, omdat er veel minder neutrino’s werden waargenomen dan verwacht. Dit probleem lijkt nu mede dankzij het werk van Koshiba te zijn opgelost: de ‘makkelijk’ detecteerbare elektron-neutrino’s die de zonnekern verlaten veranderen onderweg naar de aarde in een muon-neutrino’s, die vroeger niet detecteerbaar waren.
Giacconi was de eerste die een röntgentelescoop in de ruimte bracht (1962). Dat was het begin van de röntgensterrenkunde, die zich bezighoudt met de meest energierijke processen in het heelal.
Meer informatie:
http://www.nobel.se/physics/laureates/2002/press.html
http://www.aui.edu/press/2002oct08.html
http://www.jhu.edu/news_info/news/home02/oct02/nobel.html
http://www-sk.icrr.u-tokyo.ac.jp/index.html

21 september 2002
Nader onderzoek aan het recent ontdekte mysterieuze object dat in een baan om de aarde draait' J002E3' heeft uitgewezen dat het inderdaad een rakettrap is, vermoedelijk een van de Apollo 12. Het object blijkt eens per 1 of 2 minuten om zijn as te draaien en zijn kleureigenschappen komen overeen met die van de witte titaniumoxideverf waarmee de Saturnus S-IVB rakettrappen van de Apollo-missies geverfd waren. Het lijkt erop dat de rakettrap in maart 1971 uit zijn baan om de aarde ontsnapt is, in een eigen baan om de zon terechtkwam en pas in april 2002 weer door onze planeet is ingevangen. Dat is overigens ook slechts van tijdelijke aard: in juni 2003 ontsnapt hij waarschijnlijk weer. De kans dat het object binnenkort op de maan inslaat lijkt bij nader inzien maar heel klein te zijn, maar op de lange termijn lijkt een botsing met maan of aarde onvermijdelijk.
Meer informatie:
http://ali.opi.arizona.edu
http://science.nasa.gov/headlines/y2002/20sep_mysteryobject.htm?list137719
http://web.mit.edu/newsoffice/nr/2002/apollo.html
http://www.jpl.nasa.gov/releases/2002/release_2002_178.cfm

17 september 2002
Aardwetenschappers denken dat het ontstaan van ringen rond een planeet als de aarde gevolgen kan hebben voor het klimaat. Ringenstelsels kunnen bijvoorbeeld ontstaan als er een grote inslag heeft plaatsgevonden waarbij veel puin is opgeworpen. Zo’n ring kan meer dan 100.000 jaar blijven bestaan en dimt het zonlicht met name in de tropische evenaarszone. Ook zou de temperatuur van de planeet als geheel afnemen. Er zijn inderdaad aanwijzingen dat sommige grote inslagen door lange perioden van afkoeling zijn gevolgd.
Meer informatie:
http://spaceflightnow.com/news/n0209/16earthrings/
http://www.space.com/scienceastronomy/planetearth/earth_rings_020917.html

11 september 2002
Al enige tijd is bekend dat sommige ruimtesondes op grote afstand van de zon, zoals de Pioneers 10 en 11, door een onbekende kracht iets lijken te worden afgeremd. Anders gezegd: op grote afstand van een massa lijkt de zwaartekracht sterker te zijn dan je op grond van de zwaartekrachtswet zou verwachten. Is het werkelijk zo dat de zwaartekracht zich op grote afstanden anders gedraagt of is er misschien een andere, nog onbekende kracht aan het werk? Met behulp van een aantal ruimtesondes hoopt de ESA dat te gaan onderzoeken.
Meer informatie: http://sci.esa.int/content/news/index.cfm?aid=1&cid=1&oid=30467

9 september 2002
De Digital Research Library van de universiteit van Pittsburgh heeft een uitgebreide database beschikbaar gemaakt voor het publiek. Het vooral nauwkeurige parallaxmetingen van sterren, zoals die in de loop van vijftig jaar zijn verzameld op de Allegheny-sterrenwacht. De gegevens waren tot voor kort alleen toegankelijk voor professionele gebruikers.
Meer informatie: http://digital.library.pitt.edu/parallax/

4 september 2002
NASA-wetenschappers doen in de Boliviaanse jungle onderzoek naar een 8 kilometer grote inslagkrater die daar verborgen ligt: de Iturralde-krater. De krater is medio jaren zeventig ontdekt op satellietopnamen. Op de grond zie je er weinig van, omdat hij bedekt is met sedimenten en begroeiing: het midden van de krater ligt slechts een meter dieper dan de omgeving. Dat zorgt er overigens wel voor dat de randen van de krater droger zijn dan het binnendeel, hetgeen tot verschillen in begroeiing leidt.
Meer informatie: http://www.gsfc.nasa.gov/topstory/20020904icecrater.html

3 september 2002
Hoe snel is de zwaartekracht? Dat is de vraag die Amerikaanse fysici binnenkort hopen te beantwoorden. Volgens de algemene relativiteitstheorie van Einstein plant een zwaartekrachtsveld zich voort met de lichtsnelheid, maar dat is nog nooit met een directe meting bevestigd. De fysici hopen nu gebruik te maken van een vrij zeldzaam hemelverschijnsel: een nauwe samenstand tussen de planeet Jupiter en een verre quasar. Door de zwaartekracht van Jupiter wordt het licht van de quasar een beetje afgebogen, en uit de positieverandering van de quasar kan worden afgeleid hoe snel de zwaartekracht beweegt. De uitgewerkte resultaten worden pas half november verwacht.

3 september 2002
Onderzoekers denken dat de grote inslag die 65 miljoen jaar geleden op aarde plaatsvond, en tot het massale uitsterven van planten en dieren leidde, wereldwijde bosbranden heeft veroorzaakt. Het idee van de bosbranden is niet nieuw, maar nu is er meer zicht gekregen op waar wél en waar géén bosbranden zouden zijn ontstaan. Bovendien lijken de branden in meerdere ‘golven’ te hebben gewoed, doordat puin dat bij de inslag werd opgeworpen in de loop van vier dagen op aarde terugviel. De meeste branden ontstonden in de gebieden rond de evenaar.
Meer informatie: http://www.lpl.Arizona.edu/SIC/news/chicxulub2.html

28 augustus 2002
Ongeveer een half miljoen mensen laten hun computer gegevens verwerken van het SETI@home-project: de speurtocht naar buitenaardse signalen in gegevens die met de grote Arecibo-radioschotel zijn verzameld. Het project dreigde aan zijn eigen succes onder te gaan, omdat er meer rekenkracht beschikbaar was dan er gegevens waren. Hierdoor moest elk datapakketje naar meerdere deelnemers worden gestuurd, om iedereen bezig te houden. Aan deze schaarste komt begin volgend jaar waarschijnlijk een einde, als ook gegevens met de Australische Parkes-radiotelescoop worden verzameld, waardoor de datastroom met een factor tien toeneemt (er zal in een breder frequentiegebied worden ‘geluisterd’ dan voorheen).
Meer informatie: http://SkyandTelescope.com/news/current/article_724_1.asp

24 juli 2002
Er zijn aanwijzingen dat de ijstijden op aarde het gevolg zijn van de beweging van het zonnestelsel door de spiraalarmen van het Melkwegstelsel. Onderzoekers uit Canada en Israël hebben een verband gevonden tussen de veranderingen in de kosmische straling die deze doortochten zouden veroorzaken en de tijdstippen waarop de afgelopen miljard jaar ijstijden hebben plaatsgevonden. Spiraalarmen van melkwegstelsels zijn geen starre structuren, maar worden veroorzaakt door een dichtheidsgolf die door het stelsel gaat. Deze dichtheidsgolven vegen het interstellaire gas op, waardoor er ter plaatse nieuwe sterren ontstaan. Deze geboortengolf wordt gevolgd door een reeks supernova-explosies, die weer de bron zijn van kosmische straling. Als onze planeet een volgende spiraalarm betreedt, zou dat dus tot een verhoogde kosmische straling moeten leiden.
Onderzoek aan meteorieten lijkt erop te duiden dat de intensiteit van de kosmische straling varieert met een periode van ongeveer 143 miljoen jaar, wat goed overeenkomt met de tussenpozen van de ijstijden en de tijd die het kost om van de ene spiraalarm in de andere te geraken.
Meer informatie: http://www.aip.org/enews/physnews/2002/split/599-2.html

18 april 2002
Ontdek een komeet met SOHO! De Europese zonnesatelliet SOH houdt voortdurend de zon in de gaten en op beelden van één van de instrumenten, de coronagraaf LASCO, is regelmatig te zien hoe een komeet langs de zon scheert of er zelfs op neerstort. Omdat de SOHO-onderzoekers deze beelden niet voortdurend in de gaten houden, worden zulke kometen vaak door bezoekers aan de SOHO-website' waar altijd actuele beelden te zien zijn' ontdekt. Zoals ook komeet C/2002 G3 (SOHO), die op vrijdag 12 april door een Chinese amateur-astronoom werd aangewezen' het was zijn dertiende komeetontdekking. De komeet is inmiddels zo goed als achter de zon verdwenen, maar zal naar alle waarschijnlijkheid weer aan de rechterkant van de zonneschijf tevoorschijn komen.
Alle SOHO-beelden zijn vrij toegankelijk op:
http://sohowww.nascom.nasa.gov/
Meer informatie over ‘zonscherende’ kometen:
http://sungrazer.nascom.nasa.gov/
Beelden van de recente zonnescheerder:
http://soho.nascom.nasa.gov/hotshots/2002_04_15/

15 april 2002
Wetenschappers maken zich ongerust over het nieuwe ‘Stars Wars’-programma van de Amerikaanse president Bush. Volgens hen zou de militarisering van de ruimte ertoe kunnen leiden dat de hoeveelheid ruimteschroot enorm toeneemt. Dat zou problemen geven voor shuttlevluchten en satellieten in lage aardbanen. Op dit moment is onze planeet al gehuld in een wolk van 3 miljoen kilo raket- en satellietonderdelen; 9000 van die fragmenten zijn groter dan 10 cm en worden daadwerkelijk gevolgd door het U.S. Space Command, zodat nog werkende satellieten uit hun buurt kunnen worden gehouden. Kleiner ruimteschroot is nu nog vrij schaars, maar bij de explosie van wapens in de ruimte zou dat drastisch veranderen.

10 april 2002
Volgens Britse sterrenkundigen is de massa van het neutrino erg gering: een miljard neutrino’s wegen maximaal evenveel als één waterstofatoom. Als dit inderdaad het geval is, bestaat hooguit een vijfde van alle massa in het heelal uit deze moeilijk waarneembare deeltjes. De sterrenkundigen baseren hun mening op gegevens die verzameld zijn in het kader van de 2dF Galaxy Redshift Survey, een project waarbij de ruimtelijke verdeling van 220.000 melkwegstelsels in kaart is gebracht. Door de gegevens van de survey te vergelijken met theoretische modellen van de evolutie van het heelal waarin met verschillende neutrinomassa’s werd gerekend.
Meer informatie: http://www.ras.org.uk/press/press.htm

7/8 april 2002
'In het zuiden van Duitsland, in Beieren, is op 6 april een merkwaardig lichtverschijnsel waargenomen door vele duizenden mensen. De een zag ongeveer 30 seconden vreemde lichten, de ander in een flits een vuurbol. Dat laatste werd onder meer waargenomen op de luchthaven van München. Het leek of de bol insloeg bij een landingsbaan. Maar nader onderzoek op de betreffende plek leverde niets op. Deskundigen stonden aanvankelijk voor een raadsel. Het bleek allemaal veroorzaakt te zijn door een meteoriet. Een deel ervan,een vuistgrote steen,werd door een boerin op haar land teruggevonden.' Aldus NOS-Teletekst.
De gevonden 'steen' blijkt echter geen meteoriet te zijn, maar een stuk asfalt. Deskundigen achtten dat ook al onwaarschijnlijk: als het vanuit München leek alsof de vuurbol insloeg, zou een eventuele inslag op grote afstand moeten hebben plaatsgevonden. Overigens zijn dezelfde avond en nacht in Nederland, België en Engeland meerdere vuurbollen gemeld.
Meer informatie: http://www.xs4all.nl/~dmsweb/fireballs/20020406_fireball.html

Astronieuws

[archieven] Aardse planeten
Dwergplaneten
Gasreuzen
Planetoïden
Kometen
Zon
Exoplaneten
Melkwegstelsel
Extragalactisch
Kosmologie
Instrumenten
Ruimteonderzoek
Diversen

Astronieuws is de nieuwspagina van het tijdschrift Zenit, een uitgave van Stip Media, in samenwerking met Alles over sterrenkunde.

© Eddy Echternach, Govert Schilling e.a.