In deze rubriek komen de vier binnenplaneten (Mercurius, Venus, aarde en Mars) en hun eventuele manen aan bod.

28 december 2011
De Amerikaanse tweelingsonde GRAIL is bijna op zijn bestemming. Op respectievelijk 31 december en 1 januari moeten GRAIL-A en GRAIL-B met een flinke stoot van hun raketmotoren, die ongeveer veertig minuten duurt, in een baan om de maan worden gebracht. GRAIL staat voor Gravity Recovery And Interior Laboratory. De belangrijkste taak van het tweetal is het in kaart brengen van het zwaartekrachtsveld van de maan. Maar beide sondes zijn ook voorzien van een eenvoudige camera, waarmee opnamen voor educatieve en publicitaire doeleinden zullen worden gemaakt. Aanvankelijk zullen de GRAIL-sondes in een langgerekte polaire baan om de maan draaien, met een omlooptijd van ruim elf uur. In de loop van de komende weken, zal die baan - opnieuw met behulp van de raketmotoren - worden 'bijgeschaafd' tot een vrijwel cirkelvormige omloopbaan met een periode van iets minder dan twee uur. In maart kunnen de GRAILS dan aan hun eigenlijke onderzoeksprogramma beginnen. Terwijl zij op een onderlinge afstand van ongeveer tweehonderd kilometer op een hoogte van vijftig kilometer om de maan cirkelen, zullen gebieden van sterkere en zwakkere zwaartekracht - veroorzaakt door zichtbare structuren als gebergten en kraters, maar ook door ondergrondse massaconcentraties - de beide sondes een beetje naar elkaar toe of van elkaar weg doen bewegen. Die variaties in hun onderlinge snelheid moeten meer inzicht geven in het inwendige van de maan. Het onderzoek zal drie maanden in beslag nemen.
Meer informatie:
NASA Twin Spacecraft On Final Approach For Moon Orbit
Website GRAIL

22 december 2011
Onderzoek door Nederlandse aardwetenschappers, onder leiding van Maarten Kleinhans van de Universiteit Utrecht, wijst erop dat voor het ontstaan van de geulen die in de wanden van veel hellingen op Mars te zien zijn, geen water nodig is. Dat blijkt uit onderzoek dat Kleinhans en zijn collega's hebben verricht aan boord van een onderzoeksvliegtuig van de TU Delft. Door een duikvlucht te maken kan de piloot van dat vliegtuig enige tijd de zwaartekracht van Mars nabootsen. De onderzoekers hebben op video vastgelegd hoe korrelige materialen van uiteenlopende aard zich onder die geringere zwaartekracht gedragen. Hun conclusies ontkrachten het bestaande idee dat de geulen op Mars niet steil genoeg zijn om door eenvoudige aardverschuivingen te zijn ontstaan: daarvoor zou een 'smeermiddel' nodig zijn geweest - water bijvoorbeeld. Volgens de Nederlandse onderzoekers lijkt het er echter op dat onder lagere zwaartekracht de inwendige wrijving van korrelachtig materiaal laag genoeg is om zonder smeermiddel een flauwe helling af te schuiven.
Meer informatie:
Gravity's effect on landslides: A strike against Martian water

22 december 2011
Al jarenlang breken wetenschappers zich het hoofd over de vraag waarom het magnetische veld van de planeet Mercurius zo zwak is. Een team van voornamelijk Duitse wetenschappers denkt het raadsel te hebben opgelost. Volgens hen is het veld zo zwak omdat de zonnewind het magnetische veld van Mercurius tegenwerkt (Science, 23 december). Van buiten lijkt de kleine planeet Mercurius als twee druppels water op onze maan. Maar van binnen moet hij ongeveer zo in elkaar zitten als de aarde, want anders dan de maan heeft Mercurius een globaal magnetisch veld. Zo'n magnetisch veld ontstaat doorgaans door stromingen in de hete, vloeibare ijzerkern van een planeet. Volgens modelberekeningen zou dat 'dynamoproces' bij Mercurius moeten resulteren in een magneetveld dat ongeveer net zo sterk is als dat van onze planeet. Maar dat is het niet: het is 150 keer zo zwak. De nieuwe computermodellen laten nu zien dat de zonnewind, die door de kleine binnenplaneet natuurlijk sterk wordt gevoeld, daar wel eens de hand in kunnen hebben. Deze gestage stroom geladen deeltjes van de zon veroorzaakt sterke elektrische stromen in de magnetosfeer van de planeet, waarvan de bijbehorende magnetische velden het inwendige dynamoproces tegenwerken.
Meer informatie:
Mercury's magnetic field – nipped in the bud

19 december 2011
Wetenschappers van NASA en het California Institute of Technology zien wel wat in de mogelijkheid om een telescoop naar de buitengebieden van ons zonnestelsel te sturen. Daar zou zo'n instrument veel minder hinder ondervinden van de felle gloed van de zon en van het zodiakale licht, dat wordt veroorzaakt door de verstrooiing van zonlicht aan stofdeeltjes die uit planetoïdengordel afkomstig zijn. De telescoop zou kunnen meeliften met een van de ruimtesondes die in de niet al te verre toekomst naar de buitenplaneten van ons zonnestelsel worden gestuurd. Met het instrument zou een beter beeld kunnen worden verkregen van de gloed van de hemelachtergrond, die afkomstig is van alle lichtbronnen in het heelal, waaronder de allereerste generatie sterren. Groot hoeft het instrument niet te zijn. Het huidige concept, dat de naam Zodiacal dust, Extragalactic Background and Reionization Apparatus (ZEBRA) heeft gekregen, gaat uit van een 15-centimeter telescoop met de nodige 'randapparatuur'.
Meer informatie:
NASA Considers Sending a Telescope to Outer Solar System

16 december 2011
De Russische Marssonde Phobos-Grunt, die door een mankement in een lage aardbaan is gestrand, zal waarschijnlijk tussen 6 en 19 januari terugvallen naar de aarde. Boven welk werelddeel dat gebeurt, zal pas enkele dagen van tevoren duidelijk worden. Het Russische ruimteagentschap Roskosmos verwacht dat twintig tot dertig fragmenten, met een totaal gewicht van maximaal tweehonderd kilo, het aardoppervlak kunnen bereiken. Daar zou een minimale hoeveelheid radioactief kobalt-57 bij kunnen zitten, maar dat levert naar verwachting geen groot risico op. De tien ton zeer giftige raketbrandstof die nog aan boord is, zal waarschijnlijk hoog in de aardatmosfeer verbranden, al zijn niet alle deskundigen daar gerust op. De ruim 130 miljoen euro kostende ruimtesonde werd op 8 november gelanceerd om bodemmonsters op te halen van de Marsmaan Phobos. Al kort na de lancering bleek echter dat de raketmotor die de Phobos-Grunt op weg naar Mars moest helpen hardnekkig dienst weigerde.
Meer informatie:
Russian probe meant for Mars to crash back to Earth next month
Russianspaceweb.com

15 december 2011
De stoflawines rond inslagkraters op de planeet Mars zijn mogelijk het gevolg van de schokgolf die voorafgaat aan de eigenlijke meteorietinslag. Tot die conclusie komt een team van Amerikaanse en Russische onderzoekers. Aanvankelijk bestond het idee dat de lawines werden veroorzaakt door de seismische bevingen die bij een inslag optreden. Maar door de ontdekking van symmetrische boogpatronen in de verdelingen van de vele duizenden stoflawines rond een groepje recent gevormde kraters is daar twijfel over ontstaan. Deze patronen laten zich niet gemakkelijk met seismische bevindingen verklaren. Meteorieten die met hoge snelheid door de ijle Marsatmosfeer bewegen, veroorzaken schokgolven in de lucht. Computersimulaties laten zien dat zulke schokgolven precies de waargenomen lawineverdeling kunnen veroorzaken. De Marsatmosfeer is honderd keer zo ijl als de aardatmosfeer. Hierdoor kunnen meteorieten veel gemakkelijker op het oppervlak inslaan dan op onze planeet, waar de meeste meteorieten al op grote hoogte uiteenvallen. Met de Mars Reconnaissance Orbiter worden jaarlijks ongeveer twintig verse inslagkraters ontdekt met middellijnen van één tot vijftig meter.
Meer informatie:
Meteorite Shockwaves Trigger Dust Avalanches on Mars
Airblast avalanches

13 december 2011
De Europese ruimtevaartorganisatie ESA heeft een nieuwe app gelanceerd waarmee recente beelden en waarnemingsgegevens van de milieusatelliet Envisat zijn te bekijken. De ESA App V2, zoals hij officieel heet, maakt het mogelijk om foto's van de aarde te bekijken die gemaakt zijn met het radarinstrument ASAR (dat door de wolken heen kan kijken) of met de MERIS-spectrometer. De tien meest recente beelden van Envisat worden automatisch gedownload en getoond, en de app is nauw geïntegreerd met Twitter en Facebook. Met de app is het onder andere mogelijk om het verloop van grote bosbranden of vulkaanuitbarstingen te volgen, of om even te checken of er al sneeuw ligt in je favoriete wintersportgebied. ESA App V2 is gratis te downloaden in de Apple AppStore.
Meer informatie:
Planet Earth in your pocket … and on your tablet
Persbericht over ESA App V2
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

13 december 2011
Hoewel hij nog maanden van zijn reisdoel verwijderd is, is de nieuwe Marsrover Curiosity alvast aan het meten geslagen. Met zijn Radiation Assessment Detector (RAD) detecteert hij de energierijke deeltjes die afkomstig zijn van de zon, verre supernova's en andere kosmische bronnen. De metingen, die ook na de landing op Mars in augustus 2012 zullen doorgaan, zijn bedoeld om vast te stellen hoe schadelijk de kosmische straling is voor astronauten en andere levende organismen in de ruimte en op het Marsoppervlak. De verzamelde gegevens kunnen bijvoorbeeld worden gebruikt om stralingsschilden te ontwerpen voor toekomstige bemande ruimtemissies. Ook zullen de RAD-metingen helpen vaststellen of de omstandigheden rond de landingsplek van Curiosity geschikt zijn (geweest) voor leven. Voor toekomstige Marsmissies is het van belang om te weten hoe diep in de Marsbodem moet worden geboord om mogelijke bewijzen van leven te vinden.
Meer informatie:
NASA Mars-Bound Rover Begins Research in Space
Measuring the radiation environment on Mars
Curiosity and the Solar Storm

9 december 2011
Volgens Amerikaanse astronomen kan de succesvolle ruimtetelescoop Kepler, die jacht maakt op planeten bij andere sterren dan de zon, ook gebruikt worden om te speuren naar 'mini zwarte gaatjes' - hypothetische objecten die vlak na de oerknal ontstaan zouden kunnen zijn. Dat meldt de website physorg.com. Dergelijke 'oergaatjes' zouden mogelijk een verklaring kunnen vormen voor de mysterieuze donkere materie in het heelal. Het zou gaan om objecten met een massa tussen een tienmiljoenste en een tienbiljoenste van de massa van de zon. Als er in de interstellaire ruimte inderdaad zulke kleine zwarte gaatjes rondzweven, zal het licht van sterren op de achtergrond af en toe een heel klein beetje versterkt worden door de zwaartekrachtlenswerking van de gaatjes. Zo'n 'microlenseffect' heeft een heel karakteristieke vorm, en zou door de extreem gevoelige fotometer van Kepler gemeten moeten kunnen worden, aldus Kim Griest van de Universiteit van Californië in Berkeley en Agnieszka Cieplak en Bhuvnesh Jain van de Universiteit van Pennsylvania. Er is via de microlenstechniek al eerder gespeurd naar het bestaan van 'oergaatjes', maar de grote nauwkeurigheid van de Kepler-metingen bieden compleet nieuwe perspectieven. De drie astronomen publiceren hun idee in Physical Review Letters.
Artikel op www.physorg.com
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

7 december 2011
Het Marswagentje Opportunity heeft heldere aders van een mineraal - vermoedelijk gips - ontdekt. Dat vormt opnieuw een aanwijzing dat er ooit water door het (vulkanische) gesteente van Mars is gesijpeld. Anders dan op andere vindplaatsen op Mars, betreft het een tamelijk zuivere afzetting van het mineraal. De ader die Opportunity het best bekeken heeft, is ongeveer duimbreed, een halve meter lang en steekt een klein stukje boven het omringende gesteente uit. Uit spectrometrisch onderzoek blijkt dat het mineraal rijk is aan calcium en zwavel, in een verhouding die overeenkomt met die van calciumsulfaat. Deze laatste verbinding kent allerlei minerale verschijningsvormen die zich onderscheiden door de hoeveelheid water die in de kristalstructuur van het mineraal is opgeslagen. Het mineraal dat Opportunity heeft ontdekt lijkt nog het meest op gips.
Meer informatie:
NASA Mars Rover Finds Mineral Vein Deposited by Water

30 november 2011
Wetenschappers weten dat het magnetische veld van de aarde in de loop van de duizenden jaren vaak omkeert. Als we 800.000 jaar terug konden gaan in tijd, zou de naald van ons kompas naar het zuiden wijzen in plaats van het noorden. Onduidelijk was of zo'n magnetische omkering ook rampzalige gevolgen zou kunnen hebben. Analyse van geologische en fossiele gegevens wijst erop dat dat niet het geval is. De afgelopen twintig miljoen jaar is het magnetische veld van de aarde gemiddeld eens in de 200.000 tot 300.000 jaar omgekeerd. Dat gaat niet in één klap: het proces duurt honderden tot duizenden jaren. En daarbij verdwijnt het magnetische veld van onze planeet nooit volledig. De wisselende richting van het aardmagnetische veld is vastgelegd in lavasedimenten op de oceaanbodem. Uit onderzoek van fossiel materiaal blijkt dat tijdens de laatste omkering, die ongeveer 780.000 jaar geleden plaatsvond, niets opzienbarends is gebeurd met het dieren- en plantenleven op aarde. Ook klimaatveranderingen zijn toen niet opgetreden. De oorzaak van de omkering van het aardmagnetische veld wordt gezocht bij de bron ervan: de vloeibare, metalen buitenkern van onze planeet. Veranderende stromingen daarin zouden tot de omkering ervan leiden.
Meer informatie:
Magnetic Pole Reversal Happens All The (Geologic) Time

30 november 2011
Amerikaanse wetenschappers hebben, aan de hand van de oudste mineralen op aarde, de atmosferische omstandigheden gereconstrueerd zoals die kort na het ontstaan van onze planeet bestonden. Hun bevindingen, die deze week in Nature zijn gepubliceerd, geven een compleet nieuw beeld van de vroege aardatmosfeer. Volgens de wetenschappers bestond de aardatmosfeer 500 miljoen jaar na het ontstaan ervan niet grotendeels uit methaan, koolmonoxide, waterstofsulfide en ammoniak, zoals tot nu toe werd aangenomen, maar leek zij veel meer op de huidige atmosfeer. Ze werd gedomineerd door vertrouwde zuurstofverbindingen als waterdamp, kooldioxide en zwaveldioxide. De bevindingen kunnen van groot belang zijn voor het onderzoek naar het ontstaan van leven op onze planeet. Het lijkt erop dat de wetenschappers die zich met dat onderzoek bezighouden zijn uitgegaan van een verkeerde atmosferische samenstelling.
Meer informatie:
Scientists Make Key Discovery About the Atmosphere of Early Earth;

26 november 2011
De Amerikaanse Marswagen Curiosity (officieel Mars Science Laboratory geheten) is om 16.02 uur Nederlandse tijd met succes gelanceerd vanaf de basis Cape Canaveral in Florida. Curiosity zal in augustus 2012 bij Mars aankomen, en in de grote krater Gale onderzoek doen naar de mogelijke bewoonbaarheid van de rode planeet in het verre verleden. Vooral de landing op Mars, met behulp van een zogeheten sky crane , belooft spectaculair te worden. Het kleinere Marswagentje Opportunity, dat bijna acht jaar geleden op Mars aankwam, is overigens nog steeds actief. De Russische ruimtesonde Phobos-Grunt, die bodemmonsters van de kleine Marsmaan Phobos terug had moeten halen naar de aarde, moet waarschijnlijk als verloren worden beschouwd: het radiocontact met de ruimtesonde, die nog steeds doelloos in een baan rond de aarde draait, leek eerder deze week even te zijn hersteld, maar is inmiddels weer verloren geraakt.
Mars Curiosity
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 november 2011
Sinds het Europese ruimteagentschap ESA afgelopen dinsdag voor het eerst signalen oppikte van de onwillige Russische Marssonde Phobos-Grunt, is een onregelmatige communicatie op gang gekomen. De gegevens die de afgelopen dagen tussen de ruimtesonde en het ESA-volgstation in Australië zijn uitgewisseld, zijn ter analyse naar de Russische vluchtleiding gestuurd. In de nacht van 23 op 24 november zijn voor het eerste telemetrische gegevens van de Phobos-Grunt opgevangen. Deze gegevens bevatten doorgaans informatie over de technische toestand van de diverse systemen aan boord. Maar niet elke keer dat de ruimtesonde binnen het blikveld van het Australische volgstation komt, kan er contact worden gemaakt. Dat kan erop wijzen dat niet alle antennes van de Phobos-Grunt werken. Hoe dan ook: er gloort weer een sprankje hoop.
Meer informatie:
ESA station keeps contact with Russian Mars mission Phobos-Grunt

23 november 2011
Op Cape Canaveral in Florida staat de Atlas V-raket klaar die komende zaterdag (26 november) het Mars Science Laboratory de ruimte in moet brengen. De lancering vindt op zijn vroegst om 16.02 uur Nederlandse tijd plaats, maar bij slecht weer of technische problemen volgt uitstel. De laatst mogelijke lanceerdatum is 18 december. De ruimtesonde, die in augustus 2012 bij de planeet Mars moet aankomen, heeft een geavanceerde mobiele onderzoeksrobot aan boord. Deze 'Marsrover', die de naam Curiosity heeft gekregen, zal landen in de grote inslagkrater Gale. Curiosity gaat onderzoeken hoe leefbaar die plek ooit kan zijn geweest voor micro-organismen. De lancering van het Mars Science Laboratory is te volgen via NASA TV. Als alles goed is gegaan, zal de ruimtesonde ongeveer 55 minuten na zijn lancering contact opnemen met de vluchtleiding. Pas dan zal blijken of deze Marsmissie een betere start heeft dan de twee weken gelanceerde Phobos-Grunt, die nog steeds in een baan om de aarde draait.
Meer informatie:
Mars Science Laboratory Launch Milestones
NASA TV

23 november 2011
Wetenschappers weten dat de vloeibare buitenkern van de aarde voor minstens negentig procent uit ijzer bestaat. Het resterende deel komt voor rekening van lichtere elementen, en omdat zuurstof het meest voorkomende element op aarde is, leek het aannemelijk dat ook de kern relatief veel zuurstof bevat. Nieuw onderzoek door Chinese en Amerikaanse geofysici, waarvan de resultaten in Nature van 24 november verschijnen, wijst er echter op dat de kern van de aarde aan 'zuurstoftekort' lijdt. Omdat we op geen enkele manier bij de kern van de aarde kunnen komen, moet de samenstelling ervan uit seismische gegevens worden afgeleid. Zo vertellen de snelheden waarmee aardbevingsgolven op verschillende diepten door de aardkern gaan ons iets over de dichtheid en de geluidssnelheid ter plaatse. Tot nu toe viel het echter niet mee om deze variaties te vertalen naar verschillen in chemische samenstelling, vooral omdat het heel moeilijk bleek om de diverse materialen onder de gewenste druk (300 gigapascal) en temperatuur (6000 graden) te onderzoeken. Daar hebben de wetenschappers nu verandering in gebracht. Door plaatjes van verschillende ijzerlegeringen met snelle projectielen te beschieten, werden gedurende korte tijd de omstandigheden in de aardkern nagebootst. Van het vloeibare materiaal dat bij deze schokexperimenten ontstond werd behalve de dichtheid ook de snelheid waarmee geluid door het materiaal ging gemeten. Door de gevonden gegevens te vergelijken met seismische waarnemingen, komen de wetenschappers tot de conclusie dat de buitenkern van de aarde niet veel zuurstof kan bevatten.
Meer informatie:
Earth's core deprived of oxygen

23 november 2011
Met het Europese volgstation in Perth, Australië, zijn radiosignalen opgevangen van de Russische Marsverkenner Phobos-Grunt, die bodemmonsters van de kleine Marsmaan Phobos naar de aarde had moeten brengen. Phobos-Grunt werd op 8 november gelanceerd, maar Russische vluchtleiders verloren het radiocontact met het ruimtevaartuig, dat vermoedelijk als gevolg daarvan in zijn tijdelijke baan rond de aarde bleef cirkelen, zonder ooit echt op pad te gaan naar Mars. De Russische ruimtevaartorganisatie gaf onlangs voor het eerst toe dat de missie als verloren moest worden beschouwd. Of daar nu verandering in komt moet nog worden afgewacht.
Meer informatie:
ESA tracking station establishes contact with Russia's Phobos Mars mission
Achtergrondinformatie over Phobos-Grunt
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

17 november 2011
Het wetenschappelijke team dat zich bezighoudt met het camerasysteem aan boord van de Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO) heeft de meest nauwkeurige topografische kaart gepresenteerd die ooit van de maan is gemaakt. De nieuwe hoogtekaart toont vrijwel de complete maan op een schaal van ongeveer honderd meter per pixel. De getoonde hoogten hebben een nauwkeurigheid van een meter of twintig. Hoewel de maan onze naaste buur is, was zijn precieze vorm nog niet zo goed bekend. Daar is met deze hoogtekaart verandering in gekomen. Met de nieuwe gegevens hopen wetenschappers meer inzicht te krijgen in het ontstaan van inslagkraters en vulkanische structuren. Ook zal de kaart worden gebruikt voor de planning van toekomstige bemande of onbemande maanlandingen. De topografische maankaart is gebaseerd op de vele duizenden stereobeelden die tijdens het eerste jaar van de LRO-missie zijn gemaakt. Er is inmiddels nóg een jaar aan gegevens binnen, waarmee niet alleen de kleine lege plekjes op de huidige kaart kunnen worden ingevuld, maar ook de nauwkeurigheid van de kaart wordt vergroot.
Meer informatie:
LRO Camera Team Releases High Resolution Global Topographic Map of Moon
Lunar Topography - As Never Seen Before!

15 november 2011
Nieuw onderzoek door Portugese en Amerikaanse geofysici laat zien dat ook de zandduinen rond de evenaar van Mars aan het 'wandelen' zijn. Eerder was dit verschijnsel al waargenomen bij de duinen in de poolstreken van de planeet. Aardse duinen wandelen onder invloed van de wind. Windtunnelexperimenten en atmosferische computersimulaties gaven echter de indruk dat de huidige winden op Mars doorgaans niet sterk genoeg zijn om dat voor elkaar gekregen. Daarom werd de waargenomen verplaatsing van de poolduinen vooral toegeschreven aan de sublimatie - het rechtstreeks in gasvorm overgaan - van kooldioxide-ijs in de zomermaanden. Rond de relatief warme evenaar van Mars treedt dit seizoenseffect echter niet op. Toch blijkt uit opnamen van de Mars Reconnaissance Orbiter dat ook daar de duinen wandelen: per jaar schuiven ze ongeveer een meter op. Volgens de onderzoekers wijst dat er sterk op dat de wind een grotere rol speelt bij de duinverplaatsingen dan tot nu toe werd aangenomen. Er moet nog maar eens goed worden gekeken naar de windtunnelexperimenten en computersimulaties die aangaven dat het op Mars niet zo vaak hard waait.
Meer informatie:
Winds drive dune movement on Mars
NASA Orbiter Catches Mars Sand Dunes in Motion

15 november 2011
De maan is naar alle waarschijnlijkheid ontstaan in de nasleep van een catastrofale botsing tussen de pas gevormde aarde en een protoplaneet ter grootte van Mars. Algemeen wordt aangenomen dat die botsing kort na de vorming van de aarde plaatsvond. Nieuwe modelberekeningen van geologen van de Harvard-universiteit laten echter zien dat de maan mogelijk pas 70 miljoen jaar na de aarde ontstond. In hun modelberekeningen, gepubliceerd in Proceedings of the National Academy of Sciences , maken Stein Jacobsen en Gang Yu gebruik van een radioactieve dateringsmethode, waarbij gekeken wordt naar de relatieve hoeveelheden van de isotopen hafnium-182 en wolfraam-182 in de mantel van de aarde en in maanstenen. Eerder waren op basis van isotopen-onderzoek al aanwijzingen gevonden dat de maan misschien relatief laat was ontstaan, maar dat leek niet in overeenstemming te zijn met modelberekeningen. Jacobsen en Yu weten die twee nu wél met elkaar in overeenstemming te brengen, met de kanttekening dat dat alleen lukt wanneer de aarde zelf in vrij korte tijd is gevormd, binnen 8 tot 12 miljoen jaar na het ontstaan van het zonnestelsel. De twee geologen denken dat hun nieuwe modellen in de toekomst mogelijk ook kunnen leiden tot nieuwe inzichten in de wordingsgeschiedenis van de kleine planeet Mars.
Artikel op www.physorg.com
Link naar vakpublicatie over het onderzoek.
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

14 november 2011
De Russische Marsverkenner Phobos-Grunt, die onder andere bodemmateriaal van de kleine Marsmaan Phobos naar de aarde zou brengen, moet als verloren worden beschouwd, aldus een bron binnen de Russische ruimtevaartindustrie die geciteerd wordt in een nieuwsbericht van het Russische persbureau Interfax. Phobos-Grunt werd dinsdagavond 8 november Nederlandse tijd met succes in een baan om de aarde gebracht vanaf de basis Bajkonoer in Kazachstan, maar de motor die de ruimtesonde vervolgens op weg naar Mars moest helpen, kwam niet tot ontbranding. Technici zijn er niet in geslaagd contact met de ruimtesonde te krijgen, en inmiddels is het niet meer mogelijk de missie nog te redden. In de loop van december zal Phobos-Grunt terugvallen in de aardse dampkring. Het is de zoveelste mislukking op rij voor het Russische Marsonderzoek. Ook andere sectoren van het Russische ruimtevaartprogramma kampten de afgelopen maanden met problemen en tegenslagen. De lancering van een bemande Sojoez met aan boord drie astronauten die een half jaar zullen doorbrengen aan boord van het internationale ruimtestation ISS verliep zondagavond ondanks barre weersomstandigheden echter probleemloos.
Achtergrondverhaal op www.spaceflightnow.com
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

10 november 2011
Terwijl hun Russische collega's nog steeds verwoede, maar vooralsnog vergeefse pogingen doen om contact te krijgen met de onwillige Marssonde Phobos-Grunt, bereiden NASA-medewerkers zich voor op de lancering van de Mars Science Laboratory (MSL), die voor 25 november op het programma staat. Deze ruimtesonde moet de nieuwe mobiele onderzoeksrobot Curiosity op onze buurplaneet afleveren. Het is de bedoeling dat Curiosity, die met een gewicht van 900 kilogram vijf keer zo zwaar is als zijn voorgangers Spirit en Opportunity, in de ruim 150 kilometer grote krater Gale landt, aan de voet van een vijf kilometer hoge berg van gelaagd gesteente. Uit het onderzoek moet blijken of de omstandigheden ter plaatse ooit geschikt zijn geweest voor het ontstaan van micro-organismen. Curiosity is uitgerust met tien wetenschappelijke instrumenten. De meest in het oog springende onderdelen zijn een twee meter lange 'mast' met camera's en een even lange robotarm die voorzien is van een boor en een schepje, waarmee bodemmonsters naar de instrumenten in de Marsrover kunnen worden overgebracht. Curiosity krijgt (in eerste instantie) twee jaar de tijd voor zijn onderzoek. Of de lancering ook werkelijk op 25 november plaatsvindt, is afhankelijk van het weer in Florida. De laatste lanceermogelijkheid is op 18 december.
Meer informatie:
NASA Ready For November Launch Of Car-Sized Mars Rover
NASA Sets Mars Science Laboratory Launch Coverage
Russianspaceweb.com

9 november 2011
De aanwezigheid van magnetische gesteenten op de maan, die zelf geen magnetisch veld heeft, is al sinds de Apollo-missies van de jaren zeventig een raadsel. Een team aardwetenschappers heeft nu een mechanisme bedacht dat de maan vroeger toch een magnetisch veld kan hebben gegeven (Nature, 10 november). De 'dynamo' die het magnetische veld van de aarde opwekt, wordt aangedreven door de hitte in de binnenkern van de planeet, die stromingen veroorzaakt in het vloeibare ijzer van de buitenkern. De maan is echter te klein om ooit op die manier een magnetisch veld te hebben opgewekt. De magnetische gesteenten op het maanoppervlak wijzen er echter op dat er ooit wel zo'n veld is geweest. Volgens de aardwetenschappers is het mogelijk dat de maan een ander soort dynamo had. Deze zou hebben bestaan uit een kleine kern van vloeibaar ijzer die in beroering werd gebracht door bewegingen van de mantel van het gesteente daaromheen. Deze bewegingen zouden het gevolg zijn van sterke getijdenkrachten: de afstand tussen aarde en maan was aanvankelijk namelijk veel kleiner dan nu. Modelberekeningen laten zien dat de maan op deze manier gedurende zeker een miljard jaar een magnetisch veld in stand kon houden. Dit veld verdween doordat de afstand tot de aarde geleidelijk toenam, waardoor de getijdenkrachten kleiner werden en de 'dynamo' van de maan stilviel.
Meer informatie:
Ancient lunar dynamo may explain magnetized moon rocks

9 november 2011
Dinsdagavond om 21.16 uur Nederlandse tijd is vanaf de lanceerbasis Bajkonoer in Kazachstan de Russische Marsverkenner Phobos-Grunt met succes gelanceerd. In oktober 2012 zou de ruimtesonde, samen met de kleine Chinese onderzoekssatelliet Yinghuo 1, moeten aankomen in een baan rond de rode planeet. Maar of dat lukt is nog maar de vraag. Het starten van de raketmotor van de bovenste rakettrap van de Fregat-draagraket waarmee de beide sondes zijn gelanceerd, lijkt te zijn mislukt. Onduidelijk is nog of het mankement hardware- of softwaregerelateerd is. In het laatste geval bestaat er een kleine kans dat de Marsmissie kan worden gered. Ook in de jaren tachtig en in 1996 deed Rusland vergeefse pogingen om onze buurplaneet te bereiken.
Meer informatie:
Russianspaceweb.com
Achtergrondartikel op www.spaceflightnow.com
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

8 november 2011
Metr de High Resolution Stereo Camera van de Europese ruimtesonde Mars Express zijn nieuwe stereoscopische opnamen gemaakt van de middelgrote Marsvulkaan Tharsis Tholus. Deze schildvulkaan meet aan de basis 155 bij 125 kilometer; hij torent 8 kilometer boven het omringende landschap uit. Op basis van de stereoscopische waarnemingen is een digitaal hoogtemodel van de vulkaan gecreëerd, dat vervolgens vanuit elke gewenste hoek kan worden getoond en bekeken. Op die manier is duidelijk te zien dat de vulkaan sterk gedeformeerd is geraakt. Zo is de caldeira gedeeltelijk verzakt; aan de ene kant ligt de kraterrand 2,7 kilometer lager dan aan de andere kant. Vermoedelijk is de vulkaantop tijdens of kort na een uitbarsting ingestort. Op het hier getoonde perspectiefbeeld zijn verschillende kleuren gebruikt om hoogten boven het omringende terrein aan te geven.
Meer informatie:
Battered Tharsis Tholus volcano on Mars
Mars Express
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

2 november 2011
Het oppervlak van de planeet Mars is nooit lang genoeg voldoende warm en vochtig geweest voor het ontstaan van leven. Dat blijkt uit een onderzoek waarvan de resultaten deze week in Nature zijn gepubliceerd. Áls er ooit al leven was op onze buurplaneet, moet dat ondergronds worden gezocht. Een en ander volgt uit een nieuwe inventarisatie van de meetgegevens van Europese en Amerikaanse ruimtesondes, die is opgesteld door Franse en Amerikaanse wetenschappers. De onderzoekers hebben nauwkeurig in kaart gebracht waar zich kleimineralen aan de oppervlakte bevinden - mineralen die alleen onder warme, vochtige omstandigheden worden gevormd. Op slechts enkele van de meer dan 350 onderzochte locaties zijn inderdaad kleimineralen aan de oppervlakte aangetroffen. Ook elders zijn kleimineralen te vinden, maar die liggen dieper. Volgens de onderzoekers betekent dit dat het Marsoppervlak de laatste vier miljard jaar vrijwel steeds ijskoud en gortdroog is geweest. Dat wil echter niet zeggen dat er op Mars nooit leven kan zijn geweest. Sommige van de gevonden kleimineralen ontstaan alleen bij temperaturen van meer dan 200 graden Celsius, wat erop wijst dat de ondergrondse omstandigheden op de planeet lange tijd veel gunstiger waren dan die aan het oppervlak.
Meer informatie:
NASA Study Of Clay Minerals Suggests Watery Martian Underground

1 november 2011
De merkwaardige heldere kuilen die NASA-ruimtesonde MESSENGER onlangs op Mercurius heeft ontdekt, zijn mogelijk veroorzaakt door de uitstoot van waterstof uit het inwendige van de planeet. Dat suggereert de Amerikaanse geofysicus Marvin Herndon. Volgens Herndon zouden de inwendige druk en temperatuur tijdens het vormingsproces van Mercurius hoog genoeg kunnen zijn geweest om het aanwezige ijzer te doen smelten. En dat vloeibare ijzer kan grote hoeveelheden waterstof hebben opgenomen. Door het afkoelen van het planeetinwendige zou dit waterstofgas weer vrijkomen en zich een weg naar buiten zoeken. Op plaatsen waar de waterstof uiteindelijk ontsnapt zouden op die manier niet alleen kuilen kunnen ontstaan: door een chemische reactie zou ijzersulfide, dat aan het oppervlak van Mercurius rijkelijk aanwezig is, weer in metallisch ijzer worden omgezet. Dat zou dan de heldere tint van de kuilen kunnen verklaren.
Meer informatie:
Hydrogen Geysers And Metallic Iron Could Explain Puzzling Hollows on Mercury

31 oktober 2011
In het computergeheugen van Mars Express zijn storingen opgetreden die de vluchtleiding ertoe hebben gebracht om het onderzoek met de al bijna acht jaar om Mars cirkelende ruimtesonde tijdelijk stil te leggen. Naar een oplossing voor het probleem, dat halverwege augustus voor de eerst de kop op stak, wordt nog gezocht. Drie jaar geleden kampte Mars Express ook al met 'geheugenproblemen', die toen werden opgelost door over te schakelen op een backupsysteem. De getroffen geheugenmodules worden gebruikt voor het opslaan van de gegevens die de meetinstrumenten van de ruimtesonde verzamelen, maar ook voor de opslag van de commando's die de ruimtesonde vanaf de aarde ontvangt. Het defect heeft niet alleen gevolgen voor het onderzoeksprogramma van Mars Express. Zolang de sonde in 'sluimerstand' verkeert, gebruikt hij meer brandstof dan normaal omdat hij probeert om steeds zoveel mogelijk zonlicht te blijven opvangen, wat de nodige draaimanoeuvres vereist.
Meer informatie:
Mars Express observations temporarily suspended

29 oktober 2011
Het Russische ruimteagentschap Roscosmos heeft 9 november gekozen als lanceerdatum voor de Phobos-Grunt-missie naar de planeet Mars en zijn kleine maantje Phobos. Een van de doelen van de missie is het ophalen van een bodemmonster van Phobos. Phobos-Grunt is de eerste Russische missie naar Mars in vijftien jaar. Bij de vorige poging, Mars 96, ging het al mis bij de lancering - zoals bijna alle Russische Marsmissies van de afgelopen vijftig jaar grotendeels op een mislukking uitliepen. Met de Phobos-Grunt reist nog een kleine Chinese ruimtesonde mee: de Yinghuo-1. Deze moet twee jaar om Mars gaan cirkelen en het oppervlak en de atmosfeer van de planeet onderzoeken. De reis naar Mars gaat elf maanden duren, waarna Phobos-Grunt enkele maanden zal zoeken naar een geschikte landingsplaats op Phobos. Het is de bedoeling om daar 200 gram bodemmateriaal te verzamelen en dit in augustus 2014 weer op aarde af te leveren. Op 25 november zal overigens nóg een ruimtesonde de oversteek naar Mars gaan wagen: het Amerikaanse Mars Science Laboratory. Deze moet in augustus 2012 de nieuwe mobiele onderzoeksrobot Curiosity op Mars afleveren.
Meer informatie:
Russia Fuels Phobos-Grunt and sets Mars Launch for November 9

25 oktober 2011
Op vrijdag 28 oktober, om 11.48 uur Nederlandse tijd, moet een nieuwe Amerikaanse klimaatsatelliet gelanceerd worden, met een Delta 2-raket vanaf de Vandenberg Air Force Base in Californië. De NPP-satelliet (NPOESS Preparatory Project) is de eerste kunstmaan in een nieuw klimaatonderzoeksprogramma van de Amerikaanse National Oceanic and Atmospheric Administration. De satelliet, zo groot als een bus, is uitgerust met vijf gevoelige meetinstrumenten waarmee onderzoek gedaan wordt aan klimaatverandering, de ozonlaag, ijsbedekking, luchtverontreiniging enz. Het project kost 1,5 miljard dollar. Een veel kleinere (en goedkopere) aardonderzoekssatelliet van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA viert deze week ondertussen zijn tiende verjaardag. De microsatelliet Proba-1, met een afmeting van slechts een kubieke meter, werd in 2001 gelanceerd om allerlei ruimtevaarttechnologieën uit te testen en te demonstreren, maar met de camera aan boord van de satelliet zijn inmiddels ca. twintigduizend gedetailleerde opnamen van het aardoppervlak gemaakt, in verschillende golflengtegebieden, die door honderden wetenschappers zijn gebruikt voor onderzoek aan o.a. vegetatie en milieu.
Meer informatie:
NPP is 'Go' for Oct. 28 Liftoff
Persbericht ESA over Proba-1 satelliet
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 oktober 2011
Op beelden van de NASA-ruimtesonde MESSENGER zijn duizenden merkwaardige kuilen ontdekt op het oppervlak van de planeet Mercurius. De kuilen variëren in grootte van twintig meter tot anderhalve kilometer en zijn twintig tot veertig meter diep. Hoe ze zijn ontstaan, is nog onduidelijk. Tot nu toe gingen wetenschappers ervan uit dat het oppervlak van Mercurius, inslagen van meteorieten daargelaten, vrijwel onveranderlijk was. Maar de nu ontdekte kuilen lijken jonger te zijn dan de kraters waarin ze zijn aangetroffen. En dat betekent dat het Mercurius-oppervlak nog steeds evolueert. Soortgelijke kuilen zijn ontdekt op de planeet Mars, maar daar ontstaan ze in het ijs aan de zuidpool. De kuilen op Mercurius zitten in het oppervlaktegesteente. Ze kunnen niet zijn ontstaan door wind- of watererosie, omdat de planeet nu eenmaal geen atmosfeer heeft. Wetenschappers vermoeden dat hun vorming te maken moet hebben met de hoge temperaturen op Mercurius. Mogelijk ontstaan ze als materiaal van grotere diepte door een inslag aan het oppervlak komt en aan het luchtledige wordt blootgesteld. Dat zou ertoe kunnen leiden dat zwavel en andere vluchtige stoffen in het gesteente plotseling verdampen, waardoor dit sponsachtig wordt en verkruimelt.
Meer informatie:
Strange Hollows Discovered on Mercury

19 oktober 2011
Met behulp van gedetailleerde computermodellen hebben geologen van Princeton University de gevolgen berekend van zware kosmische inslagen op aarde, zoals de inslag die 65 miljoen jaar geleden een einde maakte aan de heerschappij van de dinosauriërs. Uit de nieuwe berekeningen, die gepubliceerd zijn in het oktobernummer van Geophysical Journal International , blijkt dat de seismische golven van zo'n zware kosmische inslag minder verwoestend zijn dan tot nu toe werd gedacht. Eerdere berekeningen gingen er voor het gemak van uit dat de aarde een structuurloze bol is. De seismische golven van een inslag convergeren dan weer aan het tegenoverliggende punt van de aardbol, waar enorme verwoestingen zouden kunnen optreden. Er is zelfs wel gesuggereerd dat de enorme vulkanische activiteit die ca. 65 miljoen jaar geleden aanleiding gaf tot de vorming van de Deccan Traps in India veroorzaakt zou kunnen zijn door de convergerende seismische golven van de Chicxulub-inslag op het Mexicaanse schiereiland Yucatán. De Princeton-geologen hebben de berekeningen nu echter uitgevoerd met een veel gedetailleerder model van de aarde, waarin de ellipsvorm, de verdeling van land en water, en de inwendige opbouw is verwerkt. Het blijkt dat de seismische golven dan niet zo nauwkeurig in één punt bijeen komen, waardoor de verwoestende werking minder groot is.
Meer informatie:
Impact study: Princeton model shows fallout of a giant meteorite strike
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

17 oktober 2011
De Amerikaanse NASA en het Japanse ministerie van economie, handel en industrie (METI) hebben een nieuwe, extreem nauwkeurige topografische kaart van de aarde gepresenteerd. De 3D-kaart is gebaseerd op metingen van het Japanse ASTER-instrument (Advanced Spaceborne Thermal Emission and Reflection Radiometer), een van de meetinstrumenten aan boord van de Amerikaanse Terra-kunstmaan, die in 1999 is gelanceerd. Met ASTER is 99% van het aardoppervlak stereoscopisch opgemeten, tussen de 83ste noordelijke en zuidelijke breedtegraad, met een ruimtelijke resolutie van dertig meter. De metingen zijn verwerkt in een extreem gedetailleerd 'digital elevation model' (DEM) van de aarde, dat beschikbaar is gesteld in het publieke domein.
Meer informatie:
NASA, Japan Release ImprovedTopographic Map of Earth
Digital Elevation Model van ASTER
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

12 oktober 2011
Onderzoekers van het California Institute of Technology (Caltech) hebben voor het eerst rechtstreeks kunnen aantonen dat Mars vroeger warmer was dan nu. Een analyse van koolstofhoudende mineralen in een vier miljard jaar oude meteoriet die van de rode planeet afkomstig is, laat zien dat deze mineralen zijn gevormd bij een temperatuur van 14 tot 22 graden Celsius. Deze temperatuurbepaling is cruciaal voor het onderzoek van de klimaatgeschiedenis van Mars. Uit gegevens met Marswagentjes en om de planeet cirkelende ruimtesondes was al gebleken dat overal op Mars droge rivierbeddingen en afzettingen van waterhoudende mineralen te vinden zijn. Dat betekent dat er ooit water moet hebben gestroomd, en dat de temperaturen ter plaatse beduidend hoger moeten zijn geweest dan het huidige gemiddelde van 63 graden onder nul. Maar een direct bewijs daarvoor ontbrak tot nu toe. De koolstofhoudende mineralen in de Marsmeteoriet - zogeheten carbonaten - zijn niet alleen onder relatief warme omstandigheden gevormd, dat moet ook in een natte omgeving zijn gebeurd. Waarschijnlijk zijn ze ontstaan in kleine barstjes in oppervlaktegesteenten waar water naar binnen is gesijpeld en enkele uren of dagen later is verdampt.
Meer informatie:
Caltech Researchers Take the Temperature of Mars's Past

10 oktober 2011
De koude winters die Noordwest-Europa de afgelopen paar jaar in hun greep hielden, zijn te danken aan variaties in de energieproductie van de zon. Dat stellen onderzoekers in het vakblad Nature Geoscience op basis van meetresultaten van de Amerikaanse SORCE-satelliet (SOlar Radiation and Climate Experiment). Uit metingen met de Spectral Irradiance Monitor (SIM) van de kunstmaan blijkt dat de intensiteit van de ultraviolette straling van de zon ongeveer vijf maal zo sterk varieert als altijd is aangenomen. Tijdens een activiteitsminimum van de zon, zoals we dat de afgelopen jaren beleefden, produceert de zon aanzienlijk minder ultraviolette straling dan tijdens een activiteitsmaximum. UV-straling wordt geabsorbeerd door ozon in de stratosfeer. Weinig UV-straling betekent minder absorptie, en dus een lagere temperatuur in de stratosfeer. Uit klimaatmodellen blijkt dat dat doorwerkt naar lagere delen van de aardse dampkring, en gevolgen heeft voor de straalstroom en de bijbehorende luchtcirculatie dichter bij het aardoppervlak. Terwijl daardoor in Europa de (winter-)temperaturen sterk kunnen dalen, is het op andere plaatsen juist warmer dan normaal - de UV-variatie heeft geen invloed op de gemiddelde wereldtemperatuur. Het gevonden verband tussen variaties in de UV-productie van de zon en het Europese weer zou ook een verklaring kunnen bieden voor de Kleine IJstijd: tussen ca. 1645 en 1715 was de zon tientallen jaren lang vrijwel niet actief, en lagen de wintertemperaturen in Europa ongeveer een graad lager dan normaal.
Nieuwsbericht op Planet Earth online (Engelstalig)
Nieuwsbericht op BBC Science & Environment (Engelstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

7 oktober 2011
Op een nieuwe maankaart, gebaseerd op metingen van de Lunar Reconnaissance Orbiter, zijn gebieden te zien die rijk zijn aan titaniumerts. Titanium is niet alleen een waardevol metaal, het kan ook vraagstukken omtrent het inwendige van de maan helpen oplossen. Zo op het oog is de maan een eentonige, grijze wereld. Maar als je er ultraviolette golflengten bij betrekt, krijgt die wereld toch wat kleur. Op die manier kunnen verschillen in de samenstelling van het oppervlaktegesteente zichtbaar worden gemaakt. Uit de aldus 'bijgekleurde' beelden blijkt dat sommige gesteenten in de laaggelegen 'maanzeeën' meer dan tien procent titanium bevatten. Ter vergelijking: soortgelijke gesteenten op aarde bevatten hooguit één procent titanium. Onduidelijk is nog waarom het titaniumgehalte van de maankorst plaatselijk zo hoog is. Wel geeft de titaniumrijkdom aan dat het inwendige van de maan minder zuurstof bevatte dan tot nu werd gedacht.
Meer informatie:
Subtly Shaded Map of Moon Reveals Titanium Treasure Troves

6 oktober 2011
Afgelopen woensdag heeft de NASA-ruimtesonde GRAIL-B, die sinds 10 september op weg is naar de maan, zijn eerste koerscorrectie ondergaan. Vijf dagen eerder gebeurde dat al met de identieke GRAIL-A. Vanaf nu beweegt het tweetal, dat het zwaartekrachtsveld van de maan in kaart gaat brengen, geleidelijk uit elkaar. De koerscorrecties van de beide maansondes zijn bedoeld om hen met ongeveer een dag verschil op hun bestemming te laten aankomen. Naar verwachting zal GRAIL-A op 31 december zijn omloopbaan om de maan bereiken, GRAIL-B op 1 januari. Vanaf dat moment zullen ze in formatie, op een onderlinge afstand van ongeveer tweehonderd kilometer, op een hoogte van vijftig kilometer om de maan cirkelen en simpelweg radiosignalen naar elkaar en naar de aarde gaan zenden. Daaruit kan worden afgeleid hoe hun onderlinge afstand varieert onder invloed van regionale verschillen in de aantrekkingskracht van de maan.
Meer informatie:
NASA's Moon Twins Going Their Own Way

6 oktober 2011
De Europese ruimtesonde Venus Express heeft hoog in de atmosfeer van Venus een ozonlaag ontdekt. De laag bevindt zich ongeveer honderd kilometer boven het planeetoppervlak en is duizend keer zo ijl als de ozonlaag van de aarde. De ozonlaag van Venus werd ontdekt door de ruimtesonde naar sterren te laten kijken waarvan het licht door de ijle buitenlagen van de planeetatmosfeer heen scheen. Het ozon verried daarbij zijn aanwezigheid door ultraviolet sterlicht van specifieke golflengten te absorberen. Ozon is een molecuul dat uit drie zuurstofatomen bestaat. Volgens computermodellen ontstaat het ozon op Venus door de afbraak van kooldioxidemoleculen onder invloed van zonlicht, waarbij zuurstofatomen vrijkomen. Deze atomen worden door de wind meegevoerd naar de nachtzijde van de planeet, waar zij zich samenvoegen tot twee-atomige zuurstofmoleculen en drie-atomige ozonmoleculen. Eerder was ozon alleen waargenomen in de atmosferen van de aarde en Mars. Op onze planeet is het gas van groot belang, omdat het veel schadelijke ultraviolette straling van de zon tegenhoudt.
Meer informatie:
ESA finds that Venus has an ozone layer too
Tenuous ozone layer discovered in Venus' atmosphere

30 september 2011
De Amerikaanse Association of Universities for Research in Astronomy (AURA) heeft aangekondigd dat het hoofdkwartier van het National Solar Observatory (NSO) gevestigd zal worden aan de Universiteit van Colorado in Boulder. NSO heeft zonne-telescopen in bedrijf in New Mexico en Arizona, en werkt aan de bouw van de 4-meter Advanced Technology Solar Telescope, die in 2016 in gebruik genomen moet worden op de Haleakala-vulkaan op Maui, Hawaii. De oudere zonnetelescopen, elk met hun eigen administratieve centrum, zullen in de komende jaren geleidelijk aan uit bedrijf worden genomen, waardoor er ook behoefte ontstond aan een nieuw overkoepelend hoofdkwartier voor Amerikaans zonne-onderzoek.
Meer informatie:
CU-Boulder wins bid to host National Solar Observatory headquarters
National Solar Observatory
Advanced Technology Solar Telescope
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

26 september 2011
Een krachtige zonnevlam die op zaterdag 24 september om 11.40 uur Nederlandse tijd werd geproduceerd door zonnevlekkengroep 1302 heeft een zogeheten coronale massa-emissie (CME) veroorzaakt die maandagmiddag rond 14.15 uur bij de aarde aankwam en hier tot een geomagnetische storm leidde, met verstoringen in het aardmagnetisch veld en mogelijke schadelijke gevolgen voor geostationaire satellieten. Op verschillende plaatsen in Noord-Amerika en Noord-Europa is afgelopen nacht ook poollicht waargenomen. Zonnevlekkengroep 1302 is groot en actief, en zal de komende dagen als gevolg van de rotatie van de zon steeds meer op het midden van de zichtbare zonneschijf komen te liggen. Dat betekent dat eventuele nieuwe CME's nog veel directer op de aarde gericht zijn.
Meer informatie:
Sunspot 1302 Continues to Turn Toward Earth
Spaceweather.com
Video van de zonnevlak, waargenomen door de SDO-kunstmaan
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

29 september 2011
De atmosfeer van de planeet Mars bevat, op hoogten van twintig tot vijftig kilometer, tien tot honderd keer zoveel water als tot nu toe werd gedacht. Dat blijkt uit onderzoek door Franse en Russische wetenschappers, waarvan de resultaten in Science (30 september) zijn gepubliceerd. De onderzoekers baseren zich op gegevens van de Europese ruimtesonde Mars Express en de Amerikaanse Mars Reconnaissance Orbiter. Die laten zien dat in de hoge Marsatmosfeer een oververzadiging van waterdamp kan ontstaan - de situatie dat de lucht meer waterdamp bevat dan eigenlijk mogelijk is bij de gegeven temperatuur. Waarschijnlijk is dat het gevolg van het feit dat er weinig fijne stofdeeltjes in de atmosfeer zweven waarop waterdamp kan condenseren, zoals bij de wolkenvorming op aarde gebeurt. Tot nu toe gingen wetenschappers ervan uit dat de temperaturen in de Marsatmosfeer dermate laag zijn, dat de overtollige waterdamp simpelweg in de vorm van ijskristallen omlaag dwarrelt. Maar dat lijkt dus toch niet het geval te zijn. Dat de hoge Marsatmosfeer zoveel vochtrijker is, kan betekenen dat meer waterdamp onder invloed van zonnestraling wordt afgebroken tot waterstof- en zuurstofatomen. En dat zou dan niet alleen tot gevolg hebben dat Mars momenteel meer water verliest, maar ook dat er vroeger aanzienlijk meer water op de planeet is geweest dan werd aangenomen.
Meer informatie:
ESA orbiter discovers water supersaturation in the Martian atmosphere
Wetter Mars Atmosphere Shakes Up Old Climate Models

29 september 2011
De polen van de planeet Mercurius worden gezandstraald door de zonnewind. En zijn noordpool was 3,5 tot 4 miljard jaar geleden het toneel van enorme vulkanische uitbarstingen. Dat zijn twee van de ontdekkingen over Mercurius die wetenschappers deze week in het tijdschrift Science bekendmaken. De ontdekkingen zijn gedaan met de Amerikaanse ruimtesonde MESSENGER. Met de Fast Imaging Plasma Spectrometer van de ruimtesonde is ontdekt dat de polen van Mercurius geladen natriumdeeltjes uitstoten. Deze deeltjes komen vrij bij de 'inslagen' van geladen deeltjes van de zon, die door het magnetische veld van de planeet naar de polen worden geleid. Uit analyse van de detailrijke foto's die MESSENGER van het Mercuriusoppervlak heeft gemaakt, blijkt dat de gladde vlakten in het noordelijke poolgebied van de planeet zijn ontstaan door omvangrijke lava-overstromingen. Daarmee staat vast dat Mercurius lang geleden vulkanisch actief moet zijn geweest. Bij de snelle uitstroom van lava uit het inwendige van de planeet zijn geen vulkanen gevormd zoals we die op aarde kennen. De hete, dunne lava stroomde gewoon door barsten in de korst naar buiten, waardoor zes procent van het Mercuriusoppervlak onderliep. De vrijgekomen hoeveelheid lava moet reusachtig zijn geweest: voldoende om een gebied ter grootte van Frankrijk met een acht kilometer dikke laag te bedekken. Een analyse van de gammastraling die van het Mercuriusoppervlak af komt, wijst er overigens op dat in het inwendige van de planeet niet veel warmte meer wordt geproduceerd door het verval van radioactieve elementen. Dat betekent dat Mercurius waarschijnlijk al lang niet meer vulkanisch actief is.
Meer informatie:
Orbital Observations of Mercury Reveal Flood Lavas, Hollows, and Unprecedented Surface Details
Extreme Space Weather At Mercury Blasts The Planet's Poles
Epic volcanic activity flooded Mercury's north polar region

27 september 2011
Het weer op de planeet Venus is niet zo eentonig als gedacht. Het weer hoog in de atmosfeer althans - op het planeetoppervlak zelf zijn de variaties minimaal. Erwin Kroll zou op Venus weinig te doen hebben. Door de dichte atmosfeer is de temperatuur aan het oppervlak altijd en overal meer dan 400 graden en is de luchtdruk steevast negentig keer zo hoog als op aarde. Er is geen water, dus ook geen neerslag. En doordat de rotatie-as van de planeet niet zo schuin staat als die van de aarde zijn er zelfs geen seizoensverschillen. Uit een nieuwe analyse van oude NASA-gegevens blijkt echter dat zich in de ijle, koude lucht boven het gesloten wolkendek van Venus wél interessante verschijnselen afspelen. Hoewel deze lucht aan de polen doorgaans kouder is dan aan de evenaar, is de situatie soms ook omgekeerd. De temperatuur in de hoge luchtlagen kan binnen enkele dagen zelfs tientallen graden stijgen of dalen. Wat de oorzaak is van de weersveranderingen in de hoge Venusatmosfeer is nog onduidelijk. Er zou een verband kunnen zijn met de sterke luchtstromingen in dat deel van de atmosfeer, die met sterke turbulenties gepaard kunnen gaan. Ook grote uitbarstingen op de zon, zoals zonnevlammen, zouden van invloed kunnen zijn.
Meer informatie:
Venus Weather Not Boring After All

26 september 2011
Wetenschappers van het NASA Lunar Science Institute en de Universiteit van West-Ontario in Canada hebben op basis van onderzoek aan inslagkraters op de maan en de aardse planeten ontdekt dat het uitgeworpen materiaal van zulke kraters altijd uit verschillende lagen bestaat. Dat doet vermoeden dat er niet één maar twee momenten zijn waarop ten tijde van de inslag puin wordt weggeslingerd. De eerste episode vindt plaats op het moment dat de krater daadwerkelijk wordt gevormd, wanneer de bewegingsenergie van een kosmisch projectiel plotseling wordt omgezet in hitte. Bij de tweede fase gaat het volgens de onderzoekers om stromingen van gesmolten materiaal die uit grotere diepte afkomstig zijn. Dat betekent dat bestudering van kraterpuin mogelijk informatie oplevert over de samenstelling en eigenschappen van het mantelmateriaal onder het oppervlak van het betreffende hemellichaam. De resultaten zijn onlangs gepubliceerd in Earth and PLanetary Science Letters.
Canadian Lunar Research Network
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

19 september 2011
Met behulp van de HiRISE-camera en de CRISM-spectrometer van de Mars Reconnaissance Orbiter zijn twee gebiedjes in de Marscanyon Noctis Labyrinthus gevonden waar in een relatief recent geologisch verleden mogelijk gunstige omstandigheden heersten voor het bestaan van micro-organismen. Het gaat om twee honderden meters diepe 'troggen' aan het westelijk uiteinde van het canyonsysteem, met afmetingen van enkele tientallen kilometers. In de wanden van de troggen zijn klei-afzettingen gevonden die rijk zijn aan ijzer, magnesium, silicium en aluminium. Vergelijkbare klei-afzettingen (die ontstaan onder invloed van vloeibaar water) zijn ook op andere plaatsen op Mars aangetroffen, maar in vrijwel alle gevallen gaat het om structuren van meer dan 3,6 miljard jaar oud. De klei-afzettingen in Noctis Labyrinthus hebben echter leeftijden van ca. twee miljard jaar oud. Rond die tijd was Mars al een 'uitgedroogde' planeet; de vulkanische activiteit in het nabijgelegen Tharsis-plateau heeft misschien voor de aanvoer van ondergronds water gezorgd. De nieuwe waarnemingen zijn gepubliceerd in het vakblad Geology.
Meer informatie:
http://www.psi.edu/news/press-releases#clays
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

14 september 2011
Een onderzoeksteam onder leiding van NASA heeft, met bodemradartechnologie die ontwikkeld is om onder het oppervlak van de planeet Mars te 'kijken', het diepe grondwater in de noordelijke woestijn van Koeweit in kaart gebracht. Het team vloog in een met bodemradar uitgeruste helikopter op een hoogte van driehonderd meter boven een gebied dat bekendstaat om zijn watervoerende bodemlagen (aquifers). Daarbij is aangetoond dat deze technologie kan worden gebruikt om ondergrondse watervoorraden op te sporen tot op diepten van 65 meter. De verkregen gegevens kunnen worden gebruikt om gerichter naar water te boren. De gebruikte bodemradar is vergelijkbaar met de radarsystemen aan boord van de Europese ruimtesonde Mars Express en de Mars Reconnaissance Orbiter van NASA. Met deze Marsradars is wel ondergronds ijs ontdekt, maar nog geen vloeibaar water. De onderzoekers hopen dat de ervaringen die in Koeweit zijn opgedaan ook de zoektocht naar water op Mars zullen vergemakkelijken.
Meer informatie:
NASA Mars Research Helps Find Buried Water on Earth

12 september 2011
De Europese ruimtevaartorganisatie ESA werkt aan het ontwerp van een onbemande maanlander, die in 2018 gelanceerd zou kunnen worden. Deze Lunar Lander moet geheel autonoom een landing uitvoeren in de directe omgeving van de zuidpool van de maan, en daar onderzoeken of en zo ja hoe er water op de maan te vinden is. Dat kan van belang zijn voor toekomstige bemande maanvluchten. In september 2010 ondertekende ESA een contract met ruimtevaartbedrijf EADS-Astrium voor het verrichten van een voorlopige studie. Die zal volgend jaar geëvalueerd worden, en kan daarna dienen als basis voor een definitief ontwerp. Aan de zuidpool van de maan komen kraters voor waarvan de bodem permanent in de schaduw ligt. Op en odner deze kraterbodems is ijs aanwezig. Ook zijn er bij de zuidpool hoge bergtoppen die vrijwel continu door de zon worden beschenen, wat weer gunstig is voor de energievoorziening van mogelijke toekomstige maanbases.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

10 september 2011
Na een uitstel van twee dagen, vanwege de harde wind hoog boven Cape Canaveral, is zaterdagmiddag om 15.08 uur de NASA-maanmissie GRAIL gelanceerd. Deze bestaat uit twee identieke ruimtesondes die het zwaartekrachtsveld van de maan in kaart gaan brengen. Dat moet meer inzicht geven in het inwendige van de natuurlijke satelliet van de aarde. Vóór het zover is, moeten GRAIL-A en GRAIL-B echter eerst nog de oversteek naar de maan maken. Om brandstof te besparen en de gevoelige meetinstrumenten van de beide sondes te beschermen zullen zij een lange, trage omweg maken. Hierdoor zal het ruim drie maanden duren voordat de maan wordt bereikt. Vervolgens kost het nog eens twee maanden om de sondes in hun definitieve omloopbaan te manoeuvreren. Vanaf dat moment moeten GRAIL-A en GRAIL-B op een onderlinge afstand van ongeveer tweehonderd kilometer in een slechts vijftig kilometer hoge polaire baan om de maan cirkelen. Terwijl zij gedurende drie maanden in die formatie vliegen, zullen gebieden van sterkere en zwakkere zwaartekracht - veroorzaakt door zichtbare structuren als gebergten en kraters, maar ook door ondergrondse massaconcentraties - de beide sondes een beetje naar elkaar toe of van elkaar weg doen bewegen. Aan de hand van deze snelheidsvariaties kan een kaart van het zwaartekrachtsveld van de maan worden gemaakt. De beide ruimtesondes zijn ook voorzien van camera's. Deze zijn niet bedoeld voor wetenschappelijk onderzoek: de opnamen zijn voor educatieve en publicitaire doeleinden.
Meer informatie:
GRAIL Launch News
GRAIL mission site
GRAIL and the Mystery of the Missing Moon

8 september 2011
Afgelopen dinsdag schakelde de HiRISE-camera van de Mars Reconnaissance Orbiter zichzelf voor de tweede keer in korte tijd vanzelf uit. In beide het gevallen gebeurde dit nadat een commando voor het maken van een opname niet goed was ontvangen door de geheugenmodule die één van de veertien ccd-detectors van deze camera aanstuurt. In de periode tussen deze storingen gebruikte de camera slechts dertien beelddetectoren. Het ging pas weer mis toen nummer 14 weer werd aangesproken. Voorlopig zal camera het met één detector minder moeten doen. Een geluk bij een ongeluk is dat de onwillige detector aan de rand zit: de opnamen die de komende tijd worden gemaakt zullen daardoor slechts een smaller gebied laten zien. Het is overigens niet voor het eerst dat de Mars Reconnaissance Orbiter, die al ruim vijf jaar om Mars cirkelt, met problemen kampt. In 2009 en 2010 werd hij getroffen door een computerstoring.
Meer informatie:
Orbiter Resumes Use of Camera

7 september 2011
Het kost wetenschappers al moeite genoeg om het ontstaan van goud en andere zware elementen in het heelal te verklaren. Maar er is nóg een probleem: hoe is dat goud in de aardkorst terechtgekomen? Gedacht wordt dat het vier miljard jaar geleden is afgeleverd door grote aantallen meteorieten, tijdens hetzelfde bombardement dat ook veel kraters op de maan achterliet. Onderzoek door wetenschappers van de universiteiten van Bristol en Oxford lijkt dat idee te bevestigen (Nature, 8 september). De aardkorst zou eigenlijk geen zware metalen mogen bevatten, omdat deze naar de kern zonken toen de aarde nog heet en vloeibaar was. De zware metalen in de aardkorst zouden dus een latere toevoeging moeten zijn, en het meteorietenbombardement lijkt de meest waarschijnlijke bron. Het Britse onderzoek, waarbij de samenstelling van oud gesteente van Groenland is geanalyseerd, laat zien dat het inderdaad zo kan zijn gegaan. Hoewel het onderzochte gesteente 3,8 miljard jaar geleden naar boven kwam - ná de meteorietenregen dus - is het ontstaan uit 4,3 miljard jaar oud mantelmateriaal. Uit de analyse van het gesteente blijkt dat de verhouding tussen verschillende isotopen van het element wolfraam ergens tussen die van latere korstgesteenten en die van meteorieten in ligt. Het is aannemelijk dat dit komt door een grote aanvoer van meteorieten. Rest alleen nog de vraag waarom deze oude gesteenten dan geen goud bevatten...
Meer informatie:
Meteorite storm showered planet in gold
The tungsten isotopic composition of the Earth's mantle before the terminal bombardment

6 september 2011
De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA heeft nieuwe foto's vrijgegeven die gemaakt zijn door de maansonde Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO) van de landingsplaatsen van de Apollo's 12, 14 en 17. Twee jaar geleden werden al vergelijkbare foto's gemaakt, maaar LRO bevindt zich sinds begin augustus in een iets aangepaste omloopbaan, met een laagste punt op een hoogte van slechts 20 kilometer, waardoor op de nieuwe foto's meer details zichtbaar zijn. Zo zijn de sporen van de Lunar Rover (de 'maanbuggy') veel opvallender, en zijn ook de wandelsporen van de astronauten beter zichtbaar. Vandaag wordt LRO weer teruggebracht in zijn oorspronkelijke omloopbaan, met een laagste punt op ca. 50 kilometer hoogte.
Meer informatie:
NASA Spacecraft Images Offer Sharper Views of Apollo Landing Sites
Lunar Reconnaissance Orbiter
New LROC images offer sharper views of Apollo 12, 14, 17 sites
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

1 september 2011
NASA's Marswagentje Opportunity is begonnen met het onderzoek van de 22 kilometer grote krater Endeavour, waar het - na een rit van bijna drie jaar - drie weken geleden aankwam. De eerste indrukken laten zien dat de bodemsamenstelling ter plaatse duidelijk afwijkt van die van de gesteenten die Opportunity de afgelopen zeven jaar heeft kunnen bekijken. De eerste steen die het Marswagentje heeft onderzocht heeft een vlakke bovenkant en is zo groot als een voetenbankje. De steen, die de bijnaam Tisdale 2 heeft gekregen, is klaarblijkelijk blootgelegd bij een inslag aan de rand van Endeavour waarbij een krater ter grootte van een tennisbaan is gevormd. Tisdale 2 lijkt vulkanisch van oorsprong, maar bevat veel meer zink en broom dan doorgaans het geval is. Het ziet ernaar uit dat Opportunity een heel scala aan nieuwe bodemmineralen kan gaan onderzoeken. Een visuele verkenning van de omgeving heeft geleerd dat zich hier oude gesteenten bevinden die dooraderd zijn met materiaal dat mogelijk door water is afgezet. Het onderzoek van deze gesteenten kan wellicht meer inzicht geven in het natte verleden van de inmiddels nogal dorre planeet.
Meer informatie:
NASA's Mars Rover Opportunity Begins Study of Martian Crater

30 augustus 2011
De Chinese ruimtesonde Chang'e 2 is aangekomen bij het tweede Lagrange-punt (L2) van het aarde-zonstelsel, dat op anderhalf miljoen kilometer van de aarde ligt. Daarmee is China, na de VS en Europa, de derde natie die een satelliet bij dit evenwichtspunt 'parkeert'.In het L2-punt is de gecombineerde aantrekkingskracht van aarde en zon precies groot genoeg om een object een vaste positie ten opzichte van onze planeet te laten innemen. Behalve Chang'e bevinden zich hier ook de Europese wetenschappelijke satellieten Herschel en Planck en de Amerikaanse Wilkinson Microwave Anisotropy Probe. Echt dringen is het nog niet, want in feite draaien deze satellieten in ruime banen om het eigenlijke L2-punt. Chang'e 2 begon zijn carrière als maansonde. Nadat hij begin dit jaar zijn onderzoeksprogramma had afgerond, en nog voldoende brandstof over had, besloot China hem in juli in de richting van het L2-punt te dirigeren. Op die manier willen de Chinezen ervaring opdoen voor toekomstige ruimtemissies. China's maanonderzoeksprogramma wordt in 2012 voortgezet met de lancering van een maanrover.
Meer informatie:
Chang'e-2 moon orbiter travels around L2 in outer space

24 augustus 2011
Energierijke deeltjes uit de ruimte kunnen de wolkenvorming in de aardatmosfeer beïnvloeden. Tot die conclusie komen onderzoekers van CERN in Genève (Nature, 25 augustus). Al ruim een eeuw is bekend dat de aarde voortdurend wordt gebombardeerd met geladen deeltje uit de ruimte. Deze zogeheten kosmische straling, die voornamelijk uit snelle protonen bestaat, is afkomstig van supernova-explosies. Als deze protonen de aardatmosfeer binnendringen, kunnen ze daarin aanwezige vluchtige stoffen ioniseren, waardoor deze tot minuscule druppeltjes (aerosolen) condenseren. En rond deze druppeltjes kunnen vervolgens wolken ontstaan. De hoeveelheid kosmische straling die de aarde bereikt, is niet constant: ze wordt beïnvloed door de zon. Als de zon actief is, weert haar magnetische veld meer kosmische straling af dan tijdens rustige perioden. Sommige wetenschappers menen dat de hoge zonneactiviteit aan het eind van de twintigste eeuw een belangrijke rol heeft gespeeld bij de recente opwarming van de aarde. Simpel gezegd: meer zonneactiviteit = minder kosmische straling = minder bewolking = meer opwarming. Zo simpel lijkt het echter niet te liggen. Het CERN-experiment laat zien dat energierijke protonen inderdaad de vorming van aerosolen bevorderen. Maar de aerosolen die in de CLOUD-testopstelling werden geproduceerd zijn veel te klein om tot wolkenvorming te leiden. Of dat betekent dat er geen verband is tussen kosmische straling en het klimaat op aarde zal nader onderzoek moeten uitwijzen.
Meer informatie:
Cloud formation may be linked to cosmic rays

22 augustus 2011
Een technisch testmodel van de Europese Mercury Planetary Orbiter, die deel uitmaakt van de BepiColombo-missie naar de kleine planeet Mercurius, staat sinds enkele weken letterlijk in het zonnetje in Noordwijk. Niet aan het strand, maar in de Large Space Simulator van het Europese technologiecentrum ESTEC, waar de extreem krachtige zonnestraling bij de binnenste planeet Mercurius wordt gesimuleerd met behulp van 19 gigantische lampen en speciale focusserende spiegels. Daarbij moesten extra technische maatregelen worden genomen om te voorkomen dat de temperatuur in de ruimtesimulator te hoog oploopt. De intensiteit van het zonlicht is bij Mercurius ongeveer tien keer zo hoog als hier op aarde. De tests bij ESTEC zijn eind juli van start gegaan. Later dit jaar volgen tests van de Japanse Mercury Magnetosphere Orbiter (BepiColombo bestaat uit twee ruimtesondes). De lancering staat gepland voor 2014; in 2020 moet BepiColombo in een baan rond Mercurius aankomen.
Meer informatie:
ESA simulates scorching sunlight for BepiColombo mission to Mercury
BepiColombo
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

19 augustus 2011
De Amerikaanse Marswagen Opportunity staat op het punt onderzoek te gaan verrichten aan een groot rotsblok dat is weggeslingerd bij de vorming van een kleine inslagkrater op Mars. Het gaat om de krater Odyssey, die zich bevindt op de rand van de veel grotere (21 km) krater Endeavour, waar Opportunity op 9 augustus na een reis van drie jaar aankwam. Onderzoek aan de binnenhellingen van Endeavour, en aan het kraterpuin dat is weggeslingerd bij de vorming van Odyssey, biedt een kijkje in oudere gesteentelagen van Mars. Op die manier komen planeetonderzoekers meer te weten over de geologische geschiedenis van de planeet. Opportunity landde begin 2004 op Mars en is dus al zevenenhalf jaar actief. Het tweelingwagentje Spirit gaf afgelopen voorjaar de geest.
Meer informatie:
New Rover Snapshots Capture Endeavour Crater Vistas
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

17 augustus 2011
Volgens onderzoekers van de universiteit van Kopenhagen en twee Amerikaanse instituten zou onze maan wel eens wat jonger kunnen zijn dan tot nu toe is aangenomen. Dat schrijven zij deze week in het tijdschrift Nature (18 augustus). Naar de huidige inzichten is de maan ontstaan door de botsing van een hemellichaam ter grootte van Mars en de aarde. Daarbij zou veel gesmolten gesteente de ruimte in zijn geblazen, dat samenklonterde tot de huidige maan. Bij het afkoelen van de maan stolde deze magma tot allerlei soorten gesteente. Volgens deze theorie zou ferro-anorthosiet of FAN het oudste gesteente in de maankorst moeten zijn. Maar het dateren van FAN is niet gemakkelijk. Met behulp van een nieuwe, verfijnde techniek hebben de onderzoekers nu vastgesteld dat het FAN in gesteentemonsters van de maan 4,36 miljard jaar oud is. Dat is 200 miljoen jaar jonger dan eerdere schattingen voor de leeftijd van de maan. De nieuwe leeftijd ligt dicht bij die van de oudste gesteenten op aarde, wat erop wijst dat de oudste korst van aarde en maan ruwweg gelijktijdig zijn ontstaan. Als dat inderdaad zo is, is de maan veel trager gestold dan je van zo'n klein hemellichaam zou verwachten. Het is echter ook denkbaar dat het stollingsproces van de maan anders is verlopen dan wetenschappers nu denken, waardoor ferro-anorthosiet mogelijk toch niet het oudste bestanddeel van de maankorst is.
Meer informatie:
Man in the moon looking younger
Moon younger than previously thought

16 augustus 2011
De afmetingen van de aarde veranderen niet of nauwelijks. Dat concludeert een internationaal team van onderzoekers (onder wie geofysici van de TU Delft) op basis van een nieuwe data-analysetechniek waarmee het International Terrestrial Reference Frame wordt berekend - een refererentiekader voor bepalingen van onder andere vorm en grootte van onze planeet. Sommige onderzoekers hielden er rekening mee dat de vaste aarde in de loop van de tijd een klein beetje zou kunnen inkrimpen of uitzetten, als gevolg van verschillende geologische processen in het inwendige. Zo'n grootteverandering zou moeten blijken uit een combinatie van meettechnieken, waaronder radio-interferometrie, GPS-bepalingen, afstandsmetingen naar satellieten en dopplermetingen. De onderzoekers, onder leiding van Xiaoping Wu van NASA's Jet Propulsion Laboratory, hebben deze metingen nu met een nieuwe rekenmethode geanalyseerd en vervolgens gecombineerd met metingen van de GRACE-missie - twee kunstmanen die samen het zwaartekrachtsveld van de aarde heel nauwkeurig in kaart hebben gebracht. De resultaten, onlangs gepubliceerd in Geophysical Research Letters , geven aan dat de afmetingen van de vaste aarde met hooguit een tiende millimeter per jaar veranderen - verwaarloosbaar weinig.
Meer informatie:
NASA Research Confirms it's a Small World, After All
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

10 augustus 2011
Na een rit van bijna drie jaar is het Marswagentje Opportunity aangekomen bij de forse krater Endeavour. In augustus 2008 liet Opportunity de veel kleinere krater Victoria achter zich. Een echte kilometervreter is het wetenschappelijke 'golfkarretje' niet: de afstand tussen beide kraters bedraagt slechts 21 kilometer. De verwachting is dat Opportunity bij Endeavour veel oudere en andersoortige gesteenten zal tegenkomen dan tijdens de eerste zeven jaar van zijn verblijf op Mars. Eerder onderzoek met de om Mars cirkelende Reconnaissance Orbiter heeft aanwijzingen opgeleverd dat zich in de omgeving van de krater kleimineralen bevinden. Dat wijst erop dat de betreffende gesteenten zijn gevormd tijdens een veel warmere en nattere periode in de Marsgeschiedenis.
Meer informatie:
NASA Mars Rover Arrives at New Site on Martian Surface

8 augustus 2011
De aarde wordt op een hoogte van enkele honderden kilometers omgeven door een - extreem ijle - gordel van antimaterie. Dat concludeert een internationaal team van natuurkundigen op basis van metingen van het PAMELA-experiment (Payload for Antimatter Matter Exploration and Light-nuclei Astrophysics), een Europees satellietexperiment dat vijf jaar geleden werd gelanceerd. Antimaterie bestaat uit elementaire deeltjes waarvan sommige eigenschappen (zoals elektrische lading en spin) precies tegenovergesteld is aan die van 'gewone' materiedeeltjes in de wereld zoals wij die kennen. Op aarde wordt antimaterie in kleine hoeveelheden geproduceerd in deeltjesversnellers. Zodra antimaterie met gewone materie in aanraking komt, annihileren ze elkaar echter. De antiprotonen in de aardse magnetosfeer, tussen de binnenste en de buitenste Van Allen-gordels, worden op soortgelijke wijze geproduceerd als in aardse deeltjesversnellers: door energierijke botsingen van gewone deeltjes. In dit geval gaat het om zeer snel bewegende kosmische-stralingsdeeltjes die in botsing komen met atomen in de ijle bovenste lagen van de atmosfeer. Als gevolg van hun (negatieve) elektrische lading raken de geproduceerde antiprotonen vervolgens gevangen in het magnetisch veld van de aarde, waaar ze enige tijd kunnen verblijven alvoren ze vernietigd worden bij een botsing met een 'gewoon', positief geladen proton. Het bestaan van zo'n antimaterie-gordel werd geruime tijd geleden al voorspeld door theoretici. De PAMELA-metingen, die gepubliceerd zijn in Astrophysical Journal Letters , lijken deze voorspelling nu te bevestigen. De ontdekking zal hopelijk meer licht werpen op de eigenschappen van energierijke kosmische straling. Praktische toepassingen voor het nuttig 'gebruik' van de antimaterie zijn er vooralsnog niet; natuurkundigen hebben op aarde al de grootst mogelijke moeite om antimaterie gedurende korte tijd te 'isoleren' van gewone materie.
Vakpublicatie over het onderzoek
PAMELA
Artikel op forbes.com
Artikel op website BBC
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

4 augustus 2011
In relatief warme gebieden op de planeet Mars stroomt 's zomers mogelijk wat water langs de wanden van inslagkraters. Dat blijkt uit beelden van de Mars Reconnaissance Orbiter, die door Amerikaanse wetenschappers zijn geanalyseerd (Science, 5 augustus). De door de late lentezon opgewarmde hellingen vertonen donkere, vingerachtige structuren die in de winter steeds weer verdwijnen. Of deze strepen, die in de loop van de zomer langer worden, ook echt door vloeibaar water worden veroorzaakt, is niet honderd procent zeker. Onderzoek met de spectrometer van de Marsorbiter heeft geen direct bewijs opgeleverd dat er ter plaatse water aanwezig is. Dat zou kunnen betekenen dat de strepen door een andere vluchtige stof worden veroorzaakt, maar eigenlijk is zoutrijk water de enige voor de hand liggende kandidaat. In elk geval zijn de temperaturen ter plaatse in de zomermaanden hoog genoeg om zoutwater te doen smelten. Dat er op veel plaatsen bevroren water in de Marsbodem zit, is al langer bekend. De donkere tint van de strepen ontstaat overigens niet doordat de bodem ter plekke nat wordt. Het lijkt erop dat het langs de helling sijpelend zoutwater de korrelige oppervlaktestructuur van de kraterwand zodanig herschikt dat deze donker lijkt. Waarom de strepen in de winter dan weer lichter worden, is nog onduidelijk.
Meer informatie:
Briny Water May be at Work in Seasonal Flows on Mars
NASA Spacecraft Data Suggest Water Flowing on Mars
Salt Water May Flow on Mars

3 augustus 2011
Het omvangrijke bergachtige gebied aan de achterkant van onze maan kan het gevolg zijn van de botsing met een kleinere maan die tijdelijk om de aarde draaide. Dat schrijven planeetwetenschappers van de universiteit van Californië te Santa Cruz in Nature van 4 augustus. Tussen de voor- en achterkant van de maan bestaan grote verschillen. De voorkant bestaat voor een groot deel uit laaggelegen vlakten, terwijl de achterkant veel bergachtiger is. Volgens de Californische wetenschappers kan dat verschil worden verklaard door voort te borduren op de meest gevestigde theorie voor het ontstaan van de maan, die stelt dat onze begeleider is ontstaan uit het puin dat ruim vier miljard jaar geleden vrijkwam bij een grote inslag op aarde. Computersimulaties laten zien dat er door samenklontering van dat puin niet alleen een grote maan kan zijn gevormd, maar ook één of meer kleinere manen. Als zo'n secundaire maan later op de huidige achterkant van de maan is terechtgekomen zou dat de dikkere korst en het bergachtige karakter van dat halfrond kunnen verklaren. Omdat beide objecten in ruwweg dezelfde baan om de aarde draaiden, zou het onderlinge snelheidsverschil namelijk gering zijn geweest. Hierdoor hoeft er bij de botsing geen grote krater te zijn ontstaan, en kon het puin van het kleine maantje zich over de omgeving verspreiden. Overigens is dit niet de enige verklaring die voor de 'uitstulping' van de achterkant van de maan is bedacht. Nog maar in november vorig jaar publiceerden andere wetenschappers van dezelfde universiteit een theorie die stelt dat dit hoogland kan zijn ontstaan door de getijdenkrachten die lang geleden op de maan werkten, toen zijn vaste buitenkorst nog op een oceaan van gesmolten gesteente dreef (Science, 11 november 2010).
Meer informatie:
'Big Splat' May Explain The Moon's Mountainous Far Side
Forming The Lunar Farside Highlands By Accretion Of A Companion Moon

1 augustus 2011
Volgens Coryn Bailer-Jones van het Max-Planck-Institut für Astronomie zijn er geen aanwijzingen dat de frequentie van kosmische inslagen op aarde variaties vertoont op een termijn van tientallen miljoenen jaren. Sinds de jaren tachtig is dat regelmatig gesuggereerd, vaak op basis van leeftijdsbepalingen van aardse inslagkraters. Verschillende onderzoekers meenden regelmatige variaties in de inslagfrequentie te zien, met perioden van 13 tot 50 miljoen jaar. Die variaties werden doorgaans toegeschreven aan de golfbeweging van het zonnestelsel door de centrale schijf van het Melkwegstelsel, of aan de zwaartekrachtsinvloed van een tot nu toe onontdekte donkere begeleider van de zon. Uit de nieuwe analyse van Bailer-Jones, die gepubliceerd is in de Monthly Notices of the Royal Astronomical Society , blijkt echter dat er in werkelijkheid geen sprake is van zulke variaties, maar van statistische effecten. Hooguit is de inslagfrequentie op aarde (en op andere hemellichamen) in de afgelopen 250 miljoen jaar een klein beetje toegenomen, maar daarover bestaat geen absolute zekerheid.
Meer informatie:
Avoiding Nemesis: Does the impact rate for asteroids and comets vary periodically with time?
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

22 juli 2011
In augustus 2012 landt een nieuw mobiel laboratorium op de planeet Mars. En vandaag heeft NASA bekendgemaakt waar precies. De bestemming van het Mars Science Laboratory, beter bekend onder haar bijnaam 'Curiosity', is de voet van een berg in de 154 kilometer grote inslagkrater Gale. De krater is geselecteerd vanwege zijn gelaagde bodemstructuur, die erop wijst dat het terrein regelmatig onder water heeft gestaan. Volgens Marsonderzoekers is het zelfs niet ondenkbaar dat de omstandigheden ter plaatse geschikt waren voor het ontstaan van microbieel leven. Of dat inderdaad zo is, zal Curiosity overigens niet met zekerheid kunnen vaststellen. Wel kan de Marsrover organische stoffen opsporen die kenmerkend zijn voor levende organismen. Curiosity is twee keer zo lang en meer dan vijf keer zo zwaar als haar voorgangers Spirit en Opportunity. Ze is uitgerust met tien wetenschappelijke instrumenten. Haar vertrek staat gepland voor eind november van dit jaar. Ondertussen werkt NASA overigens al aan een volgende Marsmissie, die voor eind 2013 op het programma staat: Mars Atmosphere and Volatile EvolutioN (MAVEN). Het ontwerp van deze missie, die de hoge atmosfeer van onze buurplaneet gaat onderzoeken, is vorige week - na drie jaar voorbereiding - goedgekeurd.
Meer informatie:
NASA's Next Mars Rover to Land at Gale Crater
MAVEN Mission Completes Major Milestone

13 juli 2011
Komende zondag, 17 juli, krijgt de maan voor de tweede keer in minder dan een maand een nieuwe begeleider. Dan arriveert, na een reis die twee jaar heeft geduurd, namelijk een tweede THEMIS-satelliet. De eerste cirkelt al sinds 27 juni om de maan. De beide satellieten waren oorspronkelijk niet bedoeld voor maanonderzoek. Samen met drie soortgenoten bewogen ze sinds 2007 in een baan om de aarde, om gezamenlijk de interactie van de zonnewind met het magnetische veld van onze planeet te onderzoeken. Toen dat onderzoek in 2009 was afgerond, besloot het THEMIS-team om de twee satellieten die zich het verst van de aarde bevonden geleidelijk in een steeds wijdere baan te manoeuvreren, die hen uiteindelijk bij de maan zou brengen. Vanuit hun omloopbanen om de maan zullen de beide satellieten, die nu de ARTEMIS-missie vormen, de ruimtelijke structuur van het magnetische veld van de maan in kaart brengen. Ook zal de invloed van de zonnewind op het maanoppervlak worden bestudeerd. In januari 2012 krijgt de maan trouwens nóg een tweeling op bezoek: de beide ruimtesondes van de GRAIL-missie, die het zwaartekrachtsveld van de maan gaan onderzoeken.
Meer informatie:
Twin ARTEMIS probes to study moon in 3-D

21 juni 2011
Ruim twee jaar na de lancering op 18 juni 2009, en na de voltooiing van de geplande operationele levensduur, heeft de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA de maanverkenner LRO (Lunar Reconnaissance Orbiter) 100% succesvol verklaard. Het LRO-project had tot doel de maan zeer gedetailleerd in kaart te brengen met zeven verschillende wetenschappelijke instrumenten. LRO maakte foto's waarop details van slechts vijftig centimter groot te zien zijn, en creëerde de meest nauwkeurige hoogtekaarten van de maan. Ook werd de koudste plek in het zonnestelsel ontdekt, op de bodem van de noordpoolkrater Hermite, waar de temperatuur nooit boven de -248 graden uitkomt. In totaal produceerde LRO 192 terabyte aan wetenschappelijke data. Overigens is de ruimtesonde nog steeds actief, en blijven nieuwe foto's en metingen binnenkomen.
Meer informatie:
NASA Details Achievements Of Lunar Spacecraft
Lunar Reconnaissance Orbiter
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

17 juni 2011
De Europese planeetverkenner Mars Express heeft een unieke reeks opnamen gemaakt van een zeldzame conjunctie (samenstand) tussen de kleine Marsmaan Phobos en de reuzenplaneet Jupiter. Dankzij een vooraf zorgvuldig berekende baanmanoeuvre zag Mars Express hoe Jupiter gedeeltelijk door Phobos werd bedekt. De afstand tot Phobos bedroeg 11.389 kilometer; Jupiter bevond zich op 529 miljoen kilometer afstand. Op basis van de Mars Express-foto's die ook zijn samengevoegd tot een filmpje, kan de baan van de kleine Marsmaan nog nauwkeuriger worden bepaald. Mars Express draait al sinds december 2003 in een baan rond de rode planeet, en maakt onder andere gedetailleerde stereoscopische kleurenbeelden van het oppervlak.
Meer informatie:
Phobos slips past Jupiter
Filmpje van de gedeeltelijke Jupiterbedekking door Phobos
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

16 juni 2011
De NASA-ruimtesonde MESSENGER, die sinds drie maanden om Mercurius cirkelt, levert veel nieuwe informatie op over de planeet. Hij heeft onder meer al tienduizenden gedetailleerde opnamen gemaakt, de chemische samenstelling van het planeetoppervlak gemeten en het magnetische veld van de planeet onderzocht. Dat wil overigens nog niet zeggen dat alle vragen over Mercurius nu in één klap zijn beantwoord. Zo zijn de heldere, vlekkerige afzettingen op de bodems van sommige kraters nog net zo raadselachtig als voorheen. De beelden van MESSENGER zijn weliswaar veel detailrijker, maar daaruit blijkt alleen dat de heldere plekken blijkbaar uit groepjes van onregelmatige putjes bestaan, in grootte variërend van enkele honderden meters tot een paar kilometer. Hoe deze putjes zijn gevormd, is nog onduidelijk, maar ze lijken vrij jong te zijn. Uit het chemische onderzoek van Mercurius blijkt onder meer dat het planeetoppervlak tamelijk rijk is aan zwavel. Dat wijst erop dat de oorspronkelijke bouwstenen waaruit de planeet is gevormd minder geoxideerd waren dan die van de overige aardse planeten. De magnetometer van MESSENGER heeft laten zien dat het magnetische veld van de planeet in zoverre op dat van de aarde lijkt, dat het een noordpool en een zuidpool heeft. Maar anders dan bij de aarde valt de magnetische evenaar niet samen met de geografische: het magnetische veld van Mercurius is 480 kilometer naar het noorden opgeschoven. Dat zou kunnen betekenen dat er fundamentele verschillen bestaan tussen de manieren waarop de magnetische velden van de beide planeten ontstaan.
Meer informatie:
MESSENGER Provides New Data about Mercury
NASA's MESSENGER Reveals Global Views From Mercury Orbit
MESSENGER Orbital Data Confirm Theories, Reveal Surprises

10 juni 2011
De Chinese ruimtesonde Chang'e-2, die met succes een half jaar maanonderzoek heeft volbracht, heeft zijn omloopbaan om de maan verlaten. De sonde is nu onderweg naar het zogeheten L2-punt: een locatie die vanuit de zon gezien anderhalf miljoen kilometer achter de aarde ligt. De reis daar naartoe zal ongeveer 85 dagen duren. Objecten die zich in de buurt van het L2-punt bevinden, houden een vaste positie ten opzichte van onze planeet. Het is een mooie plek om wetenschappelijke satellieten te stallen, onder meer omdat in het L2-punt, dat vrijwel in de schaduw van de aarde ligt, minder hinder wordt ondervonden van grote temperatuurfluctuaties. Ook de Europese infraroodsatelliet Herschel is daar gestationeerd. De reis die Chang'e-2 nu onderneemt is een bijzondere. Want het is voor het eerst dat een ruimtesonde vanuit een omloopbaan om de maan naar het L2-punt wordt gedirigeerd. De overige satellieten in dit punt kwamen rechtstreeks van de aarde. De verhuizing van Chang'e-2 moet vooral worden gezien als een oefening, want de maansonde heeft eigenlijk niets te doen in het L2-punt. China heeft echter grootse ruimtevaartplannen, en elke ervaring die op dit gebied kan worden opgedaan is meegenomen. Bovendien zal Chang'e-2 nu het Chinese afstandsrecord in de ruimte kunnen bijstellen. Volgend jaar hoopt China zijn eerste mobiele maanlander te lanceren. Niet lang daarna moet een tweede maanwagentje bodemmonsters verzamelen en terugbrengen naar de aarde.
Meer informatie:
Chang'e-2 Finishes Main Mission
China's Chang'e-2 Craft Is Done Orbiting the Moon

8 juni 2011
Het Marswagentje Curiosity, dat eind dit jaar moet worden gelanceerd, kampt met technische en financiële problemen. Dat blijkt uit een intern NASA-onderzoek, waarvan de resultaten woensdag zijn bekendgemaakt. De lancering van Curiosity is al enkele malen uitgesteld, wat de kosten van de Marsmissie flink heeft opgedreven. En om verdere vertraging te voorkomen, moet er waarschijnlijk nóg eens 44 miljoen dollar bij. De bouw van Curiosity heeft heel wat meer voeten in de aarde dan die van zijn succesvolle voorgangers, Spirit en Opportunity. Het nieuwe Marswagentje is vier keer zo zwaar, moet veel grotere afstanden afleggen en heeft twee keer zo veel meetapparatuur aan boord. Ook is hij uitgerust met een nieuw type stroomvoorziening en een hovercraftachtig landingsgestel. De kosten van al dat moois zijn inmiddels opgelopen tot 2,5 miljard dollar - 56 procent meer dan aanvankelijk de bedoeling was. Volgens plan zou de lancering van de nieuwe Marsmissie ergens tussen 25 november en 18 december van dit jaar moeten plaatsvinden. Of dat tijdschema wordt gehaald, is nog maar de vraag. Zo zijn er nog problemen met de software van Curiosity en blijkt het chemische laboratorium waarmee de Marsrover wordt uitgerust nog niet goed te werken. NASA blijft vol goede moed. Dat moet ook haast wel, want als het lanceervenster van dit jaar niet wordt gehaald, moet het vertrek van Curiosity weer twee jaar worden uitgesteld, wat het project nog eens een half miljard dollar duurder zou maken.
Meer informatie:
Next Mars Rover Faces Race Against Time, Funding
Audit: Mars mission faces hurdles before launch

7 juni 2011
Met de Europese planeetverkenner Mars Express, die acht jaar geleden werd gelanceerd en eind 2003 in een baan rond Mars aankwam, is een nieuwe gedetailleerde foto gemaakt van het zuidpoolgebied van de Rode Planeet. De opname beslaat een gebied van enkele honderden kilometers groot, op ca. duizend kilometer afstand van de zuidpool. Het linker deel van de foto (zuid is links op de foto; noord is rechts) is nog grotendeels bedekt door ijsafzettingen, die overigens grotendeels schuil gaan onder een laagje donker stof. Uit radarmetingen van Mars Express blijkt dat de ijslaag hier slechts 500 meter dik is - een direct gevolg van het feit dat het inmiddels voorjaar is op het zuidelijk halfrond van Mars. Dichter bij de pool bedraagt de dikte van de ijslaag bijna vier kilometer.
Meer informatie:
Springtime at Mars' south pole
Mars Express
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

5 juni 2011
De geringe massa en afmetingen van de planeet Mars zijn mogelijk veroorzaakt door het zwalkende gedrag van de reuzenplaneet Jupiter in de begindagen van het zonnestelsel. Dat blijkt uit gedetailleerde computersimulaties, uitgevoerd door een internationaal team van astronomen onder leiding van Kevin Walsh van het Planetary Science Institute in Tucson, Arizona. Mars is veel kleiner en lichter dan de aarde en Venus. Eerdere simulaties van het ontstaan van de aardse planeten hadden moeite om dat verschil te verklaren. Walsh en zijn collega's, die hun resultaten donderdag publiceerden in Nature , denken nu dat het migratie-gedrag van Jupiter de boosdoener is. De baan van de reuzenplaneet heeft grote veranderingen ondergaan toen het zonnestelsel nog jong was. Eerst bewoog hij naar binnen toe (misschien wel tot de omgeving van de huidige baan van Mars), als gevolg van wrijving met het resterende gas in de schijf waaruit de planeten ontstonden. Daarna migreerde Jupiter weer naar buiten, door de zwaartekrachtswisselwerking met Saturnus. Tijdens dat migratieproces (dat ook is waargenomen in planetenstelsels bij andere sterren) moet Jupiter een grote verstorende invloed uitgeoefend hebben op de verdeling van de zogeheten planetesimalen - de kleine brokstukken van zwaardere elementen waaruit de aardse planeten zouden samenklonteren. Uit de nieuwe computersimulaties blijkt dat de kleine massa en afmetingen van Mars op deze manier goed te verklaren zijn. Volgens de astronomen verklaart het nieuwe model ook het bestaan en de soms onverwachte eigenschappen van de planetoïdengordel - een band van overgebleven planetesimalen die zich nu tussen de banen van Mars en Jupiter bevindt.
Meer informatie:
Small Mass of Mars Could be Due to Planetary Orbital Migration
Persbericht Southwest Research Institute
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

26 mei 2011
Nieuwe analyses van materiaal verzameld tijdens de Apollo 17-missie laten zien dat het inwendige van de maan veel meer water bevat dan gedacht. Dit geeft mogelijk een andere draai aan de ontstaansgeschiedenis van de maan. Een team onder leiding van Erik Hauri van het Carnegie Institution for Science onderzocht insluitsels van gestolde magma in kristallen. Het magma bevat honderd keer meer water dan ooit eerder is gemeten in maangesteente. Doordat het is ingesloten in kristal, heeft het water niet kunnen ontsnappen. De kristallen met de insluitsels zijn zeer lang geleden tijdens vulkaanuitbarstingen vanuit het binnenste van de maan naar het oppervlak gebracht. Vergeleken met meteorieten bevat gesteente op aarde en de andere aardse planeten maar weinig water en andere vluchtige stoffen. Dit past in het beeld dat het binnenste deel van het zonnestelsel te heet was voor de aanwezigheid van deze stoffen, toen de aardse planeten werden gevormd. Het lage watergehalte dat tot nog toe op de maan was gemeten, sloot hier ook goed bij aan. De waarneming dat het maaninwendige meer water bevat dan gedacht heeft consequenties. Dit gaat namelijk niet goed samen met de theorie dat de maan gevormd is door een zeer gewelddadige (en hete) inslag van een planetair lichaam met de omvang van Mars op de proto-aarde.En een hoger watergehalte in het inwendige van de planeten heeft gevolgen voor het tektonische gedrag van planeetoppervlakken, het smeltpunt van materialen in het inwendige en het gedrag van vulkanen. Het is zelfs mogelijk dat het waterijs dat eerder is waargenomen in kraters op de polen van de maan niet alleen afkomstig is van komeetinslagen, maar is vrijgekomen uit het binnenste van de maan bij vulkaanuitbarstingen. Het onderzoek is vandaag gepubliceerd in Science Express.
Meer informatie:
Lunar water brings portions of Moon's origin story into question
NASA-Funded Scientists Make Lunar Watershed Discovery
Scientists detect Earth-equivalent amount of water within the moon
Lunar water brings portions of Moon's origin story into question
Parts of moon interior as wet as Earth's upper mantle
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Edwin Mathlener - www.dekoepel.nl

25 mei 2011
NASA heeft vandaag voor het laatst geprobeerd in contact te komen met de Marsrover Spirit. Het laatste contact met Spirit was ruim een jaar geleden, op 22 maart 2010. Eerder was Spirit vast komen te zitten en kon niet langer meer rijden. Bij het invallen van de Marswinter bleek de stand van het zonnepaneel te ongunstig te zijn om de rover van voldoende energie te voorzien. Waarschijnlijk zijn kritische onderdelen tijdens de winter te koud geworden en stuk gegaan. De hoop was dat na de winter de rover weer op zou warmen en weer voldoende energie op zou kunnen wekken om met de aarde te communiceren en door te gaan met zijn waarneemprogramma. Later vandaag heeft NASA besloten geen nieuwe communicatiepogingen te doen en zich volledig te concentreren op de Opportunity, de tweede rover die nog wel goed werkt. Beide rovers landen op Mars in 2004 voor wat bedoeld was als een drie maanden durende missie. Die verwachting hebben beide rovers veruit overtroffen.
Meer informatie:
NASA Concludes Attempts to Contact Mars Rover Spirit
NASA's Spirit Rover Completes Mission on Mars
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Edwin Mathlener - www.dekoepel.nl

25 mei 2011
Mars is waarschijnlijk zeer snel ontstaan, in pakweg 2 miljoen jaar. Dit volgt uit een analyse van radioactieve stoffen in meteorieten die afkomstig zijn van Mars, en die vergeleken zijn met andere meteorieten. Dit betekent dat Mars waarschijnlijk een soort van planetaire embryo is, die geen grote botsingen heeft ondergaan tijdens zijn ontstaan. Grotere aardse planeten zoals de aarde en Venus zijn waarschijnlijk ontstaan uit het botsen en samensmelten van planetaire embryo's van de omvang van Mars. Dit proces heeft zo'n 50 tot 100 miljoen jaar geduurd. Uit het feit dat Mars veel sneller is ontstaan, volgt dat hij waarschijnlijk zelf nog zo'n embryo is.
Meer informatie:
Mars formed rapidly into runt of litter
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Edwin Mathlener - www.dekoepel.nl

13 mei 2011
Het bekraterde oppervlak van de maan vertelt ons veel over de geologische geschiedenis van onze naaste buur in de 4,5 miljard jaar van zijn bestaan. Maar om echt goed te begrijpen welke processen het oppervlak hebben vormgegeven, hebben Meg Rosenburg en haar collega's van het California Institute of Technology in Pasadena zeer gedetailleerde kaarten gemaakt van hellingen en oppervlakteruwheid op het maanoppervlak. De kaarten zijn gebaseerd op metingen gedaan met de Lunar Orbiter Laser Altimeter (LOLA) van NASA's Lunar Reconnaissance Orbiter. De ruwheid van het oppervlak vertelt ons bijvoorbeeld hoe oud dit oppervlak is. De ruwheid wordt bepaald door de afwisseling van stijgende en dalende hellingen over een bepaald traject. Daarbij wordt gekeken naar allerlei schaalgroottes, van 17 meter tot 2,7 km. Oude en jonge kraters blijken een verschillende ruwheid te hebben, mede doordat oude kraters hebben blootgestaan aan erosie als gevolg van kleinere meteorietinslagen. Hierdoor is het oppervlak minder ruw geworden. Deze techniek om het oppervlak te analyseren en in beeld te brengen kan ook heel goed op andere objecten in het zonnestelsel worden toegepast.
Meer informatie:
Moon's Rough 'Wrinkles' Reveal Clues To Its Past
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Edwin Mathlener - www.dekoepel.nl

13 mei 2011
NASA heeft een nieuwe interactieve website gemaakt waarin alle waarnemingen van eerdere en huidige maanmissies worden samengebracht. Het Moon Lunar Mapping Modeling Project is opgezet door NASA's Marshall Space Flight Center en biedt een on-line gereedschap aan iedereen - vakwetenschappers en liefhebbers - om grote aantallen maanfoto's te doorzoeken, te bekijken en te analyseren. Het kan o.a. een rol spelen bij het plannen van nieuwe missies, maar ook worden gebruikt in het onderwijs en bij publieksvoorlichting. De database bevat niet alleen gegevens van de Lunar Reconnaissance Orbiter die sinds 2009 om de maan draait, maar ook van Apollo, Lunar Orbiter, Lunar Prospector, Clementine, Kaguya (Japan) en Chandrayaan-1 (India). Niet alleen beeldmateriaal is toegankelijk, maar bijvoorbeeld ookhoogte-modellen, zwaartekrachtmodellen, kraterdistributie, oppervlakte-ruwheid, en verdeling van chemische elementen. De projectwebsite biedt toegang tot twee visualisatiegereedschappen: Lunar Mapper, een lichtgewicht webapplicatie, en ILIADS, een speciaal clientprogramma dat gedownload kan worden.
Meer informatie:
NASA Puts Earth's Nearest Neighbor, 'The Moon', Within Reach
Lunar Mapping and Modeling Project
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Edwin Mathlener - www.dekoepel.nl

5 mei 2011
Het Amerikaanse ruimteagentschap heeft drie wetenschappelijke projecten geselecteerd waarvan er eentje in 2016 wordt gelanceerd. De kandidaten hebben een planeet, een maan en een komeet als reisdoel. De drie potentiële missies hebben elk 3 miljoen dollar gekregen om aan te tonen dat ze voor een bedrag van maximaal 425 miljoen dollar kunnen worden gerealiseerd. Welke van de drie het gaat worden, zal NASA volgend jaar beslissen. De eerste kandidaatmissie, GEMS geheten, bestaat uit een Marslander die de structuur en samenstelling van het inwendige van onze rode buurplaneet moet onderzoeken. De ruimtesonde TIME zou een drijvende meetcapsule afzetten op een van de grote methaanzeeën op de Saturnusmaan Titan. En de Comet Hopper zou enkele malen landen op de kern van een komeet, om te onderzoeken hoe het oppervlak ervan verandert onder invloed van de zon.
Meer informatie:
NASA Selects Investigations for Future Key Missions
Sailing the Titan Seas
"Whipple" Mission Selected by NASA for Technology Development
Discovery Program

2 mei 2011
De bacteriën in de camera die Apollo-astronauten in 1969 terugbrachten van de maan bevatte vrijwel zeker géén levende bacteriën. De 'besmetting' van de camera vond niet plaats vóór het vertrek naar de maan, maar pas na terugkeer op aarde. Dat er streptokokken in de camera van de maanlander Surveyor 3 zaten, was op z'n zachtst gezegd merkwaardig. Toen de astronauten van de Apollo 12 de camera van de maanlander in november 1969 loskoppelden, had deze jarenlang op de maan gestaan. De microben zouden dus al die tijd zonder voedsel en water het ijskoude luchtledige overleefd moeten hebben. Uit recent opgedoken filmbeelden blijkt dat in de 'schone kamer' waar de camera na zijn terugkeer onderzocht werd niet erg zorgvuldig werd gewerkt. Zo droegen de onderzoekers shirts met korte mouwen waarvan de onderrand boven de werktafel uitstak. Hierdoor konden bacteriën vanonder de kleding gemakkelijk in de camera terechtkomen. Daarmee is een einde gekomen aan een raadsel dat de astrobiologische gemoederen tientallen jaren heeft beziggehouden. De streptokokken van Surveyor 3 kwamen niet van de maan, maar uit de neus of keel van een NASA-wetenschapper.
Meer informatie:
Moon Microbe Mystery Finally Solved

21 april 2011
Uit radarmetingen van de Mars Reconnaissance Orbiter blijkt dat de dichtheid van de atmosfeer van Mars sterk kan fluctueren. In het ijs aan de zuidpool van de planeet blijkt namelijk veel meer kooldioxide opgeslagen te zijn dan gedacht. De gemeten hoeveelheid is voldoende om, bij verdamping, de Marsatmosfeer bijna tweemaal zo dicht te maken als hij nu is (Science, 22 april). Omdat de stand van de rotatie-as van Mars enigszins varieert, zijn er soms perioden dat de zuidpoolkap tijdens de zomer sterker wordt opgewarmd dan nu. De laatste keer dat dit gebeurde, is ongeveer 600.000 jaar geleden. Het is dus aannemelijk dat de Marsatmosfeer destijds aanzienlijk dichter was dan nu, en dat over niet al te lange tijd opnieuw zal zijn. Tijdens perioden van verhoogde atmosferische dichtheid winnen de winden op Mars aan kracht, waardoor de stofstormen op de planeet in hevigheid en aantallen toenemen. Bovendien zorgt de verhoogde luchtdruk ervoor dat op meer plaatsen op Mars in de zomermaanden water in vloeibare toestand kan bestaan. Op dit moment is de Marstmosfeer dermate ijl, dat bevroren water bij opwarming direct in damp verandert.
Meer informatie:
NASA Orbiter Reveals Big Changes in Mars' Atmosphere

18 april 2011
Ruimtewetenschappers in India maken zich zorgen over hun tweede onbemande maansonde, Chandrayaan-2. Deze moet in september 2013 gelanceerd worden, kort nadat de magnetische activiteit van de zon haar hoogtepunt zal hebben bereikt. Die zorgen zijn niet ongegrond: de missie van India's eerste maansonde, Chandrayaan-1, moest in augustus 2009 voortijdig worden afgebroken nadat intense zonnestraling de elektronica had verwoest. De inschatting is dat Chandrayaan-2 nog kwetsbaarder is voor uitbarstingen van de zon dan zijn voorganger. Daarbij komt dat de tweede maanmissie van India veel ambitieuzer is dan de eerste. Chandrayaan-2 heeft een mobiele maanlander bij zich, die bodemmonsters moet gaan analyseren. Voor de zekerheid is het Indiase ruimteagentschap daarom bezig om een beter stralingsschild voor de maansonde te ontwerpen. Dat betekent wel dat de kosten van de missie aanzienlijk zullen oplopen.
Meer informatie:
Solar flare could prove to be Chandrayaan-2's nemesis

1 april 2011
De planeten aarde en Mars zijn vier miljard jaar geleden sterk afgekoeld doordat ze met een regen van meteorieten ter grootte van suikerkorrels werden bestookt. Dat schrijven Britse wetenschappers in het vakblad Geochimica et Cosmochimica Acta (1 april). De wetenschappers onderzochten de gevolgen van het zogeheten late, zware bombardement - de periode kort na het ontstaan van het zonnestelsel waarin de pas gevormde planeten nog het doelwit waren van ruimtestenen van de meest uiteenlopende afmetingen. Doorgaans gaat de aandacht daarbij uit naar de grootste exemplaren, die bijvoorbeeld op onze maan grote kraters sloegen. Maar ook de allerkleinste overblijfselen van het materiaal waaruit de planeten ontstonden hadden grote gevolgen. Bij hun tocht door de atmosferen van de aarde en Mars gaven de micrometeorieten onder meer zwaveldioxide af, wat catastrofale gevolgen had voor het toenmalige klimaat. Zwaveldioxide in de lucht vormt namelijk zogeheten aerosolen - vaste en vloeibare deeltjes die in de lucht blijven zweven en het zonlicht weerkaatsen. De onderzoekers hebben berekend dat de regen van micrometeorieten op aarde tot de productie van 20 miljoen ton zwaveldioxide per jaar leidde. De aarde en Mars zouden hierdoor zo sterk zijn afgekoeld, dat het ontstaan van leven lange tijd werd bemoeilijkt. Op aarde moet miljoenen jaren een poolklimaat hebben geheerst, en Mars is feitelijk nooit meer van de regen van micrometeorieten hersteld.
Meer informatie:
Sugar-grain sized meteorites rocked the climates of early Earth and Mars

31 maart 2011
Na meer dan twaalf maanden meten heeft de Europese GOCE-satelliet genoeg gegevens verzameld om het zwaartekrachtsveld van de aarde nauwkeuriger dan ooit in kaart te brengen. Het resultaat, een driedimensionaal model dat een geoïde wordt genoemd, werd donderdag in München gepresenteerd. De geoïde is het oppervlak van een denkbeeldige, wereldomvattende oceaan waarin geen getijden en stromingen optreden. De vorm ervan wordt uitsluitend bepaald door het feit dat de aantrekkingskracht aan het oppervlak van onze planeet niet overal even groot is. Het model wordt onder meer gebruikt om oceaanstromingen en veranderingen van de zeespiegel te leren begrijpen. De GOCE-gegevens geven ook meer inzicht in het ontstaan van grote aardbevingen. Deze worden immers veroorzaakt door plotselinge bewegingen van de tektonische platen van onze planeet, die niet rechtstreeks waarneembaar zijn. Die bewegingen leiden echter ook tot veranderingen in de zwaartekrachtsaantrekking ter plaatse.
Meer informatie:
Earth's gravity revealed in unprecedented detail

29 maart 2011
De Amerikaanse ruimtesonde MESSENGER heeft, voor het eerst sinds hij enkele weken geleden in een baan om de planeet werd gebracht, weer enkele honderden foto's van Mercurius naar de aarde gezonden. Eerder fotografeerde MESSENGER de planeet al tijdens de drie scheervluchten die hij de afgelopen jaren langs Mercurius maakte. De eerste opname van de nieuwe reeks werd in de ochtend van dinsdag 29 maart gemaakt. De foto toont onder meer de heldere inslagkrater Debussy en een gebied in de buurt van de zuidpool van de planeet dat nog niet eerder in beeld was gebracht. In de loop van woensdag worden meer foto's gepresenteerd. Op 4 april valt het startschot voor de eigenlijke missie van MESSENGER, die een jaar moet gaan duren. In die tijd zullen niet alleen een slordige 75.000 foto's van het oppervlak van Mercurius worden gemaakt, maar ook uiteenlopende metingen worden verricht. Deze moeten meer duidelijkheid geven over de inwendige structuur van de planeet en de oorzaak van zijn magnetische veld.
Meer informatie:
First Image Ever Obtained from Mercury Orbit
New Images from Mercury

29 maart 2011
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA gaat niet in op het idee van Hollywood-regisseur James Cameron om het nieuwe Marswagentje Curiosity uit te rusten met een hoge resolutie 3D-zoomcamera. In plaats daarvan wordt de mobiele onderzoeksrobot, die komende zomer gelanceerd moet worden, voorzien van een camera met telelens en een groothoekcamera. Cameron opperde zijn idee een jaar geleden, toen de beide conventionele camera's al klaar waren. Na lang aandringen besloot NASA zijn idee alsnog in overweging te nemen, maar nu is besloten dat er te weinig tijd is om de geavanceerde 3D-camera grondig te testen. Dat wil overigens niet zeggen dat Cameron uit het veld geslagen is. Hij is er stellig van overtuigd dat zijn 'Avatar-technologie' voor toekomstige ruimtemissies zal worden gebruikt.
Meer informatie:
NASA Cans James Cameron's Mars Camera
James Cameron Building 3-D Camera For Mars Rover

29 maart 2011
Het is al meer dan een jaar geleden dat de NASA contact had met het Marswagentje Spirit. De missieleiding heeft de hoop nog niet opgegeven, maar het begint er wel somber uit te zien. De verwachting was dat Spirit in de loop van maart door de hoger wordende zonnestand uit zijn winterslaap zou komen. Maar hoewel de beschikbare zonne-energie op 10 maart haar hoogtepunt bereikte, is nog niets van Spirit vernomen. Dat betekent dat er iets mis moet zijn met het Marswagentje, dat al sinds mei 2009 niet meer van zijn plek kon komen doordat het vastliep in rul zand. NASA-technici onderzoeken nu of er misschien iets mis is met de communicatie-apparatuur of de interne klok van Spirit. In dat geval kan er wellicht nog iets worden gedaan om het contact te herstellen. Pas als er eind april nog niets van het Marswagentje is vernomen, wordt de handdoek echt in de ring gegooid. Ook dan zal er geen reden tot klagen zijn: Spirit heeft zes jaar prima gefunctioneerd, wat veel langer was dan gedacht. Aanvankelijk zou zijn missie drie maanden duren. Elders op Mars kart soortgenoot Opportunity overigens nog vrolijk verder.
Meer informatie:
NASA's Stuck Mars Rover Passes a Year in Silence

18 maart 2011
Voor het eerst in de geschiedenis draait er een kunstmaan om Mercurius. Afgelopen nacht is de NASA-ruimtesonde MESSENGER in een wijde polaire baan om de planeet gebracht. MESSENGER werd in augustus 2004 gelanceerd. Om zo min mogelijk brandstof nodig te hebben, heeft hij een lange omweg gemaakt, waarbij de aantrekkingskrachten van drie planeten zijn benut om de juiste snelheid en koers te krijgen. In de jaren na zijn lancering is de ruimtesonde één keer langs de aarde, twee keer langs Venus en drie keer langs Mercurius zelf gescheerd. In totaal heeft MESSENGER daarbij een afstand van bijna 8 miljard kilometer afgelegd. Dat betekent dat de ruimtesonde, ondanks die reistijd van zesenhalf jaar, een behoorlijke snelheidsduivel is: zijn gemiddelde snelheid bedroeg bijna 140 duizend kilometer per uur. Beschermd door een parasol van titanium, die de temperatuur in de ruimtesonde op een aangename 20 graden moet houden, zal MESSENGER met acht instrumenten Mercurius en zijn magnetosfeer onderzoeken. Wetenschappers hopen meer inzicht te krijgen in de samenstelling van de planeetkorst, de opbouw van het inwendige en de oorzaak van het magnetische veld. Ook zal onderzocht worden of er in de diepe, ijskoude kraters aan de polen van Mercurius ijs ligt. In eerste instantie zal de MESSENGER-missie een jaar gaan duren. Maar bij succes wordt een verlenging ervan niet uitgesloten. De eerste beelden vanuit de omloopbaan om Mercurius worden eind maart verwacht.
Meer informatie:
MESSENGER Begins Historic Orbit Around Mercury
Historic First: A Spacecraft Orbits Mercury
10 Surprising Facts About NASA's Mercury Probe

16 maart 2011
Bij heldere hemel is komende zaterdag, even na zeven uur 's avonds, een bijzondere maansopkomst te zien. De vol verlichte maan die dan boven de oostelijke horizon verschijnt, heeft de grootste afmetingen in bijna twintig jaar. Dat de maanschijf niet altijd even groot lijkt, komt doordat de baan die de maan om de aarde volgt geen cirkel is, maar een ellips. Hierdoor varieert de afstand - en dus ook de grootte - van de maan met ongeveer veertien procent. Bovendien geven de meest nabije volle manen ook ongeveer dertig procent meer licht dan de allerverste volle manen. Op het internet zijn nogal wat indianenverhalen over die 'supermaan' te vinden. Zo wordt deze zelfs verantwoordelijk gehouden voor de aardbeving en tsunami die Japan onlangs troffen. Dat de maan op 11 maart zelfs verder van de aarde stond dan gemiddeld, wordt voor het gemak maar even vergeten. Overigens is het juist dat de maan op momenten dat Volle Maan samenvalt met zijn kleinste afstand tot de aarde iets sterkere getijden veroorzaakt dan normaal. Maar de invloed op de waterstand (enkele centimeters) valt in het niet bij de gebruikelijke verschillen tussen eb en vloed.
Meer informatie:
Super Full Moon
No, the "supermoon" didn't cause the Japanese earthquake
March 19, 2011… "SuperMoon" or "SuperHype"?

15 maart 2011
De Amerikaanse NASA heeft het vijfde en laatste deel van de waarnemingsgegevens van de Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO) openbaar gemaakt. LRO draait in een baan over de polen van de maan en legde van september 2009 tot september 2010 het oppervlak van onze naaste buur in het heelal gedetailleerder vast dan ooit. Behalve foto's waarop soms details van een meter zichtbaar zijn, is ook de infraroodhelderheid van de maan in kaart gebracht, alsmede de mineralogische samenstelling, de temperatuur, de topografie en ruwheid van het oppervlak, de hellingen van bergen en kraterwanden, enzovoort. In totaal gaat het om ruim 192 terabytes aan gegevens - genoeg om 41.000 dvd's te vullen. Alle LRO-foto's (in veel gevallen samengevoegd tot indrukwekkende mozaïeken) zijn voor iedereen beschikbaar via het zogeheten Planetary Data System.
Meer informatie:
NASA Lunar Reconnaissance Orbiter Delivers Treasure Trove of Data
Planetary Data System
Lunar Reconnaissance Orbiter
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 maart 2011
Planeetonderzoekers van de Universiteit van Arizona hebben een nieuw, gedetailleerd fotomozaïek samengesteld van de achterkant van de maan, op basis van ruim 15.000 foto's die tussen november 2009 en februari 2011 zijn gemaakt door de groothoekcamera van de Lunar Reconnaissance Orbiter, die in een baan over de polen van de maan draait op een hoogte van slechts vijftig kilometer. Dit halfrond van de maan is vanaf de aarde nooit zichtbaar, omdat de maan tijdens zijn beweging rond de aarde altijd dezelfde zijde naar onze planeet gekeerd houdt. De eerste foto's van de achterzijde van de maan werden gemaakt door de Russische Loena 3 in 1959. Linksboven is de donkere Mare Moscoviense te zien (de Moskouzee); de donkere krater linksonder is Tsiolkovski. Deze week werden duizenden nieuwe foto's van de maanverkenner vrijgegeven.
Meer informatie:
Farside! And all the way around
Hogeresolutieversie van het fotomozaïek
Fotomozaïeken gecentreerd op andere lengtegraden
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

9 maart 2011
Op 10 maart is het precies vijf jaar geleden dat de Mars Reconnaissance Orbiter (MRO) in een baan om onze rode buurplaneet werd gebracht. De ruimtesonde heeft sinds die tijd veel informatie verzameld over de (klimaat)veranderingen op Mars. Alles bij elkaar gaat het om 131 terabit aan informatie, waaronder 70.000 foto's - meer dan alle overige interplanetaire ruimtemissies bij elkaar. In feite heeft de MRO zijn wetenschappelijke doelen drie jaar geleden al bereikt. Maar omdat de orbiter nog steeds goed functioneert, is zijn missie twee keer verlengd, voor het laatst in 2010. Behalve wetenschappelijk onderzoek doet de MRO ook ondersteunend werk voor andere Marsmissies. Zo houdt hij het weer in de gaten in de landingsgebieden van de Marswagentjes Spirit en Opportunity (de laatste heeft hij onlangs vanuit de ruimte gefotografeerd). Verder helpt hij bij het vinden van een geschikte landingsplek voor het volgende Marswagentje, Curiosity, dat in augustus 2012 moet aankomen. Amerikaanse Marsonderzoekers zijn momenteel overigens bepaald niet in een feeststemming. De nog latere, gemeenschappelijk Amerikaans/Europese Marsmissie die voor 2018 op het programma staat, kampt met ernstige budgettaire problemen.
Meer informatie:
Prolific NASA Orbiter Reaches Five-Year Mark
Color View from Orbit Shows Mars Rover Beside Crater
Difficult decisions ahead on Mars

8 maart 2011
Een groot deel van de voormalige dichte atmosfeer van Mars is waarschijnlijk terechtgekomen in het gesteente op de planeet. Dat blijkt uit onderzoek van gebieden op Mars waar diepliggend gesteente door grote inslagen is komen bloot te liggen. Op verschillende plaatsen op Mars zijn door het inslaan van planetoïden grote kraters ontstaan, waardoor gesteenten tot op diepten van vijf kilometer zichtbaar zijn geworden. Onderzoek met een instrument van de ruimtesonde Mars Reconnaissance Orbiter wijst uit dat deze gesteenten carbonaten bevatten - verbindingen met koolstof en zuurstof. Het is niet voor het eerst dat er op Mars carbonaathoudende mineralen zijn aangetroffen. Maar de nu opgespoorde mineralen vertonen een grotere variëteit dan eerdere vondsten. Dat wijst erop dat er in een ver verleden een grootschalige productie van deze gesteenten heeft plaatsgevonden. Volgens de onderzoekers zijn de nieuwe vondsten in overeenstemming met het idee dat Mars vroeger een dichte atmosfeer had, die rijk was aan kooldioxide. In combinatie met het water in de voormalige oceanen en meren op de planeet zou dat tot de vorming van carbonaten hebben geleid. Overigens is dat hoogstwaarschijnlijk niet de enige oorzaak van de uitdunning van de Marsatmosfeer geweest. Er is ook veel kooldioxidegas onder invloed van de zon de ruimte in ontsnapt.
Meer informatie:
Some of Mars' Missing Carbon Dioxide May be Buried

7 maart 2011
Een astrobiologische Marsrover, detailonderzoek aan de Jupitermaan Europa en een ruimtesonde in een baan rond de verre planeet Uranus - die drie grote, dure missies moeten het komende decennium prioriteit krijgen in het Amerikaanse planeetonderzoek, aldus een commissie onder leiding van planeetonderzoeker Steven Squyres die maandagavond de aanbevelingen presenteerde. In het rapport, Vision and Voyages for Planetary Science in the Decade 2013-2022, gepubliceerd door de National Research Council, komen ook middelgrote en kleinere planeetonderzoeksprojecten aan bod. De commissie stelt dat die onder geen beding zouden moeten lijden onder budgetoverschrijdingen van de grote, dure 'vlaggenschip'-projecten. De Mars Astrobiology Explorer Cacher (MAX-C), met een geplande lanceerdatum in 2018, zou volgens de onderzoekscommissie niet duurder mogen worden dan 2,5 miljard dollar - minder dan de huidige ramingen. Voor de dure Jupiter Europa Orbiter wordt gesuggereerd dat het project alleen doorgang zou moeten vinden wanneer NASA's planeetonderzoeksbudget wordt verhoogd. En de Uranus Orbiter and Probe zou een kostenplafond van 2,7 miljard dollar opgelegd moeten krijgen. Voor middelgrote en kleine projecten in NASA's New Frontiers- en Discovery-programma's wordt geen prioriteitsvolgorde aangegeven. Wel luidt de aanbeveling dat grote missies vertraagd zouden moeten worden wanneer de kleinere projecten in het gedrang zouden komen door budgetproblemen.
Meer informatie:
Persbericht National Academies
Onderzoeksrapport
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

4 maart 2011
De Amerikaanse klimaatsatelliet Glory, die vanuit een baan om de aarde onderzoek had moeten doen aan de rol van aerosolen (kleine deeltjes in de damprking) in de energiehuishouding van de aarde, is kort na de lancering verloren gegaan. Glory moest vrijdagochtend 4 maart Nederlandse tijd vanaf de luchtmachtbasis Vandenberg in Californië in een polaire baan om de aarde worden gebracht, maar kort na de lancering bleek het schild waaronder de satelliet zich bevond niet afgeworpen te zijn. Vanwege die extra massa kon de tweede trap van de Taurus XL-draagraket de kunstmaan niet meer in een baan om de aarde brengen; hij is vermoedelijk ergens in de Stille Oceaan neergekomen. NASA stelt een onderzoek in naar de oorzaak van het ongeluk; twee jaar geleden ging ook de klimaatsatelliet OCO (Orbiting Carbon Observatory) verloren bij een vergelijkbaar euvel met dezelfde raket. Overigens is in de tussentijd wel overgeschakeld naar een ander ontkoppelmechanisme voor het beschermschild.
Meer informatie:
NASA's Glory Satellite Fails To Reach Orbit
Glory
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

21 februari 2011
De vaste binnenkern van de aarde roteert nauwelijks sneller dan de rest van de planeet. Dat blijkt uit seismische metingen, uitgevoerd door geofysici van de Universiteit van Cambridge. Hun resultaten zijn zondag 20 februari online gepubliceerd in Nature Geoscience. De vaste binnenkern van de aarde, op een diepte van 5200 kilometer, groeit langzaam maar zeker aan door stolling van gesteente in de vloeibare buitenkern. Een oost/west-asymmetrie in de snelheidsverdeling van die buitenkern geeft aanleiding tot een snellere rotatie van de binnenkern. Tot nu toe werd aangenomen dat de binnenkern één graad per jaar sneller zou roteren dan de rest van de planeet. Uit de nieuwe metingen blijkt dat het snelheidsverschil in werkelijkheid slechts één graad per één miljoen jaar is. Een beter begrip van de structuur en de eigenschappen van de aardkern is onder andere van belang om meer inzicht te krijgen in ontstaan en evolutie van het magnetisch veld van de aarde.
Nieuwsbericht op www.physorg.com
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

3 februari 2011
Zandduinen bij de noordpool van Mars, waarvan lang gedacht werd dat ze volkomen statisch waren, blijken zowel geleidelijke als plotselinge veranderingen te vertonen. Dat blijkt uit beelden van de Mars Reconnaissance Orbiter (Science, 4 februari). Wetenschappers beschouwden het duinengebied - dat lang geleden werd gevormd, toen de winden op Mars veel sterker waren dan nu - als onveranderlijk. Maar opnamen die met tussenpozen van enkele jaren zijn gemaakt, vertellen een heel ander verhaal. De veranderingen op de 'voor- en na-opnamen' zijn verrassend groot, zowel in aantal als in omvang. Op sommige plaatsen zijn honderden kubieke meters zand het duin af gegleden. Volgens onderzoekers van de universiteit van Arizona, kunnen de zandverschuivingen worden toegeschreven aan het in de loop van de seizoenen smelten en weer aangroeien van kooldioxide-ijs en lokale windvlagen die blijkbaar sterker zijn dan atmosferische modellen voorspellen.
Meer informatie:
Northern Mars landscape actively changing

2 februari 2011
Onderzoek aan vijf meteorieten die afkomstig zijn van de planeet Mars heeft uitgewezen dat kosmische inslagen geleid hebben tot kortstondige waterstromen en mineraalafzettingen. Wetenschappers van de Universiteit van Leicester hebben vijf zogeheten nakhlieten bestudeerd (inclusief het prototype, de El-Nakhla-meteoriet, die honderd jaar geleden, in 1911, in Egypte neerkwam en daarbij een hond doodde) - meteorieten waarvan vaststaat dat ze afkomstig zijn van de planeet Mars. De Marsstenen zijn waarschijnlijk de ruimte in geblazen bij een zware inslag op de planeet, waarbij een krater met een middellijn van enkele kilometers gevormd moet zijn. In de vijf nakhlieten werden afzettingen van onder andere klei en carbonaat gevonden, die gevormd moeten zijn onder invloed van vloeibaar water. Dat ondersteunt de hypothese dat ondergronds ijs in de Marsbodem smolt als gevolg van de energie van kosmische inslagen.
Meer informatie:
Rare meteorites reveal Mars collision caused water flow
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

1 februari 2011
Twee van de vier identieke kunstmanen van het Europese Cluster-project hebben op 5 juni 2009 een natuurlijke deeltjesversneller boven het aardoppervlak doorkruist. Dat blijkt uit de analyse van de Cluster-meetgegevens, die vandaag door de Europese ruimtevaartorganisatie ESA werd vrijgegeven. De vier Cluster-satellieten hebben als taak het magnetisch veld van de aarde en de wisselwerking met elektrisch geladen deeltjes van de zon in drie dimensies in kaart te brengen, en tevens nieuw licht te werpen op de snelheid waarmee dergelijke wisselwerkingen zich voltrekken. Dankzij een gestage baanverandering van de vier satellieten vlogen ze in de zomer van 2009 door de Auroral Acceleration Region, een gebied dat zich uitstrekt van ca. 4000 tot ca. 12.000 kilometer boven het aardoppervlak in de buurt van de magnetische polen. Door de wisselwerking met elektrische velden en het aardmagnetisch veld worden elektrisch geladen deeltjes (voornamelijk afkomstig van de zon) hier tot hoge energieën versneld. Vervolgens kunnen die energierijke deeltjes in de bovenste lagen van de aardse dampkring aanleiding geven tot poollicht (aurora). De meetgegevens van Cluster zullen er hopelijk toe bijdragen dat de details van dit proces beter worden begrepen.
Meer informatie:
Cluster encounters a natural particle accelerator
Cluster
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

21 januari 2011
De Europese planeetverkenner Mars Express, die al sinds december 2003 in een baan om de rode planeet draait, maakte op 9 januari jongstleden opnieuw een scheervlucht langs Phobos, de grootste van de twee kleine maantjes van Mars. De kleinste afstand bedroeg slechts ca. 100 kilometer - vier keer de gemiddelde middellijn van Phobos. De Europese ruimtevaartorganisatie ESA gaf vandaag een aantal closeups van Phobos vrij, waaronder een stereo-opname (die bekeken moet worden met een rood/groene bril) en een foto waarop de landingsplaats van de toekomstige Russische ruimtesonde Phobos-Grunt is gemarkeerd.
Meer informatie:
Mars Express close flybys of martian moon Phobos
Mars Express
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

20 januari 2011
Een model opgesteld door Canadese astronomen wijst erop dat één grote inslag op Mars niet voldoende kan zijn geweest om het magnetische veld van de planeet uit te schakelen. Daar was een snelle opeenvolging van enkele tientallen planetoïden voor nodig. Ooit had Mars een magnetisch veld zoals de aarde - dat blijkt uit sporen van magnetisme aan het planeetoppervlak. Ongeveer vier miljard jaar geleden moet het zijn verdwenen, waarschijnlijk door een oorzaak van buitenaf. Het Canadese model laat zien dat één inslag onvoldoende zou zijn om de stromingen in het vloeibare metaal in de kern van Mars zodanig te verstoren, dat het magnetische veld dat zij opwekken permanent uit te schakelen. Na zo'n inslag zou het magnetische veld zich binnen honderd miljoen jaar hebben hersteld. Om het veld helemaal uit te schakelen, moet zich binnen een periode van enkele honderden miljoenen jaren een reeks van zeker twintig inslagen hebben voorgedaan. Een magnetisch veld beschermt een planeet tegen de energierijke deeltjesstraling van de zon. Op aarde was deze factor cruciaal voor het ontstaan van leven.
Meer informatie:
Multiple Asteroid Strikes May Have Killed Mars's Magnetic Field

18 januari 2011
In de clean room van NASA's Jet Propulsion Laboratory in Pasadena is het instrument SAM (Sample Analysis at Mars) met succes geplaatst aan boord van Curiosity - een nieuwe Marsauto die eind 2011 gelanceerd wordt en in augustus 2012 op Mars moet aankomen. Curiosity (oorspronkelijk Mars Science Laboratory geheten) zal gedetailleerd onderzoek doen naar de geologie en de mineralogie van de rode planeet, met als belangrijkste doel het beantwoorden van de vraag of er ooit micro-organismen op Mars geleefd hebben. SAM - het grootste van de tien instrumenten aan boord - zal op drie verschillende manieren gaan speuren naar organische moleculen op Mars: verbindingen van onder andere koolstof en waterstof, die beschouwd worden als de fundamentele bouwstenen van het leven.
Meer informatie:
NASA Mars Rover Will Check for Ingredients of Life
Curiosity
Live webcam van de clean room waar Curiosty wordt gebouwd
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 januari 2011
Belangrijke onderdelen van de Europees/Japanse planeetverkenner BepiColombo hebben een gesimuleerde reis naar de kleine planeet Mercurius overleefd. BepiColombo is een project dat uit twee ruimtesondes bestaat: de Japanse Mercury Magnetospheric Orbiter (MMO), uitgerust met een Europees zonneschild, en de Europese Mercury Planetary Orbiter. Beide ruimtesondes moeten in 2019 aankomen bij de kleine planeet Mercurius, die bijna drie keer zo dicht bij de zon staat als de aarde. De hittebestendigheid van de MMO is nu uitgebreid getest in de Large Space Simulator van het Europese technologiecentrum ESTEC in Noordwijk. De ruimtesimulator moest daartoe eerst worden aangepast zodat de krachtige zonnestraling in de omgeving van Mercurius kon worden nagebootst. Daartoe werden extra spiegels en koelelementen aangebracht. De ruimtesonde heeft de tests - waarbij de temperatuur opliep tot 350 graden - glansrijk doorstaan. De Planetary Orbiter van BepiColombo zal in een later stadium getest worden.
Meer informatie:
ESA's Mercury mapper feels the heat
BepiColombo
Large Space Simulator
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

14 januari 2011
Wetenschappers hebben een belangrijke stap gezet bij de bepaling van de totale hoeveelheid energie die de aarde van de zon ontvangt, en de variaties daarin. Uit nieuwe laboratorium- en satellietgegevens blijkt dat onze planeet een beetje minder energie ontvangt van de zon dan eerder is gemeten: 1361 watt per vierkante meter, in plaats van 1365 watt per vierkante meter. De lagere hoeveelheid zonne-energie volgt uit metingen met een instrument aan boord van de NASA-satelliet SORCE. De verwachting is dat andere satellieten, die later dit jaar worden gelanceerd, het resultaat zullen bevestigen. Voorgaande meetinstrumenten hebben zich enigszins laten foppen door de lichtverstrooiing in de aardatmosfeer. De metingen moeten uitsluitsel geven over de vraag in hoeverre veranderingen in de hoeveelheid zonne-energie bijdragen aan de stijging van de gemiddelde temperatuur op aarde. Het is nog onduidelijk wat de nieuwe meetwaarden gaan betekenen voor de theoretische modellen van ons klimaat. Vooralsnog lijkt het erop dat de variaties in de zonneactiviteit slechts 0,1 graad bijdragen aan de opwarming van de aarde. Dat maakt het onwaarschijnlijk dat de zon de belangrijkste oorzaak is van de mondiale opwarming van de afgelopen dertig jaar.
Meer informatie:
Improved measurements of sun to advance understanding of climate change
Abstract in Geophysical Research Letters

10 januari 2011
Duitse en Amerikaanse wetenschappers hebben met behulp van NASA's gammasatelliet Fermi ontdekt dat onweersbuien op aarde antimaterie kunnen produceren. De antideeltjes worden veroorzaakt door de korte flitsen van gammastraling die (veelal ongemerkt) bij bliksemontladingen optreden. Dagelijks vinden er op aarde naar schatting vijfhonderd van die 'gammaflitsen' plaats. Hoewel de Fermi-satelliet ontworpen is voor de detectie van gammastraling uit het heelal, heeft hij ook zicht op de onmiddellijke omgeving van de aarde. Hierdoor heeft hij, sinds zijn lancering in 2008, 130 gammaflitsen in de aardatmosfeer kunnen waarnemen. In de meeste gevallen gebeurde dat op een moment dat Fermi zich direct boven een onweersbui bevond. Maar in één geval lag het meest nabije onweerscomplex 4500 kilometer verderop, achter de waarnemingshorizon van de satelliet. De gedetecteerde gammastraling kon dus niet rechtstreeks van die onweersbui afkomstig zijn. Waarschijnlijk is de betreffende gammaflits ontstaan doordat Fermi werd getroffen door positronen - antideeltjes met de zelfde massa als elektronen, maar een tegengestelde lading - van de onweersbui. Deze positronen zouden de satelliet hebben bereikt door de magnetische veldlijnen van de aarde te volgen. Bij aankomst kwamen ze in botsing met elektronen van Fermi zelf, wat in kleine gammaflitsjes resulteert. Wetenschappers vermoedden al langer dat de gammaflitsen die in onweersbuien optreden krachtig genoeg kunnen zijn om tot de vorming van paren van elektronen en positronen te leiden. Dat vermoeden lijkt nu dus te zijn bevestigd.
Meer informatie:
Nasa's Fermi Catches Thunderstorms Hurling Antimatter Into Space
Thunderstorms Make Antimatter

6 januari 2011
Een nieuwe analyse van meer dan dertig jaar oude gegevens wijst erop dat de kern van de maan vergelijkbaar is met die van de aarde (Science, 7 januari). De gegevens zijn afkomstig van de vier seismische instrumenten die Apollo-astronauten tussen 1969 en 1972 op de maan hebben geïnstalleerd, en die tot 1977 metingen van kleine maanbevingen hebben gedaan. Aan de hand van zulke seismische gegevens kan informatie worden verkregen over het inwendige van de maan. De gegevens van de afzonderlijke Apollo-seismometers bevatten veel ruis, maar de dataverwerkingstechnieken zijn de afgelopen dertig jaar sterk verbeterd. Hierdoor kon meer informatie uit de metingen worden gehaald dan eerder mogelijk was. Uit de analyse blijkt dat de maan een vaste, ijzerrijke kern met een straal van 240 kilometer heeft. Daaromheen zit, net als bij de aardkern, een buitenkern van vloeibaar ijzer met een straal van 330 kilometer. Anders dan de kern van onze planeet heeft die van de maan nog een 150 kilometer grenslaag van gedeeltelijk gesmolten materiaal. Daarmee is de maankern iets groter dan tot nog toe werd gedacht.
Meer informatie:
NASA Research Team Reveals Moon Has Earth-Like Core
The hunt for the lunar core

4 januari 2011
Meer dan dertig jaar geleden kwamen wetenschappers tot de conclusie dat de beide Viking-landers, die de Marsbodem aan een chemisch onderzoek hadden onderworpen, geen duidelijk bewijs hadden gevonden voor de aanwezigheid van organische verbindingen. Maar nieuw onderzoek wijst erop dat die stoffen er wel degelijk zijn. Het nieuwe onderzoek werd opgezet nadat de Marslander Phoenix in 2008 ontdekte dat de bodem van de planeet Mars veel zogeheten perchloraten bevat - zouten die een sterk oxiderende werking hebben en de aanwezigheid van organische stoffen kunnen maskeren. Analyse van bodemmonsters uit de Atacamawoestijn in Chili, waaraan perchloraten waren toegevoegd, heeft nu opmerkelijke overeenkomsten aan het licht gebracht met de resultaten van Viking-landers. Volgens de onderzoekers wijst dat erop dat de Viking-landers destijds toch organische stoffen op Mars hebben opgespoord, zij het in geoxideerde vorm. Ze benadrukken echter dat dit niet automatisch betekent dat er vroeger leven is geweest op onze buurplaneet. Het Mars Science Lab, dat eind dit jaar wordt gelanceerd, zal waarschijnlijk meer duidelijkheid kunnen geven over de samenstelling van de Marsbodem.
Meer informatie:
Experiment Confirms Viking Actually Did Find Organic Compounds on Mars 30 Years Ago

17 december 2010
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA heeft een nieuwe nauwkeurige maankaart gepresenteerd. De kaart is gebaseerd op gegevens van de Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO), die sinds een jaar om de maan draait. Voor de LRO-kaart is niet alleen het maanoppervlak gedetailleerd gefotografeerd, ook zijn - met behulp van een laser - hoogtemetingen gedaan. Sommige delen van de maan, zoals de achterkant en de diepe kraters rond de polen, werden nooit eerder zo nauwkeurig in kaart gebracht. Het landschap van de poolkraters spreekt tot de verbeelding, omdat veel van de kraters zo diep zijn, dat de bodem nooit zonlicht ziet. Het was tot nog toe dan ook niet helemaal duidelijk hoe steil de hellingen van de kraterwanden waren. Op sommige plaatsen blijken deze over enkele kilometers onder hoeken van maar liefst 36 graden te staan.
Meer informatie:
NASA's LRO Creating Unprecedented Topographic Map of Moon

16 december 2010
Een geofysicus van de universiteit van Californië in Berkeley is er als eerste in geslaagd om de sterkte van het magnetische veld in de vloeibare buitenkern van de aarde te meten. Daarbij is hij geholpen door de maan en door quasars - extreem heldere, verre sterrenstelsels. De veldsterkte in de buitenkern blijk 25 gauss te bedragen, wat vijftig keer zo sterk is als het magnetische veld aan het aardoppervlak (Nature, 16 december). De aarde heeft een ongeveer 2600 kilometer grote binnenkern van gestold ijzer en nikkel. Deze is omgeven door een ongeveer 2250 kilometer dikke laag waar de metalen nog vloeibaar zijn dankzij de warmte die onder meer afkomstig is van het verval van radioactieve stoffen. Stromingen in deze buitenkern veroorzaken een dynamo-effect, dat de bron is van het aardmagnetische veld. De aantrekkingskracht van de maan heeft een afremmende werking op de binnenkern van de aarde. Deze afremmende werking wordt echter weer gedempt door de magnetische velden die in de vloeibare buitenkern worden gegenereerd. Die dempende werking is nu indirect gemeten. Radiowaarnemingen van quasars, die als vast referentiekader fungeerden, hebben zeer exacte getallen opgeleverd over de invloed van de maan op de stand van de aardas. Met behulp van een computermodel kon daaruit de grootte van het dempende effect van de buitenkern worden gemeten en daarmee ook de sterkte van het magnetische veld ter plaatse.
Meer informatie:
First measurement of magnetic field in Earth's core

11 december 2010
Het mislukken van de poging om de Japanse ruimtesonde Akatsuki in een baan om de planeet Venus te brengen, lijkt te zijn veroorzaakt door een gebrekkige brandstoftoevoer in de remraket. Dat heeft het Japanse ruimteagentschap JAXA afgelopen vrijdag bekendgemaakt. Uit de technische gegevens die Akatsuki heeft geregistreerd, blijkt dat de druk in de brandstoftank van de ruimtesonde direct na het starten van zijn raketmotor begon weg te vallen. Hierdoor werd de sonde niet alleen onvoldoende afgeremd om in een baan om Venus te komen, hij raakte ook uit evenwicht. Dat laatste zorgde ervoor dat Akatsuki zijn raketmotor uitschakelde en zichzelf in 'veilige modus' bracht. Waarschijnlijk zat er een defect in een van de leidingen of kleppen die ervoor moesten zorgen dat de druk in het brandstofsysteem op peil bleef. Bovendien vrezen JAXA-technici dat door de mislukte poging om de raketmotor op starten zijn keramische straalpijp ('uitlaat') beschadigd is geraakt. Het begint er dus op te lijken dat ook de tweede Japanse poging om een ruimtesonde in een baan om een planeet te brengen definitief mislukt is. In 1998 strandde de missie van de Marssonde Nozomi al in een vroeg stadium. Saillant detail is dat ook toen de druk in het brandstofsysteem wegviel.
Meer informatie:
Fuel supply may have foiled Akatsuki
Akatsuki update: Failure to enter orbit due to insufficient fuel pressure

9 december 2010
Midden volgende week bereikt de Amerikaanse Mars Odyssey een mijlpaal. De Marssonde heeft dan langer gewerkt dan al zijn voorgangers. De Mars Odyssey werd op 24 oktober 2001 in een baan om Mars gebracht. Op 15 december aanstaande is dat precies 3340 dagen geleden, en daarmee passeert hij het duurrecord van zijn voorganger, de Mars Global Surveyor, die van 11 september 1997 tot 2 november 2006 in bedrijf was. De belangrijkste ontdekking die de Mars Odyssey op zijn naam heeft staan, is die van de grote hoeveelheden bevroren water dicht onder het Marsoppervlak. Daarnaast vormt hij een belangrijke schakel in het radioverkeer tussen de beide Marswagentjes Spirit en Opportunity en de aarde. Deze functie moet hij ook gaan vervullen bij de volgende mobiele Marslander Curiosity, die in augustus 2012 wordt gelanceerd.
Meer informatie:
Odyssey Orbiter Nears Martian Longevity Record

9 december 2010
Het goud en platina in de mantels van de aarde, de maan en Mars zijn daar waarschijnlijk gedeponeerd tijdens grote inslagen in de begintijd van het zonnestelsel. Dat schrijven Amerikaanse wetenschappers deze week in Science. De beide metalen kunnen niet van oudsher in de aardmantel zitten. Direct na haar ontstaan was de aarde immers vloeibaar en zouden deze zware elementen samen met ijzer naar haar kern zijn gezakt. Dat er toch goud en platina in de mantel van de aarde zit, wijst er dus op dat deze metalen later zijn toegevoegd. Computermodellen laten zien dat een reeks inslagen van forse planetoïden, tientallen miljoenen jaren na het ontstaan van de aarde, de gemeten hoeveelheden goud en platina in de aardkorst goed kunnen verklaren. De grootste objecten die onze planeet troffen hadden waarschijnlijk een middellijn van 2400 tot 3200 kilometer. Alles bij elkaar zou ongeveer een half procent van de massa van de aarde aan deze inslagen kunnen worden toegeschreven. Deze theorie is in goede overeenstemming met de bestaande inzichten over het ontstaan van de planeten. Na de vorming van aarde, maan, Mars en de overige planeten wemelde het zonnestelsel van het overgebleven bouwmateriaal. De grootste van deze 'planetesimalen' zouden hun kleinere soortgenoten hebben opgeslokt, waardoor een populatie van grote planetoïden ontstond.
Meer informatie:
The end of planet formation, as told by trace elements from the mantles of Earth, the moon and Mars
NASA Scientists Theorize Final Growth Spurt for Planets
New UMD Study Shows Earthly Gold Came from 'Alien' Bombardment

8 december 2010
Het is de Japanse ruimtesonde Akatsuki niet gelukt om in een omloopbaan om de planeet Venus terecht te komen. Er bestaat een kleine kans dat over zes jaar een nieuwe poging kan worden ondernomen. Maar er wordt al rekening mee gehouden dat Akatsuki als verloren moet worden beschouwd. De Japanse Venussonde kwam in de nacht van maandag op dinsdag aan op zijn bestemming. Hij activeerde op het juiste moment zijn raketmotor, maar daarna volgde een ongebruikelijk lange radiostilte. De communicatie met de sonde kon weliswaar worden hervat, maar inmiddels is duidelijk dat dat weinig meer zal uithalen. Waarschijnlijk is de raketmotor van Akatsuki voortijdig uitgeschakeld, waardoor de ruimtesonde langs de planeet is gescheerd. Het Japanse ruimteagentschap JAXA onderzoekt nu of over zeven jaar, als Akatsuki vanzelf weer in de buurt van Venus is gekomen, een nieuwe poging kan worden ondernomen om de ruimtesonde in een omloopbaan om de planeet te brengen. Er is niet voldoende brandstof om nu af te remmen en om te keren.
Meer informatie:
Japanese Spacecraft Misses Venus
JAXA's New Dawn Fades as Probe Misses Venus Orbit

7 december 2010
Na een reis die meer dan zes maanden heeft geduurd, is de Japanse ruimtesonde Akatsuki in de afgelopen nacht aangekomen bij Venus. De bedoeling was dat de sonde in een baan om deze planeet zou gaan cirkelen, maar het is maar de vraag of de daarvoor noodzakelijke baanmanoeuvres geslaagd zijn. De remraket van Akatsuki lijkt volgens plan te zijn gestart. Dat gebeurde kort voor het moment dat de ruimtesonde achter Venus langs trok en de radioverbinding met de aarde gedurende 22 minuten werd verbroken. De radiostilte die volgde, duurde echter vier keer zo lang. En dat wijst er sterk op dat Akatsuki niet in de gewenste omloopbaan is terechtgekomen. Op dit moment is het nog onduidelijk welke baan ruimtsonde dan wél volgt en of hij nog kan worden bijgestuurd. Akatsuki werd op 20 mei van dit jaar gelanceerd. Het is/was de bedoeling dat hij vanuit een langgerekte baan de komende twee jaar de dichte atmosfeer van Venus zal/zou onderzoeken.
Meer informatie:
Japan's First Venus Probe Hits Major Snag While Attempting to Enter Orbit

30 november 2010
Er is een verklaring gevonden voor de mysterieuze laag zwaveldioxide hoog in de atmosfeer van de planeet Venus. Het bestaan ervan is niet alleen interessant voor planeetdeskundigen, maar wellicht ook voor klimatologen. Venus is gehuld in dichte wolken van zwavelzuurdruppeltjes. Deze wolken ontstaan op hoogten van 50 tot 70 kilometer, waar zwaveldioxide van vulkanische oorsprong zich met waterdamp verenigt. Op grotere hoogte zou het resterende zwaveldioxide door de intense zonnestraling afgebroken moeten worden. De ontdekking van een laag zwaveldioxide op 90 tot 110 kilometer, in 1998 gedaan door de Europese ruimtesonde Venus Express, was dan ook nogal raadselachtig. Nieuwe computersimulaties van een internationaal team wetenschappers wijzer er nu op dat het zwaveldioxide ontstaat door een combinatie van de verdamping van zwavelzuurdruppeltjes en zonnestraling. Dat betekent dat de zwavelcyclus in de Venusatmosfeer ingewikkelder in elkaar zit dan tot nog toe werd gedacht. De ontdekking kan gevolgen hebben voor de oplossing die sommige klimaatwetenschappers hebben geopperd voor de opwarming van de aarde. Zij willen die opwarming bestrijden door grote hoeveelheden zwaveldioxide in de aardatmosfeer te brengen. De zwavelzuurdruppeltjes die zo ontstaan, zouden een deel van het zonlicht weerkaatsen en de aarde een halve graad afkoelen. Uit het Venus-onderzoek blijkt nu echter dat veel van die zwavelzuurdruppeltjes al snel weer worden afgebroken, waardoor hun afkoelende effect niet blijvend is.
Meer informatie:
Venus holds warning for Earth

11 november 2010
De reusachtige uitstulping aan de achterkant van de maan schreeuwt al decennialang om een verklaring. Wetenschappers van de universiteit van Californië in Santa Cruz denken die nu gevonden te hebben - voor een stukje dan. Dat hoogland zou het resultaat kunnen zijn van de getijdenkrachten die lang geleden op de maan werkten, toen zijn vaste buitenkorst nog op een oceaan van gesmolten gesteente dreef (Science, 11 november). Deze conclusie volgt op de ontdekking dat de vorm van de uitstulping zich met een verrassend eenvoudige wiskundige functie laat beschrijven. De aard van die functie wees erop dat er getijden aan het werk zijn geweest. Volgens de onderzoekers lijkt het erop dat de 'bult' een overblijfsel is van 4,4 miljard jaar geleden, toen het inwendige van de maan nog grotendeels kneedbaar was. De getijdenwerking van de aarde deed de rest. Er schuilt wel een addertje onder het gras: hoewel dit model de uitstulping van de achterkant van de maan goed kan verklaren, zou er aan de voorkant van de maan dan óók zo'n bult moeten zijn. En die is er niet. Het is natuurlijk denkbaar dat het hoogland aan de voorzijde van de maan in de loop van de miljarden jaren is weggewerkt door vulkanische activiteit en andere geologische processen. Maar helemaal bevredigend lijkt die oplossing niet.
Meer informatie:
New Analysis Explains Formation Of Bulge On Farside Of Moon

3 november 2010
Voor het eerst in tientallen jaren hebben astronomen een nieuw soort gesteente ontdekt op de maan. Het waarschijnlijk zeer oude gesteente bevindt zich in een groot inslagbekken aan de achterkant van de maan. Het gesteente, dat ontdekt is met een instrument van de Indiase maansonde Chandrayaan-1, bestaat uit een mengsel van de mineralen orthopyroxeen, olivijn en spinel. Vooral de hoeveelheid spinel is verrassend, omdat het elders op de maan heel schaars is. Wat de exacte oorsprong is van het gesteente, dat zich diep in het inslagbekken Moscovience bevindt, is nog onduidelijk. Volgens de onderzoekers zou het een overblijfsel kunnen zijn uit de prille begintijd van de maan, toen dit hemellichaam nog maar net begon af te koelen.
Meer informatie:
New rock type found on moon

29 oktober 2010
Uit analyse van opnamen die met de Mars Reconnaissance Orbiter zijn gemaakt, blijkt dat sommige van de verse geulen op de planeet Mars door kooldioxide-ijs zijn ontstaan. Tot nog toe werd de mogelijkheid opengelaten dat er water in het spel was. Amerikaanse onderzoekers hebben een aantal zandduinen op Mars in de gaten gehouden en erop gelet in welk seizoen deze geulvorming vertonen. Vergelijkbare geulen ontstaan op aarde door stromend water, maar op Mars lijkt dat niet het geval te zijn. Daar vindt de geulvorming steeds in de winter plaats, als al het aanwezige water stijf bevroren is. Het lijkt erop dat de geulen ontstaan door de winterse aangroei van kooldioxide-ijs. Wellicht zijn ze het gevolg van lawines die optreden als zich (te) veel kooldioxide-ijs op een duin heeft afgezet. Een andere mogelijkheid is dat zulke lawines het gevolg zijn van het sublimeren (het rechtstreeks in damp overgaan) van kooldioxide-ijs.
Meer informatie:
Study Links Fresh Mars Gullies to Carbon Dioxide

27 oktober 2010
Twee micro-satellieten die in 2007 door NASA in een baan om de aarde werden gebracht, zijn door wetenschappers van de universiteit van Californië in Berkeley richting maan gemanoeuvreerd. Vanuit hun nieuwe locatie zullen zij hun onderzoek van de interactie van aarde en maan met de zonnewind voortzetten. Het tweetal maakte oorspronkelijk deel uit van de THEMIS-missie, die uit vijf kleine satellieten bestond. Met deze satellieten werd onderzocht welke invloed verstoringen van het aardmagnetische veld, veroorzaakt door de zonnewind, hebben op het poollicht op aarde. Aan deze succesvolle missie kwam in 2008 een einde. Op dat moment hadden de twee buitenste THEMIS-satellieten echter nog voldoende brandstof om hen via een ingewikkelde reeks baanmanoeuvres in de richting van de maan te sturen. Daarmee is in juli 2009 begonnen en nu zijn de beide satellieten, waarvan de missie inmiddels is omgedoopt tot ARTEMIS, aangekomen in twee van de zogeheten Lagrangepunten van het aarde-maanstelsel. Vanuit deze 'parkeerplaatsen' in de ruimte, waar de aantrekkingskrachten van aarde en maan elkaar in evenwicht houden, zullen de satellieten een half jaar lang onderzoek doen. Uiteindelijk worden ze in langgerekte omloopbanen om de maan gebracht. De komende jaren zal de ARTEMIS-tweeling onderzoeken hoe de zonnewind vorm geeft aan de magnetische invloedssfeer van de aarde en hoe de zwakke magnetische velden op de maan op de zonnewind reageren.
Meer informatie:
Out Of Themis, Artemis: Earth's Loss Is Moon's Gain
Two Nasa Spacecraft Begin New Exploration Assignments
Dead Spacecraft Walking

25 oktober 2010
Planeetwetenschappers hebben op de planeet Venus een lavastroom ontdekt die volgens hen nog maar enkele tientallen jaren oud is. Als dat klopt, is dit het beste bewijs dat er nog steeds vulkanisme op Venus is. Dat de in dichte wolken gehulde planeet nog steeds geologische actief is, wordt al langer vermoed. Maar tot nog toe was daar geen enkel hard bewijs voor gevonden. De meer dan duizend vulkanen op Venus leken zich al zeker een paar honderdduizend jaar koest te houden. Een nieuwe analyse van meetgegevens die begin jaren negentig zijn verzameld met de Amerikaanse ruimtesonde Magellan wijst er echter op dat Venus niet zo doods is als het lijkt. Op het noordelijk halfrond van de planeet zou zich een lavastroom bevinden die 85 graden warmer is dan zijn (toch al erg hete) omgeving. Volgens de onderzoekers kan dat alleen maar betekenen dat de lavastroom minder dan een eeuw oud is - anders zou deze al zo ver zijn afgekoeld, dat Magellan hem niet had kunnen waarnemen. Recentere aanwijzingen dat de omgeving van de lavastroom vulkanisch actief is, zijn er helaas niet. Weliswaar draait er nog steeds een ruimtesonde om de planeet - de Europese Venus Express - maar die kan vanuit zijn langgerekte polaire baan om de planeet eigenlijk alleen het zuidelijk halfrond goed waarnemen.
Meer informatie:
Cooling Lava Flow Spotted on Venus

21 oktober 2010
Op 9 oktober 2009 sloegen, kort na elkaar, een rakettrap en een kleine sonde gecontroleerd in op de maan. In beide gevallen ontstond een puinwolk die geanalyseerd is. De verrassende resultaten van dat onderzoek zijn deze week te vinden in het tijdschrift Science (22 oktober). De beide inslagen vonden plaats in de krater Cabeus nabij de zuidpool van de maan. De diepe kraters in die omgeving hebben al in geen miljarden jaren zonlicht gezien en behoren met temperaturen van 240 tot 170 graden onder nul tot de koudste plekken in het zonnestelsel. In de loop van de tijd zijn op de maan ontelbare kometen, planetoïden en kleinere brokstukken uit de ruimte ingeslagen. Op de meeste plaatsen zijn de vluchtige stoffen die deze bevatten verdampt en de ruimte in verdwenen. Maar in de donkere kraters zijn restanten ervan in diepgevroren toestand achtergebleven. Bij de inslag van de rakettrap is een twintig tot dertig meter grote krater geslagen. Het opstuivende puin bereikte een hoogte van bijna een kilometer - hoog genoeg om door de zon te worden aangelicht en spectrale analyse mogelijk te maken. UIt deze analyse - uitgevoerd door de kleine maansonde LCROSS - blijkt dat de maanbodem ter plaatse niet alleen water bevat, maar ook stoffen als koolmonoxide, kooldioxide, natrium en zilver. Het gaat daarbij overigens om minieme hoeveelheden. Kort na de rakettrap boorde ook LCROSS zich in de maanbodem. De gevolgen van deze inslag zijn onderzocht door de grotere Lunar Reconnaissance Orbiter. Deze detecteerde behalve allerlei vluchtige verbindingen ook waterstof, calcium en magnesium. Maar de grootste verrassing was de detectie van kwik, dat in bijna dezelfde hoeveelheden in de kraterbodem blijkt te zitten als waterijs.
Meer informatie:
NASA-engineered collision spills new Moon secrets
LRO's LAMP ultraviolet spectrograph observes LCROSS blast, detects surprising gases in impact plume
NASA Missions Uncover The Moon's Buried Treasures
It's Cold and Wet at the Moon's South Pole

15 oktober 2010
Twee Duitse radarsatellieten vliegen sinds kort in tandemformatie om de aarde. Samen zullen zij gaan werken aan de meest gedetailleerde driedimensionale kaart die ooit van onze planeet is gemaakt. TanDEM-X en TerraSAR-X zijn elkaar genaderd tot op 350 meter en vliegen met een snelheid van zeven kilometer per seconde op een hoogte van ruim vijfhonderd kilometer. Doordat zij vanuit iets verschillende 'standpunten' omlaag kijken, kunnen de beide satellieten hoogteverschillen op het aardoppervlak meten. De gemeten hoogtes zijn tot op minder dan twee meter nauwkeurig. TerraSAR-X werd al in 2007 gelanceerd, maar TanDEM-X pas in juni van dit jaar. Sindsdien zijn de beide satellieten steeds dichter naar elkaar toe gemanoeuvreerd. De komende drie jaar zullen zij bij elkaar in de buurt blijven. Hun nieuwe hoogtekaart van de aarde moet in 2014 gereed zijn.
Meer informatie:
German radar satellites fly tight space waltz
TanDEM-X Science Home

6 oktober 2010
De geringe activiteit die de zon de afgelopen jaren tentoonspreidde, had een onverwachte uitwerking op de atmosfeer en het klimaat van de aarde. In plaats van tot afkoeling lijkt deze juist tot enige opwarming te hebben geleid (Nature, 7 oktober). Het is een vaststaand feit dat de activiteit van de zon met een periode van elf jaar op en neer gaat. Verwacht werd dat een geringe zonneactiviteit juist in een toename van de hoeveelheid zonnestraling resulteert. In de periode 2004-2007, toen de activiteit van de zon duidelijk afnam, lijkt de aarde echter juist te zijn opgewarmd. Volgens de Britse onderzoekers die dit verrassende effect uit satellietmetingen hebben afgeleid, is het denkbaar dat ook het omgekeerde gebeurt: in perioden van stijgende zonneactiviteit kan de aarde juist afkoelen in plaats van opwarmen. Doorgaans wordt aangenomen dat de gemiddeld hoge zonneactiviteit van de afgelopen eeuw een kleine bijdrage heeft geleverd aan de opwarming van de aarde. Maar volgens de onderzoekers is het niet ondenkbaar dat de zonneactiviteit juist voor enige afkoeling heeft gezorgd. Hoe dan ook lijkt de relatie zon-aarde ingewikkelder dan gedacht.
Meer informatie:
Study sheds new light on how the sun affects the Earth's climate

6 oktober 2010
De atmosfeer boven de polen van de planeet Venus is ruimschoots de helft ijler dan tot nog toe werd aangenomen. Dat blijkt uit onderzoek met de Europese ruimtesonde Venus Express, die een tiental keren door de hoogste regionen van deze atmosfeer gevlogen is om de luchtweerstand te kunnen meten. De Venusatmosfeer reikt tot een hoogte van ongeveer 250 kilometer. De ruimtesonde is er op een hoogte van ongeveer 175 kilometer doorheen gevlogen. Dat had niet alleen tot doel om meer te weten te komen over de structuur van de Venusatmosfeer, maar ook om de mogelijkheid te onderzoeken om Venus Express nog dieper de atmosfeer in te laten duiken. Dat zou het mogelijk maken om de omloopbaan van de ruimtesonde te verkleinen en de duur van zijn succesvolle missie te verlengen. De huidige baan van Venus Express is zeer langgerekt. Het verste punt ligt met 66.000 kilometer zo ver van de planeet, dat de ruimtesonde een beetje uit koers wordt getrokken door de zwaartekracht van de zon. Om dat de corrigeren moet eens in de veertig tot vijftig dagen worden bijgestuurd, wat uiteraard brandstof kost. In het huidige tempo zal de tank van de ruimtesonde in 2015 opraken, tenzij hij in een lagere omloopbaan kan worden gebracht. Volgende week duikt Venus Express nogmaals de Venusatmosfeer in. Ditmaal zal hij nog eens tien kilometer dichter bij het planeetoppervlak komen.
Meer informatie:
Venus Express Finds Planetary Atmospheres Such A Drag

5 oktober 2010
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA heeft groen licht gegeven aan een nieuwe onbemande missie naar Mars. Deze missie, de Mars Atmosphere and Volatile Evolution Mission (MAVEN), zal onderzoek doen aan de atmosfeer van de rode planeet of beter gezegd: naar het grotendeels verdwijnen van die atmosfeer. De lancering van de ruimtesonde staat gepland voor november 2013. De aanwezigheid van droge rivierbeddingen en waterhoudende mineralen wijst er op dat er ooit vloeibaar water was op Mars. En dat is alleen mogelijk als de atmosfeer van de planeet in het verleden veel dichter is geweest dan nu. Door te onderzoeken hoe het momenteel met de afbraak van de Marsatmosfeer gesteld is, zal MAVEN proberen vast te stellen wat de belangrijkste oorzaak van dit proces is. Hoofdverdachte is de zonnewind - de aanhoudende stroom geladen deeltjes die de zon uitblaast. Anders dan de aarde heeft Mars vrijwel geen magnetisch veld (meer) dat de atmosfeer tegen deze deeltjes beschermt.
Meer informatie:
CU-Boulder-Led Mars Mission Given Green Light by NASA to Proceed to Development
MAVEN Mission to Investigate How Sun Steals Martian Atmosphere
NASA'S Mars Atmosphere Mission Given the Green Light to Proceed to Developmen

1 oktober 2010
Vrijdagmiddag om 13 uur Nederlandse tijd heeft China zijn tweede onbemande maansonde gelanceerd. De Chang'e-2 zal van een hoogte van vijftien kilometer het maanoppervlak in kaart brengen en allerlei technische systemen testen. De nieuwe maansonde wordt gezien als de wegbereider voor de Chang'e-3, die in 2013 een zachte landing op de maan moet maken. Vier jaar later wil China met een onbemande maanlander bodemmonsters van de maan ophalen. En omstreeks 2020 zou zelfs een bemande maanvlucht op het programma staan. Naar verwachting zal de Chang'e-2 over ongeveer vijf dagen bij de maan aankomen.
Meer informatie:
China launches Moon mission
China's Second Moon Probe to Launch This Weekend

27 september 2010
Afgelopen weekend heeft het Marswagentje Opportunity de donkere 'steen' onderzocht die hij ruim een week daarvoor in het vizier kreeg. Alle kenmerken van het object duiden er op dat het om een ijzermeteoriet gaat. Daarmee komt het aantal meteorieten dat Opportunity op Mars heeft ontdekt op vijf. Maar het heeft er alle schijn van dat daar binnenkort nog eentje bij komt. Tijdens het onderzoek van meteoriet nummer vijf zagen NASA-wetenschappers enkele tientallen meters verderop namelijk nóg een potentiële meteoriet liggen. Ook de zesde meteoriet zal door Opportunity van nabij worden bekeken. Daarna vervolgt hij zijn lange weg naar de krater Endeavour, die waarschijnlijk zijn eindbestemming zal zijn.
Meer informatie:
Opportunity Rover Finds 6th Mars Meteorite

23 september 2010
Europese wetenschappers hebben een verklaring gevonden voor de verdwijning en de kort daarop volgende terugkeer van het kooldioxide-ijs tijdens de lente op het noordelijk halfrond van Mars. De sleutel tot de verklaring van dit verschijnsel blijkt te liggen bij de waterkringloop in de Marsatmosfeer. Tijdens de winter vormt de ijle Marsatmosfeer rijp- en sneeuwafzettingen die tot wel een meter dik kunnen worden. In de lente verdampen deze seizoensgebonden ijsafzettingen, die voornamelijk uit kooldioxide en kleine hoeveelheden water en stof bestaan, weer tot gas. Metingen met de Europese ruimtesonde Mars Express lieten zien dat bij dat verdampingsproces het kooldioxide-ijs leek te verdwijnen om na enige tijd, ondanks de gestegen temperaturen, weer terug te komen. Uit nader onderzoek is nu echter gebleken dat het kooldioxide-ijs helemaal niet zo snel verdwijnt. Aan het begin van de lente is de zon voldoende warm om het bovenste laagje kooldioxide-ijs te doen verdampen. Maar op dat moment is het nog koud genoeg om waterdamp uit de atmosfeer te laten aanvriezen. Hierdoor vormt zich een dun bovenlaagje waterijs dat de aanwezigheid van het zich nog daaronder bevindende kooldioxide-ijs maskeert. Als de temperaturen voldoende zijn gestegen om dat bovenlaagje te doen verdwijnen, lijkt het of er opeens weer kooldioxide-ijs is gevormd. Maar feitelijk is dat ijs er al die tijd geweest.
Meer informatie:
Peculiar Phenomena During Northern Spring On Mars

23 september 2010
Nieuwe gegevens, verzameld met de Europese ruimtesonde Venus Express, laten zien dat het dubbele 'oog' in de reusachtige wervelwind aan de zuidpool van Venus verdwenen is. Het dubbele karakter van deze zogeheten polaire vortex werd enkele jaren geleden door dezelfde ruimtesonde ontdekt. Eerder was, in 1980, een soortgelijke dubbele wervelwind waargenomen aan de noordpool van de planeet. Hoewel aanvankelijk de indruk bestond dat de dubbele vortex aan de zuidpool van Venus redelijk stabiel was, veranderde deze al snel van vorm. Volgens de wetenschappers die zich met het verschijnsel hebben beziggehouden, was het waarschijnlijk niet meer dan toeval dat de vortex dubbel was op het moment dat de Venus Express in 2006 bij de planeet arriveerde.
Meer informatie:
The Many Faces of the Venus Polar Vortex

23 september 2010
Ondanks de grote verschillen tussen de atmosferen van Venus en de aarde, vertonen de bliksemontladingen op beide planeten sterke overeenkomsten. Het aantal ontladingen is vergelijkbaar, evenals hun intensiteit en ruimtelijke verdeling. Dat maakt de Amerikaanse wetenschapper Christopher Russell vandaag bekend bij het European Planetary Science Congress in Rome. Aanvankelijk bestond het idee dat het ontstaan van bliksem in de Venusatmosfeer waarschijnlijk niet mogelijk was. Recent onderzoek met de Europese ruimtesonde Venus Express heeft echter onomstotelijk aangetoond dat er ook hier bliksemontladingen plaatsvinden. Uit de metingen van Venus Express blijkt niet alleen dat de gemiddelde bliksem op Venus ongeveer net zo krachtig is als die op onze planeet. Ook is vastgesteld dat er overdag meer bliksemontladingen plaatsvinden dan 's nachts en dat het rond de evenaar van Venus, waar de meeste zonne-energie de atmosfeer binnenkomt vaker bliksemt dan elders.
Meer informatie:
The Strength of Venus Lightning Sparks Interest in the Scientific Community

22 september 2010
Amerikaanse wetenschappers hebben met behulp van de beide STEREO-satellieten, die uitbarstingen van de zon registreren, gas waargenomen dat door de planeet Mercurius wordt uitgestoten. Dat maakten zij woensdag bekend bij het European Planetary Science Congress in Rome. Het is al langer bekend dat Mercurius komeetachtige eigenschappen heeft. De planeet is gehuld in een wolk van ijl gas die, onder invloed van de zonnestraling, aan de nachtzijde van Mercurius is uitgerekt tot een meer dan anderhalf miljoen kilometer lange 'staart'. Vanaf de aarde is vastgesteld dat dit gas in elk geval deels uit natrium bestaat. Maar de gasstaart op de STEREO-beelden is te helder om aan het weinige natriumgas van Mercurius te kunnen worden toegeschreven. Eerder zijn ook met de ruimtesonde MESSENGER, die vanaf maart volgend jaar in een baan om Mercurius zal draaien, aanwijzingen gevonden dat de planeet ook andersoortige gassen uitstoot. Nader onderzoek zal moeten uitwijzen welke gassen dat zijn.
Meer informatie:
Mercury's Comet-Like Appearance Spotted By Satellites Looking At The Sun

21 september 2010
Het Canadese ruimteagentschap CSA en de universiteit van Calgary zijn een website gestart waarop live-beelden zijn te zien van het poollicht. Zo kan iedereen vanuit zijn luie stoel getuige zijn van dit kleurrijke hemelverschijnsel, dat met name in de buurt van de poolcirkel vaak en goed waarneembaar is. Poollicht ontstaat als geladen deeltjes van de zon verstrikt raken in het aardmagnetische veld, dat hen naar de polen van onze planeet voert. Hoog in de atmosfeer komen de deeltjes in botsing met gasmoleculen, die als gevolg daarvan licht gaan uitzenden. Ook vanuit Nederland is soms poollicht te zien, maar spectaculaire vormen neemt dat doorgaans niet aan. Op de website AuroraMAX wordt het poollicht getoond, zoals dit in het winterseizoen vanuit het noorden van Canada te zien is. Daarnaast wordt informatie gegeven over het ontstaan van dit hemelverschijnsel.
Meer informatie:
Website AuroraMAX

21 september 2010
Op beelden die het Marswagentje Opportunity op 16 september naar de aarde zond, is op enkele tientallen meters afstand een donkere steen te zien. NASA-wetenschappers hebben Opportunity de opdracht gegeven om naar de steen toe te rijden, om te zien of het een ijzermeteoriet is. Het zou niet voor het eerst zijn dat het Marswagentje een meteoriet vindt. De afgelopen zes jaar heeft hij er bij zijn verkenning van de Meridani-vlakte al vier opgespoord. De mogelijk meteoriet heeft alvast de benaming 'Oileán Ruaidh' gekregen, de oude naam voor het kleine eiland Roy voor de kust van Ierland. Hij is iets minder dan een halve meter groot.
Meer informatie:
Mars Rover Opportunity Approaching Possible Meteorite

21 september 2010
De recente ontdekking van kleine hoeveelheden water in de maanbodem kan gevolgen hebben voor de plannen die astronomen met de maan hebben. Chinese wetenschappers hebben berekend dat de verstrooiende werking van de afbraakproducten van waterdamp de beeldkwaliteit van bepaalde telescopen op de maan sterk kan verminderen. Tijdens de koude nachten ontstaat er als het ware een flinterdun laagje dauw op de maan, dat na zonsopkomst verdampt. Door de ultraviolette straling van de zon wordt de waterdamp afgebroken tot waterstof- en hydroxylmoleculen. De Chinese berekeningen laten zien dat de hoeveelheden hydroxyl in de uiterst ijle maanatmosfeer hierdoor mogelijk vele malen hoger zijn dan tot nu toe werd gedacht. Die conclusie is in het bijzonder van belang voor de Chinese maanlander Chang'e 3, die in 2013 gelanceerd moet worden. Deze maanlander wordt uitgerust met een UV-telescoop, en met name op bepaalde ultraviolette golflengten is de verstrooiende werking van hydroxyl zeer hinderlijk. Gewone optische telescopen en radiotelescopen hebben overigens geen last van het hydroxyl.
Meer informatie:
Discovery Of Water On Moon May Cloud Plans For Lunar Astronomy

21 september 2010
De hitte in de atmosfeer van Venus, die het gevolg is van een sterk broeikaseffect, heeft mogelijk een verkoelende uitwerking op het inwendige van de planeet. Dat stellen Europese wetenschappers na modelberekeningen waarvan de resultaten vandaag bij het European Planetary Science Congress in Rome worden gepresenteerd. De hoge temperatuur van de Venusatmosfeer - 470 graden boven nul - is het gevolg van de enorme hoeveelheden kooldioxidegas en waterdamp die door duizenden vulkanen zijn uitgestoten. Volgens de wetenschappers laten hun modelberekeningen zien dat de planeet in het verleden mogelijk nog aanzienlijk heter is geweest. Immers: hoe meer broeikasgassen, des te heter de atmosfeer en uiteindelijk ook de planeetkorst, wat tot nog meer vulkanisme zou moeten leiden. Om te onderzoeken waarom dit niet in een roodgloeiende planeet Venus heeft geresulteerd, hebben de wetenschappers een computermodel gemaakt van de interactie tussen de hete atmosfeer en de planeetkorst. Daarbij bleek dat de isolerende werking van de korst bij een temperatuur van acht- tot negenhonderd graden zodanig afneemt, dat het planeetinwendige versneld afkoelt. Hierdoor daalt de vulkanische activiteit en daarmee (op den duur) ook de temperatuur van de atmosfeer.
Meer informatie:
Hot Atmosphere Of Venus Might Cool Interior Of Earth's Sister Planet

21 september 2010
Onderzoek door Italiaanse wetenschappers, dat vandaag bij het European Planetary Science Congress in Rome wordt gepresenteerd, laat zien dat methaan in de atmosfeer van Mars een levensduur van minder dan een jaar heeft. In de Marsatmosfeer komen slechts kleine hoeveelheden methaan voor, die van seizoen tot seizoen en van jaar tot jaar variëren. Waar het gas vandaan komt, is onzeker, maar het zou zowel van geologische als van biologische oorsprong kunnen zijn. De hoogste concentraties worden gemeten in de buurt van de reusachtige schildvulkanen op Mars en tijdens het zomerseizoen. Uit het toe- en afnemen van de methaanconcentraties blijkt dat het gevormde methaan minder dan een jaar in de Marsatmosfeer verblijft. Op welke manier het gas wordt afgebroken, is echter al bijna net zo onduidelijk als het ontstaan ervan. De afbraak kan slechts voor een deel aan de werking van zonlicht worden toegeschreven. Het grootste deel wordt mogelijk afgebroken door het sterk reactieve zout perchloraat, dat tijdens stofstormen de atmosfeer in wordt geblazen.
Meer informatie:
Martian Methane Lasts Less Than A Year;

20 september 2010
Wetenschappers hebben sterke aanwijzingen gevonden dat de Marsmaan Phobos is ontstaan door de samenklontering van puin van Mars dat na een grote inslag de ruimte in is geblazen. Dat zou blijken uit de samenstelling van het kleine maantje, zoals die gemeten is met de ruimtesondes Mars Express en Mars Global Surveyor. Over de oorsprong van de Marsmanen Phobos en Deimos bestaat al lang discussie. Aanvankelijk gingen astronomen er van uit dat de beide onregelmatig gevormde rotslichamen planetoïden waren die door de zwaartekracht van Mars zijn ingevangen. Eerder onderzoek van Phobos leek er inderdaad op te wijzen dat de samenstelling van dit maantje overeenkomt met die van planetoïden. Maar de resultaten van de nieuwe metingen geven een heel ander beeld te zien. In het gesteente van Phobos zijn fylosilicaten aangetroffen: mineralen die ontstaan zijn op een plek waar vloeibaar water is. Dat er op Phobos ooit water is geweest, lijkt uitermate onwaarschijnlijk. Bovendien zijn er ook andere aanwijzingen gevonden dat de mineralogische samenstelling van Phobos op die van Mars lijkt.
Meer informatie:
The Martian Moon Phobos May Have Formed By Catastrophic Blast
Exploring the moons of Mars : Phobos and Deimos

20 september 2010
Uit waarnemingen met de Europese infraroodsatelliet Herschel blijkt dat de bestaande modellen voor de circulatie in de Marsatmosfeer wellicht aan herziening toe zijn. Ook is de verdeling van zuurstof in de atmosfeer van de rode planeet anders dan gedacht. De spectraalmetingen die in april van dit jaar met Herschel zijn verricht laten zien dat de Marsatmosfeer tussen 40 en 80 kilometer hoogte meer dan tien graden kouder is dan de atmosfeermodellen voor de planeet voorspellen. Daarnaast blijkt er niet, zoals verwacht, overal ruwweg evenveel zuurstof in de ijle Marslucht te zitten: naar boven toe neemt de zuurstofconcentratie snel af. Als deze onderzoeksresultaten worden bevestigd, betekent dit dat er op nieuw moet worden gekeken naar de manier waarop zuurstof op Mars wordt gevormd en afgebroken.
Meer informatie:
Herschel Mars Observations: First Results;

17 september 2010
Net als ruim een jaar geleden is de Mars Reconnaissance Orbiter getroffen door een computerstoring. De Marssonde ging op 15 september in 'veilige modus', nadat zijn boordcomputer uit zichzelf opnieuw was opgestart. Hierdoor werden alle onderzoeksinstrumenten tijdelijk uitgeschakeld, in afwachting van nieuwe instructies. De vorige keer dat het misging, is de Mars Reconnaissance Orbiter drie maanden buiten gebruik gebleven. NASA heeft de boordcomputer toen van nieuwe software voorzien, die in elk geval voorkomt dat de ruimtesonde bij zo'n storing definitief uitvalt. Inmiddels is men dan ook alweer druk bezig om de boel volledig in bedrijf te zetten. Er zijn geen aanwijzingen dat de Mars Reconnaissance Orbiter met ernstige problemen kampt. De stroomvoorziening werkt en ook de temperaturen in de ruimtesonde zijn normaal. De verwachting is dat het normale onderzoeksprogramma binnenkort kan worden hervat.
Meer informatie:
Team Restoring Mars Orbiter After Reboot

16 september 2010
Amerikaanse planeetwetenschappers hebben met behulp van de Lunar Reconnaissance Orbiter een catalogus gemaakt van alle kraters op de maan die groter zijn dan twintig kilometer. Dankzij dit overzicht van 5185 maankraters hebben zij een beter beeld gekregen van de chaotische begintijd van ons zonnestelsel, toen manen en planeten het doelwit waren van ontelbare inslagen (Science, 17 september). Het pokdalige uiterlijk van de maan is grotendeels het gevolg van het spervuur van kometen en planetoïden, dat zich kort na het ontstaan van het zonnestelsel (4,5 miljard jaar geleden) heeft voltrokken. Omdat de sporen van de inslagen op de maan goeddeels intact zijn gebleven, is het mogelijk om hieruit het verloop van dit grote bombardement te reconstrueren. Jarenlang zijn wetenschappers ervan uitgegaan dat de relatieve aantallen kleine en grote objecten in de loop van het 'oerbombardement' ruwweg gelijk zijn gebleven. Maar in 2005 opperde de Amerikaanse geoloog Robert Strom dat deze voorstelling van zaken wel eens te simplistisch kon zijn. De nieuwe inventarisatie van maankraters lijkt zijn hypothese te bevestigen: tot 3,8 miljard jaar geleden was er waarschijnlijk een overschot aan grote projectielen. Wat de oorzaak is van het plotseling 'opraken' van grote inslaande objecten is nog onduidelijk. Het is denkbaar dat de planetoïdengordel voorbij de baan van Mars tot rust is gekomen nadat de grote buitenplaneten Jupiter en Saturnus eenmaal hun definitieve omloopbaan hadden ingenomen. Ook is het mogelijk dat er in de begintijd van het zonnestelsel een tijdelijk overschot aan kometen was.
Meer informatie:
Moon's craters give new clues to early solar system bombardment
NASA's LRO Exposes Moon's Complex, Turbulent Youth

16 september 2010
Vandaag komt er een einde aan de verkenningsmissie van de Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO). De NASA-maansonde heeft het afgelopen jaar vanaf een hoogte van vijftig kilometer een ongekend gedetailleerde kaart van het maanoppervlak gemaakt. Daarbij is onder meer uitgekeken naar veilige landingsplaatsen en eventuele grondstoffen voor toekomstige maanmissies. Daarmee is de missie van LRO overigens nog lang niet ten einde. De komende twee tot vier jaar zullen de zeven wetenschappelijke instrumenten aan boord van de maansonde overuren draaien om 24 voornamelijk Amerikaanse teams van onderzoeksgegevens te voorzien. Zij zullen onder meer de geologische en mineralogische eigenschappen van het maanlandschap nader bestuderen.
Meer informatie:
NASA's Lunar Spacecraft Completes Exploration Mission Phase
Lunar Reconnaissance Orbiter (GSFC)
LRO Participating Scientists

9 september 2010
Gegevens die in 2008 zijn verzameld door de Amerikaanse Marslander Phoenix wijzen er op dat water tot op de dag van vandaag het oppervlak van de planeet Mars beïnvloedt. Ook blijkt uit het onderzoek dat er op Mars tot enkele miljoenen jaren geleden nog vulkanische activiteitwas (Science, 10 september). Hoewel Phoenix al geruime tijd buiten werking is, is de analyse van de gegevens die de Marslander heeft verzameld nog in volle gang. De recente bevindingen zijn gebaseerd op metingen van het gas kooldioxide, dat 95 procent van de ijle Marsatmosfeer voor zijn rekening neemt. De koolstof- en zuurstofatomen die kooldioxide vormen kennen verschillende varianten of isotopen, die kenmerkend zijn voor hun herkomst. Uit de analyse van het kooldioxide in de atmosfeer blijkt dat de verhoudingen tussen de koolstof- en zuurstofisotopen op Mars vergelijkbaar is met die op aarde. Dit verrassende resultaat wijst er op dat Mars in geologisch opzicht veel actiever is dan tot nog toe werd gedacht. Sterker nog: uit de metingen blijkt dat de kooldioxide in de Marsatmosfeer in relatief recente tijden is 'aangevuld' door vulkanische activiteit, en dat er in die periode ook vloeibaar water op de planeet moet zijn geweest. Ook is vastgesteld dat de temperatuur van dat vloeibare water dicht bij het vriespunt lag.
Meer informatie:
NASA Data Shed New Light About Water and Volcanoes on Mars
Phoenix Mars Lander Finds Surprises About Planet's Watery Past

3 september 2010
De hoop op de aanwezigheid van organische moleculen in de bodem van de planeet Mars is weer opgeleefd. Uit experimenten die de beide Viking-landers dertig jaar geleden hebben uitgevoerd, leek te volgen dat deze voor levende organismen cruciale bouwstenen op Mars vrijwel compleet ontbraken. Maar een ontdekking die in 2008 is gedaan met de Marslander Phoenix werpt een ander licht op de resultaten van het Viking-onderzoek. Het draait allemaal om de chemische stof perchloraat - een sterk oxiderende verbinding, bestaande uit chloor en zuurstof. Perchloraat, dat in 2008 door Phoenix in de Marsbodem werd ontdekt, is onder normale omstandigheden niet schadelijk voor organische moleculen. Bij verhitting breekt perchloraat deze moleculen echter juist snel af. Toen de Viking-landers destijds bodemmonsters na verhitting (!) analyseerden, werden daarin slechts twee organische verbindingen aangetroffen: chloormethaan en dichloormethaan. En volgens Mexicaanse en Amerikaanse wetenschappers die nog eens goed naar de Viking-resultaten hebben gekeken, zijn dat nu juist de twee verbindingen die overblijven als een bodemmonster dat behalve allerlei organische moleculen óók perchloraat bevat, wordt verhit. Een en ander betekent dat de Marsbodem wel degelijk rijk kan zijn aan organisch materiaal. Of dat inderdaad zo is, zal mogelijk blijken nadat in 2012 de nieuwe mobiele onderzoeksrobot Curiosity op Mars is afgeleverd.
Meer informatie:
Missing Piece Inspires New Look at Mars Puzzle

27 augustus 2010
De Europese ruimtesonde Mars Express heeft gedetailleerde foto's gemaakt van Orcus Patera, een mysterieuze langgerekte krater op Mars. De krater meet 380 bij 140 kilometer en bevindt zich tussen de vullkanen Elysium Mons en Olympus Mons. Over de oorsprong van de uitgerekte krater is weinig met zekerheid bekend. Het zou kunnen gaan om een vulkanische formatie, maar het is ook mogelijk dat Orcus Patera oorspronkelijk een mooie ronde inslagkrater was, die vervolgens is 'uitgerekt' door tektonische krachten in dit actieve deel van de Marskorst.
Meer informatie:
Mars's mysterious elongated crater
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

20 augustus 2010
De maan wordt steeds kleiner. Dat blijkt uit nieuwe foto's van de Amerikaanse maanverkenner Lunar Reconnaissance Orbiter. In de afgelopen één miljard jaar is de middellijn van de maan met ongeveer tweehonderd meter afgenomen. De oorzaak: het inwendige van de maan koelt nog steeds langzaam af. Dat de maan een héél klein beetje kleiner wordt, blijkt uit de ontdekking van 'stuwwallen', verdeeld over het maanoppervlak. In totaal zijn er veertien gevonden; de grootste heeft een lengte van een kilometer of tien. Ze zijn vergelijkbaar met de rimpels die ontstaan op het oppervlak van een uitdrogend appeltje. De maanrimpels zijn geologisch jonge structuren - hooguit een paar honderd miljoen jaar oud, maar misschien zelfs nog véél jonger. Dat zou erop kunnen wijzen dat de maan ook nu nog tektonische activiteit vertoont. De ontdekking wordt deze week beschreven in het weekblad Science.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Lunar Reconnaissance Orbiter
Nieuwsbericht over de ontdekking (space.com)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl;

5 augustus 2010
De afgelopen jaren maakten diverse onderzoeksteams bekend dat zij water hadden aangetroffen in maangesteenten. Nieuw onderzoek door wetenschappers van vier Amerikaanse instituten roept echter twijfel op over deze resultaten (Science Express, 5 augustus). Dat er water is op de maan staat zo goed als vast. Door inslagen van kometen is ijs op de maan terechtgekomen, dat in donkere, diepe kraters lang houdbaar is. Maar hoe zit het met het eigenlijke maangesteente? Om daar achter te komen, onderzochten de Amerikaanse onderzoekers een aantal maanmonsters van de Apollo-missies met een uiterst gevoelige gasmassaspectrometer. Daarbij werd gekeken naar de aanwezigheid van twee isotopen van het element chloor: chloor-35 en het zwaardere chloor-37. En daarbij bleek dat het maangesteente relatief rijk is aan de zwaardere variant. Dat is opmerkelijk omdat deze zich gemakkelijk met de waterstofatomen in water verbindt en vervolgens als gas ontsnapt. Als het maangesteente redelijke hoeveelheden water bevat, zou er juist relatief veel chloor-35 in moeten zijn achtergebleven. Uit de chloormetingen volgt dat het inwendige van de maan altijd extreem droog is geweest. Het bevat tienduizend tot honderdduizend keer zo weinig water als het inwendige van de aarde.
Meer informatie:
UNM Researchers Find No Water In Moon's Mantle
Chlorine study suggests moon is dry after all

2 augustus 2010
Het Europese ruimteagentschap ESA en zijn Amerikaanse tegenhanger NASA hebben vijf wetenschappelijke instrumenten geselecteerd voor hun eerste gezamenlijke missie naar de planeet Mars. Bij deze missie, die ExoMars Trace Gas Orbiter heet en voor 2016 op het programma staat, zal onder meer de chemische samenstelling van de Marsatmosfeer worden bestudeerd. Speciale aandacht gaat daarbij uit naar het gas methaan, dat op het bestaan van leven kan wijzen. De ExoMars Trace Gas Orbiter is de eerste in een reeks Europees-Amerikaanse missies, die er uiteindelijk toe moet leiden dat er een bodemmonster van Mars naar de aarde wordt gebracht. Ter voorbereiding van die doelstelling zal de ExoMars Trace Gas Orbiter een kleine landingsmodule naar het Marsoppervlak laten afdalen. De volgende ExoMars-missie, die voor 2018 gepland staat, zal bestaan uit twee mobiele Marslanders: een Europese en een Amerikaanse. De ene zal boormonsters nemen, de andere verzamelt bodemmonsters voor een latere terugkeermissie naar de aarde.
Meer informatie:
Instruments selected for Mars
Robotic exploration of Mars

30 juli 2010
De extreme druk en temperatuur op Venus bemoeilijken te interpretatie van de meetgegevens die ruimtesondes van deze planeet verzamelen. Om de bestaande gaten in onze kennis te dichten, worden de omstandigheden op Venus nagebootst inlaboratoria in Berlijn en Rome. Als wetenschappers iets te weten willen komen over de atmosfeer en het oppervlak van een planeet, bestuderen zij de samenstelling van het licht dat daar vanaf komt. Onder aardse omstandigheden worden deze zogeheten spectra goed begrepen, maar omdat de omstandigheden op Venus zo anders zijn, laten de aldaar verzamelde gegevens zich veel minder makkelijk interpreteren. Om daar verandering in te brengen, worden in het Planetary Emissivity Laboratory in Berlijn allerlei soorten gesteenten en stofmonsters onderworpen aan temperaturen tot 500 graden. Het licht dat deze materialen onder hoge temperatuur uitzenden, wordt vergeleken met de spectra die door de Europese ruimtesonde Venus Express zijn opgenomen. Op die manier hopen de onderzoekers meer inzicht te krijgen in de mineralogische samenstelling van het Venusoppervlak. Wetenschappers in Rome houden zich ondertussen bezig met de spectrale eigenschappen van het in de Venusatmosfeer rijkelijk aanwezige kooldioxidegas. Want ook dat bemoeilijkt het onderzoek van onze buurplaneet.
Meer informatie:
Recreating Venus in the lab

30 juli 2010
De vluchtleiding van het Amerikaanse ruimteagentschap NASA heeft al sinds 22 maart niets meer gehoord van het Marswagentje Spirit. Helemaal onverwacht komt die zenderstilte niet, want in verband met de winterse omstandigheden op Mars waren zijn systemen op een laag pitje gezet. Tijdens die winterslaap wordt alle beschikbare (zonne)energie gebruikt om de accu's op te laden en cruciale interne systemen te verwarmen. Maar zo langzamerhand zou Spirit weer eens een teken van leven kunnen geven. Sinds een paar dagen probeert NASA het contact te herstellen - tot nog toe tevergeefs. De hoop bestaat dat het Marswagentje de komende maanden alsnog zal antwoorden, maar helemaal gerust zijn de vluchtleiders daar niet op. Spirit heeft het namelijk ongekend koud. Tijdens de drie voorgaande winters stond hij geparkeerd op een zonnige helling, maar omdat hij vorig jaar vast kwam te zitten in het zand, is dat ditmaal niet gelukt. De winter op het zuidelijk halfrond van Mars duurt nog tot en met november. De verwachting is dat als Spirit niet vóór maart 2011 iets van zich laat horen, hij als verloren moet worden beschouwd.
Meer informatie:
NASA's Hibernating Mars Rover May Not Call Home

23 juli 2010
Met behulp van een camera aan boord van de Amerikaanse ruimtesonde Mars Odyssey is de tot nog toe meest nauwkeurige kaart van de planeet Mars gemaakt. De kaart kan via verschillende websites worden bekeken. De nieuwe Marskaart is opgebouwd uit 21.000 afzonderlijke opnamen, die de afgelopen acht jaar zijn verzameld. Deze opnamen zijn bewerkt tot een reusachtig mozaïek dat details tot ongeveer honderd meter toont. Weliswaar zijn kleine stukjes Mars nog gedetailleerder gefotografeerd, maar dit is het meest detailrijke complete overzicht van de planeet. Iedereen kan trouwens meehelpen aan de verbetering van de Marskaart door de afzonderlijke opnamen nog nauwkeuriger aan elkaar te 'plakken'. Instructies zijn te vinden op de NASA-website ''Be a Martian'.
Meer informatie:
NASA Spacecraft Camera Yields Most Accurate Mars Map
ASU Mars camera yields best Red Planet map ever
THEMIS 100 meter global daytime mosaic
Deelkaarten in hoge resolutie

15 juli 2010
Tijdens het diepe minimum in de zonneactiviteit van 2008/2009 heeft zich hoog in de aardatmosfeer iets bijzonders afgespeeld. De zeer ijle buitenste luchtlaag, die aan de lege ruimte grenst, is aanzienlijk verder ingezakt dan tijdens eerdere zonneminima. Dat de dichtheid van deze zogeheten thermosfeer afneemt op het moment dat de zon minder actief is, is niet zo verrassend. Dat gebeurt namelijk tijdens elk zonneminimum. Maar ditmaal was de instorting twee tot drie keer zo sterk als anders. De thermosfeer strekt zich uit van een hoogte van 90 kilometer tot meer dan 600 kilometer. Hij onderschept de meest energierijke ultraviolette straling van de zon, wat verklaart waarom hij tijdens perioden van hoge zonneactiviteit opwarmt en opzwelt. Als de zonneactiviteit daalt, zakt de thermosfeer weer in. Paradoxaal genoeg zou het nu waargenomen versterkte effect deels het gevolg kunnen zijn van de verhoogde concentratie kooldioxide in de atmosfeer. Waar dit broeikasgas onderin de atmosfeer voor opwarming zorgt, koelt het de thermosfeer juist af. Maar zelfs de combinatie van kooldioxide en geringe zonneactiviteit kan de waargenomen instorting van de thermosfeer nog niet voor de helft verklaren.
Meer informatie:
A Puzzling Collapse of Earth's Upper Atmosphere

15 juli 2010
Uit analyse van de gegevens die in september 2009, tijdens de derde scheervlucht van de ruimtesonde MESSENGER, zijn verzameld, blijkt dat de planeet Mercurius beduidend langer vulkanisch actief is geweest dan werd vermoed (Science Express, 15 juli). Volgens de onderzoekers was en is Mercurius een dynamische wereld. Tijdens de beide eerste scheervluchten langs de planeet maakte MESSENGER opnamen waaruit duidelijk bleek dat er vroeg in de geschiedenis van de planeet veel vulkanisme is geweest. Bij de derde en laatste scheervlucht is een 290 kilometer groot inslagbekken ontdekt, dat een vrijwel ongeschonden bodem heeft. Het ontbreken van kleinere inslagkraters in deze structuur, die inmiddels Rachmaninoff is gedoopt, wijst er op dat deze zich in relatief recente tijden met vulkanische lava heeft gevuld. Ook is vlak bij het inslagbekken het mogelijke restant van een vulkaan te zien. Volgens de onderzoekers kan dit betekenen dat er twee miljard jaar geleden nog vulkanisme was op Mercurius. Tijdens de scheervlucht zijn ook het magnetische veld en de extreem ijle atmosfeer van de planeet onderzocht. Meer inzicht in de activiteit van Mercurius zal worden verkregen nadat MESSENGER in maart 2011 in een baan om de planeet is gebracht.
Meer informatie:
New revelations about Mercury's volcanism, magnetic substorms and exosphere from MESSENGER
MESSENGER Spacecraft Reveals New Information About Mercury

12 juli 2010
NASA en Microsoft brengen Mars tot leven met nieuwe functies in de WorldWide Telescope-software, die de gebruiker een driedimensionale indruk van de 'rode planeet' geven. WorldWide Telescope is een 'virtuele telescoop' waarmee je het heelal kunt verkennen. De nieuwe interactieve beelden bieden de kijker de mogelijkheid om een verkenningstocht op Mars te maken. Ze zijn gebaseerd op de meest gedetailleerde driedimensionale reconstructies van het Marsoppervlak die beschikbaar zijn. Het basismateriaal bestaat uit 87.000 opnamen die gemaakt zijn met de al sinds 1997 rond de planeet cirkelende Mars Global Surveyor en de negen jaar later gearriveerde Mars Reconnaissance Orbiter. Met name de opnamen van deze laatste ruimtesonde zijn ongelooflijk gedetailleerd: ze bestaan stuk voor stuk van uit meer dan duizend megapixels.
Meer informatie:
Microsoft and NASA Bring Mars Down to Earth Through the WorldWide Telescope
WorldWide Telescope

4 juli 2010
Met instrumenten van de Japanse maansonde Kaguya zijn rond grote kraters op de maan grote hoeveelheden van het mineraal olivijn gedetecteerd (Nature Geoscience). Dat mineraal is kenmerkend voor mantelmateriaal: het diepe ijzer- en magnesiumrijke gesteente dat onder de maankorst ligt. Volgens de huidige inzichten is de maan 4,5 miljard jaar geleden ontstaan nadat de aarde in botsing was gekomen met een object ter grootte van Mars. Het materiaal dat daarbij de ruimte in werd geblazen, balde uiteindelijk samen tot de huidige maan, die na afkoeling een dikke korst van lichtgekleurd aluminiumrijk materiaal vormde. Het idee bestond dat zich onder de maankorst nog geruime tijd een 'oceaan' van vloeibare magma heeft bevonden. Daarbij zou zich veel olijvijnrijk materiaal direct onder de korst moeten hebben verzameld. De metingen van Kaguya lijken dat nu te bevestigen. Bij de grote inslagen rond de zuidpool van de maan, waar de maankorst relatief dun is, is althans olivijnrijk materiaal bloot komen te liggen.
Meer informatie:
Japanese probe yields insights into Moon's inner life

1 juli 2010
Tot nog toe dachten wetenschappers dat de (minieme) hoeveelheden koolstof op het maanoppervlak afkomstig waren van de zonnewind. Maar Amerikaanse geofysici hebben vastgesteld dat de koolstof voor een deel uit grafiet bestaat, dat er misschien al vier miljard jaar ligt (Science, 2 juli). Het grafiet is aangetroffen in gesteenten die tijdens de Apollo 17-missie zijn verzameld. Bij het onderzoek zijn minuscule grafietplaatjes ontdekt die alleen bij zeer hoge temperaturen (1000-3600 graden) gevormd kunnen zijn. Zulke hoge temperaturen kwamen alleen voor in de begintijd van het zonnestelsel, toen het overbleven puin van de vorming van het zonnestelsel op maan en planeten stortte. Aan dat 'rote bombardement, waarbij ook de donkere maan'zeeën' zijn ontstaan, kwam 3,8 miljard jaar geleden een einde.
Meer informatie:
Scientists find moon whiskers
Man in the Moon has 'Graphite Whiskers'

25 juni 2010
Uit gedetailleerd onderzoek van mineralen in kraters op Mars blijkt dat er vrijwel overal op de planeet vloeibaar water moet zijn geweest. Dat er op het zuidelijk halfrond waterhoudende mineralen zijn, was al langer bekend. Maar nu zijn zulke chemische verbindingen ook aangetoond op het veel lager gelegen noordelijk halfrond, dat onder een dikke laag lava en sedimenten is bedolven (Science, 25 juni). De waterhoudende mineralen zijn aangetroffen in een negental inslagkraters. Daar hebben planetoïden kilometers diepe gaten in de bodem geslagen, waarbij het oorspronkelijke korstmateriaal is blootgelegd. De mineralen op het noordelijk halfrond van Mars blijken dezelfde samenstelling te hebben als die op het zuidelijk halfrond. Het is overigens naar schatting al meer dan vier miljard jaar geleden dat er op grote schaal vloeibaar water was op onze buurplaneet.
Meer informatie:
Wet era on early Mars was global

24 juni 2010
De planeet Venus had ruim vier miljard jaar geleden veel meer water dan nu. Maar modelberekeningen, gebaseerd op gegevens die met de Europese ruimtesonde Venus Express zijn verzameld, wijzen erop dat het er bepaald geen natte boel was. Afgezien van haar afmetingen lijkt Venus nauwelijks op de aarde. Het is er heter dan in een oven, en er is vrijwel geen water te vinden. Toch hebben de beide planeten veel gemeen. De diverse overeenkomsten en verschillen worden deze week besproken tijden een wetenschappelijke conferentie in Frankrijk. Uit waarnemingen van de Venus Express blijkt dat Venus grote hoeveelheden water moet zijn kwijtgeraakt. Dat komt doordat de ultraviolette straling van de zon de watermoleculen in de atmosfeer stukslaat. Elk watermolecuul valt daarbij uiteen in twee waterstofatomen en één zuurstofatoom, die de ruimte in verdwijnen. Hieruit kan worden afgeleid dat Venus vroeger natter was dan nu. Maar dit betekent nog niet dat de planeet oceanen heeft gehad, zoals sommige wetenschappers hebben geopperd. Franse modelberekeningen laten zien dat de aanwezigheid van water zich beperkte tot de atmosfeer. En zelfs die waterdamp is waarschijnlijk al kort na het ontstaan van Venus verdwenen.
Meer informatie:
Was Venus Once A Habitable Planet?

14 juni 2010
Amerikaanse wetenschappers hebben ontdekt dat de maan meer water bevat dan uit eerdere onderzoeken was gebleken. Het water zou afkomstig zijn uit de hete magma waaruit de maan 4,5 miljard jaar geleden ontstond. Meer dan veertig jaar is gedacht dat het maangesteente kurkdroog is. Maar onlangs bleek dat bodemmonsters die tijdens de Apollo-missies op de maan zijn verzameld toch een heel klein beetje water bevatten. Vervolgonderzoek aan een ander bodemmonster en een op aarde gevonden meteoriet die van de maan afkomstig is, bevestigt dat resultaat. Het watergehalte in het maangesteente blijkt in de orde van een duizendste promille te liggen. Dat is erg weinig, maar toch nog zo'n honderd keer meer dan uit eerder onderzoek was gebleken. Volgens de wetenschappers zijn er sterke aanwijzingen dat het water in het maangesteente al aanwezig was toen de maan kort na zijn bestaan nog aan het afkoelen was. Helemaal kurkdroog is de maan dus nooit geweest.
Meer informatie:
Moon whets appetite for water
Research Suggests Water Content of Moon's Interior Underestimated

13 juni 2010
Volgens onderzoekers van de universiteit van Colorado stond de planeet Mars 3,5 miljard jaar geleden voor ruim een derde onder water. Behalve een oceaan, die een groot deel van het noordelijk halfrond besloeg, zou er ook een waterkringloop zijn geweest, zoals die nu ook op aarde bestaat (Nature Geoscience, 13 juni). De wetenschappers komen tot hun conclusie na een omvangrijk onderzoek van tientallen drooggevallen rivierdelta's op Mars. Deze riviermondingen liggen allemaal op dezelfde hoogte, wat erop wijst dat de voormalige rivieren ofwel direct op de oceaan uitkwamen ofwel op grote meren die langs de rand van de oceaan lagen. Gezien de omvang van het rivierenstelsel dat bij de oceaan uitkwam, moet er destijds veel neerslag zijn gevallen. De afgelopen tientallen jaren is wel vaker gesuggereerd dat er ooit een oceaan was op Mars. Maar dit onderzoek is het eerste waarbij gegevens van verschillende Amerikaanse en Europese Marsmissies op zo'n grote schaal zijn gecombineerd. Onduidelijk is nog waar al dat Marswater - naar schatting 124 miljoen kubieke kilometer - is gebleven.
Meer informatie:
New CU-Boulder study indicates an ancient ocean may have covered one-third of Mars

7 juni 2010
Aarde en maan zijn misschien wel 150 miljoen jaar jonger dan gedacht. Dat schrijven Deense onderzoekers in Earth and Planetary Science Letters (15 juni). Wetenschappers gaan ervan uit dat aarde en maan zijn voortgekomen uit een botsing tussen twee oerplaneten ter grootte van Venus en Mars. Tot nog toe werd aangenomen dat deze botsing plaatsvond toen het zonnestelsel nog maar 30 miljoen jaar oud was - dat wil zeggen: 4,537 miljard jaar geleden. Maar nieuwe ouderdomsbepalingen, gebaseerd op het verval van het radioactieve element hafnium in het stabiele element wolfraam, komen iets later in de tijd uit. Hafnium kwam van nature voor in de oermaterie waaruit aarde en maan zijn ontstaan. Bij hafniumdateringen is er steeds van uitgegaan dat het wolfraam dat op het moment van de botsing al gevormd was naar de kern van de aarde is gezakt. Maar nieuwe modelberekeningen laten zien dat de vloeibare massa van gesteente en metalen die bij de botsing ontstond waarschijnlijk veel minder homogeen was dan gedacht. Dat betekent dat destijds lang niet alle reeds aanwezige wolfraam in de aardkern is terechtgekomen. En dat heeft tot gevolg dat de bestaande ouderdomsbepalingen van aarde en maan niet helemaal betrouwbaar zijn.
Meer informatie:
The Earth and moon formed later than previously thought

3 juni 2010
Volgens Amerikaanse onderzoekers was de aarde drie miljard jaar geleden gehuld in een dikke organische mist die de schadelijke uv-straling van de zon tegenhield. Vanuit de ruimte gezien leek onze planeet toen waarschijnlijk veel op Titan, de grootste maan van de planeet Saturnus (Science, 4 juni). De wetenschappers denken dat de mist voornamelijk bestond uit microscopisch kleine deeltjes, opgebouwd uit methaan- en stikstofverbindingen, die zoals de pluisjes van een populier in de aardatmosfeer rondzweefden. De deeltjes konden niet alleen de ultraviolette zonnestraling tegengehouden, maar bevorderden ook de vorming van gassen zoals ammoniak, waardoor een broeikaseffect op gang kwam dat de aarde opwarmde. Tot nog toe werd verondersteld dat de aardatmosfeer drie miljard jaar geleden voornamelijk uit stikstofgas bestond, met kleine hoeveelheden methaan, waterstof en waterdamp. Het probleem met dat model was echter dat de aarde dan heel koud zou moeten zijn geweest - zó koud zelfs dat geen leven mogelijk was. Uit geologisch en biologisch bewijsmateriaal blijkt daarentegen dat onze planeet destijds minstens net zo warm was als nu.
Meer informatie:
Early Earth haze likely provided ultraviolet shield for planet

3 juni 2010
Onderzoek van gesteenten op Mars door het Marswagentje Spirit wijst erop dat de omstandigheden op de planeet gunstig kunnen zijn geweest voor het ontstaan van leven. De gesteenten blijken namelijk voor een kwart uit carbonaten te bestaan - mineralen die in een zuur milieu zouden oplossen. Dat betekent dat in elk geval niet al het vloeibare water dat in een grijs geleden op Mars aanwezig was een hoge zuurgraad had (Science Express, 3 juni). Het onderzoek aan de gesteenten heeft vier jaar geduurd. Niet omdat de carbonaten zo moeilijk aantoonbaar waren, maar omdat het gebruikte instrument van Spirit onder het stof zat. Hierdoor moest eerst een correctiemethode worden ontwikkeld die voor de aanwezigheid van dat stof corrigeerde. Dat Mars miljarden jaren geleden een warm en vochtig klimaat had, blijkt onder meer uit de talrijke drooggevallen beddingen die op de planeet zijn ontdekt. Klaarblijkelijk heeft Mars ooit een veel dichtere atmosfeer van kooldioxidegas gehad, die voor een sterk broeikaseffect zorgde.
Meer informatie:
NASA Rover Finds Clue To Mars' Past And Environment For Life

26 mei 2010
Er is een sluitende verklaring gevonden voor de diepe kloven en spiraalvormige dalen in de noordelijke ijskap van de planeet Mars. Uit radaronderzoek met de Mars Reconnaissance Orbiter blijkt dat hun ontstaan voornamelijk aan de wind te danken is (Nature, 27 mei). De noordelijke ijskap van Mars is een drie kilometer dikke opeenstapeling van ijs en stof. Op aarde ontstaan de structuren in zulke ijsmassa's doorgaans door het 'stromen' van het ijs. Maar op Mars zijn andere krachten aan het werk. Gebleken is dat zowel de spiraalvormige dalen als de diepe kloof Chasma Boreale voornamelijk door de wind zijn gevormd. De beide structuren zijn echter niet het gevolg van erosie: ze zijn in de loop van miljoenen jaren samen met het aangroeiende ijs ontstaan. Door beïnvloeding van windpatronen waren de heuvels, dalen en vlakten in het onderliggende, oude ijs bepalend voor de huidige ligging en vorm van de kloven en dalen. Het spiraalpatroon in de noordelijke ijskap van Mars ontstaat in feite op dezelfde manier als de grote wervelwinden in de aardatmosfeer. De koude lucht die vanaf de pool over de ijsvlakten stroomt, wordt door de draaiing van de planeet afgebogen, waardoor een spiraalvormig windpatroon ontstaat.
Meer informatie:
Planetary scientists solve 40-year-old mysteries of Mars' northern ice cap

24 mei 2010
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA doet geen verdere pogingen meer om in contact te komen met de succesvolle Marslander Phoenix. Uit nieuwe beelden, gemaakt met de Mars Reconnaissance Orbiter, blijkt dat de zonnepanelen van Phoenix tijdens de Marswinter zwaar beschadigd zijn. Eerder dit jaar deed NASA nog verscheidene pogingen om eventuele zwakke signalen van Phoenix op te vangen. De kans op succes werd gering geacht, maar helemaal onmogelijk leek het niet dat de Marslander de ijzige winter - tegen alle verwachtingen in - had doorstaan. De beelden van de Mars Reconnaissance Orbiter laten echter zien dat de vorm van Phoenix is veranderd. Hij lijkt nu duidelijk kleiner, wat erop wijst dat zijn zonnepanelen zijn bezweken onder het gewicht van het kooldioxide-ijs dat er in de loop van de winter op is afgezet. Déze Phoenix zal niet meer uit zijn as herrijzen.
Meer informatie:
Phoenix Mars Lander is Silent, New Image Shows Damage

20 mei 2010
Australische wetenschappers hebben in de Timorzee, ten noorden van Australië, een bedolven koepelberg ontdekt met een middellijn van zeker vijftig kilometer. Volgens de wetenschappers maakt de berg deel uit van een enorme krater die ongeveer 35 miljoen jaar geleden door de inslag van een planetoïde is ontstaan. Het bestaan van de koepelberg is aan het licht gekomen bij seismisch onderzoek voor het opsporen van olievoorraden. De bodemmonsters die ter plekke zijn genomen, vertonen de gefragmenteerde structuur die kenmerkend is voor grote inslagen. De berg zou het hart vormen van een krater die aanzienlijk groter moet zijn dan vijftig kilometer. Volgens de Australische onderzoekers vond de inslag in de Timorzee ongeveer tegelijkertijd plaats met twee grote inslagen in Siberië en Virginia (VS). Mogelijk speelde deze reeks kosmische treffers een rol bij de plotselinge daling van de temperaturen die destijds leidde tot de vorming van het Antarctische landijs.
Meer informatie:
Asteroid crater found under the Timor Sea

19 mei 2010
Het Marswagentje Opportunity breekt vandaag een bijna dertig jaar oud record. Het is nu meer dan zes jaar en 116 dagen bezig met de verkenning van het Marsoppervlak. Daarmee is Opportunity de (stilstaande) Viking 1, die van 1976 tot 1982 in werking was, gepasseerd als meest succesvolle Marsverkenner. Het identieke Marswagentje Spirit is weliswaar drie weken vóór Opportunity op de planeet geland, maar dat werd twee maanden geleden in 'winterslaap' gebracht. Mocht Spirit daar met goed gevolg uit ontwaken, en de communicatie met de aarde hervatten, dan neemt hij onmiddellijk het record van Opportunity over. De prestaties van de beide Marswagentjes zijn hoe dan ook opmerkelijk. Toen zij bijna zeven jaar geleden werden gelanceerd, stond een missie van 90 dagen op het programma. En de verdere vooruitzichten zijn, zeker wat Opportunity betreft, niet slecht. De winter op het zuidelijk halfrond van Mars is over zijn hoogtepunt heen, waardoor de stroomopbrengst van hun zonnepanelen weer zal toenemen.
Meer informatie:
NASA's Mars Rovers Set Surface Longevity Record

13 mei 2010
Water en andere vluchtige stoffen zaten grotendeels al vanaf het begin in de aarde en zijn maar voor een klein deel afkomstig van latere komeetinslagen. Dat is de conclusie van een internationaal onderzoek, waarvan de resultaten vrijdag in Science zijn gepubliceerd. De onderzoekers hebben gekeken naar de samenstelling van verschillende atomaire vormen van het element zilver in aardse gesteenten. Daaruit hebben ze een draaiboek samengesteld van de vroege ontstaansgeschiedenis van onze planeet. Volgens dat draaiboek bevatte het materiaal dat de aarde onmiddellijk na het ontstaan van ons zonnestelsel (4,568 miljard jaar geleden) verzamelde, weinig vluchtige stoffen. Die laatste kwamen er pas na 26 miljoen jaar bij, mogelijk op het moment dat een object ter grootte van de planeet Mars in botsing kwam met de oeraarde. Dat object leverde een aanzienlijke voorraad water af op onze planeet. Bovendien werd bij de botsing veel materie de ruimte in geblazen, die later weer samenklonterde tot onze maan.
Meer informatie:
Silver Tells a Volatile Story of Earth's Origin

11 mei 2010
Meer dan 37 jaar nadat de laatste mensen op de maan liepen, roepen NASA-wetenschappers de hulp in van het grote publiek bij de verkenning van de maan. Daar komt geen raket of ruimtepak aan te pas. Het enige wat je nodig hebt, is een computer met internetverbinding. Op de nieuwe interactieve website Moon Zoo toont NASA nieuwe, detailrijke beelden van kleine stukjes maanoppervlak, die gemaakt zijn met de camera van de Lunar Reconnaissance Orbiter. Na inschrijving kan iedereen helpen met het interpreteren van de talrijke opnamen. Er moet een inventarisatie worden gemaakt van alle kraters vanaf een bepaalde grootte, en ook andersoortige bijzonderheden op de beelden kunnen met een muisklik worden aangegeven. De kratertellingen worden gebruikt om een schatting te maken van de ouderdom van de verschillende stukjes maanoppervlak. Ook zijn de wetenschappers benieuwd naar de aantallen 'verse' maankraters.
Meer informatie:
NASA Invites Public To Take Virtual Walk On Moon
Moon Zoo

3 mei 2010
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA overweegt om een toekomstige onbemande missie naar de planeet Mars in drie delen op te splitsen. Dat zou de hoge kosten ervan over een langere periode uitsmeren en het onder druk staande jaarbudget van NASA enigszins ontlasten. De betreffende missie heeft tot doel om bodemmonsters van Mars te verzamelen en naar de aarde te brengen. In de oorspronkelijke opzet zouden alle onderdelen van de missie omstreeks 2018 in één keer naar de planeet worden gestuurd. Maar nu wordt erover gedacht om met tussenpozen van enkele jaren drie kleinere ruimtevaartuigen te lanceren. De eerste zou een mobiele robot op Mars neerzetten, die de gewenste bodemmonsters verzamelt. Vervolgens zou een landingsmodule naar de planeet worden gestuurd, om de bodemmonsters op te pikken en in een baan om de planeet te slingeren. Ten slotte zou een ruimtesonde de betreffende capsule ophalen en voor onderzoek naar de aarde brengen.
Meer informatie:
NASA may stretch out Mars missions to save money

26 april 2010
Amerikaanse wetenschappers hebben een laserreflector op de maan weten op te sporen die al sinds 1971 zoek was. De reflector van Franse makelij maakt deel uit van het onbemande Sovjet-maanwagentje Loenochod 1, dat in november 1970 op de maan landde. Sinds 1971 was het niet meer gelukt om de reflector terug te vinden. Ook de afgelopen twee jaar is nog verscheidene malen tevergeefs naar de reflector gezocht. De doorbraak volgde echter pas vorige maand, toen op gedetailleerde maanfoto's van de Lunar Reconnaissance Orbiter het kleine stipje van de Loenochod 1 werd opgemerkt. Naast die van de Loenochod 1 zijn er nog vier laserreflectors op de maan. Ze worden gebruikt om de baanbeweging van de maan tot op de millimeter nauwkeurig te kunnen volgen. Daartoe worden vanaf de aarde pulsen laserlicht naar de maan gezonden, waarna de zwakke reflecties worden opgevangen. Hoe meer reflectors op de maan beschikbaar zijn, des te nauwkeuriger kan de maanbaan worden vastgesteld. De metingen worden onder meer gebruikt om meer te weten te komen over de eventuele vloeibare kern van de maan en over mogelijke afwijkingen van de zwaartekrachtswet van Einstein. Op 22 april zijn vanaf een sterrenwacht in New Mexico (VS) de eerste pulsen laserlicht naar de teruggevonden reflector gestuurd. Het gereflecteerde signaal bleek verrassend helder.
Meer informatie:
UC San Diego Physicists Locate Long Lost Soviet Reflector on Moon
NASA's LRO Team Helps Track Laser Signals to Russian Rover Mirror

15 april 2010
Donker stof op de maan vormt een steeds groter wordend probleem voor een laser-experiment dat veertig jaar geleden van start ging. Apollo-astronauten plaatsten toen laser-reflectoren op de maan. Vanaf aarde wordt een laserstraal op zo'n reflector gericht. De reflectie van de laserpulsen wordt een paar seconden later weer op aarde ontvangen, en uit de reistijd van het signaal kan heel nauwkeurig de afstand tot de maan worden berekend. Het laser-exeriment ondervindt echter steeds meer hinder van maanstof. Althans, volgens Tom Murphy van de Universiteit van Californië in San Diego is dat de oorzaak van het feit dat het opgevangen signaal langzaam maar zeker steeds zwakker wordt. Onder ideale omstandigheden wordt al niet meer dan één op de honderd biljard uitgezonden fotonen opgevangen, maar in de loop van de tijd is de laserreflectie nog eens tien keer zo zwak geworden. Het probleem wordt niet zozeer veroorzaakt door de absorptie van het stof, aldus Murphy in een artikel in het vakblad Icarus , maar doordat de laserreflectoren als gevolg van stofdeeltjes ongelijkmatig worden opgewarmd door de zon. Dat zou ook verklaren waarom het verzwakkingseffect rond volle maan het sterkst is.
Achtergrondverhaal over het stof-probleem
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

12 april 2010
Op Mars komt vloeibaar water voor, en in sommige kraters op de maan bevinden zich ijslagen van een paar meter dik. Dat valt te lezen in het laatste nummer van het vakblad Geophysical Research Leters van de American Geophysical Union. Met de HiRISE-camera aan boord van de Amerikaanse Mars Reconnaissance Orbiter zijn foto's gemaakt van een zogeheten gully in een duinenveld bij de krater Russell op Mars. Gullies - 'geulen' - zijn smalle, donkere sporen op bergwanden en kraterhellingen, die vermoedelijk zijn ontstaan door stromend water. Uit de foto's blijkt dat één zo'n geul in 2007 vijftig meter langer is geworden, en in 2008 ruim honderd meter. Dat wijst erop dat er af en toe nog steeds kleine hoeveelheden water vrijkomen. Radarmetingen van de Indiase maanverkenner Chandrayaan-1 hebben het bestaan van ijs aan het licht gebracht op de bodems van enkele diepe, permanent beschaduwde kraters in de omgeving van de noordpool van de maan. Uit de radarwaarnemingen blijkt dat de ijslagen in sommige gevallen twee à drie meter dik zijn.
Meer informatie:
Liquid water on Mars, thick ice on the moon
GRL-artikel over water op Mars
GRL-artikel over ijs op de maan
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

12 april 2010
Voor het eerst zijn er directe metingen verricht aan de versnelling van elektrisch geladen deeltjes in de magnetosfeer van de aarde. Die deeltjes - voornamelijk afzonderlijke elektronen en waterstofkernen - komen met hoge energie in de aardse dampkring terecht, waar ze in de buurt van de magnetische polen spectaculair poollicht veroorzaken. Wetenschappers wisten al dat de deeltjes tot deze extreme energieën versneld worden in de aardse magnetosfeer - het gebied rondom onze planeet dat onder invloed staat van het aardse magneetveld. De Europees-Amerikaanse Cluster-satellieten hebben nu voor het eerst directe metingen verricht aan dat versnellingsproces, dat zich op ongeveer vijftigduizend kilometer afstand van de aarde afspeelt. De vier identieke Cluster-satellieten draaien in verschillende banen om de aarde en doen metingen aan geladen deeltjes en elektrische en magnetische velden. Samen leveren ze een mooi driedimensionaal beeld op van de magnetosfeer. De nieuwe resultaten, die hopelijk een beter inzicht in het ontstaan van poollicht verschaffen, worden vandaag gepresenteerd op de National Astronomy Meeting 2010 van de Royal Astronomical Society in Glasgow.
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

8 april 2010
Helemaal zeker is het nog niet, maar er zijn sterke aanwijzingen gevonden dat de planeet Venus nog steeds vulkanisch actief is. Dat schrijven wetenschappers die de planeet onderzocht hebben met de Venus Express in het tijdschrift Science (9 april). Deze Europese ruimtesonde draait sinds 11 april 2006 om Venus. Een van de instrumenten van deze ruimtesonde kan op infrarode golflengten door het dikke wolkendek van de planeet heen kijken. Daarbij zijn negen gebieden ontdekt die een beetje heter zijn dan de rest van het helse Venusoppervlak. Deze nauwelijks verweerde gebieden kunnen zijn ontstaan door lava die hooguit enkele miljoenen jaren geleden - en mogelijk nog veel recenter dan dat - over het planeetoppervlak is gestroomd. Verdere analyse moet uitwijzen of de kleine temperatuurverschillen inderdaad een vulkanische oorsprong hebben.
Meer informatie:
Indications Of Volcanic Activity On Venus
NASA-Funded Research Suggests Venus is Geologically Alive
New evidence for recent volcanism on Venus

7 april 2010
Het lawineseizoen op Mars is in volle gang. In 2008 werd zo'n lawine voor het eerst gefotografeerd met de HiRISE-camera van de Mars Reconnaissance Orbiter. Dat gebeurde bij toeval, maar nu, precies een Marsjaar later, houden Marsonderzoekers de steile kliffen rond de Noordpool van de planeet scherp in de gaten. En met succes: in januari zijn al verschillende lawines waargenomen. Zo stortte op 27 januari een heel pakket kooldioxide-ijs van een 700 meter hoge ijsklif af. Dat resulteerde in spectaculaire stofwolken van tientallen meters hoog. De lawines ontstaan als de lente is aangebroken op het noordelijk halfrond van Mars, en de eerste zonnestralen de steile ijskliffen rond de Noordpool opwarmen. Op basis van de waarnemingen van dit jaar concluderen de onderzoekers dat de meeste lawines halverwege de lente optreden. Het lijkt een jaarlijks terugkerend verschijnsel.
Meer informatie:
Avalanche Clouds (HiRISE)

5 april 2010
Het staat vast dat de activiteit van de zon van invloed is op de temperatuur op aarde. Dat bleek vooral tijdens het zogeheten Maunder-minimum van 1645 tot 1715, die tot de zogeheten Kleine IJstijd leidde. Omdat de zon nu ook al enkele jaren weinig magnetische activiteit vertoont, meenden sommige wetenschappers dat dit wel eens de opmaat tot een nieuwe koude periode zou kunnen zijn. Maar berekeningen door onderzoekers van de universiteit van Potsdam (Duitsland) ontkrachten deze hypothese. Volgens de Duitse wetenschappers zou de afkoeling ten gevolge van een geringe zonneactiviteit tot 2100 niet meer dan 0,3 graden Celsius bedragen. Dat is veel minder dan de temperatuurstijging die van het door de mens versterkte broeikaseffect wordt verwacht. Bovendien zou die afkoeling slechts tijdelijk zijn: perioden van geringe zonneactiviteit duren voor zover bekend hooguit enkele tientallen jaren.
Meer informatie:
Prolonged low solar activity will not offset global warming

5 april 2010
Nieuwe waarnemingen hebben het bestaan van een miniatuur magnetosfeer op de maan aangetoond. Anders dan de aarde heeft de maan geen globaal magnetisch veld en daardoor ook geen allesomvattende magnetosfeer. Wel zijn er her en der kleine magnetische gebieden die eigen 'minimagnetosferen' kunnen creëren, die sterk genoeg zijn om de geladen deeltjes van de zonnewind af te weren. Een internationaal team van wetenschappers heeft nu voor het eerst zo'n minimagnetosfeer waargenomen. Daarbij maakten zij gebruik van een instrument aan boord van de Indiase maansonde Chandrayaan-1. Daarmee werden de neutrale waterstofatomen gedetecteerd die van het maanoppervlak terugkaatsen als dit door protonen van de zon wordt getroffen. Bij één zo'n sterk magnetisch gebied op de maan was het aantal teruggekaatste waterstofatomen geringer dan in de omgeving. Dat wijst erop dat de zonnewind hier werd tegengehouden. De minimagnetosfeer was op het moment van de waarneming ongeveer 360 kilometer groot.
Meer informatie:
Researchers observe Moon's minimagnetosphere for the first tim;

2 april 2010
Onderzoekers van de universiteit van Kopenhagen en Stanford University denken een verklaring te hebben gevonden voor een raadsel waar wetenschappers al lang mee worstelen: de paradox van de zwakke zon. Begin jaren zeventig stelden de astronomen Carl Sagan en George Mullen vast dat het klimaat van de aarde sinds haar ontstaan, vierenhalf miljard jaar geleden, betrekkelijk constant is gebleven. En dat terwijl de straling van de zon met ruim een kwart is toegenomen. Er zijn geen aanwijzingen dat de aarde vroeg in haar bestaan geheel met ijs was bedekt. Tot voor kort werd de verklaring daarvoor gezocht bij het broeikasgas CO2, maar volgens de Deense en Amerikaanse wetenschappers is er nooit voldoende CO2 in de atmosfeer geweest om de jonge aarde voldoende op te warmen. Dat blijkt uit onderzoek van oude gesteenten op Groenland. De verklaring voor de 'ontbrekende ijstijd' moet dus elders worden gezocht. Volgens de onderzoekers is de oorzaak een combinatie geweest van wolkenschaarste en het feit dat de aarde grotendeels met water bedekt was. Hierdoor kon de relatief zwakke straling van de jonge zon de oceanen ongehinderd bereiken en opwarmen. Dat daarbij weinig wolkenvorming optrad zou te danken zijn aan het feit dat er nog geen algen bestonden. Deze eencellige organismen zijn nu een belangrijke producent van zwavel, dat een cruciale rol speelt bij het ontstaan van wolkendruppeltjes. Als er in de begintijd van de aarde al algen hadden geleefd, zou de bewolking die zij veroorzaakten een groot deel van de zonnestraling hebben weerkaatst. En dan zou onze planeet lange tijd een stijf bevroren ijsbal zijn geweest.
Meer informatie:
Researcher unravels one of science's great mysteries

31 maart 2010
Met de gevoelige HiRISE-camera aan boord van de Amerikaanse planeetverkenner Mars Reconnaissance Orbiter zijn de eerste acht opnamen gemaakt van gebiedjes op de planeet Mars die zijn uitgekozen door het grote publiek. Eerder dit jaar ontving de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA ongeveer duizend suggesties van websitebezoekers, in het kader van het programma HiWish. In de toekomst zullen meer gebiedjes op Mars gedetailleerd in beeld worden gebracht die door het grote publiek zijn uitgekozen. Ook bij eerdere Marsverkenners (Mars Global Surveyor en Mars Odyssey) zijn dergelijke publieksprogramma's uitgevoerd. HiRISE is de gevoeligste camera die ooit in een baan rond Mars is gebracht. Sinds 2006 zijn ongeveer dertienduizend opnamen gemaakt, waarbij extreem langgerekte, smalle stroken van het Marsoppervlak zijn vastgelegd, maar in totaal is slechts ongeveer één procent van de planeet op deze manier gedetailleerd waargenomen.
Meer informatie:
NASA Mars Spacecraft Snaps Photos Chosen by Public
De eerste acht Marsfoto's die gemaakt zijn in het kader van het HiWish-programma
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 maart 2010
De afgelopen weken heeft het Marswagentje Opportunity de omgeving van de 10 meter kleine en zeer jonge inslagkrater Concepción onderzocht. Van grote hoogte lijkt het of bij de inslag die deze krater veroorzaakte donker materiaal straalsgewijs is verspreid. Opportunity heeft vastgesteld dat het opgeworpen gesteente dezelfde samenstelling heeft als het bodemmateriaal dat het Marswagentje op tal van andere plekken op Mars heeft aangetroffen. Het betreft zachte, zwavelrijke zandsteen met hardere, donkere insluitsels. Deze ijzerrijke bolletjes ter grootte van peperkorrels worden ook wel 'bosbessen' genoemd. Het materiaal waarmee het bodemgesteente in de omgeving van Concepción is bedekt, bestaat zeker voor een deel uit dicht samengepakte 'bosbessen'. Het is voor het eerst dat Opportunity deze bolletjes in zulke grote concentraties heeft aangetroffen. Of er een direct verband bestaat tussen deze concentraties en het ontstaan van de inslagkrater is nog onduidelijk. Maar het is denkbaar dat de zandsteen ter plaatse door de inslag gedeeltelijk is gesmolten, onder achterlating van de bosbessen, die tegen hogere temperaturen bestand zijn. De bolletjes zijn overigens niet verantwoordelijk voor de donkere tint van de 'stralen' rond de inslagkrater. Deze blijken het gevolg te zijn van de schaduwwerking van de overal verspreide brokken zandsteen.
Meer informatie:
Mars Rover Examines Odd Material at Small, Young Crater

23 maart 2010
Het Amerikaanse Marswagentje Opportunity, dat al meer dan zes jaar op de planeet Mars rondrijdt, heeft er een kunstje bijgeleerd. Deze winter is hij van nieuwe software voorzien die hem in staat stelt om zelf te beslissen welke steen interessant genoeg lijkt voor nader onderzoek. Daarbij wordt vooral gelet op kenmerken zoals vorm en kleur. Het nieuwe systeem, AEGIS geheten, maakt gebruik van de groothoekbeelden die de navigatiecamera van Opportunity maakt. Voorheen werden die beelden eerst naar de aarde gezonden, zodat de vluchtleiding interessante onderzoeksobjecten kon aanwijzen. Daarbij ging soms zoveel tijd verloren, dat er van daadwerkelijk onderzoek maar weinig terechtkwam. Inmiddels heeft Opportunity zijn eerste onderzoeksobject gekozen: een grote, donkere steen ter grootte van een rugbybal. De verwachting is dat dit autonome systeem ook bij toekomstige Marsmissies zal worden ingezet.
Meer informatie:
NASA Mars Rover Getting Smarter as it Gets Older

15 maart 2010
Tijdens een dichte nadering op 7 maart jl. heeft de Europese ruimtesonde Mars Express gedetailleerde opnamen gemaakt van het oppervlak van de kleine Marsmaan Phobos. Daarop zijn onder meer de mogelijke landingsplaatsen van de toekomstige ruimtemissie Phobos-Grunt te zien. De Mars Express is momenteel de enige ruimtesonde die dicht in de buurt van het slechts enkele tientallen kilometers grote Marsmaantje kan komen. Phobos-Grunt is een Russische missie, die in 2011 van start moet gaan. Geprobeerd zal worden om een bodemmonster van de Marsmaan te verzamelen en deze naar de aarde terug te brengen. Het mogelijke landingsgebied van de Phobos-Grunt bevindt zich op het 'halfrond' dat altijd van de planeet Mars afgekeerd is.
Meer informatie:
Phobos flyby images

4 maart 2010
De lange, wijdvertakte Ascraeus-geul, die in het grootste vulkanische gebied op Mars meandert, is waarschijnlijk niet het gevolg van watererosie. Sommige onderzoekers meenden dat deze structuur kon zijn ontstaan in de tijd dat er nog veel vloeibaar water was op Mars. Maar nauwkeurige analyse van delen van de 'rivierbedding' die nog niet goed bestudeerd waren, lijkt er nu op te wijzen dat deze door stromende lava is uitgesleten. Omdat de vloeistof die het Ascraeus-geulenstelsel heeft gevormd allang verdwenen is, is het niet eenvoudig om te achterhalen wat zich hier precies heeft afgespeeld. Sommige kenmerken van het stelsel lijken sprekend op die van een drooggevallen rivier. Maar nu is ontdekt dat delen ervan 'overdekt' zijn, precies zoals dat bij lavabuizen het geval is. Deze en andere kenmerken wijzen er sterk op dat de erosie niet door water, maar door snel stromende lava is veroorzaakt.
Meer informatie:
Lava likely made river-like channel on Mars

4 maart 2010
Op woensdag 3 maart naderde de Europese ruimtesonde Mars Express het slechts enkele tientallen kilometers grote Marsmaantje Phobos tot op 67 kilometer. Deze scheervlucht is aangegrepen om meer te weten te komen over het inwendige van dit object. Uit eerder onderzoek is gebleken dat Phobos geen massief brok gesteente kan zijn: hij is voor 25 tot 35 procent poreus. Dat doet vermoeden dat dit maantje een tamelijk losse samenklontering van puin is. Het wordt denkbaar geacht dat er vrij grote lege holten in zijn inwendige zitten. Of dat inderdaad zo is, zal moeten blijken uit analyse van de radiosignalen die Mars Express naar de aarde zond. In verband met dit onderzoek waren alle wetenschappelijke instrumenten van de ruimtesonde uitgezet. Er zijn bij deze dichte nadering van Phobos dus geen foto's gemaakt. Die schade wordt bij volgende dichte naderingen, later deze maand, ingehaald.
Meer informatie:
Phobos flyby success
Mars Express Blog

4 maart 2010
Het magnetische veld dat onze planeet tegen de energierijke zonnewind en zonnestraling beschermt, is volgens Amerikaanse wetenschappers waarschijnlijk al bijna 3,5 miljard jaar geleden ontstaan. Dat is 200 miljoen jaar eerder dan tot nog toe kon worden aangetoond (Science, 5 maart). De onderzoekers baseren deze conclusie op onderzoek van zeer oude stollingsgesteenten uit Zuid-Afrika. Deze gesteenten bevatten kwartskristalletjes met minuscule magnetische insluitsels die, als een soort kleine kompasjes, gegevens over het vroegere aardmagnetische veld hebben vastgelegd. Uit een zorgvuldige analyse van deze gegevens blijkt dat de aarde destijds was voorzien van een magnetisch veld dat ongeveer half zo sterk was als het huidige. Ondanks de geringere veldsterkte zou het magnetische veld krachtig genoeg zijn geweest om het opkomende leven op aarde tegen de ergste gevolgen van zonnewind en -straling te beschermen. Bovendien zou het magnetische veld het verlies van water(stof) uit de aardatmosfeer hebben geremd.
Meer informatie:
Oldest measurement of Earth's magnetic field reveals battle between sun and Earth for our atmosphere

3 maart 2010
De Mars Reconnaissance Orbiter, die sinds maart 2006 om de planeet Mars cirkelt, heeft een bijzondere mijlpaal bereikt. In vier jaar tijd heeft de ruimtesonde 100 terabits (100.000 gigabits) aan gegevens naar de aarde gezonden. Dat staat gelijk aan 35 uur hoge kwaliteit videobeelden en is meer dan drie keer zo veel als alle andere ruimtemissies naar planeten in ons zonnestelsel bij elkaar. De Mars Reconnaissance Orbiter is uitgerust met een drie meter grote schotelantenne, die gegevens met een snelheid van 6 megabits per seconde naar de aarde kan zenden. Zijn wetenschappelijke instrumentarium bestaat uit drie camera's, een spectrometer, een radar en een radiometer voor atmosfeeronderzoek. Daarmee is nu ongeveer de helft van de planeet Mars nauwkeurig onderzocht.
Meer informatie:
NASA Mars Orbiter Speeds Past Data Milestone

2 maart 2010
Uitgebreid radaronderzoek van het noordelijk halfrond van Mars heeft nog eens bevestigd dat er op veel plaatsen dikke ijspakketten onder het oppervlak liggen. Het onderzoek, uitgevoerd door de Mars Reconnaissance Orbiter, richtte zich op het heuvelachtige gebied Deuteronilus Mensae, ongeveer halverwege de evenaar en de noordpool van Mars. Daar blijken de ijsafzettingen zich over honderden kilometers uit te strekken. De ijsafzettingen, die plaatselijk een kilometer dik zijn, liggen met name langs steile rotswanden, waar ze door omlaag gevallen puin tegen verdamping worden beschermd. Volgens de onderzoekers is het waarschijnlijk dat het hele gebied ooit onder een dikke laag ijs heeft gelegen, en dat het ondergrondse ijs daar het restant van is.
Meer informatie:
Radar Map of Buried Martian Ice Adds to Climate Record

1 maart 2010
Een Amerikaans radarinstrument aan boord van de Indiase maansonde Chandrayaan-1 heeft ijsafzettingen ontdekt rond de noordpool van de maan. In enkele tientallen betrekkelijk kleine kraters zijn de kenmerkende radarkenmerken van bevroren water waargenomen. De hoeveelheden variëren van krater tot krater, maar alles bij elkaar zou het gaan om 600 miljoen ton water. Ook eerder zijn al aanwijzingen gevonden voor de aanwezigheid van water op de maan. Zo is met een ander instrument van de Chandrayaan-1 vastgesteld dat er watermoleculen zitten in de bovenste paar millimeter van het maanoppervlak. En ook in diepe kraters rond de zuidpool van de maan zijn ijsafzettingen ontdekt.
Meer informatie:
NASA Radar Finds Ice Deposits at Moon's North Pole

1 maart 2010
De zeer zware aardbeving die zich afgelopen weekend in Chili afspeelde, heeft kleine, maar meetbare gevolgen voor de draaiing van de aarde. Voorlopige berekeningen door wetenschappers van het Jet Propulsion Laboratory in Californië laten zien dat door het natuurgeweld de lengte van een dag op aarde met ongeveer 1,26 microseconde is afgenomen. (Een microseconde is een miljoenste van een seconde.) Ook de stand van de zogeheten figuuras van de aarde - de centrale lijn van de massaverdeling van onze planeet - is veranderd. Berekeningen laten zien dat de uiteinden daarvan 8 centimeter zijn opgeschoven. (De figuuras valt niet exact samen met de noord-zuidas, maar de afwijking is klein: slechts een meter of tien.) Hoewel de aardbeving in Chili veel minder hevig was dan die bij Sumatra in 2004, zijn de gevolgen ervan groter. Dat komt deels door de ligging van het epicentrum (verder van de evenaar) en deels door het feit dat de breuk waarlangs de aardplaat bij Chili is verschoven steiler is dan die bij Sumatra. Hierdoor is de verplaatsing van aardmassa in de verticale richting relatief groot.
Meer informatie:
Chilean Quake May Have Shortened Earth Days

16 februari 2010
Vanaf 16 februari brengt de Europese ruimtesonde Mars Express weer een aantal bezoekjes aan Phobos, het grootste maantje van de planeet Mars. De waarnemingscampagne zal op 3 maart zijn hoogtepunt bereiken: op die dag wordt Phobos tot op slechts 50 kilometer genaderd. De laatste nadering is op 26 maart. De nabije verkenning van de Marsmaan is mogelijk geworden door een baancorrectie van Mars Express die in 2009 plaatsvond. Het hoofddoel van die correctie was overigens om ervoor te zorgen dat de ruimtesonde bij zijn dichtste nadering van Mars niet steeds tegen de donkere nachtzijde van de planeet aan zou kijken. De dichtste nadering van Phobos op 3 maart zal worden aangegrepen om het zwaartekrachtsveld van het slechts enkele tientallen kilometers grote maantje te onderzoeken. Daarbij zal met name worden gelet op eventuele dichtheidsverschillen in zijn inwendige. Vermoed wordt namelijk dat Phobos geen massief object is, en dat er holtes in zijn gesteente zitten.
Meer informatie:
Phobos flyby season starts again
Mars Express blog

11 februari 2010
Rond de centrale bergpiek van de 150 kilometer grote Marskrater Gale heeft zich een enorme hoeveelheid puin verzameld die een gelaagde structuur vertoont. Het onderzoek van deze puinophoping maakt veel duidelijk over de grote klimaatveranderingen die zich miljarden jaren geleden op Mars hebben afgespeeld. Amerikaanse geologen hebben vastgesteld dat onderop de 'stapel' gesteenten, die zich in de loop van ongeveer twee miljard jaar hebben gevormd, lagen met kleimineralen liggen - mineralen die zich alleen onder natte omstandigheden vormen. Hoger gelegen lagen bevatten daarnaast ook sulfaten: ook die hebben een natte oorsprong, maar afzetting vindt pas plaats als het water waarin ze gevormd zijn verdampt. Nog hogere lagen in de puinberg blijken alleen sulfaten te bevatten en bovenaan zijn geen water-gerelateerde mineralen meer te vinden. Deze volgorde van lagen bevestigt de resultaten van onderzoek elders op Mars. Maar de Gale-krater is tot nog toe de enige plek waar één opstapeling van gesteenten het complete verhaal vertelt. De krater is dan ook een van de mogelijke landingsplaatsen van de mobiele onderzoeksrobot Curiosity van de Mars Science Laboratory, die in 2011 wordt gelanceerd.
Meer informatie:
Layers in a Mars Crater Record a History of Changes

26 januari 2010
Het Amerikaanse Marswagentje Spirit blijft staan waar hij staat. NASA heeft besloten om geen verdere pogingen te doen om de mobiele onderzoeksrobot uit zijn benarde toestand te bevrijden. Tien maanden geleden zakten de wielen van Spirit door de dunne harde oppervlaktekorst, waardoor hij vast kwam te zitten in het losse zand dat daaronder ligt. De beslissing om de mobiliteit van Spirit definitief op te offeren, is ingegeven door de naderende winter ter plaatse. Doordat de zon steeds lager aan de hemel komt te staan, daalt de opbrengst van Spirits zonnepanelen. Besloten is nu om de resterende manoeuvreerbaarheid te gebruiken om het Marswagentje een wat gunstigere positie te geven. Nu hellen zijn zonnepanelen een beetje naar het zuiden, terwijl de zon in het noorden staat. Dat kan enigszins worden verholpen door Spirit een klein stukje achteruit te laten rijden, zodat zijn achterkant een beetje omhoog komt. Dat is wel nodig ook, want nu is de stroomopbrengst te gering om de communicatie met Spirit tijdens de winter in stand te houden. Een en ander betekent overigens niet dat het Marswagentje geen onderzoek meer zal kunnen doen. Vanuit zijn vaste positie kan Spirit onder meer de kleine schommelingen in de rotatie van Mars gaan meten, wat informatie oplevert over het diepe inwendige van de planeet. En de nog steeds werkzame robotarm blijft bodemonderzoek doen.
Meer informatie:
NASA's Mars Rover Spirit Starts A New Chapter In Red Planet Scientific Studies

21 januari 2010
Het Marswagentje Opportunity heeft de afgelopen twee maanden onderzoek verricht aan een bijzonder brok gesteente. 'Marquette Island', zoals de donkere steen ter grootte van een basketbal is gedoopt, kan meer inzicht geven in de samenstelling van het inwendige van de planeet Mars. Marquette Island wijkt duidelijk af van de tientallen stenen en meteorieten die Opportunity eerder bekeken heeft. Hij bestaat uit grofkorrelig basaltgesteente, en is dus van vulkanische oorsprong. En zijn grofkorreligheid wijst erop dat hij uit voorheen gesmolten gesteente bestaat dat langzaam is afgekoeld, waardoor zich kristallen konden vormen. Volgens de onderzoekers moet dit gesteente oorspronkelijk diep in de korst van Mars hebben gezeten: oppervlaktegesteente koelt namelijk sneller af en is fijner van textuur.
Meer informatie:
Rover Gives Nasa An "Opportunity" To View Interior Of Mars

21 januari 2010
Uit een nieuwe NASA-analyse van de oppervlaktetemperaturen op aarde blijkt dat het afgelopen jaar tot de warmste jaren sinds 1880 moet worden gerekend. Op het zuidelijk halfrond was 2009 zelfs het warmste jaar waar temperatuurgegevens over bekend zijn. Nadat de temperaturen in 2008 een beetje werden getemperd door de verkoelende oceaanstroming La Niña, bereikte het kwik in 2009 weer vrijwel dezelfde gemiddelde waarde als in 1998, 2002, 2003, 2006 en 2007. Alleen het jaar 2005 was - gemiddeld gesproken - nog een fractie warmer. Al met al was het eerste decennium van de 21ste eeuw daarmee het warmste decennium sinds 1880, het moment waarop de eerste betrouwbare temperatuurmetingen werden gedaan. De afgelopen dertig jaar loopt de oppervlaktetemperatuur gemiddeld over de aarde op met ongeveer 0,2 graad per decennium. Wat de oorzaak ook moge zijn: de totale stijging sinds 1880 bedraagt 0,8 graad.
Meer informatie:
NASA Research Finds Last Decade Was Warmest On Record, 2009 One Of Warmest Years
Goddard Institute for Space Studies

20 januari 2010
Binnenkort zal HiRise, de meest geavanceerde camera aan boord van de Mars Reconnaissance Orbiter (MRO), foto's maken van gebieden die door het publiek zijn aangewezen. Sinds zijn aankomst bij Mars heeft de MRO bijna 13.000 opnamen gemaakt, maar alles bij elkaar is daarbij nog geen procent van het planeetoppervlak gedetailleerd vastgelegd. Wetenschappers hebben nog duizenden gebieden op hun verlanglijstje staan, die zullen worden gefotografeerd zodra de MRO daar de kans toe krijgt. Nieuwe ideeën zijn altijd welkom: vandaar het HiWish-initiatief. Op de HiWish-website kan iedereen een gebiedje op Mars aanwijzen dat nader onderzoek verdient. Daarbij moet echter wel een motivatie worden gegeven. Bovendien moet het voorstel passen in één van de achttien wetenschappelijke thema's waar het camerateam van de MRO zich mee bezighoudt. Tot de thema's behoren inslagprocessen, seizoenseffecten en (vroegere) vulkanische activiteit.
Meer informatie:
Public Invited To Pick Pixels on Mars
HiWish

11 januari 2010
Vanaf maandag 18 januari gaat de Amerikaanse ruimtesonde Mars Odyssey luisteren naar mogelijke zwakke signalen van de Marslander Phoenix, die sinds 2008 in het noordpoolgebied van de planeet Mars staat. Meer uit nieuwsgierigheid dan wat anders, want de elektronica van Phoenix is eigenlijk niet berekend op de extreem lage temperaturen van de zojuist afgelopen winter. In het extreem onwaarschijnlijke geval dat Phoenix de Marswinter heeft doorstaan, zal hij een vast ritueel volgen. Zodra zijn zonnepanelen voldoende energie leveren, zal hij regelmatig contact proberen te leggen met een van de ruimtesondes die om Mars draaien. Odyssey zal de komende maanden verschillende malen op een hoogte van enkele honderden kilometers het landingsgebied van Phoenix passeren en is in principe in staat om de signalen van de Marslander op te vangen. Als dat wonder zich inderdaad voltrekt, zal Odyssey informatie over de toestand van Phoenix proberen te verzamelen.
Meer informatie:
NASA to Check for Unlikely Winter Survival of Mars Lander

4 januari 2010
Volgens Britse onderzoekers zijn er op de planeet Mars nog veel later met water gevulde meren geweest dan tot nog toe werd aangenomen. Dat blijkt uit spectaculaire opnamen die door de Mars Reconnaissance Orbiter zijn gemaakt. Aan de warme, natte periode van Mars zou ongeveer 3,8 miljard jaar geleden een einde zijn gekomen, toen de planeet vrijwel zijn gehele atmosfeer kwijtraakte. Uit recente opnamen van het Marsoppervlak blijkt echter dat er ook later nog warmere perioden zijn geweest. Tellingen van de aantallen inslagkraters in het 'merengebied' rond de evenaar van de planeet duiden er namelijk op dat de opgedroogde meren daar ongeveer drie miljard jaar geleden zijn gevormd. Volgens de onderzoekers zouden de latere opwarmingen het resultaat kunnen zijn van vulkanische activiteit, meteorietinslagen of kleine veranderingen in de baanbeweging van Mars. Hierdoor zou de atmosfeer tijdelijk weer dichter zijn geworden en genoeg zonnewarmte hebben vastgehouden om het oppervlakte-ijs plaatselijk te laten smelten.
Meer informatie:
Spectacular Mars images reveal evidence of ancient lakes

31 december 2009
Het nog steeds in het zand verstrikt geraakte Marswagentje Spirit staat een moeilijke tijd te wachten. Op 3 januari is het precies zes jaar geleden dat Spirit een geslaagde landing op Mars maakte. Dat was het begin van een succesvol onderzoeksprogramma, dat pas negen maanden geleden met een eerste grote tegenslag te kampen kreeg. Toen zakte Spirit bijna letterlijk door het ijs, of beter gezegd: door een dunne, harde korst waaronder los zand schuilging. De afgelopen weken zijn verwoede pogingen ondernomen om het Marswagentje uit zijn benarde situatie te bevrijden - tot nog toe tevergeefs. En de tijd dringt: de winter staat voor de deur en de zon komt steeds lager aan Spirits hemel te staan. Hierdoor neemt de hoeveelheid stroom die zijn zonnepanelen produceren sterk af. Zó sterk zelfs, dat gevreesd wordt dat er straks niet meer genoeg elektriciteit is voor de cruciale verwarming van de mobiele robot. Als Spirit niet alsnog ontsnapt, zal een manier moeten worden gevonden om hem zodanig te kantelen dat zijn zonnepanelen meer op de zon zijn gericht. Desnoods zal worden geprobeerd om de wielen aan de noordkant dieper in het Marszand te laten wegzakken. Dan kan Spirit de lange Marswinter misschien nog net doorstaan, en vanuit zijn parkeerstand nog wat nuttig onderzoek doen.
Meer informatie:
NASA's Mars Rover Has Uncertain Future As Sixth Anniversary Nears

29 december 2009
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA heeft drie kandidaten geselecteerd voor een onbemande ruimtemissie die uiterlijk in 2018 van start moet gaan. De drie finalisten zijn ruimteverkenners die respectievelijk de planeet Venus, een 'aardscherende' planetoïde en het zuidpoolgebied van de maan zouden onderzoeken. Welke van de drie het wordt, zal de komende anderhalf jaar worden bekeken. De missie, die deel uitmaakt van het 'New Frontiers'-programma, mag niet meer dan 650 miljoen dollar kosten. De voorgestelde missie naar Venus, SAGE geheten, omvat een sonde die in de dichte atmosfeer van de planeet afdaalt en ten slotte een zachte landing op het oppervlak maakt. De missie Osiris-Rex moet bodemmonsters verzamelen van een planetoïde die relatief dicht in de buurt van de aarde komt, om meer te weten te komen over de structuur van deze kleine hemellichamen die een potentiële bedreiging voor de aarde vormen. MoonRise zou een landing maken in een groot inslagbekken aan de zuidpool van de maan, en ongeveer een kilo bodemmonsters verzamelen. De missie die uiteindelijk wordt gekozen, is de derde in het 'New Frontiers'-programma. De eerste, New Horizons, is nu ongeveer halverwege zijn reis naar de verre dwergplaneet Pluto, die hij in 2014 zal bereiken. De tweede missie in deze reeks, Juno, zal in 2011 vertrekken naar de planeet Jupiter.
Meer informatie:
NASA Chooses Three Finalists For Future Space Science Mission To Venus, An Asteroid Or The Moon
NASA Awards CU-Boulder $3.3 Million For Concept Study For Mission To Venus

28 december 2009
Een Amerikaanse sterrenkundige heeft een oude inslagkrater opgespoord aan de hand van een oude overlevering en beelden van Google Maps. Volgens een Aboriginal-vertelling zou lang geleden in Palm Valley, ongeveer 130 kilometer ten zuidwesten van Alice Springs, een stadje in het rode hart van Australië, met veel geraas een 'ster' zijn neergestort. Sterrenkundige Duane Hamacher, die naar tastbare bewijzen voor dit soort overleveringen zoekt, ontdekte op satellietbeelden in Google Maps een ronde structuur in dit gebied die op een krater lijkt. Samen met enkele geofysici is hij naar de plek geweest, en uit het onderzoek ter plaatse blijkt dat het inderdaad om een oude inslagkrater gaat. Het is overigens ondenkbaar dat het ontstaan van deze krater door de Aboriginal-bevolking van Australië is waargenomen. Zij zijn pas ongeveer 50.000 jaar geleden op het continent gearriveerd, terwijl de krater waarschijnlijk miljoenen jaren oud is. Volgens de onderzoekers is het echter niet onmogelijk dat de vertelling is bedoeld als verklaring voor de ronde deuk in het landschap. Er bestaat namelijk een soortgelijke vertelling over de nabijgelegen inslagkrater Gosses Bluff, die ongeveer 142 miljoen jaar geleden is ontstaan. Mogelijk hebben de Aboriginals, die ongetwijfeld getuige zijn geweest van kleine meteorietinslagen, een verband gelegd tussen deze gebeurtenissen en de grote, ronde structuren die zij in het Australische landschap zagen. De resultaten van het onderzoek zullen in februari 2010 worden gepubliceerd in het vaktijdschrift Meteoritics & Planetary Science.
Meer informatie:
Google, Dreaming lead to ancient crater
Cosmic find unearthed using Aboriginal Dreaming story

23 december 2009
Ons zonnestelsel trekt momenteel door een interstellaire gaswolk die eigenlijk niet kan bestaan. Uit gegevens van de Voyager-ruimtesondes blijkt dat deze gaswolk bijeen wordt gehouden door een sterk magnetisch veld net buiten ons zonnestelsel (Nature, 24 december). Deze ontdekking heeft consequenties voor de onvermijdelijke botsingen met andere, soortgelijke gaswolken die ons zonnestelsel te wachten staat. De gaswolk waar ons zonnestelsel doorheen gaat wordt de Lokale Interstellaire Wolk genoemd. Hij is ongeveer 30 lichtjaar groot en bestaat uit ijl mengsel van waterstof- en heliumatomen met een temperatuur van 6000 graden. Het merkwaardige van de wolk is zijn omgeving. Ongeveer tien miljoen jaar geleden hebben een aantal nabije supernova-explosies plaatsgevonden die een reusachtige bel van superheet gas hebben uitgestoten. De lokale wolk is geheel gehuld in dit hete gas en zou allang daardoor verzwolgen moeten zijn. Maar uit de Voyager-gegevens blijkt dat dit wordt voorkomen door een sterk magnetisch veld. De beide Voyager-sondes zijn al meer dan dertig jaar onderweg naar de rand van het zonnestelsel. Ze naderen de interstellaire ruimte, maar zijn daar nog niet. Wel kunnen ze al kenmerken van de Lokale Interstellaire Wolk onderzoeken. Het feit dat de wolk sterk gemagnetiseerd is, betekent dat ook andere gaswolken in onze kosmische omgeving dat kunnen zijn. Een botsing met zo'n gaswolk kan ertoe leiden dat de heliosfeer - de magnetische invloedssfeer van onze zon - sterker wordt samengedrukt dan tot nog toe werd aangenomen. En dat zou weer tot gevolg hebben dat er bij zo'n botsing, die ruwweg eens in de 100.000 jaar plaatsvindt, meer kosmische straling doordringt tot de binnenste delen van het zonnestelsel. Met alle mogelijke gevolgen voor het klimaat op aarde van dien.
Meer informatie:
Voyager Makes an Interstellar Discovery

21 december 2009
Het al sinds maart 2006 defecte rechter voorwiel van het Marswagentje Spirit heeft vorige week weer een paar omwentelingen gemaakt. Door het vastlopen van dit wiel moet Spirit al drie jaar achterstevoren rijden. NASA-technici besloten om het wiel weer te activeren in een zo langzamerhand vertwijfelde poging om het wagentje, dat sinds mei van dit jaar vastzit in het Marszand, te bevrijden. Tot hun grote verrassing bleek er toch nog wat beweging te zitten in het alland afgeschreven wiel. Het maakte een stuk of tien omwentelingen en hield er toen weer mee op. Of het wiel ooit weer zal functioneren, is nog onduidelijk. En of Spirit zich uit het zand weet los te worstelen eveneens.
Meer informatie:
Spirit Surprise: Long-Defunct Mars Rover Wheel Spins

17 december 2009
Een netwerk van camera's rond het noordpoolgebied en vijf NASA-satellieten hebben een opmerkelijk ontdekking gedaan over het zogeheten poollicht. Soms blijken de enorme 'gordijnen' van dit lichtverschijnsel met elkaar in botsing te komen, waardoor een spectaculaire uitbarsting van licht ontstaat. Poollicht, op het noordelijk halfrond noorderlicht genoemd, ontstaat doordat snelle, geladen deeltjes uit de ruimte via het magnetische veld van de aarde onze atmosfeer in worden geleid. De energie van de deeltjes wordt door botsingen overgedragen op zuurstof- en stikstofatomen op 80 tot 1000 kilometer hoogte, die de opgenomen energie op hun beurt weer als licht uitstralen. Als het poollicht zich voordoet, is vanuit noordelijk gelegen gebieden een lichtgloed aan de nachthemel te zien, die vaak bewegende bogen, stralenbundels en gordijnachtige structuren vertoont. Een waarnemer op aarde ziet echter maar een klein stukje van het complete lichtverschijnsel. Hierdoor zijn de nu ontdekte botsingen tussen poollichtstructuren niet eerder opgevallen: hun optreden is dermate grootschalig dat er een duizenden kilometers groot netwerk van gevoelige camera's voor nodig is om het vast te leggen. Volgens de onderzoekers ontstaan de waargenomen uitbarstingen door verstoringen in de zogeheten plasmastaart van de aarde - een miljoenen kilometers lange stroom van geladen deeltjes aan de nachtzijde van de aarde. Hetzelfde magnetische veld dat deze 'staart' bijeenhoudt, staat ook in verbinding met de poolgebieden van de aarde.
Meer informatie:
Colliding Auroras Produce an Explosion of Light

16 december 2009
Nieuwe metingen van een NASA-satelliet vertonen een sterke afkoeling van het hoogste gedeelte van de aardatmosfeer. Deze afkoeling bevestigt dat er een verband is tussen de zonneactiviteit en het 'klimaat' op grote hoogte. Over de buitenste regionen van de aardatmosfeer, de thermosfeer en exosfeer, is nog niet erg veel bekend. Om daar verandering in te brengen, is in 2001 de Thermosphere-Ionosphere-Mesosphere Energetics and Dynamics-missie (TIMED) gelanceerd. TIMED onderzoekt de aardatmosfeer op hoogten van zestig kilometer en meer. Uit de metingen van de afgelopen acht jaar blijkt dat dit hoge, ijle deel van de aardatmosfeer duidelijk reageert op de sterke afname van de zonneactiviteit in dezelfde periode. De hoeveelheid infraroodstraling die moleculen in de hoge atmosfeer uitzenden, is sinds 2002 met bijna een factor tien gedaald, wat op een aanzienlijke afkoeling wijst. De onderzoekers verwachten dat door de langzaam oplopende zonneactiviteit de temperatuur op grote hoogten de komende jaren weer zal stijgen. Voor het klimaat aan het aardoppervlak hebben de huidige lage temperaturen geen gevolgen. Maar een van de voorspellingen van de theorie van klimaatverandering is dat de hoge atmosfeer afkoelt als de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer stijgt. TIMED zal deze langetermijnontwikkeling blijven volgen.
Meer informatie:
NASA Shows Quiet Sun Means Cooling of Earth's Upper Atmosphere

16 december 2009
Wetenschappers van de Indiase ruimteonderzoeksorganisatie ISRO zeggen dat zij organische stoffen op de maan hebben ontdekt. Dat zou blijken uit analyse van de gegevens die de ruimtesonde Chandrayaan-1 op 14 november 2008 verzamelde na de inslag van de losgelaten Moon Impact Probe in de zuidpoolkrater Shackleton. Organische moleculen staan aan de basis van het leven op aarde, maar komen ook in de steriele omgeving van de ruimte veelvuldig voor. Ze zijn onder meer aangetroffen in meteorieten en kometen, en ook de bodemmonsters die de Apollo-astronauten veertig jaar geleden op de maan verzamelden bevatten sporen van organische stoffen. Dat er op de maan, die voortdurend blootstaat aan inslagen van meteorieten, organische moleculen te vinden zijn, komt dus niet echt als een verrassing. De 'ontdekking' is vooral interessant voor wetenschappers die de geschiedenis van komeet- en meteorietinslagen onderzoeken. Maar ook kan zij van belang zijn voor de eventuele toekomstige bewoners van permanente maanbases.
Meer informatie:
Organic molecules found... on the moon?

16 december 2009
Het is niet ondenkbaar dat de vorig jaar uitgeschakelde Marslander Phoenix een tweede leven krijgt. Phoenix maakte in mei 2008 een geslaagde landing in het noordelijke poolgebied van Mars en deed daar vijf maanden onderzoek. De bittere koude van de Marswinter maakte daar uiteindelijk een eind aan. Sindsdien staat de Marslander in slaapstand, maar daaruit kan hij ontwaken. In januari zullen technici weer gaan luisteren naar mogelijke signalen van Phoenix - vooral uit nieuwsgierigheid naar de houdbaarheid van elektronische systemen onder extreme omstandigheden. De Marslander is getest bij temperaturen van 55 graden onder nul, maar heeft nu temperaturen van ruim 120 graden onder nul meegemaakt. Hoe de zonnepanelen en de overige systemen van Phoenix zich hebben gehouden, is dan ook onzeker. De kans wordt klein geacht dat Phoenix de strenge winter heeft doorstaan, maar niet geschoten is altijd mis. Wetenschappers zijn in elk geval graag bereid om de reddende strohalm te grijpen: de plannen voor verder onderzoek liggen al klaar.
Meer informatie:
Mars Phoenix Lander Might Rise from the Dead

15 december 2009
De NASA-satelliet AIM (Aeronomy of Ice in the Mesosphere) heeft gegevens verzameld van vijf complete seizoenen van lichtende nachtwolken. Daaruit blijkt dat het nachtwolkenseizoen heel abrupt begint en eindigt. Bovendien is vastgesteld dat het 'weer' hoog in de aardatmosfeer soortgelijke patronen vertoont als het weer nabij het aardoppervlak. Lichtende nachtwolken ontstaan hoog in de zogeheten mesosfeer - de luchtlaag die op een hoogte van 50 kilometer begint en op ongeveer 85 kilometer hoogte eindigt. Ze ontstaan doorgaans aan het begin van de zomer op hoge geografische breedte. De nachtwolken bestaan uit ijskristalletjes die zich bij een temperatuur van 140 graden onder nul hebben gevormd door aanvriezing van waterdamp aan stofdeeltjes. De aanduiding 'lichtend' danken ze aan het feit dat ze vanaf het aardoppervlak gezien nog door de zon worden verlicht, lang nadat de zon op grondniveau al is ondergegaan. Spookachtig verlichte ijle wolkensluiers zijn het resultaat. Uit de metingen van de AIM-satelliet blijkt dat begin en einde van het nachtwolkenseizoen, en de variaties tijdens het seizoen, vooral worden bepaald door de temperatuur in de mesosfeer. De hoeveelheid waterdamp is eveneens van belang, maar onduidelijk is nog in welke mate. Opmerkelijk is ook de ontdekking van een koppeling tussen het zomer- en winterhalfrond. Wanneer de temperatuur op het winterhalfrond verandert, reageren de lichtende nachtwolken op het zomerhalfrond daarop. De oorzaken van deze variaties worden nog onderzocht.
Meer informatie:
NASA's AIM Satellite and Models are Unlocking the Secrets of Mysterious "Night-Shining" Clouds

15 december 2009

Amerikaanse wetenschappers hebben tijdens de najaarsbijeenkomst van Amerikaanse geofysici, die deze week in San Francisco wordt gehouden, de eerste resultaten gepresenteerd van het onderzoek met drie van de zeven instrumenten van de Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO). Met een van de instrumenten is vastgesteld dat de temperatuur op de bodem van kraters bij de noordpool van de maan een waarde van bijna 250 graden onder nul bereikt. Daarmee behoren deze kraters, waarvan de bodem nooit een sprankje zonlicht opvangt, tot de koudste plekken in het zonnestelsel. Het is er koud genoeg om vluchtige stoffen zoals water, kooldioxide en organische moleculen in stijf bevroren toestand op te slaan. Een ander instrument van de maansonde heeft gekeken naar de hoeveelheid kosmische straling op de maan. Door de geringe activiteit van de zon kunnen kosmische deeltjes momenteel dieper dan voorheen het zonnestelsel binnendringen. Dat heeft onder meer tot gevolg dat de detector eenmaal per seconde door een deeltje wordt getroffen dat genoeg energie heeft om de detector te doorboren - dat is bijna tweemaal zo vaak als verwacht. Naar verwachting zal de LRO uiteindelijk meer gegevens over de maan verzamelen dan alle voorgaande onbemande maansondes bij elkaar.
Meer informatie:
NASA Unveils Latest Results From Lunar Mission

15 december 2009
Tijdens de najaarsbijeenkomst van Amerikaanse geofysici, die deze week in San Francisco plaatsvindt, is het eerste vrijwel complete mozaïek van het oppervlak van de planeet Mercurius gepresenteerd. De talrijke opnamen waaruit het mozaïek is opgebouwd, zijn gemaakt door de ruimtesondes MESSENGER, die in 2008 en 2009 langs de planeet vloog, Mariner 10, die dat al medio jaren zeventig deed. Bijna 98 procent van het Mercuriusoppervlak is nu in beeld gebracht. Het fotomateriaal dat nu beschikbaar is, zal worden gebruikt om het verdere onderzoek van Mercurius te plannen. Vanaf maart 2011 zal MESSENGER in een baan om de planeet draaien en het oppervlak ervan nauwkeurig onderzoeken. Dan zal ook de laatste twee procent van de Mercurius worden ingevuld.
Meer informatie:
MESSENGER Team Releases First Global Map of Mercury
Explore Mercury in Map-a-Planet!

11 december 2009
De twee kleine Marsmaantjes Phobos en Deimos zijn voor het eerst samen in beeld gebracht. Dat is te danken aan de Europese Mars Express, die in een baan om onze buurplaneet draait. Deze Marsorbiter heeft begin november in korte tijd 130 opnamen van het tweetal gemaakt, waardoor een filmpje is ontstaan dat laat zien hoe Phobos voor Deimos langs trekt. Phobos, de grootste van de beide Marsmanen, beweegt in een lagere baan om de planeet dan Deimos en heeft daardoor een grotere snelheid. De unieke beelden zijn niet alleen gemaakt omdat ze er zo leuk uitzien: ze worden gebruikt om de bestaande baanmodellen van de beide maantjes verder te verfijnen.
Meer informatie:
Pioneering images of both martian moons

10 december 2009
De gassen die de aardatmosfeer en waarschijnlijk ook de oceanen hebben gevormd, komen niet uit het inwendige van de aarde, maar uit de ruimte. Dat schrijven onderzoekers van de universiteiten van Manchester (GB) en Houston (VS) in het meest recente nummer van Science. Volgens de onderzoekers moet de gangbare theorie dat de aardatmosfeer afkomstig is van de talrijke vulkanen op de oude aarde op de helling. Dat concluderen zij uit hun analyse van gas van vulkanische oorsprong. De daarin aanwezige edelgassen krypton en xenon vertonen dezelfde chemische kenmerken als die in meteorieten en verschillen duidelijk van die in de huidige atmosfeer en oceanen. Dat maakt het onwaarschijnlijk dat laatstgenoemde een vulkanische oorsprong hebben. Atmosfeer en oceanen moeten dus elders vandaan komen, en de onderzoekers vermoeden dat hun bron gezocht moet worden bij het grote bombardement van kometen, dat zich vroeg in de geschiedenis van het zonnestelsel heeft afgespeeld.
Meer informatie:
Earth's atmosphere came from outer space

8 december 2009
De Amerikaanse Marsorbiter MRO is weer uit zijn 'coma'. In augustus zorgde een computerstoring ervoor dat het ruimtevaartuig zichzelf in veilige modus zette. De vluchtleiding heeft de boordcomputer nu van nieuwe software voorzien die in elk geval moet voorkomen dat de Mars Reconnaissance Orbiter definitief uitvalt. Dat wil overigens niet zeggen dat het wetenschappelijk onderzoek alweer begonnen is. De komende dagen worden eerst alle instrumenten grondig getest. Pas volgende week worden de normale werkzaamheden hervat.
Meer informatie:
Spacecraft Out of Safe Mode

8 december 2009
Wetenschappers hebben de mogelijkheid uitgesloten dat het methaan in de atmosfeer van Mars afkomstig is van meteorieten (Earth and Planetary Science Letters, 9 december). Omdat eerder ook vulkanisme als bron is afgevallen, blijven twee potentiële methaanbronnen over: levende micro-organismen en chemische reacties tussen water en en gesteente. Het methaan op Mars kan geen overblijfsel zijn uit een grijs verleden, omdat het onder invloed van de zonnestraling voortdurend wordt afgebroken. De voorraad moet dus steeds worden aangevuld. Het idee bestond dat meteorieten bij hun tocht door de ijle Marsatmosfeer zodanig heet zouden worden, dat chemische reacties optraden waarbij methaan vrijkwam. Maar uit laboratoriumonderzoek blijkt dat de hoeveelheid vrijkomende methaan heel gering zou zijn: slechts 10 kilo per jaar. De huidige methaanproductie op Mars bedraagt 100 tot 300 ton per jaar.
Meer informatie:
Life on Mars theory boosted by new methane study

2 december 2009
NASA's robotwagentje Spirit, dat al een tijdje vastzit in het Marszand, heeft een bijzondere ontdekking gedaan. Bij de pogingen om het wagentje te bevrijden, is de Marsbodem zodanig omgewoeld dat een licht getinte ondergrond zichtbaar is geworden. Deze onderlaag blijkt rijk te zijn aan sulfaten - mineralen die ontstaan door vulkanisme, en dan met name in buurt van hydrothermale openingen. Dat wil zeggen: op plaatsen waar vroeger stoom uit de bodem is gekomen. In de loop van de tijd hebben deze sulfaten een korst gevormd. Volgens de onderzoekers is deze korst het resultaat van de voortdurende klimaatveranderingen op Mars. Hij zou zijn ontstaan door smeltwater, afkomstig van een dun laagje sneeuw, dat door de rulle laag omlaag is gesijpeld. Hierdoor zakten de in water oplosbare ijzersulfaten naar grotere diepte en bleef een relatief harde korst van calciumsulfaten achter.
Meer informatie:
Sandtrapped Rover Makes a Big Discovery

1 december 2009
NASA's oudste ruimtevaartuig dat in een baan om de planeet Mars draait, de Mars Odyssey, heeft zichzelf afgelopen zaterdag in 'veilige modus' geschakeld. Dat wil zeggen dat alle onderzoeksinstrumenten tijdelijk zijn uitgeschakeld, totdat de orbiter nieuwe instructies krijgt. De storing is ontstaan in het computergeheugen van de Mars Odyssey en lijkt op de panne die in juni 2008 optrad. De vluchtleiding verwacht dat het probleem nu op dezelfde manier kan worden verholpen als destijds. De computer is inmiddels herstart en lijkt weer goed te functioneren. Dat zou goed nieuws zijn, want ook de communicatie met de Marswagentjes Spirit en Opportunity verloopt normaal gesproken via de Mars Odyssey. Zolang deze belangrijke schakel niet hersteld is, zullen zij rechtstreeks met de aarde moeten communiceren, wat meer dan tien keer zo langzaam gaat. Overigens staat ook de andere NASA-orbiter, de Mars Reconnaissance Orbiter, al sinds augustus in de 'spaarstand'. De pogingen om deze weer tot leven te wekken verlopen moeizaam.
Meer informatie:
Another Mars Orbiter Goes Into Safe Mode
Both of NASA's Mars orbiters are down for the count

25 november 2009
Dertien jaar geleden baarden Amerikaanse onderzoekers veel opzien met de aankondiging dat zij fossiele restanten van leven hadden ontdekt in een meteoriet die naar alle waarschijnlijkheid afkomstig is van de planeet Mars. Over deze ontdekking ontstonden echter al spoedig twijfels en eigenlijk geloofde uiteindelijk niemand er meer in. Maar daar zou nu wel eens verandering in kunnen komen. Nieuw onderzoek van structuren in dezelfde meteoriet (ALH 84001) heeft opnieuw (indirecte) aanwijzingen voor bacteriële activiteit opgeleverd. En de onderzoekers denken dat hun claim ditmaal wél stand zal houden. De nieuwe bevindingen zijn gebaseerd op uitvoerig onderzoek met een elektronenmicroscoop die geavanceerder is dan het instrument dat in 1996 werd gebruikt. Speciaal gekeken is naar kleine kristallen van het mineraal magnetiet die in de meteoriet zijn aangetroffen. De kristalletjes vertonen qua vorm sterke overeenkomsten met de magnetietkristallen die magnetische bacteriën op aarde produceren. Ook hun chemische zuiverheid duidt eerder op een biologische dan op een chemische oorsprong. Hoewel dit nog geen spijkerhard bewijs is voor voormalig leven op Mars, menen de onderzoekers dat zij nu veel sterker in hun schoenen staan dan dertien jaar geleden. Hun bevindingen zullen verschijnen in het novembernummer van het tijdschrift Geochimica et Cosmochimica Acta.
Meer informatie:
Martian meteorite surrenders new secrets of possible life

23 november 2009
Nieuwe computerkaarten, gemaakt door wetenschappers van Northern Illinois University en het Lunar and Planetary Institute, bevestigen dat de planeet Mars lang geleden een uitgebreid netwerk van rivieren en waarschijnlijk ook een grote oceaan had. Het idee dat er op Mars rivieren zijn geweest is niet nieuw: de eerste aanwijzingen daarvoor zijn al begin jaren zeventig gevonden. Maar uit het Amerikaanse onderzoek blijkt dat het rivierenstelsel ruim twee keer zo groot is geweest als tot nog toe werd aangenomen. De al miljarden jaren geleden drooggevallen rivierdalen strekken zich uit over een brede gordel die ruwweg de evenaar van Mars volgt. Ze zijn hoogstwaarschijnlijk op dezelfde manier ontstaan als hun soortgenoten op aarde: ze zijn uitgesleten door regenwater dat naar de laagst gelegen delen van het planeetoppervlak stroomde. Daarbij zou een groot deel van het noordelijk halfrond onder water zijn komen te staan.
Meer informatie:
New computer-developed map shows more extensive valley network on Mars

19 november 2009
Het MIRAS-instrument van de Europese satelliet SMOS, die begin deze maand werd gelanceerd, is ingeschakeld en werkt naar behoren. MIRAS zal de bodemvochtigheid en het zoutgehalte in de oceanen meten, om meer inzicht te verkrijgen in de waterkringloop op aarde. MIRAS staat voor Microwave Imaging Radiometer with Aperture Synthesis. Het instrument bestaat uit 69 ontvangers van microgolfstraling die op drie 8 meter lange 'wieken' zijn gemonteerd.
Meer informatie:
SMOS satellite instrument comes alive

17 november 2009
Het Amerikaanse ruimtevaartagentschap NASA en het computerbedrijf Microsoft nodigen iedereen uit om wetenschappers te helpen bij het onderzoek van de planeet Mars. De twee bedrijven lanceerden dinsdag een interactieve website waar bezoekers bijvoorbeeld kunnen helpen bij het tellen van de enorme aantallen kraters op Mars. Daaruit kan dan de ouderdom van de verschillende terreinen op de planeet worden afgeleid. Op de website http://beamartian.jpl.nasa.gov staan honderdduizenden foto's, waarvan er vele niet eerder gepubliceerd zijn. Ook beantwoorden experts vragen en worden er prijzen uitgereikt aan mensen die software ontwikkelen voor de presentatie en analyse van Marsfoto's voor gebruik online, op scholen en voor ruimtemissies.
Meer informatie:
NASA and Microsoft Allow Earthlings to Become Martians

13 november 2009
Er lijkt inderdaad water te zijn in de donkere kraters bij de zuidpool van de maan. Dat blijkt uit gegevens die zijn verzameld bij de inslag van de Amerikaanse ruimtesonde LCROSS, op 9 oktober jl. Bij de inslag in de krater Cabeus is materiaal uit de kraterbodem opgeworpen. Zowel de pluim van damp die daarbij ontstond als het opgeworpen vaste materiaal blijkt water te bevatten, en in grotere hoeveelheden dan vantevoren werd aangenomen. Vermoed wordt dat het water al miljarden jaren geleden op de maan is gevormd of daar door komeetinslagen is afgezet. De eeuwige kou in de diepe kraters bij de zuidpool voorkomt dat het water verdampt.
Meer informatie:
NASA's LCROSS Impacts Confirm Water In Lunar Crater

12 november 2009
Komende maandag (16 november) begint NASA met de pogingen om het vastgelopen Marswagentje Spirit te bevrijden. Spirit kwam in april vast te zitten in het zand, en sindsdien is uitgebreid onderzocht hoe het robotwagentje het best bevrijd kan worden. Daarbij is gebruik gemaakt van computersimulaties en tests met een identiek robotwagentje op aarde. NASA-technici verwachten dat het niet makkelijk zal zijn om Spirit in beweging te krijgen. Spirit heeft zes wielen, maar het wiel rechtsvoor is buiten werking. Als eerste zal het commando worden gegeven om de overige vijf vielen zes omwentelingen te laten maken. De volgende dag zal Spirit laten weten wat dat heeft opgeleverd. Afhankelijk van het resultaat krijgt het Marswagentje nieuwe instructies - een procedure die zo nodig tot begin 2010 herhaald zal worden.
Meer informatie:
NASA to Begin Attempts to Free Sand-Trapped Mars Rover

12 november 2009
De ruimtesonde Rosetta vliegt vrijdagmorgen (13 november) op kleine afstand langs de aarde. Deze scheervlucht is nodig om Rosetta de juiste koers en snelheid te geven om in 2014 komeet Churyumov-Gerasimenko te kunnen bereiken. Donderdag bevond de ruimtesonde zich nog op een afstand van 633.000 kilometer en maakte hij een spectaculaire foto van onze planeet. Daarop is de aarde te zien als een smalle sikkel: het enige herkenbare werelddeel is Antarctica. De opname is niet alleen gemaakt vanwege het leuke plaatje: het was een nuttige test voor de camera van Rosetta, waarmee straks ook foto's van de komeet moeten worden gemaakt.
Meer informatie:
First view of Earth as Rosetta approaches home
Rosetta sees a living planet

6 november 2009
De Europese ruimtesonde Mars Express heeft spectaculaire opnamen gemaakt van een chaotisch landschap op de planeet Mars. Het afgebeelde gebied, ongeveer half zo groot als Nederland, ligt aan de rand van het voormalige waterstroomgebied Kasei Valles. Een andere opvallende structuur is een 35 kilometer grote inslagkrater waarvan de rand duidelijke sporen van watererosie toont. Op de opnamen, die gemaakt zijn met de High Resolution Stereo Camera (HRSC), zijn details te zien die slechts een meter of twintig groot zijn.
Meer informatie:
Chaotic terrain between Kasei Valles and Sacra Fossae

4 november 2009
Met de gevoelige HiRISE-camera aan boord van de Amerikaanse planeetverkenner Mars Reconnaissance Orbiter zijn foto's van het winterse noordpoolgebied van Mars gemaakt waarop de Marslander Phoenix zichtbaar is. Phoenix landde voorjaar 2008 op Mars en deed onderzoek aan ijs in de Marsbodem. In november 2008, toen het winter werd op het noordelijk halfrond van de planeet, gaf de Phoenix-lander de geest. Op de HiRISE-foto's is te zien dat het landschap waar Phoenix zich bevindt bedekt is met kooldioxide-rijp. Ook de lander zelf is door een wit laagje koolzuurijs bedekt. De foto's zijn gemaakt op 30 juli en 22 augustus 2009. De komende weken en maanden begint het op het noordelijk halfrond van Mars weer zomer te worden, en zullen de temperaturen weer toenemen. Het lijkt echter uiterst onwaarschijnlijk dat de lander nog in staat zal zijn met de aarde te communiceren.
Meer informatie:
Frost-Covered Phoenix Lander Seen in Winter Images
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

3 november 2009
De derde en laatste scheervlucht van de Amerikaanse planeetverkenner Messenger langs de kleine planeet Mercurius heeft opnieuw verrassende resultaten opgeleverd. Op 29 september vloog Messenger op kleine afstand langs de binnenste planeet van het zonnestelsel. Opnieuw zijn delen van het oppervlak gefotografeerd die nog niet eerder door ruimtesondes waren vastgelegd. Inmiddels is in totaal 98 procent van het Mercuriusoppervlak nu in kaart gebracht. Messenger ontdekte onder andere een inslagbekken met een dubbele ringstructuur en een middellijn van 290 kilometer. Het inslagbekken is verrassend jong - ongeveer één miljard jaar - en bevat mogelijk het jongste vulkanische materiaal op de kleine planeet. Ook op andere plaatsen zijn aanwijzingen gevonden voor vulkanische activiteit in het geologisch verleden van Mercurius. Messenger verrichtte ook metingen aan de extreem ijle 'exosfeer' van Mercurius - atomen uit de zonnewind die korte tijd door het zwaartekrachtsveld van de planeet worden vastgehouden - en aan de samenstelling van het oppervlak. Na deze derde en laatste scheervlucht zal Messenger nog een aantal banen rond de zon beschrijven, om uiteindelijk in 2011 in een baan rond Mercurius te arriveren. Vanuit die omloopbaan zal de planeet dan volledig en gedetailleerd bestudeerd worden.
Meer informatie:
MESSENGER Spacecraft Reveals More Hidden Territory on Mercury
Messenger
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

2 november 2009
De tweede satelliet van ESA's Earth Explorer-serie - de Soil Moisture and Ocean Salinity (SMOS) missie - en de tweede demonstratiesatelliet van ESA's Project for Onboard Autonomy (Proba-2) zijn gisternacht vanuit Noord-Rusland gelanceerd. SMOS gaat een belangrijke rol spelen bij het wereldwijd in de gaten houden van klimaatverandering. Het is de allereerste satelliet die op wereldschaal zowel het zoutgehalte van het zeeoppervlak in kaart brengt als de vochtigheidsgraad van de bodem in de gaten houdt. Bij de lancering van SMOS lift Proba-2 mee. Dit is een opvolger van de zeer succesvolle satelliet Proba-1 die in 2001 is gelanceerd. Proba-2 demonstreert zeventien geavanceerde satelliettechnologieën - zoals geminiaturiseerde sensoren voor ESA's toekomstige ruimtesondes en een zeer geavanceerde ccd-camera met een grote hoek van ongeveer 120º - en draagt een set van vier wetenschappelijke instrumenten bij zich om de zon te observeren en het plasmamilieu vanuit een baan om de aarde te bestuderen.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

26 oktober 2009
De Amerikaanse planeetverkenner Messenger, die vanaf maart 2011 in een baan rond de kleine planeet Mercurius zal draaien, heeft nieuw licht geworpen op het mechanisme van zonnestormen. Dat zijn energierijke uitbarstingen van elektrisch geladen deeltjes (voornamelijk protonen) die in de omgeving van de aarde kunnen leiden tot storingen in het radioverkeer en uitvallende satellietelektronica. Krachtige coronale massa-uitstotingen - uitbarstingen van heet gas in de corona, de ijle dampkring van de zon - produceren soms wél een energierijke zonnestorm, met veel snel bewegende protonen, maar soms ook niet. Tot nu toe was onduidelijk hoe dat komt. Messenger heeft nu ontdekt dat er mogelijk een relatie is met zonnevlammen. Op 31 december 2007, toen de ruimtesonde op ongeveer 75 miljoen kilometer afstand van de zon vloog, werd een zonnevlam waargenomen die veel neutronen (ongeladen kerndeeltjes) produceerde. Vrije neutronen vervallen binnen enkele minuten tot protonen, met een vergelijkbare energie. Als er vervolgens een coronale massa-uitstoting plaatsvindt, kunnen die protonen gemakkelijk versneld worden tot de veel hogere energieën zoals ze in zonnestormen voorkomen. De resultaten van het onderzoek worden gepubliceerd in Journal of Geophysical Research.
Meer informatie:
MESSENGER Gets Closest-Ever Look at Solar-FlareNeutrons
Messenger
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

23 oktober 2009
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA wil, voor het te laat is, onderzoek doen aan de bijzonder ijle atmosfeer van de maan. Naar verwachting zal de menselijke activiteit op het maanoppervlak de komende decennia namelijk flink toenemen. En waar mensen zijn, dwarrelt stof op, worden raketten gelanceerd en treden allerlei vormen van vervuiling op. De onderzoekers willen dat vóór zijn, omdat anders nooit meer kan worden vastgesteld wat de natuurlijke samenstelling van de maanatmosfeer is. Vandaar hun plannen voor de Lunar Atmosphere and Dust Environment Explorer (LADEE), die in 2012 gelanceerd zou moeten worden. De maan heeft zijn atmosfeer overigens voor een belangrijk deel te danken aan de zon: zijn oppervlak staat bloot aan een bombardement van ultraviolet zonlicht en geladen deeltjes van de zonnewind, waardoor atomen en moleculen vrijkomen. Ook inslagen van micrometeorieten en gassen uit het inwendige van de maan dragen een steentje bij. De instrumenten van LADEE zullen de concentraties van 18 verschillende stoffen in de maanatmosfeer meten.
Meer informatie:
NASA Mission to Study the Moon's Fragile Atmosphere

19 oktober 2009
Een raadselachtig bekken voor de kust van India zou wel eens een reusachtige inslagkrater kunnen zijn. Dat zeggen Sankar Chatterjee van de Texas Tech University en zijn mede-onderzoekers. De kom in de aardkorst, die bekendstaat als het Shiva-bekken, ligt ten westen van India en is een rijke vindplaats van aardolie en aardgas. De buitenste rand van het bekken vormt een kring met een middellijn van ruwweg 500 kilometer, die grotendeels in zee ligt. In het middelpunt van de kring bevindt zich een centrale piek, Bombay High, die ongeveer 5 kilometer boven de zeebodem uitsteekt. Om aan te kunnen tonen dat het Shiva-bekken inderdaad een inslagkrater is, zullen later dit jaar boringen worden verricht in het centrale deel ervan. Als de kratertheorie juist blijkt te zijn, is het Shiva-bekken verreweg de grootste in zijn soort op aarde. Om een 'gat' van deze omvang te veroorzaken, moet zich een ongeveer 40 kilometer grote planetoïde in de aardkorst hebben geboord. Volgens de onderzoekers is het denkbaar dat deze inslag de echte oorzaak is van het uitsterven van de dinosauriërs en vele andere dier- en plantensoorten, ongeveer 65 miljoen jaar geleden. Tot nog toe werd dit massale uitsterven veelal toegeschreven aan een iets minder reusachtige inslag voor de kust van het Mexicaanse schiereiland Yucatán.
Meer informatie:
Giant Impact Near India - Not Mexico - May Have Doomed Dinosaurs

18 oktober 2009
Volgens nieuw onderzoek door Canadese en Amerikaanse geologen zijn sommige mineralen die in de aardkorst worden aangetroffen afkomstig uit de ruimte. Nu is uiteindelijk alles op aarde afkomstig uit de ruimte, maar volgens de geologen zijn de betreffende mineralen nakomertjes. Kort na haar ontstaan, 4,6 miljard jaar geleden, was onze planeet namelijk dermate heet, dat alle zware elementen naar haar kern moeten zijn gezakt. Dat effect hebben de onderzoekers van de universiteit van Maryland nu experimenteel bevestigd door een mengsel van gesteenten en metalen sterk te verhitten. Daaruit blijkt dat de aardkorst weinig of geen edelmetalen, zoals platina en rhodium, zou mogen bevatten. Dat ze er toch zijn, betekent volgens de onderzoekers dat ze pas nadat de aardkorst was afgekoeld met meteorieten zijn meegekomen. Ook stoffen die belangrijk waren voor het ontstaan van leven, zoals koolstof en fosfor, zouden door meteorieten zijn aangevoerd.
Meer informatie:
Geologists point to outer space as source of the Earth's mineral riches

16 oktober 2009
Vorige week stortten kort na elkaar een rakettrap en de maansonde LCROSS neer bij de donkere zuidpool van de maan. De hoop bestond dat daarbij een grote inslagpluim zou ontstaan, die vanaf de aarde waarneembaar zou zijn. De teleurstelling was dan ook groot toen er niets te zien was. Inmiddels is echter gebleken dat LCROSS de inslag van de rakettrap wel heeft kunnen vastleggen - zij het maar nét. De instrumenten van de maansonde hebben zowel de korte flits geregistreerd op het moment van de inslag zelf, als de daaropvolgende wolk van damp en stof. Ook is vastgesteld dat de neergestorte rakettrap een ongeveer 28 meter grote krater heeft achtergelaten. In de komende weken zullen de verzamelde gegevens grondig geanalyseerd worden.
Meer informatie:
NASA'S LCROSS Captures All Phases of Centaur Impact

15 oktober 2009
Ongeveer één op de vijf waterstof-atoomkernen uit de zonnewind die op de maan terechtkomen, worden door het maanoppervlak de ruimte in 'gereflecteerd' als neutrale waterstofatomen. Dat blijkt uit metingen van een Europees-Indisch instrument aan boord van de Indische maanverkenner Chandrayaan-1. Eerder ontdekte de Amerikaanse Moon Mineralogy Mapper aan boord van Chandrayaan-1 al dat waterstof-atoomkernen (protonen) in de zonnewind geabsorbeerd worden door het poreuze maanstof, en daar verbindingen aangaan met zuurstofatomen, zodat hydroxylmoleculen (OH) en watermoleculen (H2O) ontstaan. De Europees-Indische Sub-keV Atom Reflecting Analyzer (SARA), een ander instrument aan boord van Chandrayaan-1, heeft nu ontdekt dat één op de vijf protonen in de zonnewind niet door de maan geabsorbeerd wordt, maar juist wordt 'gereflecteerd'. Dat gebeurt nadat het proton een elektron aan zich heeft gebonden, zodat er neutrale waterstofatomen ontstaan. In een artikel in Planetary & Space Science beschrijven de onderzoekers hoe waarnemingen aan deze gereflecteerde waterstofatomen informatie kunnen opleveren over plaatselijk magnetisme in maangesteente.
Meer informatie:
How the Moon produces its own water
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

14 oktober 2009
Met het radarinstrument van de Japanse maanverkenner Kaguya zijn ondergrondse structuren ontdekt op de maan. Het gaat om verschillende lagen van fijn maanstof, gelegen tussen dikkere lagen van bazaltisch gesteente. De ondergrondse lagen, op een diepte van enkele honderden meters, zijn gevonden onder de uitgestrekte 'maanzeeën' - de donkere vlekken op de voorzijde van de maan. Ze beslaan ongeveer tien procent van het oppervlak van die maanzeeën. Vermoedelijk zijn de stoflagen minstens drieënhalf miljard jaar geleden ontstaan in perioden waarin er weinig vulkanische activiteit op de maan voorkwam. De onderzoeksresultaten worden gepubliceerd in Geophysical Research Letters.
Vakpublicatie over het onderzoek
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

14 oktober 2009
De Europese ExoMars-missie, die op de planeet Mars moet gaan zoeken naar sporen van leven, eventueel in de vorm van microfossielen, is opnieuw met twee jaar uitgesteld. Dat meldt de BBC. Oorspronkelijk zou de geavanceerde Marswagen in 2011 worden gelanceerd, maar jaren geleden bleek al dat dat niet haalbaar is. In twee fasen werd het project uitgesteld tot 2016, maar nu is er dus opnieuw uitstel, tot 2018. ExoMars zal worden uitgevoerd in samenwerking met de Amerikaanse NASA. Wel wordt nu in 2016 mogelijk een kleine lander naar Mars gestuurd, als voorbereiding op het ExoMars-project. De ESA-lidstaten hebben tot nu toe 850 miljoen euro toegezegd voor ExoMars. Omdat het project voor dat bedrag niet gerealiseerd kan worden, is samenwerking met NASA noodzakelijk. Voor de lancering wordt mogelijk een beroep gedaan op Rusland.
Nieuwsbericht BBC
ExoMars
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

9 oktober 2009
De inslag van de Amerikaanse ruimtesonde LCROSS en zijn rakettrap, bij de zuidpool van de maan, is een beetje met een sisser afgelopen. Uit telemetrische gegevens blijkt dat de beide projectielen inderdaad dichtbij de vooraf berekende locatie zijn terechtgekomen. Maar telescopen in de VS en op Hawaï hebben geen glimp van een inslagpluim kunnen opvangen. Of de instrumenten van LCROSS wel iets hebben kunnen registreren van de inslaande Centaur-rakettrap, zal mogelijk later vandaag bekend worden.
Meer informatie:
Latest Updates on LCROSS

7 oktober 2009
Enkele weken geleden toonde het wetenschappelijke team van de vroegere Europese maansonde SMART-1 een archieffoto van de maankrater Cabeus-A. Deze krater was tot voor kort aangewezen als de inslagplek van de Amerikaanse maansonde LCROSS, maar inmiddels heeft deze een ander doelwit gekregen: de krater Cabeus (zonder A). Ook de bodem van Cabeus bevindt zich, als gevolg van de ligging nabij de zuidpool van de maan, permanent in de schaduw. En ook Cabeus is enkele jaren geleden gefotografeerd door de AMIE-camera aan boord van SMART-1. Hierdoor kan nu ook een foto van de nieuwe inslagplek worden getoond. De inslag van LCROSS, die op 9 oktober plaatsvindt, zal worden benut om de ijskoude kraterbodem te onderzoeken op de aanwezigheid van bevroren water. Feitelijk is sprake van een dubbele inslag, want LCROSS laat eerst nog de bovenste trap van zijn Centaur draagraket op de maan neerploffen. De pluim van materie die daarbij wordt opgeworpen, zal onderzocht worden met instrumenten op aarde en in de ruimte.
Meer informatie:
Updated SMART-1 Image Of New Target For LCROSS Impact
LCROSS

2 oktober 2009
NASA's Marswagentje Opportunity heeft voor de tweede keer in korte tijd een meteoriet gevonden. In juli vond hij de eerste, die de bijnaam 'Block Island' kreeg. Deze meteoriet is zes weken lang door Opportunity onderzocht. En nog geen drie weken later, ongeveer 700 meter verderop, vond hij dus de volgende: 'Shelter Island'. De meteoriet is een pokdalige stuk gesteente van ongeveer 47 centimeter lang.
Meer informatie:
Opportunity Finds Another Meteorite

1 oktober 2009
Afgelopen dinsdag maakte de Amerikaanse ruimtesonde MESSENGER zijn laatste scheervlucht langs Mercurius. De opnamen die bij deze gelegenheid zijn gemaakt, druppelen langzaam binnen. Ze tonen onder meer een deel van het planeetoppervlak dat nog niet eerder in kaart is gebracht, waaronder een 260 kilometer groot inslagbekken. Helemaal vlekkeloos verliep de scheervlucht overigens niet, want toen MESSENGER de schaduw van Mercurius doorkruiste, werd het contact met de aarde verbroken. De ruimtesonde was om niet geheel duidelijke redenen naar 'veilige modus' overgeschakeld, maar kon later weer gewoon worden opgestart. MESSENGER zal over anderhalf jaar weer een ontmoeting met Mercurius hebben en wordt dan in een baan om de planeet gebracht.
Meer informatie:
De meest recente foto's van Mercurius
Mercury Flyby 3
MESSENGER Gains Critical Gravity Assist for Mercury Orbital Observations

30 september 2009
Na een uitgebreide testprocedure is de op 17 maart gelanceerde Gravity field and steady-state Ocean Circulation Explorer (GOCE) begonnen met zijn metingen. De satelliet heeft tot taak om het zwaartekrachtveld van de aarde heel precies in kaart te brengen. Want hoewel je zou denken dat de zwaartekracht overal op aarde even sterk is, zijn er tal van factoren die kleine afwijkingen veroorzaken. Je kunt daarbij denken aan de invloed van gebergten en diepe oceaantroggen en dichtheidsverschillen in het inwendige van onze planeet. Deze variaties worden het komende jaar door GOCE gemeten. Dat onderzoek levert nauwkeurige informatie op over onder meer hoogteverschillen op de aarde, oceaanstromingen, veranderingen in de poolkappen en de waterspiegel, en tektonische bewegingen in de aardkorst.
Meer informatie:
GOCE delivering data for best gravity map ever

29 september 2009
De NASA-maansonde LCROSS zal op 9 oktober niet neerstorten in de krater Cabeus A, zoals eerder de bedoeling was, maar in de naburige krater Cabeus (zonder A). Een van de redenen voor de overstap is dat uit gegevens van andere maansondes is gebleken dat de maanbodem rond Cabeus meer waterstof, en dus mogelijk ook meer bevroren water bevat. Ook is uit hoogtemetingen gebleken dat er een dal in de hoge heuvelrug rond Cabeus zit, waardoor de puinwolk die bij de inslag wordt opgeworpen veel eerder waarneembaar is dan uit eerdere inschattingen leek te volgen. Pas enkele dagen vóór de inslag zal worden besloten op welke plek in de krater LCROSS zich in de maanbodem zal boren.
Meer informatie:
NASA's LCROSS Mission Changes Impact Crater

28 september 2009
Vanavond (29 september) om 23.55 uur scheert de Amerikaanse ruimtesonde MESSENGER op een afstand van 230 kilometer langs de planeet Mercurius. Deze manoeuvre - de laatste in een reeks van drie - is nodig om de sonde de juiste koers en snelheid te geven om uiteindelijk, op 18 maart 2011, in een baan om Mercurius te kunnen worden gebracht. Net als bij de twee vorige scheervluchten zullen naar schatting 1500 opnamen van het planeetoppervlak worden gemaakt. Ook zal de extreem ijle atmosfeer van Mercurius onderzocht worden.
Meer informatie:
Cu-Boulder Space Scientists Set For Final Spacecraft Flyby Of Mercury
MESSENGER's Final Flyby of Mercury

25 september 2009
De maankrater Cabeus A, waarvan de bodem zich permanent in de schaduw bevindt als gevolg van de ligging nabij de zuipool van de maan, is enkele jaren geleden gefotografeerd door de AMIE-camera aan boord van de Europese experimentele maanverkenner SMART-1. De foto is door het SMART-1 team vrijgegeven als bijdrage aan het LCROSS-experiment: een geplande inslag van een lege rakettrap op de bodem van Cabeus A, om te onderzoeken of zich in de bodem misschien ijs bevindt. De LCROSS-inslag vindt plaats op vrijdag 9 oktober. De SMART-1 foto kan wellicht bijdragen tot een zorgvuldiger interpretatie van de LCROSS-metingen.
LCROSS
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

25 september 2009
In een vliegtuig dat een aantal flinke duikvluchten maakt gaan Nederlandse planeetonderzoekers maandag landschapsvorming op Mars bestuderen. De onderzoekers hopen met hun experiment te kunnen verklaren hoe hellingen en rivieren op Mars zijn gevormd. Door een duikvlucht te maken kan de piloot van het vliegtuig enige tijd een zwaartekracht gelijk aan die op Mars simuleren. Vroeger, zo'n paar miljard jaar geleden, leken Mars en de aarde sprekend op elkaar. Nu zien ze er totaal verschillend uit. Wat is er sinds het begin gebeurd? Hoe komt het dat de aarde nu een vruchtbare planeet is die krioelt van het leven, terwijl Mars een dooie boel is? En is dat altijd zo geweest? Onderzoekers Maarten Kleinhans en Sebastiaan de Vet kruipen maandag in het Cessna Citation onderzoeksvliegtuig van de TU-Delft. Hun wetenschappelijke opstellingen bestaan uit een aantal zandlopers en een serie draaiende koektrommels die gevuld zijn met materiaal van verschillende samenstellingen. Met behulp van video registreren de onderzoekers precies hoe het materiaal zich ophoopt. De inzichten die de onderzoekers hopen te verkrijgen zijn waardevol voor het Marsonderzoek, maar ook voor toepassingen op aarde.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 september 2009
De Amerikaanse ruimtesonde Mars Reconnaissance Orbiter heeft ontdekt dat zich ook op gematigde breedtegraden op Mars vlak onder het oppervlak ijs bevindt. Eerder was het bestaan van ondergronds ijs in de poolgebieden van de planeet al aangetoond door de Marslander Phoenix. Met de HiRISE-camera van de ruimtesonde zijn verschillende kleine inslagkraters bestudeerd die in de afgelopen paar jaar zijn ontstaan: op oudere foto's van hetzelfde gebied zijn ze er nog niet. In die nieuwe kraters bleek zich helderwit materiaal te bevinden. In één geval was de witte vlek groot genoeg om spectroscopisch te worden onderzocht, en kon worden vastgesteld dat het om bevroren water gaat. De kleine kraters zijn hooguit een paar meter diep. Dat betekent dat zich op geringe diepte onder het Marsoppervlak ijs bevindt, dat door de vorming van de kraters aan het oppervlak is gekomen. Na verloop van tijd werden de witte vlekken langzaam maar zeker weer donkerder als gevolg van de verdamping van het ijs. De nieuwe resultaten zijn deze week gepubliceerd in het Amerikaanse wetenschappelijke weekblad Science.
Meer informatie:
NASA Spacecraft Sees Ice on Mars Exposed by Meteor Impacts
Mars Reconnaissance Orbiter
HiRISE
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 september 2009
Er is water gevonden op de maan. De Amerikaanse Moon Mineralogy Mapper aan boord van de Indiase maanverkenner Chandrayaan-1 heeft de aanwezigheid van watermoleculen in de bovenste paar millimeter van het maanoppervlak vastgesteld. De metingen zijn bevestigd door twee andere ruimtesondes: Cassini (die in 1999 kalibratiemetingen uitvoerde op de maan) en Deep Impact, die afgelopen zomer twee keer op vrij korte afstand langs de maan vloog. Van uitgestrekte watervlaktes is geen sprake; het gaat om relatief kleine hoeveelheden watermoleculen die zich aan mineralen in de maanbodem hechten. Ze zijn vermoedelijk ontstaan door reacties van zonnewinddeeltjes (voornamelijk waterstofkernen) met zuurstofatomen in die mineralen. De toplaag van het maanoppervlak bevat naar schatting een half gewichtsprocent aan water. De watermoleculen lijken zich in de loop van de tijd ook over het maanoppervlak te verplaatsen. Tijdens de ochtend- en avonduren op de maan, wanneer de temperatuur lager is, hechten zich meer watermoleculen aan het oppervlak dan midden op de dag, wanneer de temperatuur tot meer dan honderd graden Celsius stijgt. Waarschijnlijk vanwege diezelfde temperatuurafhankelijkheid is er ook meer water aangetroffen op hoge noordelijke en zuidelijke breedtegraden dan rond de evenaar. Vermoedelijk is er sprake van een trage 'migratie' van het water in de richting van de polen. Dat is goed nieuws voor het LCROSS-experiment, dat op 9 oktober op zoek gaat naar de aanwezigheid van ijs in de bodem van permanent beschaduwde poolkraters op de maan. Volgens drie teams van onderzoekers, die hun reulstaten vandaag publiceren op SciencExpress , is de vondst van grote betekenis voor toekomstige ruimtevaartactiviteiten op de maan. Als het maanwater gewonnen zou kunnen worden, kan het dienst doen als drinkwater of als bestanddeel van raketbrandstof.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Engelstalig)
Nieuwsbericht New Scientist
Nieuwsbericht Space.com
Achtergrondartikel Science@NASA
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

22 september 2009
Het radarinstrument MARSIS aan boord van de Europese ruimtesonde Mars Express blijkt ook gebruikt te kunnen worden om metingen te verrichten aan het zwakke magnetisch veld van de rode planeet. Dat schrijven Europese onderzoekers in een binnenkort te verschijnen artikel in het vakblad Icarus. Mars Express kwam eind 2003 aan in een baan rond Mars. De ruimtesonde heeft zeven wetenschappelijke instrumenten aan boord, maar geen magnetometer. Met het radarinstrument MARSIS zijn de afgelopen jaren echter bijzondere signalen opgepikt waarvan nu is ontdekt dat ze een maat zijn voor de plaatselijke magnetische veldsterkte van Mars. MARSIS produceert krachtige elektrische pulsen, om vervolgens de echos's ervan op te vangen. De pulsen versnellen echter ook elektronen in de omgeving van de ruimtesonde. Die spiralen vervolgens langs magnetische veldlijnen, en worden na korte tijd weer door de MARSIS-antennes opgepikt. Uit het tijdsverloop valt de lokale sterkte van het magnetisch veld af te leiden. Mars heeft geen krachtig planetair magneetveld zoals de aarde, maar de Marskorst is plaatselijk licht gemagnetiseerd. De MARSIS-metingen kunnen bijdragen tot een beter begrip van structuur en herkomst van het Marsmagnetisme.
Meer informatie:
MARSIS data reveal new method to measure the magnetic field of Mars
Mars Express
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

22 september 2009
Radarwaarnemingen van de noordelijke poolkap van Mars wijzen uit dat de planeet in de afgelopen vier miljoen jaar ingrijpende klimaatschommelingen heeft ondergaan. Er is al langer bekend dat de draaiingsas van Mars in de loop van de tijd regelmatig van stand verandert, waardoor het klimaat van de planeet sterk fluctueert. Momenteel is de helling van de draaiingsas van Mars ongeveer gelijk aan die van de aardas, maar in het verleden heeft die ashelling grote variaties vertoond. Het radarinstrument aan boord van de Amerikaanse Mars Reconnaissance Orbiter heeft nu de gelaagde structuur van de twee kilometer dikke noordelijke poolkap van Mars in kaart gebracht. Uit die gelaagde afzettingen valt af te leiden dat zich de afgelopen paar miljoen jaar inderdaad grote klimaatschommelingen hebben voorgedaan. De metingen zijn in goede overeenstemming met een van de bestaande klimaatmodellen van Mars. Volgens dat model zijn de variaties in de ashelling van de planeet in de afgelopen 300.000 jaar minder groot geweest dan in de 600.000 jaar die daaraan voorafgingen.
Meer informatie:
Radar Map of Buried Mars Layers Matches Climate Cycles
Mars Reconnaissance Orbiter
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 september 2009
De opvallend rode kleur van de planeet Mars is mogelijk ontstaan door verwering van het Marszand, en niet door oxidatie van ijzerhoudende mineralen, zoals tot nu toe algemeen werd aangenomen. Het Marsoppervlak bevat veel oranjerood stof. Daardoor heeft de hele planeet een opvallend rode kleur. Zelfs aan de sterrenhemel ziet Mars eruit als een oranje ster. Tot nu toe is altijd aangenomen dat de rode kleur veroorzaakt is door oxidatie van ijzerhoudende verbindingen, waarschijnlijk onder invloed van water in een ver verleden. Mars zou een 'roestige' planeet zijn. Laboratoriumexperimenten van Deense onderzoekers hebben nu echter uitgewezen dat er puur door verwering van Marszand roodgekleurde mineralen ontstaan. Dat zou kunnen betekenen dat het rode Marsstof veel jonger is dan altijd is gedacht. De resultaten van de Deense experimenten worden vandaag gepresenteerd op het European Planetary Science Congress in Potsdam, Duitsland.
Meer informatie:
It's a grind to make Mars red!
European Planetary Science Congress 2009
Mars Simulation Laboratory
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 september 2009
Een Amerikaanse röntgenspectrometer aan boord van de Indiase maanverkenner Chandrayaan-1 heeft gedetailleerde metingen verricht aan de samenstelling van het maanoppervlak. Het oppervlak van de maan wordt continu gebombardeerd door energierijke elektrisch geladen deeltjes, onder andere afkomstig van de zon. Bepaalde atomen in de maanbodem vertonen als gevolg daarvan röntgenfluorescentie: ze zenden een klein beetje röntgenstraling uit, waarbij de precieze energie van de straling afhankelijk is van het type element. Vooral tijdens krachtige zonnevlammen, wanneer extra veel deeltjes op de maan terecht komen, is die röntgenfluorescentie goed meetbaar. De C1XS-spectrometer aan boord van Chandrayaan-1 heeft het afgelopen jaar metingen verricht aan de verdeling van magnesium, aluminium en silicium in de maanbodem - elementen die in grote hoeveelheden voorkomen in allerhande mineralen. Tijdens dertig afzonderlijke zonnevlammen is ook de aanwezigheid van de moeilijker detecteerbare elementen ijzer, calcium, titanium, natrium en kalium vastgesteld. Enkele weken geleden ging het radiocontact met de Indiase maanverkenner verloren, maar de tot nu toe verkregen metingen zijn al veel waardevoller en gedetailleerder dan eerdere waarnemingen. De C1XS-resultaten worden vandaag gepresenteerd op het European Planetary Science Congress in Potsdam, Duitsland.
European Planetary Science Congress 2009
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

17 september 2009
Computertechnici aan de Technische Universiteit Praag hebben een methode ontwikkeld om afzonderlijke foto's van het Marsoppervlak, gemaakt door Marslanders of Marswagentjes, binnen enkele minuten volautomatisch om te zetten in een driedimensionaal model dat vanuit elke willekeurige hoek kan worden bekeken. De nieuwe methode zoekt naar overeenkomstige structuren op de verschillende foto's, voegt ze vervolgens automatisch samen, en leidt 3D-informatie af uit opnamen die vanuit verschillende gezichtspunten zijn gemaakt. Het resulterende 3D-model kan daarna op alle mogelijke manieren gedraaid en bestudeerd worden. De hele operatie neemt hooguit enkele minuten in beslag. De eerste resultaten, met foto's van de Amerikaanse Marslander Phoenix, worden vandaag gepresenteerd op het European Planetary Science Congress in Potsdam, Duitsland.
Meer informatie:
Reconstruct Mars Automatically in Minutes!
European Planetary Science Congress 2009
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

17 september 2009
De Amerikaanse maanverkenner Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO) heeft zijn test- en kalibratieprogramma met succes doorstaan en begint met het gedetailleerd in kaart brengen van de maan. Daarbij staat vooral het zuidpoolgebied van de maan in de belangstelling. LRO werd op 18 juni 2009 gelanceerd en is in de afgelopen weken in een lage maan over de polen van de maan gebracht, op een hoogte van slechts vijftig kilometer. Met zeven verschillende instrumenten zal het maanoppervlak minutieus worden bestudeerd. Aan de zuidpool van de maan komen permanent beschaduwde kraters voor waarin zich mogelijk ijs bevindt. Waarnemingen van de neutronendetector van LRO lijken de aanwezigheid van waterstof (mogelijk in de vorm van water) te suggereren, maar deze metingen vergen nog een onafhankelijke bevestiging. Ook het UV-instrument van de maanverkenner wordt ingezet in de speurtocht naar ijs. De hoogtemeter van LRO heeft al aan het licht gebracht dat het maanoppervlak in het zuidpoolgebied zeer geaccidenteerd is. Andere instrumenten brengen ook de mineralogische samenstelling van het maanoppervlak in beeld. De geplande missieduur van Lunar Reconnaissance Orbiter is één jaar.
Meer informatie:
NASA Lunar Satellite Begins Detailed Mapping of Moon's South Pole
Lunar Reconnaissance Orbiter
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

16 september 2009
Dankzij jarenlange metingen van twee Amerikaanse Marsverkenners hebben planeetdeskundigen een beter inzicht gekregen in het periodiek aangroeien en afsmelten van de poolkappen van Mars. Hoewel die poolkappen ook bevroren water bevatten, bestaan ze voornamelijk uit bevroren kooldioxide (CO2). Dat is tevens het belangrijkste bestanddeel van de zeer ijle dampkring van Mars. Het aanvriezen en verdampen van de ijskappen speelt dan ook een belangrijke rol in de klimaathuishouding van de planeet. Gedurende twee Marsjaren is de omvang en de dikte van de CO2-ijskap in kaart gebracht, onder andere met de neutronernspectrometer van de ruimtesonde Mars Odyssey 2001. De resultaten worden gepubliceerd in Journal of Geophysical Research. Rond de noordpool blijkt de ijskap het snelst aan te groeien in de richting van het gebied Acidalia, mogelijk als gevolg van extreem koude winden die door het canyonsysteem Chasma Borealis blazen. Ook aan de zuidpool ligt de CO2-kap asymmetrisch. Dat heeft waarschijnlijk te maken met een verschil in samenstelling van de ondergrond, aldus de onderzoekers.
Meer informatie:
New Maps of Seasonal Polar Caps Will Refine Martian Climate Models
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

16 september 2009
De windsnelheden in het noordpoolgebied van Mars zijn in de herfst veel hoger dan in de zomer. Dat blijkt uit metingen van Telltale - een Deens instrument aan boord van de Amerikaanse Marslander Phoenix, die in mei 2008 een zachte landing maakte op de planeet. Tijdens de Marszomer lagen de windsnelheden tussen de 15 en 20 kilometer per uur. Toen het op het noordelijk halfrond van Mars herfst begon te worden, namen de windsnelheden toe, met uitschieters tot 60 kilometer per uur. In die periode waren er ook veel meer stofhozen aan het oppervlak zichtbaar. De wind kan op Mars hoge snelheden bereiken doordat de dampkring zo ijl is. Overigens ontdekte Phoenix ook dat er voor de verplaatsing van grote hoeveelheden stof in de dampkring niet per se hoge windsnelheden nodig zijn. De nieuwe metingen worde vandaag gepresenteerd op het European Planetary Science Congress in Potsdam, Duitsland.
European Planetary Science Congress 2009
Het Telltale-instrument
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

16 september 2009
Op foto's van Amerikaanse Marsverkenners zijn nieuwe aanwijzingen gevonden dat er lang geleden vloeibaar water voorkwam aan het oppervlak van de planeet. Ramy El Maarry van het Max Planck Instituut voor Zonnestelselonderzoek onderzocht veelhoekige patronen op de bodems van een paar honderd inslagkraters op Mars. Die 'polygonen' blijken afmetingen te hebben tot zo'n 250 meter. Eerder was geopperd dat de patronen het gevolg zouden zijn van periodieke opwarming en afkoeling van de Marsbodem. Berekeningen van El Maarry wijzen echter uit dat ze in dat geval nooit groter kunnen zijn dan 65 meter. In plaats daarvan zijn de polygonen waarschijnlijk ontstaan door het opdrogen van meren in de Marskraters. De patronen zijn daarmee vergelijkbaar met de veelhoekige patronen die ontstaan in een opdrogende modderpoel. De resultaten van het onderzoek worden vandaag gepresenteerd op het European Planetary Science Congress in Potsdam, Duitsland.
Meer informatie:
Patterns in Mars crater floors give picture of drying lakes
European Planetary Science Congress 2009
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

16 september 2009
Met twee instrumenten aan boord van de Europese planeetverkenner Venus Express zijn de windsnelheden op de planeet Venus gedetailleerd in kaart gebracht. Venus heeft een dichte, koolzuurrijke dampkring, waarin wolken van zwavelzuur voorkomen. De windsnelheden in de bovenste lagen van de Venusatmosfeer bereiken waarden van 400 kilometer per uur. Venus Express is er nu in geslaagd ook windsnelheden in de lagere delen van de Venusdampkring te meten. Die liggen rond de 230 kilometer per uur. De windsnelheden zijn relatief constant: er is geen duidelijke seizoensgebonden variatie. De meeste winden op Venus waaien oost-west. In de lagere delen van de atmosfeer komen slechts af en toe luchtverplaatsingen in de noord-zuidrichting voor. De onderzoekers vonden ook dat er soms vrij plotselinge veranderingen in de windsnelheden optreden op 65 graden zuiderbreedte. Die zijn vermoedelijk gerelateerd aan de zogeheten 'polaire vortex', een merkwaardige dubbele 'supercycloon' boven de zuidpool van de planeet. De Venus Express-metingen bieden ook ondersteuning voor de theorie dat de Venusdampkring in de loop van de miljarden jaren veel waterdamp is verloren onder invloed van de zonnewind. De nieuwe metingen worden vandaag gepresenteerd op het European Planetary Science Congress in Potsdam, Duitsland.
European Planetary Science Congress 2009
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 september 2009
De maankrater Cabeus A, dicht bij de zuidpool van de maan, is uitgekozen als doelwit voor de inslag van LCROSS (Lunar CRater Observation and Sensing Satellite). De bodem van de krater, genoemd naar een Italiaanse jezuïet en filosoof, ligt permanent in de schaduw. Daardoor is het mogelijk dat er op de kraterbodem ijs voorkomt. Om dat te onderzoeken zal op 9 oktober een uitgebrande Centaur-rakettrap met hoge snelheid in de krater terechtkomen. De eigenlijke LCROSS-satelliet verricht vervolgens metingen aan de inslagpluim, voordat hij zelf ook op de maan te pletter slaat. De LCROSS-inslag zal ook bestudeerd worden door de Amerikaanse Lunar Reconnaissance Orbiter, die op 18 juni tegelijk met LCROSS werd gelanceerd. Ook sterrenwachten op aarde worden uitgenodigd om de inslag te bestuderen. Die vindt overigens plaats op een tijdstip waarop de maan zich voor waarnemers in Europa onder de horizon bevindt.
Meer informatie:
NASA'S LCROSS Reveals Target Crater for Lunar South Pole Impacts
LCROSS
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

10 september 2009
Onderzoekers van SRON Netherlands Institute for Space Research, de Universiteit Utrecht en internationale partners zijn er voor het eerst in geslaagd wereldwijd metingen te verrichten van het waterisotoop HDO in de onderste lagen van de aardatmosfeer. De metingen zijn afkomstig van het meetinstrument SCIAMACHY, dat in een baan om de aarde draait aan boord van de Europese Space Agency (ESA) onderzoekssatelliet ENVISAT. De analyse van de metingen leidt tot nieuwe inzichten in de waterkringloop die naar verwachting een belangrijke bijdrage gaan leveren aan de ontwikkeling van klimaatmodellen De onderzoekers publiceren hun resultaten deze week in het toonaangevende tijdschrift Science. 　 De waterkringloop bepaalt in belangrijke mate het klimaat op aarde. Waterdamp is het belangrijkste broeikasgas in de atmosfeer. Vloeibaar water maakt onze planeet bewoonbaar. Wanneer water verdampt vanaf het zee- en landoppervlak, en wanneer het condenseert in wolken verandert de relatieve hoeveelheid van het waterisotoop HDO. De isotoop samenstelling van waterdamp in de atmosfeer weerspiegelt daarmee de geschiedenis van het water. Wetenschappers van SRON gebruikten het SCIAMACHY instrument om een mondiaal beeld te krijgen van HDO in onze atmosfeer. Zij verkregen voor het eerst gedetailleerde meetgegevens over de onderste lagen van de atmosfeer, waarin zich juist de meeste waterdamp bevindt. De onderzoekers richtten zich in de eerste plaats op het vergelijken van de metingen met resultaten op basis van modellen voor de Sahel-zone en voor het poolgebied rond Spitsbergen. In beide gevallen bleken de gangbare modellen niet in staat om de SCIAMACHY metingen op de juiste wijze te reproduceren. Dat duidt op problemen in de modelmatige beschrijving van zowel de waterkringloop in de Tropen - subTropen als het transport van water vanuit de Tropen naar de Noordpool. Metingen van het waterisotoop met behulp van satellietinstrumenten zoals SCIAMACHY bieden de mogelijkheid om de beschrijving van de waterkringloop in klimaatmodellen aan een gedegen test te onderwerpen en te verbeteren. Uiteindelijk zal dit een bijdrage leveren aan de voorspelling van veranderingen in de waterkringloop als gevolg van het broeikaseffect, zoals droogte of ernstige wateroverlast, en de reconstructie van historische klimaatvariaties. De metingen van SCIAMACHY tonen aan dat de gekozen benadering werkt, wat nieuwe mogelijkheden biedt voor onderzoek. TROPOMI, het satellietinstrument dat volgens planning in 2014 zal worden gelanceerd, in ESA's Precursor Sentinel 5 missie, is in staat om nauwkeurigere metingen van het waterisotoop HDO te verrichten en daarmee de kennis van de waterkringloop verder te vergroten.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

5 september 2009
De Amerikaanse planeetverkenner Mars Reconnaissance Orbiter zal de komende weken geen wetenschappelijke waarnemingen verrichten. NASA heeft de ruimtesonde tijdelijk op non-actief gezet vanwege een nog onbegrepen computerprobleem.
Meer informatie:
Preventive Care Continues; Science on Hold
Mars Reconnaissance Orbiter

3 september 2009
Op de website van het Lunar and Planetary Laboratory in Arizona (VS) zijn nu duizenden nieuwe opnamen van het Marsoppervlak te zien. De foto's zijn gemaakt met de hoge-resolutiecamera van de Mars Reconnaissance Orbiter, die sinds 2006 om Mars draait. Op de beelden, die tussen april en augustus van dit jaar zijn opgenomen, zijn geulen, duinen, kraters en tal van andere markante geologische structuren te zien. De scherpste foto's tonen details die slechts een meter groot zijn.
Meer informatie:
Thousands of New Images Show Mars in High Resolution
PDS Release September 2009

29 augustus 2009
Tien maanden na de lancering is er een abrupt einde gekomen aan de missie van de Indiase maansonde Chandrayaan-1. Zaterdagochtend werd het radiocontact met de sonde door nog onbekende oorzaak verbroken. En daarmee is er een vroegtijdig einde gekomen aan een onderzoeksproject dat twee jaar had moeten duren. Dat Chandrayaan zijn klus helemaal zou klaren, was al twijfelachtig, omdat in juli een cruciale sensor van het standregelsysteem uitviel. Uiteindelijk is ongeveer 90 procent van de wetenschappelijke missie (het maken van een driedimensionale atlas van het maanoppervlak en het in kaart brengen van de mineralogische samenstelling ervan) volbracht.
Meer informatie:
Chandrayaan, India's moon mission comes to an abrupt end

26 augustus 2009
Het Marswagentje Spirit, dat al twee maanden vastzit in het Marszand, heeft er een probleem bij. In zijn omgeving is een stofstorm losgebarsten, waardoor er veel stofdeeltjes in de lucht rondzweven. Dat zorgt ervoor dat de opbrengst van Spirits zonnepanelen geleidelijk afneemt. In vijf dagen tijd is de hoeveelheid beschikbare elektriciteit bijna gehalveerd. De stofstorm komt op een ongelukkig moment, omdat binnenkort geprobeerd gaat worden om het Marswagentje uit zijn benarde situatie te bevrijden. Een extra complicatie is dat de Mars Reconnaissance Orbiter, die vanuit een baan om Mars het weer ter plaatse in de gaten houdt, opnieuw kuren vertoont. Voor de vierde keer dit jaar zette de orbiter zichzelf spontaan in veilige modus. En net als de vorige keren weten NASA-technici niet waardoor dat komt. Tot nog toe kan de Reconnaissance Orbiter echter zonder problemen weer worden opgestart. En ook voor Spirit ziet het er nog niet al te somber uit: de stofstorm lijkt in hevigheid af te nemen.
Meer informatie:
Dust Storm Passing Over Spirit
Mars Orbiter Puts Itself in Safe Mode Again;

25 augustus 2009
Afgelopen zaterdag is er een storing opgetreden in de kleine Amerikaanse maansonde LCROSS. Een sensor van het standregelsysteem die de sonde op koers moet houden, viel plotseling uit. Inmiddels is de sensor weer aan de praat gekregen, maar ondertussen was LCROSS wel automatisch overgeschakeld op een backupsysteem. Helaas is daarbij de raketmotor van de maansonde een aantal malen opgestart, waarbij een behoorlijke hoeveelheid brandstof is verbruikt. Volgens de eerste inschattingen heeft dit echter geen gevolgen voor het voltooien van de missie. Op 9 oktober moet LCROSS gecontroleerd neerstorten in een donkere, koude krater aan de zuidpool van de maan. Op die manier hopen onderzoekers erachter te komen of daar ijs verborgen ligt. Bij de inslag ontstaat naar verwachting een grote pluim van stof en (mogelijk) waterdamp, die met telescopen op aarde en door een andere maansonde (de Lunar Reconnaissance Orbiter) onderzocht zal worden.
Meer informatie:
LCROSS Spacecraft Anomaly

12 augustus 2009
Met de HiRISE-camera van de Amerikaanse planeetverkenner Mars Reconnaissance Orbiter is een zogenaamde 'dust devil' (stofhoos) op Mars gefotografeerd. Zulke stofhozen komen regelmatig voor, en zijn op het Marsoppervlak ook gefotografeerd door de robotwagentjes Spirit en Opportunity. Deze opname is echter vanuit een baan om Mars gemaakt. Linksboven is de schaduw van de stofhoos te zien; rechtsonder het spoor dat hij op de Marsbodem heeft achtergelaten. De foto is gemaakt op 15 juni 2009.
Meer informatie:
Martian Dust Devil with Track and Shadow
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

12 augustus 2009
Met de HiRISE-camera aan boord van de Amerikaanse planeetverkenner Mars Reconnaissance Orbiter is een 'perspectief'-foto gemaakt van de Marskrater Victoria. Het robotwagentje Opportunity deed van september 2006 tot augustus 2008 onderzoek aan de rand en op de hellingen van deze krater. Eerder was Victoria al een keer pal van boven gefotografeerd; op die foto kon het Marswagentje zelfs herkend worden. De nieuwe foto is onder een hoek van ruim twintig graden genomen, en laat duidelijker zien hoe steil de kraterhellingen zijn. Ook gelaagde structuren aan de binnenrand van de krater kunnen op de opname beter worden onderzocht. Op de bodem van de krater is een uitgestrekt duinenveld zichtbaar.
Meer informatie:
Mars Orbiter Shows Angled View of Martian Crater
Spirit en Opportunity
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl;

10 augustus 2009
Voor de tweede keer heeft het Amerikaanse Marswagentje Opportunity een meteoriet gevonden op het oppervlak van de rode planeet. De eerste ruimtesteen op Mars werd eind 2004 ontdekt en bestudeerd. Kort geleden reed Opportunity op ca. 200 meter afstand langs een tweede, veel grotere meteoriet. Vluchtleiders op aarde zagen de merkwaardige steen op navigatiefoto's van het Marswagentje, en besloten tot nader onderzoek. Block Island, zoals de steen is gedoopt, meet ongeveer 60 x 30 centimeter, en heeft een geschatte massa van een paar honderd kilogram. Uit foto's en metingen, onder andere met de röntgenspectrometer van Opportunity, blijkt overduidelijk dat het hier om een nikkelijzermeteoriet gaat, zoals ze ook op aarde veel voorkomen. Zulke meteorieten zijn afkomstig uit de planetoïdengordel tussen de banen van de planeten Mars en Jupiter. De vondst van de meteoriet biedt informatie over de evolutie van de ijle dampkring van Mars. Een steen ter grootte van Block Island zou nu met zo'n grote snelheid op het Marsoppervlak terecht komen dat hij bij de inslag volledig verbrijzelt. Het feit dat hij intact is aangetroffen, wijst er dus op dat de Marsdampkring in het verleden veel minder ijl was, zodat de meteoriet sterker afgeremd kon worden. Er is niet bekend wanneer de inslag van de meteoriet plaats vond. Misschien enkele miljarden jaren geleden, toen Mars een dichtere dampkring (en een bijbehorende hogere temperatuur) had. Planeetdeskundigen sluiten echter niet uit dat de meteoriet in een recenter verleden is neergekomen. In dat geval moet de dampkring van Mars nog steeds grote schommelingen in dichtheid vertonen, mogelijk samenhangend met de klimaatschommelingen die de planeet de afgelopen honderden miljoenen jaren heeft ondergaan.
Meer informatie:
Meteorite Found On Mars Yields Clues About Planet's Past
Stereofoto van de Block Island-meteoriet
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

6 augustus 2009
De kleine hoeveelheden methaangas (CH4) in de ijle dampkring van de planeet Mars stellen planeetonderzoekers voor steeds grotere raadsels. De Marsdampkring bestaat grotendeels uit kooldioxide, stikstof en argon, maar enkele jaren geleden ontdekte de Europese planeetverkenner Mars Express ook kleine hoeveelheden methaan. Vervolgonderzoek met grote telescopen op aarde wees uit dat methaangas op Mars zeer gelokaliseerd voorkomt, en dat er grote en snelle variaties zijn in de hoeveelheid methaan. Franse onderzoekers concluderen deze week in een artikel in Nature dat de waarnemingen alleen te verklaren zijn wanneer methaangas extreem snel wordt afgebroken, door een tot nu toe onbekend chemisch proces. De bron van het Marsmethaan is niet bekend. Het zou om vulkanische processen kunnen gaan, maar sommige onderzoekers speculeren ook dat het waargenomen methaangas geproduceerd kan worden door micro-organismen in de Marsbodem. Om onduidelijke redenen vindt de productie van methaan slechts in bepaalde gebieden plaats, waarbij de locatie in de loop van de tijd ook varieert, onder andere met de Marsseizoenen. Wat echter nog veel opmerkelijker is, is dat het methaangas zich niet door de dampkring verspreidt. Normaalgesproken zou je verwachten dat het gas pas na een paar honderd jaar wordt afgebroken door chemische processen in de dampkring. In die periode zou het zich gemakkelijk door de hele Marsdampkring moeten kunnen verspreiden. Modelberekeningen van Franck Lefèvre en Francois Forget wijzen nu uit dat de waarnemingen van de verdeling van Marsmethaan eigenlijk alleen verklaard kunnen worden wanneer de productiesnelheid veel hoger is dan tot nu toe werd aangenomen, en wanneer het methaan een paar honderd keer zo snel wort afgebroken dan verwacht: ruim binnen een jaar. Kennelijk is er een tot nu toe onbekend chemisch proces werkzaam, mogelijk aan het Marsoppervlak. In dat geval moet echter geconcludeerd worden dat het Marsmilieu buitengewoon vijandig is voor organische moleculen.
Meer informatie:
Reconciling methane variations on Mars
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

29 juli 2009
Het is vlekkentijd in het zonnestelsel. Verraste vorige week de planeet Jupiter ons met een donkere vlek, ditmaal is het de beurt aan Venus. Anders dan de vlek in de atmosfeer van Jupiter is die in de Venusatmosfeer heel helder. Zo helder zelfs, dat de ontdekking ervan opnieuw op naam van een amateursterrenkundige is komen te staan. Opmerkelijk genoeg blijkt het verschijnsel vier dagen eerder al te zijn vastgelegd door de Europese ruimtesonde Venus Express, die om de planeet cirkelt. Over het ontstaan van de heldere vlek tasten astronomen nog in het duister. Mogelijke veroorzakers zijn een vulkaanuitbarsting, atmosferische turbulentie en geladen deeltjes van de zon. Ook de ontploffing, hoog in de Venusatmosfeer, van een brokstuk van een komeet behoort tot de mogelijkheden. Verder onderzoek met de Venus Express kan mogelijk uitsluitsel geven.
Meer informatie:
Mysterious bright spot found on Venus

27 juli 2009
Aarde en maan stonden bijna vier miljard jaar geleden bloot aan een groot 'bombardement' van ruimtepuin. Op aarde zijn de sporen daarvan allang uitgewist door erosie en de bewegingen van de aardkorst. Maar de maan vertoont nog duidelijke sporen van dit bombardement: het oppervlak is bezaaid met inslagkraters. Maar waardoor zijn deze kraters veroorzaakt? Nieuw onderzoek door Deense onderzoekers wijst erop dat de inslaande objecten geen rotsachtige planetoïden waren, maar hun ijzige tegenhangers: kometen. Dat leiden zij af uit de samenstelling van gesteente op Groenland, dat al bestond toen het grote bombardement op zijn eind liep. De onderzoekers hadden vooraf berekend dat inslaande planetoïden aanzienlijke hoeveelheden van het op aarde zeldzame element iridium zouden hebben achtergelaten. Maar het Groenlandse gesteente bevat ongeveer net zo weinig iridium als de maanstenen die de Apollo-astronauten van de maan hebben meegenomen. Een intrigerend nevenresultaat van het onderzoek is dat de hoeveelheid water in de aardse oceanen in redelijke overeenstemming is met de hoeveelheid water die de inslaande kometen destijds zouden hebben achtergelaten.
Meer informatie:
Comets, not asteroids, to blame for moon's scarred face

23 juli 2009
Al decennialang vragen wetenschappers zich af welke rol de bewolking speelt bij de opwarming van de aarde. Tot nog toe was het zelfs onduidelijk of er door die opwarming meer of juist minder wolken zouden ontstaan. Onderzoekers van de universiteit van Miami hebben nu ontdekt dat het laatste het geval is (Science, 24 juli). De Amerikaanse onderzoekers hebben op basis van gegevens van de laatste vijftig jaar en modelberekeningen vastgesteld dat de opwarming van oceaanwater leidt tot het oplossen van lage stratiforme (gelaagde) bewolking. Dat is opmerkelijk, omdat de meeste geavanceerde computermodellen die gebruikt worden om de ontwikkeling van ons klimaat te voorspellen dit wolkengedrag niet reproduceren. Alleen het model van het Britse Hadley Centre slaagt daarin. Het oplossen van de wolkenlagen boven de oceanen wordt overigens niet uitsluitend veroorzaakt door het warmer worden van het oceaanwater: ook het afzwakken van de passaatwinden speelt een belangrijke rol. Voor de opwarming van de aarde is dat geen goed nieuws, want minder bewolking betekent dat meer zonnestraling het aardoppervlak kan bereiken, waardoor de temperatuur van het oceaanwater nog verder oploopt.
Meer informatie:
Consulting with clouds: A clear role in climate change

22 juli 2009
Gelijktijdige waarnemingen van het poollicht boven de Noord- en de Zuidpool, met behulp van twee om de aarde draaiende satellieten, hebben uitgewezen dat het aardse poollicht niet symmetrisch is (Nature, 23 juli). Poollicht wordt veroorzaakt door geladen deeltjes uit de ruimte die in botsing komen met gasmoleculen in de hoge aardatmosfeer. Het spookachtige schijnsel is vooral goed waarneembaar op hoge geografische breedte, omdat de deeltjes de magnetische veldlijnen van de aarde volgen, die bij de (magnetische) polen de atmosfeer binnengaan. Verondersteld werd dat de verschillen tussen het noordelijke en het zuidelijke poollicht zeer gering zouden zijn, omdat ze verband houden met één en hetzelfde magnetische veld. Maar uit onderzoek dat tussen 2000 en 2005 door Noorse wetenschappers is verricht, blijkt dat er behoorlijk grote verschillen kunnen optreden. Het vermoeden bestaat dat deze verschillen worden veroorzaakt door geladen deeltjes die via de magnetische veldlijnen van noord naar zuid stromen (of andersom). Het zou gaan om een seizoenseffect, dat optreedt als de ene pool wel zonlicht ontvangt en de andere niet.
Meer informatie:
Lopsided Lights

17 juli 2009
Chandrayaan-1, India's eerste ruimtemissie naar de maan, kampt met een technisch probleem. De 'stersensor', een cruciaal onderdeel van het standregelsysteem, raakte medio mei oververhit en is uitgevallen. Sindsdien wordt de sonde gericht met behulp van gyroscopen, maar dat gaat enigszins ten koste van de richtnauwkeurigheid. Chandrayaan-1 werd in oktober 2008 gelanceerd en zou twee jaar in bedrijf blijven. Naar verwachting zal de ruimtesonde zijn hele wetenschappelijke missie (het maken van een driedimensionale atlas van het maanoppervlak en het in kaart brengen van de mineralogische samenstelling ervan) kunnen voltooien. Later deze zomer zal worden besloten of de sonde ook na afronding van die hoofdmissie nog in bedrijf wordt gehouden.
Meer informatie:
India Moon probe 'malfunctions'
Chandrayaan-I develops malfunction, scientists salvage it

17 juli 2009
Het onderstel van de Apollo 11-maanlander Eagle, waarmee Neil Armstrong en Buzz Aldrin veertig jaar geleden hun historische eerste bemande maanlanding maakten, is gefotografeerd door de onbemande Amerikaanse maanverkenner Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO). LRO fotografeerde ook de maanlanders van Apollo 14, 15, 16 en 17. De landingsplaats van Apollo 12 wordt binnen hooguit enkele weken gefotografeerd. LRO werd op 18 juni gelanceerd en kwam op 23 juni in een voorlopige baan om de maan aan. De foto's van de Apollo-landingsplaatsen zijn gemaakt tussen 11 en 15 juli. Wanneer de ruimtesonde eenmaal zijn definitieve, lage cirkelbaan heeft bereikt, zal hij nog aanzienlijk scherpere foto's kunnen maken. De maanlanders beslaan ongeveer drie bij drie pixels op de LRO-foto's, maar omdat ze bij lage zonnestand gefotografeerd zijn, werpen ze lange, duidelijk zichtbare schaduwen op het maanoppervlak. In de omgeving van de Apollo 14-lander zijn ook wetenschappelijke instrumenten zichtbaar die door de astronauten op het maanoppervlak zijn achtergelaten, en zijn 'voetsporen' van de astronauten te zien.
Meer informatie:
LRO Sees Apollo Landing Sites
Lunar Reconnaissance Orbiter
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

16 juli 2009
Foto's uit veertig verschillende landen zijn gecombineerd tot een uniek maanmozaïek dat door astronomen op Malta vervaardigd is in het kader van het Internationaal Jaar van de Sterrenkunde. Eind november is het vierhonderd jaar geleden dat de Italiaanse astronoom Galileo Galilei de eerste gedetailleerde telescopische schetsen van de maan maakte. Bovendien is het dit jaar vijftig jaar geleden dat de eerste (harde) landing op de maan werd uitgevoerd, door de Russische Loena 2 op 14 september 1959, en veertig jaar geleden dat Neil Armstrong als eerste mens voet op de maan zette, in de nacht van 20 op 21 juli 1969 (Nederlandse tijd). Het Maltezer project 'Moon for all mankind' wil het internationale aspect van de astronomie benadrukken, in de vorm van een maanmozaïek met bijdragen uit veertig landen. Ter gelegenheid van het Apollo 11-jubileum zijn overigens tal van activiteiten georganiseerd, websites opgezet en boeken gepubliceerd. Een selectie daarvan is hier te vinden.
Meer informatie:
Persbericht IYA2009 Malta
Hogeresolutieversie van het maanmozaïek
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

16 juli 2009
Amerikaanse onderzoekers hebben een mogelijk verband ontdekt tussen de activiteitscyclus van de zon en het klimaat op aarde. Uit hun onderzoek blijkt dat als de zon het hoogtepunt van haar activiteit bereikt, en dus iets meer straling produceert, de wolkeloze delen van de Grote Oceaan voldoende opwarmen om meer zeewater te laten verdampen. Hierdoor nemen de neerslag en de passaatwinden in intensiteit toe, en koelt het oostelijke deel van de tropische Grote Oceaan af. Deze keten van gebeurtenissen heeft gevolgen die vergelijkbaar zijn met een zogeheten La Niña-gebeurtenis, maar dan verder oostwaarts en slechts half zo sterk. De afkoeling van het oceaanwater wordt de jaren erna gevolgd door een El Niño-achtig patroon, waarbij het oceaanwater juist warmer is dan normaal. Ook dit effect is twee keer zo zwak als bij een echte El Niño. Echte La Niña's en El Niño's, die op andere wijze ontstaan, zijn van aantoonbare invloed op het wereldklimaat. In hoeverre dat met hun door de zonneactiviteit veroorzaakte tegenhangers ook het geval is, is nog onduidelijk. Maar het lijkt aannemelijk dat de invloed van de zon, afhankelijk van het moment waarop het activiteitsmaximum optreedt, zowel een versterkend als een verzwakkend effect kan hebben.
Meer informatie:
Solar Cycle Linked to Global Climate

14 juli 2009
Venus was vroeger een natte planeet, met veel vulkanische activiteit. Dat blijkt uit infraroodmetingen van het oppervlak, verricht door de Europese planeetverkenner Venus Express. Hoewel de VIRTIS-infraroodcamera van Venus Express geen precisiemetingen kan verrichten aan de samenstelling van het oppervlak, is wel duidelijk dat de hooglanden van Venus een lichtere kleur en een andere samenstelling hebben dan de laagvlaktes. Die laatste bestaan uit bazalt (dat werd vastgesteld door Russische landers); de hooglanden zouden uit graniet opgebouwd kunnen zijn. Graniet ontstaat door de inwerking van water op bazalt dat via plaattektoniek in de mantel van een planeet terecht komt. Via vulkanische activiteit komt het lichtere graniet vervolgens weer aan het oppervlak. De Venus Express-metingen zijn gepubliceerd in Journal of Geophysical Research.
Meer informatie:
New map hints at Venus' wet, volcanic past
Venus Express
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

9 juli 2009
Op 29 juni is de Canadese amateursterrenkundige Paul Mortfield erin geslaagd om de NASA-maansonde LCROSS te fotograferen. Met behulp van een op afstand bestuurde 40-cm telescoop legde hij vast hoe de ruimtesonde langs de hemel scheerde, vlak langs het sterrenstelsel IC3808. Die bijna-botsing was uiteraard slechts schijn: LCROSS bevond zich op dat moment op 480.000 kilometer van de aarde, terwijl de afstand tot IC3808 meer dan 200 miljoen lichtjaar bedraagt. LCROSS staat voor Lunar Crater Observation and Sensing Satellite. De sonde is op 18 juni gelanceerd en zal op 9 oktober opzettelijk neerstorten in een eeuwig donkere maankrater, zodat kan worden vastgesteld of zich daar bevroren water bevindt. Tot die tijd cirkelt LCROSS om de maan en kunnen ervaren amateursterrenkundigen helpen om zo nauwkeurig mogelijk zijn baan vast te stellen.
Meer informatie:
Moonship Photographed by Backyard Astronomers

9 juli 2009
De verdwijning van de Mars Polar Lander, kort nadat deze in december 1999 de atmosfeer van Mars binnenging, is tot op de dag van vandaag onverklaard gebleven. Mogelijk heeft een softwarefout ertoe geleid dat de parachute waaraan de Marslander afdaalde te vroeg is losgekoppeld. Maar pogingen om de waarschijnlijk neergestorte Marslander op te sporen op opnamen die door om Mars draaiende orbiters zijn gemaakt, zijn tot nog toe op niets uitgelopen. Onlangs is een eerste strook van het vermoedelijke crashgebied in meer detail gefotografeerd door de Mars Reconnaissance Orbiter (MRO). Eerder lukte het al om op MRO-beelden de beide Marswagentjes Spirit en Opportunity terug te vinden, evenals de Marslander Phoenix. Dat was echter relatief makkelijk, omdat hun posities goed bekend waren. Bijkomend probleem is dat de restanten van de Mars Polar Lander inmiddels waarschijnlijk met een laagje stof en ijs bedekt zijn. Wie wil helpen bij de zoektocht naar de verdwenen Marslander, kan terecht op onderstaande website!
Meer informatie:
Search for the Mars Polar Lander!

8 juli 2009
Op 29 en 30 juni hebben het Europese ruimteagentschap ESA en zijn Amerikaanse tegenhanger NASA een akkoord bereikt over een het opzetten van een gezamenlijk onderzoeksprogramma voor de planeet Mars. Binnen dit Mars Exploration Joint Initiative zullen de beide ruimteagentschappen hun wetenschappelijke en technologische doelstellingen omtrent het Marsonderzoek vastleggen. Afgesproken is om samen plannen te maken voor het lanceren van sondes en landers naar Mars in 2016, 2018 en 2020. In het daaropvolgende decennium zou de samenwerking moeten resulteren in een missie waarbij de eerste bodemmonsters van Mars worden opgehaald. De eerste missie waarbij ESA en NASA samenwerken, is ExoMars.
Meer informatie:
ESA and NASA establish a joint Mars exploration initiative

7 juli 2009
Sommige zandduinen op Mars worden al meer dan dertig jaar in de gaten gehouden. En in al die tijd zijn deze duinen geen meter opgeschoven. Daaruit trokken wetenschappers de conclusie dat het zand van deze duinen wellicht bijeen wordt gehouden door sneeuw en ijs. Maar uit recent onderzoek blijkt dat dit niet helemaal kan voorkomen dat zulke duinen zich verplaatsen. Er moet dus nog een andere factor zijn die het wandelen van de duinen verhindert. Omdat soortgelijke duinen op Antarctica wél in beweging zijn - zij het veel trager dan hun soortgenoten in warme klimaten - wordt de oorzaak van de onverzettelijke duinen op Mars gezocht bij de omstandigheden die specifiek zijn voor deze planeet. Mogelijk is de zeer ijle Marsatmosfeer de doorslaggevende factor of het feit dat het ijs op Mars voor een deel uit bevroren kooldioxide bestaat.
Meer informatie:
Ice shouldn't Stop Dune Movement on Mars or Earth

6 juli 2009
Een team van Duitse, Nederlandse en Belgische onderzoekers is er in geslaagd om met behulp van de spectrometer SCIAMACHY naar de atmosfeer van Venus te kijken. Het instrument SCIAMACHY (Scanning Imaging Absorption Spectrometer for Atmospheric Cartography) bevindt zich aan boord van Envisat, een Europese milieusatelliet ontwikkeld door ESA. SCIAMACHY vangt het zonlicht op dat weerkaatst wordt door deeltjes in de aardatmosfeer. Op basis daarvan kan vastgesteld worden wat er in de atmosfeer aanwezig is. Normaliter kijkt SCIAMACHY dus naar de aarde, maar in maart 2009 richtten de onderzoekers de spectrometer op de planeet Venus. Deze waarnemingen waren bedoeld om de werking van SCIAMACHY te testen, maar leveren ook unieke informatie over de atmosfeer van Venus. Bovendien bieden ze nieuwe inzichten voor onderzoek aan exoplaneten, planeten buiten ons zonnestelsel.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)

2 juli 2009
Uit onderzoek van de Amerikaanse Marsverkenner Phoenix blijkt dat er in het geologisch recente verleden misschien kleine hoeveelheden vloeibaar water aan het oppervlak van de planeet voorkwamen. De wetenschappelijke resultaten van de Phoenix-missie worden deze week samengevat in vier artikelen in het weekblad Science. Een van de grootste verrassingen was de ontdekking van perchloraat in de onderzochte bodemmonsters. Op aarde wordt dat zout door sommige micro-organismen gebruikt als energiebron. Phoenix detecteerde ook wolken en lichte neerslag (sneeuw) op grote hoogte boven het Marsoppervlak. In het geologisch recente verleden - hooguit enkele miljoenen jaren geleden - zijn de condities op Mars gunstiger geweest voor het bestaan van micro-organismen, aldus het onderzoeksteam. De hellingshoek van de draaiingsas van de planeet varieert in de loop van de tijd, waardoor sterke klimaatschommelingen optreden. De Phoenix-metingen doen vermoeden dat er in warmere perioden dunne films van vloeibaar water kunnen voorkomen. Overigens zijn in de onderzochte bodemmonsters geen organische verbindingen gevonden. Dat wil niet zeggen dat ze op Mars niet voorkomen: tijdens de verhitting van de bodemmonsters kunnen ze afgebroken zijn door scheikundige reacties met het aanwezige perchloraat.
Meer informatie:
NASA Phoenix Results Point to Martian Climate Cycles
Phoenix
Persbericht over neerslag op Mars van het Belgisch Instituut voor Ruimte-Aëronomie
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

2 juli 2009
De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA heeft de eerste foto's vrijgegeven die door de hogeresolutiecamera van de Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO) gemaakt zijn van het maanoppervlak. LRO werd op 18 juni gelanceerd en kwam vijf dagen later aan in een elliptische baan om de maan. De komende weken wordt de maanverkenner in zijn definitieve baan gemanoeuvreerd, op slechts 50 kilometer hoogte over de polen van de maan. Uiteindelijk zullen foto's gemaakt worden waarop details van slechts een meter groot te zien zijn. LRO scant het maanoppervlak in langgerekte strips. De vrijgegeven detailopnamen tonen een klein gebied in Mare Nubium (de 'Zee der Wolken'). Op deze eerste foto's zijn details van ongeveer drie meter groot zichtbaar.
Meer informatie:
NASA's LRO Spacecraft Sends First Lunar Images to Earth
Zoomversie van de langgerekte foto-strip van LRO
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

29 juni 2009
Met behulp van het Japanse Aster-instrument aan boord van de Amerikaanse Terra-satelliet is de meest gedetailleerde topografische kaart van de aarde ooit samengesteld. Van 99 procent van het landoppervlak van onze planeet tussen 83 graden noorder- en zuiderbreedte is nu een hoogtekaart beschikbaar, waarbij metingen zijn verricht voor punten op een onderlinge afstand van 30 meter. Met een radarinstrument aan boord van de spaceshuttle was eerder 80 procent van het landoppervlak van de aarde op deze manier in kaart gebracht, tussen 57 graden zuiderbreedte en 60 graden noorderbreedte. Het digital elevation model (DEM) dat op basis van de nieuwe Terra-metingen is verkregen, is vrij beschikbaar voor iedereen die er gebruik van wil maken. Uiteindelijk zal de informatie opgeslagen gaan worden in een grote dastabase die beheerd wordt door de World Meteorological Organization: het Global Earth Observation System of Systems.
Meer informatie:
NASA, Japan Release Most Complete Topographic Map of Earth
Voorbeelden van 3D-beelden op basis van de Terra-gegevens
Terra
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

29 juni 2009
Mars was in het recente verleden warmer dan nu. Slechts een paar miljoen jaar geleden - geologisch gezien zeer recent - vertoonde de planeet regelmatige cycli van dooi en bevriezing. Dat concludeert Matthew Balme van de Open University in Londen op basis van gedetailleerde foto's van Mars, gemaakt door de Amerikaanse Mars Reconnaissance Orbiter. De foto's tonen opmerkelijke structuren in een brede 'stortvloedgeul' in het evenaargebied van Mars, zoals veelhoekige patronen, vertakte geulen en kegelvormige bergen. Volgens Balme, die zijn theorie publiceert in Earth and Planetary Science Letters , ontstaan zulke structuren door periodieke krimp en uitzetting van smeltend en bevriezend ijs. De leeftijd van de geul is vastgesteld op ca. 2 à 8 miljoen jaar, en de gefotografeerde structuren moeten jonger zijn. Algemeen wordt aangenomen dat Mars al miljarden jaren een bevroren planeet is, maar volgens Balme heeft er dus vrij kort geleden nog regelmatig water gestroomd in het evenaargebied.
Meer informatie:
Geological landforms indicate
Mars Reconnaissance Orbiter
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl;

26 juni 2009
Op de maan komt uranium voor. Het radioactieve element was nog niet eerder gevonden op de maan. De aanwezigheid van uranium is vastgesteld door de gammaspectrometer van de Japanse maanverkenner Kaguya. Die werd in september 2007 gelanceerd, heeft de maan op verschillende manieren in kaart gebracht, en maakte op 10 juni 2009 een gecontroleerde crash. De meetgegevens van de gammaspectrometer, die heel nauwkeurig de aanwezigheid van verschillende scheikundige elementen kan vaststellen, zijn geanalyseerd door de Japanse onderzoekers Naoyuki Yamashita en Nobuyuki Hasebe en de Amerikaan Robert Reedy van het Planetary Science Institute. Behalve uranium heeft Kaguya ook de aanwezigheid van thorium, kalium, zuurstof, magnesium, silicium, calcium, titanium en ijzer vastgesteld. Van veel van die elementen was al langer bekend dat ze op de maan voorkomen.
Meer informatie:
PSI Scientist and Kaguya Team Find First Conclusive Signature for Lunar Uranium
Kaguya
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

26 juni 2009
Het klimaat op aarde vertoont aanzienlijke langetermijnschommelingen. Maar lang niet al deze klimaatschommelingen laten zich gemakkelijk verklaren. Een van de suggesties die zijn gedaan, is dat een groot deel van de variatie in de temperatuur op aarde van de afgelopen 500 miljoen jaar moet worden toegeschreven aan de passages van zon (en planeten) door de spiraalarmen van het Melkwegstelsel. Daar leek een duidelijke aanwijzing voor te bestaan: het klimaat volgt een cyclus van ruwweg 140 miljoen jaar en dat correleerde mooi met de momenten dat er een spiraalarm werd doorkruist. Er was zelfs een reden voor de klimaatverandering op die momenten bedacht: in de spiraalarmen zijn meer sterren en is dus ook meer kosmische straling, en dat zou weer tot een toename van de bewolking op aarde leiden. Dit hele model stond of viel echter met de bestaande gedachte dat het Melkwegstelsel vier spiraalarmen heeft. In 2008 is echter gebleken dat er feitelijk maar twee spiraalarmen zijn, en dit jaar bleek ons stelsel ook nog eens zwaarder te zijn dan gedacht, waardoor de sterren sneller om zijn centrum draaien. En daardoor verdwijnt de vermeende correlatie tussen klimaatschommelingen en spiraalarmpassages als sneeuw voor de zon.
Meer informatie:
Testing the link between terrestrial climate change and Galactic spiral structure

25 juni 2009
Het Amerikaanse Marswagentje Spirit, dat vast is komen te zitten in zachte Marsbodem, heeft zijn penibele situatie benut door de gelaagde ondergrond ter plaatse nader te onderzoeken. Volgens NASA-onderzoekers is de locatie, die Troy (Troje) is gedoopt, een van de meest interessante die Spirit op Mars heeft aangetroffen. Een van Spirits wielen heeft zich diep in de bodem gewerkt, waarbij kleurrijke zandmaterialen en gecementeerd zand zijn ontdekt. Dat laatste wijst erop dat er in een niet al te ver verleden kleine hoeveelheden water in de bodem hebben gezeten. Het zand is overduidelijk heel los, waardoor het nog een hele toer zal zijn om Spirit daar weer uit te krijgen. Een steen die onder het Marswagentje ligt, raakt mogelijk zijn onderkant, maar dat lijkt niet de hoofdoorzaak van het oponthoud te zijn. De komende weken wordt, met behulp van een identiek Marswagentje op aarde, naar het beste scenario gezocht om Spirit uit zijn 'valkuil' te krijgen. Ondertussen gaat hij verder met het onderzoeken van de zandlagen.
Meer informatie:
Mars Rover Yielding New Clues While Lodged in Martian Soil

25 juni 2009
Op veel van de hemellichamen van ons zonnestelsel komen grote hoeveelheden ijs voor. En zelfs in zo'n ijslaag kan leven voorkomen. In de poolstreken op aarde wordt naar methoden gezocht om de aanwezigheid van leven in ijs aan te tonen. Onlangs gebeurde dat op Spitsbergen in het kader van project SLIce, wat staat voor 'Signatures of Life in Ice'. Volgens onderzoekers die bij dit project betrokken waren, is het niet alleen mogelijk om niet alleen leven micro-organismen in ijs aan te tonen, maar ook heel oude restanten daarvan. Op Spitsbergen zijn ijsmonsters genomen, op een manier zoals bijvoorbeeld een mobiele robot op de planeet Mars dat zou doen. Daarbij is een strikt protocol ontwikkeld, dat ervoor moet zorgen dat de Marsbodem niet met aardse organismen, of restanten daarvan, wordt besmet. De enigszins voor de hand liggende conclusie is dat sporen van leven vooral in de bovenste ijslaagjes gezocht moeten worden: meters diep de grond in boren heeft weinig zin.
Meer informatie:
Arctic Mars Analogue Svalbard Expedition
Examining a SLIce of the Arctic

24 juni 2009
De geheimzinnige ontploffing die in 1908 het Toengoeska-gebied in Siberië trof, is bijna zeker veroorzaakt door een komeet die de aardatmosfeer binnenkwam en op grote hoogte ontplofte. Dat zeggen wetenschappers van Cornell University op basis van onderzoek van... de uitlaatgassen van spaceshuttles. Het verband tussen de twee is een verschijnsel dat in ons land de laatste weken vaak te zien is: lichtende nachtwolken. Lichtende nachtwolken zijn de hoogste wolken in de aardatmosfeer. Ze ontstaan in de omgeving van de polen op een hoogte van ongeveer 90 kilometer, waar de temperatuur ongeveer 117 graden onder nul is. Volgens de Amerikaanse onderzoekers moet in 1908 heel veel waterdamp hoog in de atmosfeer zijn terechtgekomen. Dat zou blijken uit de lichtende nachtwolken die een dag later tot op grote afstand zijn waargenomen. Hetzelfde is (op veel kleinere schaal) te zien na lanceringen van spaceshuttles, die ongeveer 300 ton waterdamp hoog in de atmosfeer brengen. De daaruit gevormde waterdeeltjes trekken noord- en zuidwaarts en vormen uiteindelijk lichtende nachtwolken. Dat laatste gebeurt geleidelijk, wat een belangrijk verschil is met de Toengoeska-gebeurtenis. De onderzoekers denken daar echter een verklaring voor te hebben: de waterdamp zou zich destijds zo snel hebben kunnen verspreiden dankzij de extreme turbulenties die in de atmosfeer optraden bij de binnenkomst van de komeet.
Meer informatie:
Back To The Future: Space Shuttle Shows How 1908 Tunguska Explosion Was Caused By A Comet

23 juni 2009
Na een reis(je) van vierenhalve dag is de Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO) in een omloopbaan om de maan gekomen. Daarmee is een cruciale mijlpaal in de LRO-missie bereikt. De komende tijd zullen de motoren van de ruimtesonde nog verschillende malen in actie komen, om hem in de definitieve baan te brengen van waaruit het maanoppervlak nauwkeurig bestudeerd zal worden. Voordat dit onderzoek kan beginnen, zullen echter eerst alle zeven instrumenten aan boord van de LRO uitvoerig worden getest. Dat proces zal naar schatting een week of acht in beslag nemen. Overigens ligt ook de gelijktijdig met de LRO gelanceerde ruimtesonde Lunar Crater Observation and Sensing Satellite (LCROSS) op koers. Deze zal op 9 oktober neerploffen in een krater aan de zuidpool van de maan, zodat onderzocht kan worden of daar (stijf bevroren) water aanwezig is.
Meer informatie:
NASA Lunar Mission Successfully Enters Moon Orbit
Lunar Reconnaissance Orbiter
NASA Moon Impactor Successfully Completes Lunar Maneuver

22 juni 2009
De al bijna acht jaar om Mars draaiende ruimtesonde Mars Odyssey heeft zijn nieuwe omloopbaan bereikt. De afgelopen acht maanden is zijn baan zodanig aangepast, dat hij de dagzijde van de planeet niet langer laat in de middag aan zich voorbij ziet trekken, maar ruim een uur eerder. Rond dat tijdstip straalt het Marsoppervlak meer warmte- c.q. infraroodstraling uit, waardoor Mars Odyssey nauwkeuriger infraroodonderzoek kan doen. De eerste zeven jaar van zijn carrière moest rekening worden gehouden met het beste kijkmoment voor een ander instrument: een gammaspectrometer. Mars Odyssey volgt een zogeheten zonsynchrone baan, wat wil zeggen dat zijn (polaire) baan ten opzichte van de zon steeds dezelfde stand inneemt, terwijl Mars ondertussen om zijn as draait.
Meer informatie:
NASA's Mars Odyssey Alters Orbit to Study Warmer Ground

19 juni 2009
De Japanse ruimtevaartorganisatie JAXA heeft de laatste foto's vrijgegeven die op 11 juni 2009 gemaakt zijn door de maanverkenner Kaguya. Kaguya werd op 14 september 2007 gelanceerd, en heeft gedetailelerde opnamen en hoogtemetingen van het maanoppervlak verricht. Op 11 juni maakte hij een gecontroleerde crash op het zuidelijk halfrond van de maan. Op de foto's, gemaakt met de HDTV-camera van de ruimtesonde, is het bekraterde en heuvelachtige maanlandschap te zien waar de ruimtesonde te pletter sloeg. De Amerikaanse Lunar Reconnaissance Orbiter, gelanceerd op 18 juni, zal binnenkort het hele maanopperlvak in groot detail gaan vastleggen.
Meer informatie:
KAGUYA (SELENE) Last shots captured by the HDTV
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 juni 2009
Met een 70 meter grote radarantenne in de Mojave-woestijn in Californië is een gedetailleerde hoogtekaart verkregen van een gebied van 500 bij 400 kilometer rond de zuidpool van de maan. Op de kaart zijn details van veertig meter groot te onderscheiden; de hoogte-informatie heeft een nauwkeurigheid van ongeveer vijf meter. De kaart dient ter ondersteuning van het LCROSS-project (Lunar CRater Observation and Sensing Satellite), dat donderdagavond 18 juni gelanceerd is. LCROSS gaat een lege rakettrap in een van de zuidpoolkraters afschieten. Sommige van die kraters zijn zo diep dat hun bodems nooit door de zon worden beschenen. Astronomen denken dat er ijs kan voorkomen. De hoogtekaart is gebaseerd op een groot aantal metingen van de tijd die verstrijkt tussen het uitzenden van het signaal en het opvangen van de radarecho.
Meer informatie:
NASA Scientists Bring Light to Moon's Permanently Dark Craters
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 juni 2009
Het verlichte deel van de maan 'weerkaatst' ongeveer tien procent van de zonnewind - de stroom van elektrisch geladen deeltjes die door de zon de ruimte in worden geblazen. De weerkaatste zonnewind is onlangs voor het eerst gemeten door de Interstellar Boundary EXplorer (IBEX), een Amerikaanse ruimtesonde. Het IBEX-Hi instrument, ontwikkeld door het Southwest Research Institute en het Los Alamos National Laboratory, registreerde neutrale waterstofatomen die afkomstig zijn van de dagzijde van de maan en snelheden hebben van enkele miljoenen kilometers per uur. Het gaat hier om weerkaatste zonnewinddeeltjes. De zonnewind bestaat uit elektrisch geladen deeltjes (positief geladen waterstofkernen en negatief geladen elektronen). Omdat de maan geen beschermend magnetisch veld heeft, komen de zonnewinddeeltjes met hoge snelheden op het oppervlak terecht. Negentig procent van de deeltjes wordt door het maanoppervlak 'geabsorbeerd'; ongeveer één op de tien wordt weerkaatst. Daarbij pikken de geladen waterstofkernen elektronen op uit de maanbodem, waardoor ze verder reizen als neutrale waterstofatomen. Onderzoek aan de door de maan weerkaatste zonnewind zal hopelijk ook meer inzicht geven in de wisselwerking van de zonnewind met andere hemellichamen in het zonnestelsel.
Meer informatie:
IBEX spacecraft detects fast neutral hydrogen coming from the moon, gives insight to particle
IBEX
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 juni 2009
NASA's Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO) is op donderdag 18 juni om 23.32 uur Nederlandse tijd met succes gelanceerd vanaf de basis Cape Canaveral in Florida. De lancering was een dag uitgesteld in verband met het geplande vertrek van de spaceshuttle Endeavour op 17 juni. Die vlucht ging echter niet door vanwege een nieuw lek in een waterstofleiding. Onweersbuien leken nog even roet in het eten te gooien; de eerste twee lanceermogelijkheden voor LRO, om 23.12 en 23.22 uur, konden niet benut worden. LRO doet er een paar dagen over om de maan te bereiken. In de loop van enkele weken zal hij vervolgens in een lage cirkelbaan over de polen worden gemanoeuvreerd, van waaruit het gehele maanoppervlak minutieus in kaart wordt gebracht. Een tweede sonde, LCROSS geheten (Lunar CRater Observation and Sensing Satellite) zal op 9 oktober een inslag in een donkere zuidpoolkrater van de maan maken om te onderzoeken of daar ijs voorkomt.
Meer informatie:
NASA Returning to the Moon with First Lunar Launch in a Decade
Lunar Reconnaissance Orbiter
LCROSS
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

17 juni 2009
Het regent nooit op Mars, maar er komen wel bliksemontladingen voor. Dat blijkt uit metingen van een microgolfstralingsdetector van de Universiteit van Michigan. Op 8 juni 2006 werd hiermee zogeheten non-thermische microgolfstraling waargenomen, op het moment dat er op Mars ook hevige stofstormen woedden. Volgens de onderzoekers wijst dat erop dat er in die stofstormen hevige elektrische ontladingen plaatsvinden, zoals eerder al door theoretici werd voorspeld. Ook de Viking-landers, die in 1976 zachte landingen op Mars maakten, vonden indirecte aanwijzingen voor bliksemontladingen in stofstormen. De nieuwe waarnemingen, die binnenkort gepubliceerd zullen worden in Geophysical Research Letters , vormen echter de eerste 'bewijzen' voor Marsbliksem.
Meer informatie:
First direct evidence of lightning on Mars detected
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

17 juni 2009
Vluchtleiders van NASA hopen dat de onbemande Lunar Reconnaissance Orbiter op donderdagavond 18 juni om 23.12 uur Nederlandse tijd gelanceerd kan worden, nu de lancering van de spaceshuttle Endeavour vanmorgen opnieuw is uitgesteld wegens een lek in een waterstofleiding. De shuttle-lancering naar het internationale ruimtestation ISS zal nu pas op 11 juli kunnen plaatsvinden. De beslissing om de lancering te schrappen werd woensdagochtend om 07.55 uur Nederlandse tijd genomen. Op het Kennedy Space Center wordt nu alles zo snel mogelijk in gereedheid gebracht voor de lancering van de Atlas-raket met aan boord de Lunar Reconnaissance Orbiter en het LCROSS-project, dat in oktober een geplande inslag moet uitvoeren in een zuidpoolkrater van de maan. Voor de lancering van LRO zijn de komende dagen drie lanceervensters beschikbaar. Als de maanverkenner niet voor zondag 21 juni is vertrokken, moet ook deze lancering enkele weken worden uitgesteld.
Lunar Reconnaissance Orbiter
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

15 juni 2009
De lancering van NASA's onbemande maanverkenner LRO (Lunar Reconnaissance Orbiter), oorspronkelijk gepland voor woensdagavond 17 juni, is opnieuw uitgesteld. Oorzaak is het uitstel van de lancering van de spaceshuttle Endeavour, die eigenlijk afgelopen zaterdag op pad zou gaan. Als gevolg van een lek in een waterstofleiding, dat pas werd opgemerkt tijdens het vullen van de grote brandstoftank van de shuttle, moest de lancering van Endeavour opschuiven naar de ochtend van de 17e (11.40 uur Nederlandse tijd). De onbemande LRO (die samen gelanceerd wordt met het LCROSS-experiment voor een geplande inslag in een krater aan de zuidpool van de maan) kan nu niet eerder vertrekken dan donderdagavond 18 juni om 23.12, 23.22 of 23.32 uur Nederlandse tijd. Als de spaceshuttle-lancering opnieuw vertraging oploopt (of als het weer op donderdag tegenzit), zijn er ook nog lanceermogelijkheden in de nacht van vrijdag 19 op zaterdag 20 juni (om 00.41. 00.51 en 01.01 uur Nederlandse tijd) en in de nacht van zaterdag 20 op zondag 21 juni (om 02.08, 02.18 en 02.28 uur Nederlandse tijd). Mocht LRO op zondag 21 juni nog steeds niet zijn vertrokken, dan moet de vlucht twee weken extra worden uitgesteld. Als gevolg van het uitstel van de lancering vindt de LCROSS-inslag ook niet meer plaats op 8 oktober, maar op de 9e, de 10e of de 11e oktober, al naar gelang de uiteindelijke lanceerdatum.
Meer informatie:
NASA Sets New Launch Dates for Space Shuttle, LRO and LCROSS
Lunar Reconnaissance Orbiter
LCROSS
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

13 juni 2009
De lancering van NASA's maanverkenner Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO), gepland voor woensdag 17 juni, staat mogelijk onder druk door het uitstel van de lancering van de spaceshuttle Endeavour. De shuttle zou vandaag (13 juni) worden gelanceerd, waarna de lanceerbasis op Kennedy Space Center klaargemaakt zou worden voor het vertrek van LRO. Door een lek in het afvoersysteem van overtollige waterstof, ontdekt tijdens het voltanken van de grote brandstoftank van de shuttle, is de lancering van Endeavour echter geschrapt. Vanwege de noodzakelijke reparaties kan shuttlemissie STS-127 (naar het internationale ruimtestation ISS) niet eerder dan woensdag 17 juni plaatsvinden. Als LRO voorrang krijgt, kan de shuttle op z'n vroegst op zaterdag 20 juni op pad. Dan mogen beide lanceringen echter geen verdere vertragingen meer oplopen, want tussen 21 juni en 11 juli zijn shuttle-lanceringen naar het ISS niet mogelijk in verband met de baanoriëntatie van het ruimtestation. Voor Lunar Reconnaissance Orbiter geldt echter iets soortgelijks: als de shuttle op de 17e wordt gelanceerd, kan de maanverkenner nog op 20 juni de ruimte in, maar als die datum niet wordt gehaald, is ook hier uitstel van enkele weken nodig. Zondag wordt door NASA besloten welke ruimtevlucht aanstaande woensdag voorrang krijgt.
Meer informatie:
NASA Postpones Launch of Space Shuttle Endeavour
Lunar Reconnaissance Orbiter
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

10 juni 2009
De vraag naar de stabiliteit van het zonnestelsel houdt sterrenkundigen al tientallen jaren bezig. De banen van de planeten om de zon liggen namelijk niet zo vast als je zou denken. Door kleine verstoringen tussen de planeten onderling, vertonen hun baanbewegingen op de lange termijn juist een chaotisch karakter. Daardoor is het niet mogelijk om hun bewegingen langer dan enkele tientallen miljoenen jaren vooruit te voorspellen. Om toch iets over de verdere toekomstige ontwikkelingen te kunnen zeggen, heeft een team van de Parijse sterrenwacht een statistisch onderzoek uitgevoerd van de evolutie van het zonnestelsel (Nature, 11 juni). Met meerdere supercomputers werden 2500 mogelijke scenario's doorgerekend, wat in totaal 7 miljoen uur rekentijd heeft gekost. De resultaten zijn geruststellend. Weliswaar vertonen de planeetbanen in de loop van de tijd de nodige vervormingen, tot botsingen komt het hoogstwaarschijnlijk niet. In slechts één procent van de gevallen neemt de excentriciteit (langwerpigheid) van de baan van Mercurius dermate toe, dat het tot een botsing met Venus komt. Nog zeldzamer is het geval waarbij de baanvervorming van Mercurius na ruim drie miljard jaar in een complete ontwrichting van de banen van alle binnenplaneten resulteert. Daarbij zou het zelfs tot een botsing tussen de aarde en Mercurius, Venus of Mars kunnen komen. Maar de kans dat dit binnen vijf miljard jaar ook daadwerkelijk gebeurt, is kleiner dan één procent.
Meer informatie:
Mercury, Mars, Venus and the Earth: when worlds collide!

9 juni 2009
De Amerikaanse Mars Reconnaissance Orbiter, die in een baan om de planeet Mars draait, is weer in bedrijf. Op woensdag 3 juni schakelde de ruimtesonde zichzelf uit, nadat de boordcomputer om onbekende redenen een plotseling herstart uitvoerde. Uit veiligheidsoverwegingen is de ruimtesonde zo geprogrammeerd dat hij zichzelf in zo'n geval in 'safe mode' zet. In februari gebeurde iets soortgelijks. Over de precieze oorzaak van deze storingen tast NASA nog in het duister. Mogelijk ontstaan ze als een elektronische component door een energierijk deeltje van de kosmische straling of de zonnewind wordt getroffen, maar zeker is dat niet.
Meer informatie:
Mars Orbiter Resumes Science Observations

8 juni 2009
Een totale maansverduistering is een indrukwekkend hemelverschijnsel. Het is dan ook niet zo vreemd dat er in de geschiedschrijving tal van vermeldingen zijn van die spookachtige, koperrode maan aan de hemel. Maar hoe al die historische maansverduisteringen er precies uitzagen, weten we niet. Elke maansverduistering is anders en laat zich maar moeilijk in woorden 'vangen'. Onderzoekers van het Rensselaer Polytechnic Institute in Troy (VS) hebben nu een computerprogramma ontwikkeld waarmee elke maansverduistering - in toekomst of verleden - zeer realistisch kan worden nagebootst. Het gebruikte model houdt niet alleen rekening met de onderlinge stand van zon, aarde en maan en de geografische locatie van de waarnemer, maar ook met de aardatmosfeer en de optische eigenschappen van het maanoppervlak. De resultaten zijn bijna niet van echt te onderscheiden. De eerste beelden van de totale maansverduistering van 21 december 2010 zijn dus al gemaakt!
Meer informatie:
Moon Magic: Researchers Develop New Tool To Visualize Past, Future Lunar Eclipses

8 juni 2009
Komende woensdag, om 20.30 uur MEZT, komt er een knallend einde aan de missie van de Japanse maansonde Kaguya. Deze zal namelijk met een snelheid van 6000 km/uur neerstorten op de maan. En met een beetje geluk kunnen waarnemers op aarde het opstuivende stof van de inslag waarnemen. Ook kan een korte lichtflits te zien zijn. De in september 2007 gelanceerde maanorbiter heeft de afgelopen twee jaar de samenstelling, het zwaartekrachtsveld en de oppervlakte-eigenschappen van de maan onderzocht. Het einde van Kaguya betekent nog niet het einde van het maanonderzoek. In de VS staat de tweedelige maansonde Lunar Reconnaissance Orbiter/Lunar Crater Observation and Sensing Satellite al in de startblokken. De lancering daarvan staat gepland voor 17 juni.
Meer informatie:
Japanese probe set to crash into moon

8 juni 2009
Wetenschappers hebben een strenger schoonmaakprotocol opgesteld voor robotverkenners die op andere planeten, zoals Mars, op zoek gaan naar sporen van leven. De nieuwe procedure is het resultaat van onderzoek op de zeer noordelijke gelegen eilandengroep Spitsbergen - de omgeving op aarde die nog het meest op het Marsoppervlak lijkt. Zij bestaat uit het ontsmetten van de boren en schepjes die door de robotverkenner worden gebruikt met een cocktail van chemicaliën. Dat moet ervoor zorgen dat er geen aardse micro-organismen kunnen meeliften en in bodemmonsters terechtkomen.De procedure doodt niet alleen alle mogelijke micro-organismen, maar verwijdert ook alle sporen van de organische moleculen die gedode organismen achterlaten.
Meer informatie:
New cleaning protocol for future 'search for life' missions

4 juni 2009
De Amerikaanse Mars Reconnaissance Orbiter, die sinds voorjaar 2006 vanuit een baan om Mars gedetailleerde foto's maakt van het oppervlak van de rode planeet, heeft zichzelf op woensdag 3 juni opnieuw 'uitgeschakeld'. Dat gebeurde nadat de boordcomputer om onbekende redenen een plotseling herstart uitvoerde. Uit veiligheidsoverwegingen is de ruimtesonde zo geprogrammeerd dat hij zichzelf in zo'n geval in 'safe mode' zet. Er is wel radiocontact met de aarde. Daaruit blijkt dat de ruimtesonde in goede gezondheid verkeert. In februari gebeurde iets soortgelijks; indertijd werd aangenomen dat de herstart toen veroorzaakt werd door een energierijk elektrisch geladen deeltje uit de kosmische straling. Vluchtleiders van NASA's Jet Propulsion Laboratory verwachten dat de ruimtesonde begin volgende week weer volledig in bedrijf zal zijn.
Meer informatie:
Rebooting Resembles February Event
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

3 juni 2009
Het Amerikaanse Marswagentje Spirit, dat vastgelopen is in zachte Marsgrond, heeft met behulp van een microscoopcamera foto's van zijn eigen onderzijde gemaakt. Doel van de fotosessie was om erachter te komen of Spirit op een steen is vastgelopen, zoals werd vermoed. De foto's doen inderdaad vermoeden dat de onderzijde van het Marswagentje in contact is met een puntige steen. De opnamen zijn onscherp omdat de microscoopcamera ontworpen is om alleen op zeer kleine afstanden te fotograferen. Op basis van de foto's zullen vluchtleiders de komende dagen de mogelijkheden onderzoeken om Spirit uit zijn benarde positie te bevrijden.
Meer informatie:
Spirit Takes a Peek at Her Belly
Spirit en Opportunity
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

28 mei 2009
Wetenschappers van Arizona State University hebben hun steentje bijgedragen aan Google Earth 5.0. Deze online applicatie beschikte al over uitgebreide verkenningsmogelijkheden van de aarde, de sterrenhemel en de planeet Mars. Om het virtuele verblijf op deze laatste wat te veraangenamen zijn twee nieuwe opties toegevoegd. De eerste betreft de mogelijkheid om suggesties te doen voor gebieden op Mars die met een camera aan boord van de Mars Odyssey gefotografeerde moeten worden. De tweede nieuwe functies van Google Earth betreft het in beeld brengen van de meest recente infraroodbeelden die met diezelfde camera, THEMIS geheten, zijn gemaakt. De beelden komen direct na ontvangst beschikbaar.
Meer informatie:
Find your own place on the Red Planet

27 mei 2009
Het Marswagentje dat het Amerikaanse ruimteagentschap NASA in 2011 in het kader van het Mars Science Laboratory-project zal lanceren, heeft een naam gekregen: Curiosity ('nieuwsgierigheid'). Deze naam is gekozen door een NASA-panel, dat vooral inspiratie putte uit een nationale wedstrijd voor scholieren, die hun voorstellen met een kort opstel konden motiveren. De winnende naam is gekozen door de 12-jarige Clara Ma uit Kansas. Zij mag naar het Jet Propulsion Laboratory in Pasadena (Californië), om haar handtekening op het Marswagentje te zetten. Curiosity moet, na Pathfinder, Opportunity en Spirit, de vierde mobiele robot worden die over het oppervlak van onze buurplaneet rijdt. Daar zal hij onderzoeken of de omstandigheden op Mars ooit geschikt zijn geweest voor het ontstaan van leven.
Meer informatie:
NASA Selects Student's Entry as New Mars Rover Name

26 mei 2009
De Europese gravitatiemissie GOCE heeft een belangrijke horde genomen. De geavanceerde elektrische ionenaandrijving van de satelliet blijkt prima in staat om de afremming ten gevolge van de (geringe) luchtweerstand op 250 kilometer boven het aardoppervlak te compenseren. Dat is van belang omdat GOCE in een zeer stabiele baan om de aarde moet draaien om de geplande precisiemetingen van het aardse zwaartekrachtsveld te kunnen uitvoeren. Daarom is de op 17 maart jl. gelanceerde satelliet ook zo gestroomlijnd mogelijk gebouwd. Desondanks moet de ionenmotor voortdurend kleine correcties uitvoeren door xenonionen uit te stoten. De volgende horde die genomen moet worden, is het ijken van het meetinstrument van GOCE: de gradiometer. Pas als dat achter de rug is, zal met het meetprogramma worden begonnen. In de loop van 24 maanden zal GOCE het zwaartekrachtsveld van de aarde extreem nauwkeurig in kaart brengen.
Meer informatie:
GOCE achieves drag-free perfection;

25 mei 2009
In 1976 werd de hoop op de aanwezigheid van leven op Mars de bodem in geslagen. De twee Vikinglanders die op het Marsoppervlak waren neergedaald en bodemmonsters onderzochten, vonden geen spoor van organische verbindingen - de koolstofhoudende moleculen die cruciaal zijn voor leven zoals wij dat kennen. Het ontbreken van deze moleculen was eigenlijk heel opmerkelijk. Want Mars wordt, net als de aarde, voortdurend getroffen door (brokstukken van) kometen en planetoïden, en die bevatten wel degelijk organisch materiaal. Je zou dus verwachten dat daar wel iets van terug te vinden zou zijn. Het onderzoek dat vorig jaar door de Marslander Phoenix is gedaan, heeft dit raadsel mogelijk opgelost. In de Marsbodem blijken namelijk zogeheten perchloraten te zitten. Bij lage temperaturen zijn deze chemische verbindingen tamelijk onschuldig. Maar als je ze tot honderden graden verhit, geven ze veel zuurstof af, waardoor het omringende materiaal oxideert. Bij hun onderzoek van de Marsbodem hebben zowel de beide Vikings als Phoenix gebruik gemaakt van een oventje waarin de verzamelde bodemmonsters sterk werden verhit, om de vrijkomende gassen te kunnen analyseren. Het perchloraat van Mars zou deze experimenten wel eens verprutst kunnen hebben. Na soortgelijke behandeling van perchloraathoudende bodemmonsters werd op aarde namelijk óók geen organisch materiaal gevonden. Mogelijk dat pas de komende Europese Marsmissie (ExoMars), die in 2016 wordt gelanceerd, aan alle onzekerheid een einde kan brengen. Deze zal de door hem verzamelde bodemmonsters oplossen in water alvorens ze te verwarmen.
Meer informatie:
Mars robots may have destroyed evidence of life

21 mei 2009
Onderzoek van het Amerikaanse Marswagentje Opportunity aan de 800 meter grote inslagkrater Victoria toont aan dat er op Mars miljarden jaren geleden waterrijke perioden voorkwamen, afgewisseld met langere droge perioden waarin het landschap vooral gemodelleerd werd door wind.
Meer informatie:
NASA Rover Sees Variable Environmental History at Martian Crater
Spirit en Opportunity
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

20 mei 2009
Het leven op aarde is misschien aanzienlijk langer dan 3,9 miljard jaar geleden ontstaan. Dat concluderen wetenschappers van de Universiteit van Colorado in Boulder in een artikel dat deze week verschijnt in Nature. Oleg Abramov en zijn collega's hebben gedetailleerde computersimulaties uitgevoerd van het oerbombardement waaraan de binnendelen van het zonnestelsel 3,9 miljard jaar geleden hebben blootgestaan. Tot nu toe werd algemeen aangenomen dat de aarde als gevolg van het grote aantal zware kosmische inslagen tijdens dat 'Late Heavy Bombardment' volledig gesteriliseerd zou zijn. Uit de simulaties blijkt echter dat hooguit een kwart van de aardkorst zou zijn gesmolten. Zelfs wanneer de intensiteit van het oerbombardement tien keer zo hoog geweest zou zijn, hadden micro-organismen het kunnen overleven. Een nog veel zwaardere inslag, waarbij nog eens 500 miljoen jaar eerder de maan ontstond, is wél heftig genoeg geweest om de aarde te steriliseren. Maar de allereerste levensvormen op aarde dateren dus mogelijk van vóór het oerbombardement.
Meer informatie:
Earth's Bombardment by Asteroids 3.9 Billion Years Ago May Have Enhanced Early Life, Says CU Study
Persbericht NASA
Astrobiology Institute
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 mei 2009
Het Amerikaanse Marswagentje Spirit is mogelijk vastgelopen op een aantal stenen. Spirit rijdt al een aantal weken niet meer. Het wagentje is terechtgekomen in zachte Marsgrond, en enkele van zijn zes wielen hebben zich daarin ingegraven. Van het linkermiddenwiel werd vermoed dat de motor het misschien had begeven, maar dat blijkt niet het geval te zijn. Vluchtleiders en technici denken nu dat de wielen zo diep in de Marsgrond zitten dat de bodem van Spirit in contact is gekomen met een kleine berg stenen. De komende dagen wordt de camera op de robotarm van Spirit gebruikt om de onderzijde van de Marswagen in beeld te brengen. Inmiddels voeren technici van het Jet Propulsion Laboratory simulaties uit met een model van Spirit in een nagebouwd Marslandschap, in de hoop dat er een manier wordt gevonden om het succesvolle Marswagentje weer in beweging te krijgen.
Meer informatie:
Mars and Earth Activities Aim to Get Spirit Rolling Again
Spirit en Opportunity
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 mei 2009
Het Marswagentje Spirit, dat maar vijf van zijn zes wielen kan gebruiken en ook met andere technische problemen kampt, dreigt vast te lopen in de zachte Marsbodem. Bij de laatste rijpogingen zakten zijn wielen tot ongeveer de helft in de grond. NASA-technici gaan proberen om met behulp van een identiek Marswagentje op aarde uit te puzzelen wat de beste manier is om uit deze netelige situatie te geraken. Ondertussen maakt Spirit er maar het beste van: met zijn instrumenten onderzoekt hij de eigenschappen van de grondsoort die hem zoveel last bezorgt.
Meer informatie:
Soft Ground Puts Spirit in Danger Despite Gain in Daily Energy;

4 mei 2009
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA levert een bescheiden bijdrage aan twee toekomstige Europese ruimtemissies. Voor de missie ExoMars (2016), waarbij een mobiel onderzoekslaboratorium naar de planeet Mars wordt gebracht, bestaat de bijdrage uit de Lander Radio-Science (LaRa). Dit instrument maakt gebruik van NASA's Deep Space Network van radiotelescopen, dat een deel van de gegevens van de ExoMars-missie ontvangt. De analyse van deze gegevensoverdracht levert nauwkeurige informatie op over kleine variaties in de draaiing van Mars en de stand van zijn rotatie-as. En deze informatie kan worden gebruikt om meer te weten te komen over het diepe inwendige van de planeet. Het andere instrument, Strofio, is een zogeheten massaspectrometer. Daarmee zal tijdens de ESA-missie BepiColombo (2013) de samenstelling van de uiterst ijle atmosfeer van de planeet Mercurius worden bepaald.
Meer informatie:
NASA Selects Future Projects To Study Mars And Mercury

30 april 2009
Een tot voor kort onbekend inslagbekken op de kleine planeet Mercurius is genoemd naar de Nederlandse schilder Rembrandt van Rijn. Het inslagbekken, met een geschatte leeftijd van vier miljard jaar, heeft een middellijn van 670 kilometer. Het werd ontdekt op foto's die in 2008 gemaakt zijn door de Amerikaanse planeetverkenner Messenger, die op 14 januari en op 6 oktober 2008 op korte afstand langs de binnenste planeet Mercurius vloog. Messenger legde tijdens de passage van 6 oktober dertig procent van het Mercuriusoppervlak vast dat nog nooit eerder door ruimtesondes in beeld was gebracht. Op Mercurius zijn vrijwel alle kraters en andere oppervlaktestructuren genoemd naar schrijvers, componisten en beeldend kunstenaars. De resultaten van de laatste Mercuriuspassage verschijnen op 1 mei in het Amerikaanse weekblad Science , in een serie van vier artikelen die aandacht schenken aan de geologie van het planeetoppervlak, de extreem ijle dampkring (de zogeheten exosfeer, waarin magnesium is ontdekt, een bestanddeel van het Mercuriusoppervlak), en de wisselwerking tussen het magneetveld van Mercurius en de zonnewind - de stroom van elektrisch geladen deeltjes die door de zon wordt uitgezonden. Volgens het Messenger-team vertonen zowel de geologie, de exosfeer en de interactie tussen magnetosfeer en zonnewind van Mercurius een veel grotere mate van activiteit dan tot nu toe altijd is aangenomen. Messenger zal op 29 september 2009 voor een derde maal op kleine afstand langs de planeet vliegen. Uiteindelijk wordt de ruimtesonde in maart 2011 in een omloopbaan rond Mercurius gebracht.
Meer informatie:
MESSENGER Spacecraft Reveals a Very Dynamic Planet Mercury
Messenger
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

29 april 2009
Onderzoek aan de invloed van twee krachtige zonnevlammen op de magnetosfeer van de aarde heeft nieuwe gegevens opgeleverd over de manier waarop satellietverkeer ontregeld kan raken door activiteit op de zon. De vier Europese Cluster-satellieten en de twee Chinees-Europese Double Star satellieten hebben metingen verricht aan de stroom van elektrisch geladen deeltjes van de zon (de zogeheten zonnewind) en aan de invloed ervan op de aardse magnetosfeer tijdens twee krachtige zonnevlammen, op 21 januari 2005 en op 13 december 2006. De resultaten zijn gepubliceerd in Advances in Space Research. De magnetosfeer is het gebied rondom de aarde waarin het gedrag van elektrisch geladen deeltjes geregeerd wordt door het aardmagnetisch veld. De 'voorkant' van de magnetosfeer (de kant die naar de zon gericht is) bevindt zich normaalgesproken op een afstand van ca. 60.000 kilometer, maar tijdens de zonnevlammen werd de magnetosfeer samengedrukt tot een afstand van niet meer dan 25.000 kilometer van de aarde. Daarbij nam de deeltjesdichtheid in de magnetosfeer met een factor 5 toe. Tijdens de zonnevlam van 13 december 2006, die gepaard ging met een zogeheten coronale massa-ejectie, viel als gevolg hiervan de communicatie met de GPS-satellieten uit.
Meer informatie:
Watching solar activity muddle Earth's magnetic field
Cluster
Double Star
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 april 2009
Afgelopen donderdag heeft het Amerikaanse Marswagentje Spirit, dat begin 2004 een zachte landing op Mars maakte, weer een klein stukje gereden: 1,7 meter om precies te zijn. Het is voor het eerst sinds 8 april dat het robotwagentje weer in beweging is gekomen. De afgelopen weken zijn er tot drie keer toe problemen geweest met het flashgeheugen van Spirit. Ook heeft de boordcomputer zichzelf een aantal keren opnieuw opgestart. Vluchtleiders en technici voeren uitgebreide tests en analyses uit om de oorzaken van de problemen te achterhalen, en om herhaling in de toekomst te voorkomen. Na het versturen van nieuwe commando's (voor een iets andere 'dagindeling') leek het echter veilig om Spirit weer een stukje te laten rijden, op weg naar 'Von Braun Mound' - een volgende onderzoeksdoel op ca. 150 meter afstand. De geheugenproblemen en de automatische herstarts zullen ongetwijfeld nog vaker voorkomen, maar juist door andere onderdelen van de elektronica van het robotwagentje weer in bedrijf te nemen, kan de oorzaak wellicht gemakkelijker worden getraceerd. Aan de andere kant van de planeet legt het tweelingkarretje Opportunity dagelijks ongeveer honderd meter af.
Meer informatie:
Spirit Resumes Driving While Analysis of Problem Behaviors Continues
Spirit en Opportunity
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl;

23 april 2009
Poollicht wordt veroorzaakt door trechtervormige 'ruimte-tornado's'. Dat blijkt uit metingen van de Amerikaanse THEMIS-kunstmanen. Die vijf identieke satellieten werden in februari 2007 gelanceerd om de ruimtelijke structuur van de aardse magnetosfeer te onderzoeken. THEMIS heeft nu ontdekt dat elektrisch geladen deeltjes (voornamelijk afkomstig van de zon) met snelheden van een paar miljoen kilometer per uur in de ijle bovenste lagen van de aardse dampkring terecht komen, doordat ze versneld worden in trechtervormige structuren van verdraaide magnetische veldlijnen. Daarbij kunnen stroomsterktes ontstaan van meer dan honderdduizend ampère. Op een kleine honderd kilometer hoogte, in de zogheten ionosfeer, brengen de elektrisch geladen deeltjes de damprkingmmoleculen aan het gloeien - een verschijnsel dat vanaf het aardoppervlak zichtbaar is als poollicht.
Meer informatie:
THEMIS mission tracks electrical tornadoes in space
THEMIS
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl;

20 april 2009
Het gaat niet goed met Spirit. Het Marswagentje, dat al ruim vijf jaar lang onderzoek doet op de Rode Planeet, kampt met geheugenproblemen, en de boordcomputer schakelt zichzelf af en toe uit. Dat gebeurde voor het eerst op 25 januari. Midden vorige week functioneerde Spirit drie dagen lang probleemloos, maar op 17 april was er opnieuw een probleem met het wegschrijven van meetgegevens naar het flash-geheugen, en op 18 april vond de vierde computer-reboot plaats. Vluchtleiders en technici van NASA's Jet Propulsion Laboratory in Pasadena blijven tests en simulaties uitvoeren om de oorzaak van de problemen te achterhalen. Tot nu toe echter zonder succes.
Meer informatie:
Team Continues Analyzing Spirit Computer Reboots and Amnesia Events
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl>

17 april 2009
Tijdens de Apollo-landingen op de maan kampten de astronauten met een klein, maar hardnekkig probleem: plakkerig maanstof. Veertig jaar na dato is duidelijk geworden dat het kleefgedrag van de minuscule deeltjes, dat op statische elektriciteit berust, afhankelijk is van de stand van de zon. Dat blijkt uit de verlate analyse van de gegevens van stofdetectors die tijdens de missies van Apollo 11 en 12 op het maanoppervlak zijn neergezet. De maanstofdeeltjes krijgen hun statische lading door de inwerking van ultraviolet- en röntgenstraling van de zon. Bij lage zonnestand blijkt het stof zich gemakkelijk aan verticale oppervlakken te hechten - de zonnestraling valt er dan immers bijna loodrecht op. Maar zodra de zonshoogte minder dan 45 graden bedraagt, wint de zwakke zwaartekracht van de maan het van de statische elektriciteit en dwarrelt het stof vanzelf omlaag. Kennis van het gedrag van maanstof is van belang voor toekomstige maanmissies. Het stof vormt niet alleen een risico voor kwetsbare apparatuur, maar ook voor de gezondheid van astronauten.
Meer informatie:
Moon Dust Hazard Influenced By Sun's Elevation

15 april 2009
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA houdt het weer op Mars scherp in de gaten. Op 21 april bereikt Mars zijn kleinste afstand tot de zon en een maand later begint de zomer op het zuidelijk halfrond van de planeet. Deze combinatie van factoren zorgt ervoor dat er de komende weken mogelijk meer stofstormen zullen optreden, waar de Marswagentjes Spirit en Opportunity last van kunnen krijgen. De beide wagentjes zijn voor hun stroomvoorziening volkomen afhankelijk van de zon, en tijdens een stofstorm schijnt deze nu eenmaal veel minder uitbundig. In juli 2007 temperde stof in de Marsatmosfeer het zonlicht zelfs met 99 procent. Bovendien kan stof dat zich afzet op de zonnepanelen de stroomopbrengst langdurig verminderen. NASA houdt er dan ook rekening mee dat Spirit en Opportunity de komende tijd zuinig met energie moeten omgaan.
Meer informatie:
Mars Spacecraft Teams On Alert For Dust-Storm Season;

13 april 2009
Het afgelopen weekend heeft het Marswagentje Spirit zijn boordcomputer om nog onbekende redenen zeker twee keer herstart. Spirit bevindt zich nu in een stabiele toestand, de 'automodus': hij wacht op nadere instructies en dopt tot die tijd zijn eigen boontjes. Dat geeft de technici van NASA's Jet Propulsion Laboratory de tijd om rustig naar de oorzaak van de storingen te zoeken. Omdat een van de herstarts optrad op het moment dat Spirit gebruik maakte van zijn 'high gain' antenne (bedoeld voor snelle communicatie met de aarde), wordt overwogen om deze tijdelijk maar niet meer te gebruiken. Het Marswagentje heeft nog twee andere middelen om met de buitenwereld te communiceren. Het is echter ook denkbaar dat Spirit, die al meer dan vijf jaar over het oppervlak van Mars rijdt, domweg last heeft van slijtage.
Meer informatie:
Spirit Healthy But Computer Reboots Raise Concerns;

9 april 2009
Draaide er in de buurt van de aarde ooit een andere planeet rond de zon? Veel sterrenkundigen denken van wel. De hypothetische planeet - ongeveer zo groot als Mars - heeft zelfs een naam gekregen: Theia, naar de Griekse titaan die maangodin Selene ter wereld bracht. Een toepasselijke naam, want volgens een populaire theorie is de maan ontstaan toen Theia ca. 4,5 miljard jaar geleden in botsing kwam met de aarde. De brokstukken van die catastrofe klonterden later samen tot onze maan. Alleen op die manier kunnen sterrenkundigen de grote relatieve afmetingen en de bijzondere chemische samenstelling van de maan verklaren. Maar waar zou zo'n grote planeet vandaan kunnen komen? De Amerikaanse theoretici Edward Belbruno en Richard Gott denken dat Theia in de prille jeugd van het zonnestelsel is ontstaan uit kleine brokstukken (planetoïden of planetesimalen) die bijeengeveegd werden in een van de zogeheten libratiepunten van de aardbaan - twee relatief stabiele gebieden in de baan van de aarde om de zon. Ook in de libratiepunten van Jupiter zijn wolken van planetoïden ontdekt (de zogeheten Trojanen). Een latere zwaartekrachtsstoring, misschien door een andere (proto-)planeet, zou Theia dan uit dat libratiepunt hebben gestoten, waarna het hemellichaam met de aarde in botsing kwam. In de libratiepunten kunnen zich echter nog steeds brokstukken bevinden die dateren uit de ontstaansperiode van Theia. Speurtochten in de libratiepunten van de aarde hebben tot op heden geen objecten aan het licht gebracht groter dan een paar kilometer; kleinere objecten zijn vanaf de aarde niet te zien. De komende maanden bewegen de twee Amerikaanse STEREO-ruimtesondes echter door de libratiegebieden van de aardbaan. STEREO is een NASA-project voor onderzoek aan de zon en de zonnewind (de stroom van elektrisch geladen deeltjes die door de zon de ruimte in wordt geblazen). De camera's aan boord van de twee identieke STEREO-ruimtesondes zullen dan ook ingezet worden om jacht te maken op 'trojanen' in de aardbaan. De vondst van zulke 'Theiasteroïden' zou een sterke ondersteuning vormen voor de theorie dat Theia inderdaad in een van de libratiepunten is ontstaan.
Meer informatie:
STEREO Hunts for Remains of an Ancient Planet near Earth
STEREO
Achtergrondartikel over de theorie
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

9 april 2009
De rand van de ruimte ligt op een hoogte van 118 kilometer boven het aardoppervlak. Dat concluderen Canadese onderzoekers op basis van metingen aan het overgangsgebied tussen de ijle bovenste lagen van de aardse damprking en de zogeheten ionosfeer, waar elektrisch geladen deeltjes met hoge snelheden (tot meer dan duizend kilometer per uur) bewegen. Het grensgebied is voor het eerst gedetailleerd bestudeerd door de Supra-Thermal Ion Imager, een Canadees experiment aan boord van de Joule II-sondeerraket die op 19 januari 2007 vanaf een basis in Alaska gelanceerd werd. De meetresultaten zijn gepubliceerd in Journal of Geophysical Research. Overigens hanteren ruimtevaartorganisaties officieus een hoogte van 100 kilometer als de 'rand van de ruimte'.
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

1 april 2009
De lancering van de Amerikaanse maansonde Lunar Reconnaissance Orbiter zal niet plaatsvinden op 21 mei, zoals tot nog toe de bedoeling was. Het startschot wordt nu op zijn vroegst op 2 juni gegeven. De oorzaak van het uitstel ligt niet bij de maansonde zelf, maar bij een militaire communicatiesatelliet die bijna een maand vertraging heeft opgelopen. De Lunar Reconnaissance Orbiter zal het maanoppervlak gedetailleerd in kaart brengen en op zoek gaan naar grondstoffen die bruikbaar zijn voor toekomstige bemande maanmissies. Tegelijk met de orbiter wordt de kleine hulpsonde LCROSS gelanceerd, die twee projectielen zal afvuren op een krater bij een van de polen van de maan. Onderzoek van het opstuivende puin moet uitwijzen of er bevroren water in de donkere, stijf bevroren bodem van zulke kraters aanwezig is.
Meer informatie:
NASA's robotic return to the moon delayed to June
Lunar Reconnaissance Orbiter (NASA)

24 maart 2009
Gedetailleerde opnamen van de maan en de planeet Mars, gemaakt door onbemande Amerikaanse ruimtesondes, zijn binnenkort voor iedereen beschikbaar dankzij een unieke samenwerkingsovereenkomst tussen de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA en softwaregigant Microsoft. Microsoft's World Wide Telescope - een gratis interactieve applicatie om de sterrenhemel op verschillende golflengten te bekijken - toont straks ook closeups van hemellichamen in ons eigen zonnestelsel, waaronder foto's van de Mars Reconnaissance Orbiter en van de toekomstige Lunar Reconnaissance Orbiter. In totaal zal NASA meer dan 100 terabyte aan data beschikbaar stellen. Gebruikers van World Wide Telescope, dat gratis kan worden gedownload, zullen dan gemakkelijk in kunnen zoomen op het oppervlak van de maan of van Mars, ongeveer zoals dat nu gebeurt met Google Earth. In World Wide Telescope zijn overigens ook gedetailleerde hemelopnamen verwerkt die gemaakt zijn met de Hubble Space Telescope.
Meer informatie:
NASA and Microsoft to Make Universe of Data Available to the Public
World Wide Telescope
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 maart 2009
Het Marswagentje Opportunity heeft aan de horizon een eerste glimp opgevangen van zijn reisdoel: de 22 kilometer grote inslagkrater Endeavour. Opportunity is al een half jaar bezig om in de richting van de krater te rollen, maar is 'in vogelvlucht' nog steeds 12 kilometer van zijn bestemming verwijderd. Omdat onderweg ook nog wat obstakels vermeden moeten worden, zal de rijafstand waarschijnlijk iets van 16 kilometer bedragen. Of het wagentje zijn doel ooit zal bereiken, is overigens nog maar de vraag. Want de afgelopen zes maanden is niet veel meer dan drie kilometer afgelegd en Opportunity begint steeds meer tekenen van slijtage te vertonen.
Meer informatie:
One Mars Rover Sees a Distant Goal; The Other Takes a New Route

17 maart 2009
Vanmiddag is met succes ESA's zwaartekrachtsatelliet GOCE (Gravity field and steady-state Ocean Circulation Explorer) gelanceerd. GOCE, een satelliet met een grote inbreng van de TU Delft, gaat de aardse zwaartekracht extreem nauwkeurig onderzoeken. De verdeling van massa in de aarde veroorzaakt variaties in de zwaartekracht. Die variaties gaat GOCE in kaart brengen met metingen die meer dan honderd keer nauwkeuriger zijn dan voorgaande satellieten. Met de gegevens van GOCE kunnen wetenschappers een zeer nauwkeurig model maken van de 'ideale zeespiegel', het vlak waarop het water tot rust zou komen als er geen wind en getijden waren. Dit theoretische watervlak, dat net als het land bergen en dalen vertoont, is van groot belang voor onderzoek aan oceaanstromen, variaties in de zeespiegel en de verandering van het klimaat. De TU Delft is al sinds begin jaren tachtig bij de GOCE-missie betrokken, omdat ze veel expertise heeft in het heel nauwkeurig berekenen van satellietbanen en in het bepalen van het aardse zwaartekrachtsveld. Als de satelliet straks operationeel is, doet de TU een deel van de controles die moeten uitwijzen of alle meetinstrumenten goed werken. Ook levert de universiteit gegevens over de satellietbaan die nodig zijn om de stroom van wetenschappelijke data te verwerken tot leesbare gegevens.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
GOCE
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 maart 2009
NASA's planeetverkenner Mars Odyssey is met succes ge-reboot. De boordcomputers van de ruimtesonde zijn volledig uit- en vervolgens weer aangezet. Mars Odyssey draait sinds 2001 in een baan om Mars en doet onder andere onderzoek aan de mineralogische samenstelling van het oppervlak. De reboot was nodig om kleine geheugenfouten in de boordcomputers te herstellen. Tevens is door de reboot een probleem verholpen met een onderdeel van de backup-elektronica van Mars Odyssey. Vluchtleiders verwachten dat de wetenschappelijke waarnemingen van de Marsverkenner volgende week weer van start gaan.
Meer informatie:
Spacecraft Reboots Successfully
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl;

9 maart 2009
Het oppervlak van het kleine Marsmaantje Deimos (ca. 15 x 12 x 10 kilometer) vertoont subtiele kleurvariaties, zoals blijkt uit deze opname van de Amerikaanse ruimtesonde Mars Reconnaissance Orbiter. Deimos werd op 21 februari 2009 gefotografeerd door de HiRISE-camera van de Marsverkenner. De kleuren op de opname zijn kunstmatig versterkt, waardoor te zien is dat het oppervlak op sommige plaatsen iets roder is dan op andere plaatsen. Die rodere kleur wordt waarschijnlijk veroorzaakt door 'space weathering' - de verwerende invloed van kosmische straling op ruimtestof. De kleinste details die op deze foto zichtbaar zijn hebben afmetingen van ongeveer 60 meter.
Fotorelease van de Universiteit van Arizona
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

5 maart 2009
Los zand dat zich aan de noordkant van een kleine 'hoogvlakte' heeft opgehoopt, weerhoudt het Marswagentje Spirit ervan om de kortste route te nemen naar zijn volgende bestemming. Het Marswagentje bevindt zich al sinds 2008 aan de noordzijde van Home Plate ('thuishonk'), een anderhalf meter hoog plateau van vulkanische as ter grootte van een basketbalveld. Het is de bedoeling dat hij zijn weg in zuidelijke richting vervolgt en de kortste weg leidt over Home Plate. Maar pogingen om het plateau op te rijden zijn mislukt, deels doordat Spirit sinds 2006 maar vijf van zijn zes wielen kan gebruiken. Het wagentje zal nu een stukje onderlangs het plateau rijden, in een poging om een minder steile klim naar boven te vinden. Ondertussen begint elders op Mars ook het wagentje Opportunity slijtage aan een van zijn wielen te vertonen. Opportunity is twaalf kilometer verwijdert van zijn bestemming: de Marskrater Endeavour.
Meer informatie:
NASA's Mars Rover Spirit Faces Circuitous Route

5 maart 2009
Er is geen 'Piek van eeuwig licht' op de maan. Dat blijkt uit precisiemetingen van de Japanse maanverkenner Kaguya. Het bestaan van zo'n bergpiek, die continu door de zon zou worden beschenen, is altijd gezien als een belangrijk gegeven voor een toekomstige bemande maanbasis. Zonnecollectoren op de piek zouden continu energie kunnen leveren. De draaiingsas van de maan staat vrijwel exact loodrecht op de verbindingslijn tussen maan en zon. Daardoor zijn er in de buurt van de polen van de maan enkele diepe kraters waar nooit zonlicht in valt. Op basis van oude foto's en metingen concludeerden maanonderzoekers dat zich in de buurt van de polen ook bergpieken bevinden die altijd door de zon worden beschenen, onder andere op de randen van de kraters Shackleton en Malapert, dicht bij de zuidpool van de maan. De nauwkeurige hoogtemetingen van Kaguya rekenen echter af met dat idee. In de directe omgeving van de noordpool is een punt dat 89 procent van de tijd door de zon wordt beschenen (324 dagen per jaar); in de buurt van de zuidpool zijn enkele punten die 86 procent van de tijd zonlicht vangen (314 dagen per jaar). Overigens blijven die locaties zeer interessant voor de bouw van toekomstige maanbases.
Persbericht NASA's Lunar Science Institute
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

5 maart 2009
NASA heeft besloten om volgende week de boordcomputer te herstarten van de succesvolle ruimtesonde Mars Odyssey, die sinds 2001 om de planeet Mars draait. Dat is is niet geheel zonder risico, maar de vrees bestaat dat de computer anders vanzelf wel een keer uitvalt. De ruimtesonde, waarvan de boordcomputer als sinds 2003 niet meer is gereset, staat voortdurend bloot aan kosmische straling en dat veroorzaakt onvoorspelbare fouten in het computergeheugen. Een herstart heeft als gunstig neveneffect dat nu ook het backupsysteem van de Mars Odyssey kan worden getest. De ruimtesonde heeft zijn reserve-onderdelen, waaronder duplicaten van boordcomputer, navigatiesysteem en radiozender, nog nooit nodig gehad. Maar in maart 2007 is wel een storing ontstaan in de stroomvoorziening van dat backupsysteem. Volgens technici zou de herstart van de boordcomputer ook die storing kunnen verhelpen.
Meer informatie:
Flight Team To Check Status Of Backup System

3 maart 2009
Geologen van Rice University achten het mogelijk dat er onder de grote Marsvulkaan Olympus Mons vloeibaar water zit (Geology, februari). Ze baseren zich op een computermodel van de ontstaanswijze van de 25 kilometer hoge vulkaan. Uit de modelberekeningen blijkt dat de asymmetrische vorm van Olympus Mons alleen goed kan worden verklaard als er op het moment van het ontstaan van de vulkaan ter plaatse dikke lagen kleisediment aanwezig waren. Als je nu in de noordwestflank van de vulkaan zou gaan graven, zou je uiteindelijk weer op die oude kleilagen moeten stuiten. En in de poriën tussen de kleideeltjes zou nog vloeibaar water kunnen zitten: diep in de Marsbodem is het warm genoeg daarvoor. Theoretisch zouden omstandigheden zelfs geschikt zijn voor het in stand houden van primitieve organismen.
Meer informatie:
Mountain on Mars may answer big question;

3 maart 2009
De Mars Reconnaissance Orbiter is weer helemaal hersteld van de onverwachte computerstoring die hem vorige week trof. Het wetenschappelijke onderzoeksprogramma is hervat. Uit analyse blijkt dat de computer de sonde in 'veilige modus' schakelde nadat een afwijkende elektrische spanning was geconstateerd. Mogelijk is die afwijking veroorzaakt door een treffer van een kosmisch stralingsdeeltje.
Meer informatie:
Orbiter Resumes Normal Science Operations

2 maart 2009
Planetair geologen van Brown University hebben een geulenstelsel op Mars ontdekt dat jonger moet zijn dan 1 miljoen jaar. Het stelsel zou zijn ontstaan door het omlaag stromen van smeltwater van nabijgelegen sneeuw- en ijsafzettingen (Geology, maart 2009). Op Mars zijn wel meer van die geulenstelsels te zien, maar in de meeste gevallen is weinig bekend over het moment waarop deze gevormd zijn. Maar nu is met de Mars Reconnaissance Orbiter een geulenstelsel ontdekt aan de binnenwand van een jonge inslagkrater waarvan de ouderdom redelijk goed geschat kan worden. De ontdekking bevestigt dat er in het geologisch recente verleden van Mars een ijstijd is geweest, waarbij het poolijs zich in de richting van de evenaar uitbreidde. Het geulenstelsel zou aan het eind van die koude periode - ongeveer een half miljoen jaar geleden - zijn ontstaan.
Meer informatie:
Gullies on Mars show tantalizing signs of recent water activity

1 maart 2009
De Chang'e 1, de eerste maansonde van China, is zondagochtend neergestort op de maan. Daarmee kwam een (gepland) einde aan een missie die 16 maanden heeft geduurd. De Chang'e 1, die de hele maan in kaart heeft gebracht en allerlei baanmanoeuvres heeft uitgevoerd, was de eerste stap in een uitgebreid Chinees maanonderzoeksprogramma. Het is de bedoeling dat uiterlijk in 2011 de Chang'e 2 wordt gelanceerd, het reserve-exemplaar van de Chang'e 1 dat uiteindelijk een zachte landing op de maan moet maken. Omstreeks 2012 zou dan een kleine mobiele robot naar de maan moeten worden gestuurd. En vijf jaar later is een maanwagentje aan de beurt dat niet alleen onderzoek zal doen op de maan, maar ook bodemmonsters zal verzamelen en naar de aarde moet terugbrengen.
Meer informatie:
China's lunar probe Chang'e-1 impacts moon
Overzicht van toekomstige maanmissies

25 februari 2009
NASA's Mars Reconnaissance Orbiter (MRO), een grote ruitmesonde die sinds 2006 in een baan rond de rode planeet draait, is sinds maandag 23 februari buiten bedrijf. Om 13.25 uur Nederlandse tijd schakelde de boordcomputer zichzelf uit, om vervolgens in 'safe mode' te herstarten. Als gevolg daarvan worden momenteel geen wetenschappelijke metingen uitgevoerd of nieuwe foto's gemaakt. NASA maakte het probleem woensdag bekend. Sinds de lancering in 2005 heeft MRO zichzelf al vijf maal eerder in 'safe mode' gezet, maar volgens technici is de aard van het probleem nu anders dan in voorgaande gevallen. Er wordt ernstig rekening mee gehouden dat de reboot veroorzaakt is door kosmische straling - hoogenergetische deeltjes uit het heelal die verstoringen en beschadigingen kunnen veroorzaken in elektronica.
Meer informatie:
Orbiter Puts Itself into Precautionary Mode
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 februari 2009
De Europese planeetverkenner Venus Express heeft op het nachtelijk halfrond van de planeet Venus een zwakke infrarode gloed waargenomen die afkomstig is van stikstofoxidemoleculen (NO) op 110-120 kilometer hoogte. Het is voor het eerst dat dit zwakke schijnsel in een planeetdampkring is gezien. Eerder heeft Venus Express wel de infrarode gloed van hydroxyl- en zuurstofmoleculen waargenomen (OH en O2); die ontstaat ongeveer twintig kilometer lager in de Venusdampkring. De zwakke gloed wordt geproduceerd wanneer moleculen ontbonden worden in afzonderlijke atomen door de inwerking van ultraviolet zonlicht, en die atomen zich later weer aaneenvoegen tot verschillende moleculen en radicalen. De waarnemingen zijn verricht met de VIRTIS-infraroodspectrometer van Venus Express. Ze bieden informatie over temperatuur, windsnelheid, samenstelling en scheikundige activiteit van de hoge lagen in de atmosfeer.
Meer informatie:
Watching Venus glow in the dark
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 februari 2009
Op 10 februari heeft de Japanse maansonde Kaguya een spectaculair filmpje gemaakt van een zonsverduistering. Wij kennen dat als een hemelverschijnsel waarbij de maan voor de zon schuift, maar in dit geval was het de aarde die de verduistering veroorzaakte. Op de beelden is alleen het einde van de eclips te zien: vanuit Kaguya gezien speelde het verschijnsel zich af rond zonsopkomst. Op de beelden vertoont de aarde zich als een donkere schijf, omgeven door een dunne ring van licht. Die ring is niets anders dan de aardatmosfeer, die het licht van de achter onze planeet verscholen zon verstrooit.
Meer informatie:
'KAGUYA' successfully captured Earth's diamond ring
Filmpje op YouTube

18 februari 2009
De inmiddels onklaar geraakte Amerikaanse Marslander Phoenix heeft misschien als eerste foto's gemaakt van vloeibaar water op Mars. Het zou gaan om druppels die tijdens de landing op 25 maart 2008 op een van de landingspoten zijn gespat. Op de foto's is een plek te zien die in de loop van de weken steeds groter werd. Over de aard van die uitlopende plek wordt al meer dan een jaar gesteggeld. Maar volgens sommige onderzoekers zou het gaan om water dat vermengd is met een zout (perchloraat) dat het water ook bij de zeer lage temperaturen op Mars vloeibaar kan laten zijn. Er zou zelfs voldoende van dit 'antivries' in de bodem kunnen zitten om ervoor te zorgen dat op tal van plaatsen vlak onder het Marsoppervlak vloeibaar water aanwezig is. Dat water moet dan wel erg zout zijn. Het is overigens ook denkbaar dat de plek op het landingsgestel gewoon uit ijs heeft bestaan dat uiteindelijk is verdampt.
Meer informatie:
First liquid water may have been spotted on Mars

17 februari 2009
De nieuwe Amerikaanse maansonde LCROSS (Lunar Crater Observation and Sensing Satellite) is op weg naar het Kennedy Space Center in Florida. Daar wordt de sonde voorbereid op zijn lancering in april of mei van dit jaar. Hoofddoel van de maanmissie is het zoeken naar bevroren water in de eeuwig donkere kraters aan de polen van de maan. LCROSS zal samen met een andere maansonde, de Lunar Reconnaissance Orbiter, worden gelanceerd. Het is de bedoeling dat LCROSS met de bovenste trap van de lanceerraket in een baan om de maan komt. Vervolgens zal de rakettrap worden losgekoppeld en in een maankrater neerstorten. Vier minuten later moet LCROSS dan door de wolk opstuivend puin vliegen om metingen te doen aan de samenstelling ervan. Kort daarna zal ook de kleine maansonde neerstorten en een tweede puinwolk veroorzaken. De Lunar Reconnaissance Orbiter zal de maan vanaf veilige hoogte gedurende minimaal een jaar gaan onderzoeken.
Meer informatie:
NASA Mission To Seek Water Ice On Moon Heads To Florida For Launch

13 februari 2009
De achterzijde van de maan is langer vulkanisch actief geweest dan tot nu toe was aangenomen. Dat blijkt uit metingen van de Japanse maanverkenner Kaguya die vandaag gepubliceerd zijn in het Amerikaanse weekblad Science. Kaguya draait al ruim een jaar in een baan om de maan, waarbij metingen worden verricht aan de topografie en het zwaartekrachtsveld van de maan. Met radarinstrumenten is tevens een gedetailleerde hoogtekaart gemaakt, en is onderzoek gedaan naar de opbouw van de maankorst. Uit kratertellingen blijkt dat er 2,5 miljard jaar geleden nog vulkanische activiteit voorkwam op de achterkant van de maan. Rond die tijd moet onder andere de opvallend donkere Mare Moscoviense (de Moskou-zee) zijn ontstaan. Tot nu toe werd aangenomen dat de maan al minstens drie miljard jaar geen vulkanische activiteit meer vertoont. Metingen aan het zwaartekrachtsveld van de maan, verricht met behulp van de kleine hulpsatelliet Okina, wijzen uit dat de lithosfeer (de buitenste gesteentenlaag) van de maan aan de achterzijde veel stijver en dikker is dan aan de voorzijde. Radarmetingen van Kaguya doen vermoeden dat de basaltlagen in de maanzeeën op de voorzijde hooguit enkele honderden meters dik zijn. En hoogtemetingen hebben het hoogste en het laagste punt op de maan aan het licht gebracht. Het hoogste punt bevindt zich aan de zuidrand van het oude Dirichlet-Jackson-inslagbekken op de achterzijde van de maan; het laagstgelegen punt is de bodem van de 143 kilometer grote krater Antoniadi, die zich in het South Pole Aitken-bekken bevindt, eveneens op de achterzijde. Het hoogteverschil tussen het hoogste en laagste punt op de maan blijkt 19,81 kilometer te bedragen.
Meer informatie:
KAGUYA (SELENE) special edition research reports published in Science Magazine
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 februari 2009
De Amerikaanse Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO) is onderweg naar het Kennedy Space Center in Florida. De maanverkenner is gebouwd en getest bij NASA's Goddard Space Flight Center in Maryland, even buiten Washington. De lancering staat gepland voor 24 april. LRO gaat vanuit een lage, polaire baan rond de maan onderzoek doen aan topografie en samenstelling van het maanoppervlak. Op basis van de nieuwe waarnemingen worden potentiële landingsplaatsen geselecteerd voor toekomstige bemande maanvluchten, mogelijk in de poolgebieden van de maan. De Amerikaanse maansatelliet heeft zeven wetenschappelijke instrumenten aan boord. Hij wordt gelanceerd samen met de LCROSS-kunstmaan, ontwikkeld door NASA's Ames Research Center. LCROSS (Lunar Crater Observation and Sensing Satellite) gaat een geplande inslag uitvoeren in een permanent beschaduwde krater in een van de poolgebieden van de maan, om te speuren naar ijs dat daar mogelijk aanwezig is. De Lunar Reconnaissance Orbiter wordt de vierde actieve maanverkenner: Japan, China en India hebben de afgelopen jaren ook ruimtesondes in een baan om de maan gebracht.
Meer informatie:
NASA Lunar Spacecraft Ships South In Preparation For Launch
Lunar Reconnaissance Orbiter
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl;

10 februari 2009
De succesvolle Europese planeetverkenner Mars Express mag nog ruim een half jaar in bedrijf blijven. De ruimtesonde werd in juni 2003 gelanceerd en kwam in december 2003 aan in een baan rond Mars. Met gevoelige camera's, spectroscopen en een radarinstrument wordt onderzoek gedaan aan topografie en samenstelling van het oppervlak, en naar de aanwezigheid van ondergronds ijs. De Mars Express-missie is tweemaal eerder verlengd, de laatste keer tot mei 2009. Enkele dagen geleden besloot de Europese ruimtevaartorganisatie ESA tot een derde verlenging, tot december 2009. Ook Venus Express, gelanceerd in november 2005, kan tot eind dit jaar in bedrijf blijven. De ruimtesonde doet sinds april 2006 onderzoek aan de dampkring en het klimaat van Venus; de missie werd één maal eerder verlengd, tot mei 2009. Tot slot heeft ESA besloten ook de Cluster-missie tot december 2009 te verlengen. Cluster bestaat uit vier identieke satellieten die de wisselwerking tussen de zonnewind en het magnetisch veld van de aarde bestuderen. Cluster werd gelanceerd in de zomer van het jaar 2000; het project is twee maal eerder verlengd, de laatste keer tot juni 2009. De operationele levensduur van succesvolle ruimtesondes wordt vaak verlengd, waarbij steeds opnieuw een afweging gemaakt moet worden tussen de te verwachten wetenschappelijke opbrengst en de kosten - met name personeelskosten van wetenschappelijke teams en vluchtleiders.
Meer informatie:
ESA extends missions studying Mars, Venus and Earth's magnetosphere
Mars Express
Venus Express
Cluster
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

5 februari 2009
Wetenschappers van het Planetary Science Institute in Arizona hebben opnieuw aanwijzingen gevonden dat vloeibaar water een grote rol heeft gespeeld bij de vorming van het landschap op Mars. De planeet zou afwisselend verscheidene 'natte' en koude klimaatperioden hebben doorlopen. En met name in kraters lijken de tijdelijke waterstromen hun sporen te hebben achtergelaten. Een en ander blijkt uit onderzoek van een honderdtal kraters, groter dan 20 kilometer, die door verschillende Marssondes zijn gefotografeerd. Daarbij is specifiek gelet op structuren die door stromend water of ijsgletsjers veroorzaakt kunnen zijn. Gebleken is dat de waargenomen geulen en andere erosiekenmerken vooral te zien zijn aan dié kanten van kraters, die in het warme seizoen de meeste zonnewarmte ontvangen.
Meer informatie:
Geologic Features In Martian Craters Suggest Deposition And Flow Of Water And/Or Ice

4 februari 2009
De lancering van de GOCE-satelliet staat gepland voor 16 maart 2009. Afgelopen oktober werd een lanceerpoging afgebroken na een afwijking in de lanceerraket van Eurockot Launch Services. Een team van specialisten van ESTEC gaat de nieuwe lanceerpoging intensief begeleiden. GOCE (Gravity field and steady-state Ocean Circulation Explorer) is de eerste in een reeks aardobservatiesatellieten met de naam Earth Explorers. De satelliet is ontworpen om in een baan van slechts 250 kilometer boven het aardoppervlak te draaien - de ongewone aerodynamische vorm snijdt dwars door de restjes atmosfeer heen. GOCE is de eerste missie die in de ruimte gebruik maakt van 'gradiometrie'. Bij dit concept wordt het versnellingsverschil op korte afstanden gemeten. Dat gebeurt met behulp van een stel proefmassa's in het ruimtevaartuig. Die reageren op minieme verschillen in de 'aantrekkingskracht' van de aarde terwijl de satelliet zijn baan doorloopt. Hierdoor kan de GOCE-missie het zwaartekrachtveld van de aarde met ongeëvenaarde nauwkeurigheid in kaart brengen.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig);

2 februari 2009
Afgelopen zaterdag is het Marswagentje Spirit weer in beweging gekomen. De dag daarvoor waren technici tot de conclusie gekomen dat het oriëntatievermogen van de mobiele onderzoeksrobot niet is aangetast. Daarover was enige twijfel ontstaan, nadat een week eerder een grote storing was opgetreden, waarbij Spirit nogal warrig op diverse commando's had gereageerd. Waardoor die storing is veroorzaakt is nog steeds onduidelijk, maar het lijkt vooralsnog een tijdelijk probleem te zijn geweest. De rit die zaterdag werd hervat was overigens van korte duur: na 30 centimeter te hebben afgelegd, kwam Spirit (tijdelijk) tot stilstand tegen een steen.
Meer informatie:
Spirit Resumes Driving

28 januari 2009
De Amerikaanse Marswagen Spirit, die inmiddels ruim vijf jaar actief is op de rode planeet, begint kuren te vertonen. Op zondag 25 januari ontdekten vluchtleiders op aarde dat Spirit geen gegevens had opgeslagen van de dagelijkse activiteiten. Ook een commando om in beweging te komen werd niet uitgevoerd. Om de juiste oriëntatie van het robotwagentje te achterhalen, werd op 26 januari de opdracht gegeven om de zon aan de hemel te lokaliseren, maar ook dat lukte niet. Technici tasten in het duister met betrekking tot de mogelijke oorzaak van het afwijkende gedrag. Misschien is een deel van de elektronica van de Marswagen onklaar geraakt door energierijke kosmische straling. Voorlopig maken de vluchtleiders zich nog een grote zorgen; vandaag kon er weer gewoon met Spirit worden gecommuniceerd.
Meer informatie:
Mars Exploration Rover Mission Status Report
Spirit en Opportunity
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

26 januari 2009
Volgens onderzoekers van de Universiteit van Bristol is de aarde 12.900 jaar geleden niet getroffen door een kosmisch projectiel, zoals enkele weken geleden werd beweerd door wetenschappers in een publicatie in het Amerikaanse weekblad Science. Sandy Harrison en haar collega's onderzochten houtskool- en stuifmeelsporen uit de periode tussen 15.000 en 10.000 jaar geleden, en ontdekten een verband tussen de frequentie van grote bosbranden en klimaatschommelingen. Tijdens periodes waarin de gemiddelde temperatuur op aarde relatief snel toenam, traden veel vaker grote bosbranden op. Dat was onder andere het geval aan het einde van het Jonge Dryas-tijdperk. De enorme branden die ca. 12.900 jaar geleden in Noord-Amerika woedden zijn volgens de Britse onderzoekers dan ook niet het gevolg van de inslag van een komeet of planetoïde. Harrison en haar collega's publiceren de resultaten van hun onderzoek vandaag in de Proceedings of the National Academy of Science.
Meer informatie:
Comet impact theory disproved
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

23 januari 2009
De Indiase maanverkenner Chandrayaan-1 heeft voor het eerst röntgenstraling van het maanoppervlak gedetecteerd. Chandrayaan-1 werd op 22 oktober 2008 gelanceerd en kwam op 8 november aan in een baan om de maan op slechts 100 kilometer hoogte. Met behulp van elf wetenschappelijke instrumenten wordt onderzoek gedaan aan topografie en samenstelling van het maanoppervlak. Het C1XS-instrument (Chandrayaan-1 imaging X-ray Spectrometer), ontworpen door de Indiase ruimtevaartorganisatie ISRO en het Britse Rutherford Appleton Laboratory, detecteert energierijke röntgenstraling die wordt opgewekt door zonnevlammen. Elektrisch geladen deeltjes van de zon komen met hoge snelheid op het maanoppervlak terecht, waardoor atomen in het maanstof op röntgengolflengten beginnen te fluoresceren. Door de energieverdeling van die röntgenfluorescentie te meten, kan de samenstelling van de maanbodem worden bepaald. De röntgenwaarnemingen werden gedaan op 12 december 2008, enige tijd na een zwakke zonnevlam. Naar verwachting zal de zonneactiviteit de komende jaren toenemen, zodat er meer en krachtiger zonnevlammen optreden. De röntgenmetingen van Chandrayaan-1 zullen dan veel gedetailleerdere informatie opleveren over de samenstelling van het maanoppervlak.
Meer informatie:
C1XS Catches First Glimpse of X-rays from the Moon
Chandrayaan-1
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

21 januari 2009
Britse wetenschappers hebben ontdekt dat een deeltjesdetector in een diepe mijnschacht in de VS kan worden gebruikt om weersveranderingen in de stratosfeer te detecteren. Dat is gebleken na analyse van gegevens die over een periode van vier jaar zijn verzameld. Daarbij is vastgesteld dat er een nauw verband bestaat tussen de waargenomen intensiteit van de kosmische straling - de aanhoudende stroom energierijke deeltjes uit de ruimte - en de temperatuur van de stratosfeer. Dat kwam niet onverwacht: als de luchttemperatuur hoger is, zwelt de atmosfeer op en wordt de lucht ijler, zodat er minder kans is op botsingen tussen kosmische stralingsdeeltjes en luchtmoleculen. Bij hogere temperaturen worden dus meer deeltjes uit de ruimte waargenomen. Verrassend was echter dat tijdens de wintermaanden kortstondige toenames in de kosmische straling zijn gemeten. Deze bleken het gevolg te zijn van plotselinge temperatuurstijgingen in de stratosfeer, die kunnen oplopen tot 40 °C. Na vergelijking met andere weerkundige gegevens bleek dat deze stijgingen samenvielen met een bijzonder weerverschijnsel van de hoge atmosfeer dat 'plotselinge stratosferische opwarming' wordt genoemd. Dit verschijnsel gedraagt zich nogal onvoorspelbaar en treedt ongeveer eens in de twee jaar op. Tot nog toe waren weerkundigen voor hun onderzoek van deze opwarmingen afhankelijk van weerballonnen en satellietgegevens. Maar ze kunnen nu dus ook gebruik maken van de gegevens over de kosmische straling die al vijftig jaar worden verzameld. De snelle opwarming van de stratosfeer kan een grote uitwerking hebben op onze wintertemperatuur en op de hoeveelheid ozon boven de polen.
Meer informatie:
Cosmic rays detected deep underground reveal secrets of the upper atmosphere

21 januari 2009
Mogelijk is de maan miljarden jaren geleden een halve slag gedraaid. Dat schrijven Mark Wieczorek en Matthieu Le Feuvre van het Parijse Instituut voor Geofysica in het tijdschrift Icarus. De Franse onderzoekers baseren hun theorie op een onderzoek van inslagkraters op de maan. Theoretisch zou het westelijke halfrond van de maan ongeveer dertig procent meer kraters moeten vertonen dan het oostelijk halfrond. Dat komt doordat de maan in westelijke richting om de aarde draait en daarbij steeds dezelfde kant naar de aarde gericht houdt. Hierdoor fungeert zijn westkant als het ware als de voorruit van een auto die door de regen rijdt: die wordt vaker door regendruppels getroffen dan de achterruit. Uit het krateronderzoek blijkt dat heel vroeger juist de oostkant van de maan veel vaker is getroffen dan de westkant. De meest eenvoudige verklaring is dat één van de planetoïden die 4 miljard jaar geleden insloegen de rotatiesnelheid van de maan heeft veranderd. Daardoor zou hij vanaf de aarde gezien gedurende enkele tienduizenden jaren langzaam om zijn as hebben gedraaid, en uiteindelijk in de huidige stand zijn geëindigd.
Meer informatie:
Did the Moon's far side once face Earth?

16 januari 2009
Met behulp van een door NASA geleverd radarinstrument heeft de Indiase maansonde Chandrayaan-1 een 'kijkje' genomen in twee van de koudste en donkerste kraters op de maan. Wetenschappers gebruiken dit instrument om erachter te komen wat zich op de bodem van deze kraters bevindt. De ene krater, Haworth geheten, bevindt zich nabij de zuidpool van de maan; de andere, Seares, bij de noordpool. Door de lage stand van de zon zijn de bodems van beide kraters permanent in duisternis gehuld. Daardoor is het er ook erg koud (-170°) en bestaat er een (kleine) kans dat zich hier in de loop van de miljarden jaren ijs, afkomstig van meteorieten, heeft verzameld. Binnen enkele maanden zal hier mogelijk uitsluitsel over worden gekregen.
Meer informatie:
NASA Radar Provides First Look Inside Moon's Shadowed Craters
Website Chandrayaan-1

15 januari 2009
Marsonderzoekers hebben ontdekt dat de uitstoot van methaangas op bepaalde plaatsen op Mars seizoensvariaties vertoont. De aanwezigheid van het methaan wijst er op dat er actieve geologische, en misschien zelfs biologische, processen in het spel zijn (Science Express, 15 januari). De waarnemingen zijn in de loop van de afgelopen zeven jaar verricht vanaf de Mauna Kea (Hawaï), grotendeels met de Infrared Telescope Facility van NASA. Daarbij zijn in 2003 op het noordelijk halfrond van de planeet, waar het toen zomer was, 'pluimen' van methaangas ontdekt die van specifieke locaties leken te komen. Op een gegeven moment bevatte de belangrijkste pluim 19.000 ton gas, vergelijkbaar met de uitstoot van grote natuurlijke bronnen van koolwaterstoffen op aarde. Waar de methaanbronnen op Mars zich precies bevinden en wat hun oorzaak is, zal uit verder onderzoek moeten blijken.
Meer informatie:
Martian Methane Reveals the Red Planet is not a Dead Planet

15 januari 2009
De verzameling stenen die de Apollo-astronauten van de maan meebrachten, bevatten een raadsel: ze vertoonden sporen van een magnetisch veld. Maar waar kwam dat veld vandaan? De maan heeft geen magnetisch veld zoals de aarde. Een nieuwe, nauwkeurige analyse van maangesteente, uitgevoerd door wetenschappers van het Massachusetts Institute of Technology, heeft het raadsel opgelost. Alles wijst er op dat de maan 4,2 miljard jaar geleden - net als de aarde - een vloeibare kern had, waarin stromingen een dynamo-effect veroorzaakten. Hierdoor zou de maan een magnetisch veld hebben gehad dat ongeveer 50 keer zo zwak was als het huidige magnetische veld van de aarde (Science, 16 januari). De gedachte dat ook de maan ooit een vloeibare kern heeft gehad is niet nieuw, maar het harde bewijs ontbrak tot nog toe. Veel wetenschappers waren ervan overtuigd dat de maan in relatief koude toestand is geboren en altijd koud is gebleven. Hij zou nooit voldoende gesmolten zijn geweest om een vloeibare kern te vormen.
Meer informatie:
Ancient rock's magnetic field shows that moon once had a dynamo in its core

9 januari 2009
De Universiteit van Colorado in Boulder gaat een belangrijke rol spelen in het toekomstige Amerikaanse onbemande maanonderzoek. Het Laboratory for Atmospheric and Space Physics van de universiteit heeft zes miljoen dollar van de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA ontvangen voor de ontwikkeling en bouw van LDEX (Lunar Dust Experiment) - een instrument dat onderzoek gaat doen aan maanstof. LDEX gaat deel uitmaken van de Lunar Atmosphere and Dust Experiment Explorer (LADEE) - een onbemande ruimtesonde die in 2011 gelanceerd moet worden en vanuit een baan om de maan metingen gaat verrichten aan maanstof en aan de extreem ijle 'dampkring' van de maan. LDEX wordt getest en gekalibreerd door het Colorado Center for Lunar Dust and Atmospheric Studies (CCLDAS), een nieuw onderzoekscentrum aan de universiteit dat eveneens tot stand komt dankzij NASA-subsidie. CCLDAS is een van de zeven initatieven die door NASA zijn geselecteerd voor het (virtuele) Lunar Science Institute dat in april 2008 van start is gegaan. Een van de andere zes is LUNAR (Lunar University Node for Astrophysical Research), eveneens voorgesteld door onderzoekers van de Universiteit van Colorado. LUNAR gaat zich richten op de ontwikkeling van diverse wetenschappelijke instrumenten op de maan, waaronder experimenten op het terrein van de zwaartekracht en de relativiteitstheorie, instrumenten voor onderzoek aan de zon en aan het verre heelal, en een netwerk van radio-ontvangers voor lage frequenties op de achterzijde van de maan.
Meer informatie:
NASA Selects CU-Boulder to Build $6 Million Lunar Dust Detector to Orbit Moon in 2012
Lunar Science Institute
Persbericht van het Lunar Science Institute (Engelstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

8 januari 2009
Onderzoek door wetenschappers van de universiteit van Arizona laat zien dat kleine stenen op het Marsoppervlak voortdurend in beweging zijn. Ze worden voortgedreven door de wind en vormen daarbij min of meer regelmatige patronen. Deze conclusie is in strijd met de heersende gedachte dat de stenen in een ver verleden zijn verspreid, door winden die veel krachtiger waren dan nu, en sinds die tijd zijn blijven liggen. De winden op Mars zijn nu inderdaad zwak - te zwak ook om kleine stenen te verplaatsen. Maar volgens de onderzoekers hoeft dat ook niet. De wind blaast het zand aan de voorkant van een steen weg, waardoor een kuiltje ontstaat. In de luwte aan de achterkant hoopt zich juist zand op, waardoor de steen vanzelf in het kuiltje rolt (tegen de wind in dus!). Een soortgelijk proces speelt zich ook af bij dicht bij elkaar liggende verzamelingen van stenen, alleen schermen de stenen aan de windkant de achterliggende stenen dan af. Hierdoor gaat zo'n verzameling stenen zich verspreiden. Computermodellen laten zien dat dit inderdaad tot een regelmatige verdeling van stenen kan leiden.
Meer informatie:
How Martian winds make rocks walk

7 januari 2009
Bij NASA's Marshall Space Flight Center loopt momenteel een bijzonder project. Medewerkers zijn in de staat Montana met mokers in de weer om grote brokken gesteente in stukjes te hakken. Het doel? Het maken van iets dat veel op maanstof lijkt. De brokken worden met grote vrachtwagens naar de US Geological Survey (USGS)in Denver vervoert. En daar worden ze tot 'maanstof' vermalen. Dat lijkt omslachtig, maar volgens de NASA is dat de beste manier om je voor te bereiden op de stoffige omstandigheden op de maan. Er is weliswaar ook echt maanstof op aarde, verzameld door de astronauten van de Apollo-missies, maar dat zijn minuscule hoeveelheden. Met het nagemaakte maanstof kunnen ook grootschalige experimenten worden gedaan, zoals het aanmaken van een soort beton met behulp van epoxyhars. Zulk beton komt goed van pas als er straks permanente verblijven op de maan gebouwd moeten worden. Ook zal onderzocht worden hoe je zuurstof en waterstof aan het stof kunt onttrekken. Deze belangrijke elementen kunnen immers worden gebruikt als bron van lucht, om water van te maken, elektriciteit te genereren en zelfs dienst doen als raketbrandstof. Aangenomen wordt dat het gesteente van de bergen in Montana veel weg heeft van het gesteente in de zuidelijke hooglanden van de maan.
Meer informatie:
Sixteen Tons of Moondust

1 januari 2009
Onderzoek van 12.900 jaar oude bodemlagen in Noord-Amerika wijst er sterk op dat de aarde destijds is getroffen door een zwerm van koolstofhoudende kometen of meteorieten (Science, 2 januari 2009). In die bodemlagen zijn namelijk talrijke minuscule diamantjes aangetroffen. Zulke 'nanodiamanten' ontstaan alleen onder invloed van zeer hoge temperaturen en druk, zoals die optreden bij explosieve verschijnselen. De betreffende bodemlagen werden niet op goed geluk onderzocht. Er bestonden al aanwijzingen dat er rond die tijd een 1300 jaar durende koude periode is opgetreden, die grote gevolgen had voor de prehistorische bewoners van Noord-Amerika (de zogeheten Clovis-cultuur). Veel grote zoogdieren, waaronder de mammoets, zijn toen uitgestorven. De inslag(en), die mogelijk ergens in Canada hebben plaatsgevonden, zou(den) vergelijkbaar zijn geweest met de Toengoeska-inslag van 1908, maar dan vele malen groter in omvang en uitwerking. In grote delen van Noord-Amerika zouden bosbranden hebben gewoed. En veel van de mensen en dieren die de eigenlijke inslag en de daaropvolgende branden overleefden, zijn later bezweken aan kou en voedselgebrek.
Meer informatie:
6 North American sites hold 12,900-year-old nanodiamond-rich soil

22 december 2008
De Amerikaanse maansonde Lunar Reconnaissance Orbiter (LRO) heeft in NASA's Goddard Space Flight Center in Greenbelt, Maryland, een vijf weken durende thermische vacuümtest doorstaan. Daarbij is de ruimtesonde blootgesteld aan de omstandigheden zoals die ook in de ruimte voorkomen. LRO gaat met zeven gevoelige wetenschappelijke instrumenten onderzoek doen aan onder andere de topografie en de mineralogische samenstelling van het maanoppervlak. De lancering staat gepland voor 24 april 2009.
Meer informatie:
Next Moon Mission Begins Thermal Vacuum Test
Lunar Reconnaissance Orbiter
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 december 2008
De Amerikaanse planeetverkenner Mars Reconnaissance Orbiter heeft carbonaatmineralen aangetroffen op het Marsoppervlak. Carbonaat ontstaat wanneer water en kooldixoide reageren met calcium, ijzer of magnesium. Op aarde komt het onder andere voor in de vorm van kalksteen. De aanwezigheid van carbonaat aan het Marsoppervlak werd al lange tijd vermoed; het mineraal is ook aangetroffen in bodemmonsters die door de Marslander Phoenix zijn onderzocht, en in Marsmeteorieten. De herkomst daarvan was echter niet bekend; het mineraal zou bij stofstormen over het Marsoppervlak getransporteerd kunnen worden. Mars Reconnaissance Orbiter heeft nu grote hoeveelheden carbonaat aangetroffen in Nili Fossae, een langgerekt breuksysteem aan de rand van het 1500 kilometer grote inslagbekken Isidis. De ontdekking wijst erop dat het reactieve, zurige milieu dat op de meeste plaatsen op Mars lijkt voor te komen, in elk geval niet overal op de planeet heerst: carbonaat lost gemakkelijk op in een zurige omgeving. Dat is goed nieuws voor astrobiologen die denken dat er ooit micro-organismen op Mars geleefd kunnen hebben: die gedijen veel beter in een base-achtig milieu.
Meer informatie:
Scientists Find 'Missing' Mineral and Clues to Mars Mysteries
Mars Reconnaissance Orbiter
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 december 2008
Met de magnetometer van de Europese planeetverkenner Venus Express is ontdekt dat er aan de dagzijde van de planeet waterstofgas uit de bovenste lagen van de dikke dampkring ontsnapt. Eerder werd met het ASPERA-instrument van Venus Express al vastgesteld dat de planeet vooral aan de donkere nachtzijde voortdurend waterstof- en zuurstofatomen verliest aan de interplanetaire ruimte. Dat doet vermoeden dat watermoleculen in de bovenste lagen van de atmosfeer uiteenvallen, waarna de samenstellende atomen de ruimte in worden geblazen door de zonnewind. Nu is dat proces ook aan de verlichte zijde van de planeet waargenomen. Overigens is tot nu toe alleen waterstof gedetecteerd; het is niet bekend of er aan de dagzijde van Venus ook zuurstof in de ruimte verdwijnt. Venus heeft kort na het ontstaan vermoedelijk even veel water gehad als de aarde. Een nauwkeurige bepaling van de hoeveelheid water die nu in de ruimte verdwijnt, werpt mogelijk meer licht op de klimaathistorie van de planeet.
Meer informatie:
Where did Venus’s water go?
Venus Express
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

17 december 2008
NASA's Moon Mineralogy Mapper is begonnen met het gedetailleerd in kaart brengen van de mineralogische samenstelling van het maanoppervlak. Het Amerikaanse instrument maakt deel uit van de Indiase maanverkenner Chandrayaan-1, die in een baan op een hoogte van slechts honderd kilometer rond de maan cirkelt. Met de Moon Mineralogy Mapper kunnen subtiele kleurverschillen op het overwegend grijze maanlandschap extreem gedetailleerd in beeld worden gebracht. Op die manier zijn verschillen in mineralogische samenstelling te zien die eerder nooit zo nauwgezet zijn waargenomen. De eerste resultaten tonen een deel van het inslagbekken Mare Orientale op het westelijk halfrond van de maan. De groene slierterige patronen op de valse-kleuren'foto' wijzen op de aanwezigheid van ijzerhoudende mineralen zoals pyroxeen.
Meer informatie:
NASA Instrument Inaugurates 3-D Moon Imaging
Chandrayaan-1
Moon Mineralogy Mapper
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

16 december 2008
Een nieuwe analyse van meetgegevens van de Amerikaanse maanverkenner Lunar Prospector doet vermoeden dat er misschien toch ijs voorkomt in de permanent beschaduwde kraters nabij de noord- en zuidpool van de maan. Dat schrijven astronomen van de Universiteit van Durham in het vakblad Icarus. Lunar Prospector werd in 1998 gelanceerd, en had onder andere een neutronenspectrometer aan boord waarmee de aanwezigheid van waterstof kon worden aangetoond. De nieuwe analyse laat zien dat de waterstofatomen vooral in de extreem koude poolkraters voorkomen. Of ze deel uitmaken van watermoleculen (in bevroren vorm, dus als ijskristallen in de maanbodem) is echter niet zeker; het kan ook gaan om watersatofkernen (protonen) die afkomstig zijn van de zon. De vondst van ijs op de maan is mogelijk van groot belang voor de toekomst van het bemande maanonderzoek. Maanwater kan gebruikt worden als drinkwater, maar ook als bestanddeel voor raketbrandstof.
Meer informatie:
Moon’s polar craters could be the place to find lunar ice, scientists report
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

16 december 2008
De vijf identieke ruimtesondes van het THEMIS-project, die onderzoek doen aan de magnetische invloedssfeer van de aarde en de wisselwerking met de zonnewind, hebben ontdekt dat er af en toe kolossale gaten geslagen worden in de beschermende magnetosfeer van onze planeet. THEMIS werd in februari 2007 gelanceerd. In juni van datzelfde jaar vlogen de vijf ruimtesondes toevallig door de opening in de magnetosfeer, die een middellijn bleek te hebben vier maal zo groot als die van de aarde. Elektrisch geladen deeltjes uit de zonnewind stroomden ongehinderd door de opening naar binnen. Er was wel al langer bekend dat de magnetsofeer af en toe zwakke plekken en gaten vertoonde, maar de afmetingen van de opening die door THEMIS is ontdekt, overtreffen alle verwachtingen. De bres in de beschermende magnetosfeer onstaat waarschijnlijk door reconnectie van magnetische veldlijnen van de zon met die van de aarde. Dat mechanisme wordt in grote lijnen goed begrepen, maar de richting van het zonnemagneetveld in juni 2006 was noordwaarts, terwijl openingen in de magnetosfeer eigenlijk alleen zouden moeten ontstaan bij een zuidwaarts gericht magneetveld.
Meer informatie:
A Giant Breach in Earth's Magnetic Field
THEMIS
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

16 december 2008
Volgens onderzoekers van het Planetary Science Institute in Tucson, Arizona, leven er misschien micro-organismen in zogeheten 'rotsvernis' op Mars. Dat schrijven ze in het vakblad Geophycisal Journal Letters. Rotsvernis is een donkere laag die in de loop van lange tijd ontstaat aan het oppervlak van aardse gesteenten. De laag bestaat uit kleimoleculen en metaaloxiden. Kimberly Kuhlman en haar collega's hebben in een extreem droog gebied in de Chileense Atacama-woestijn ontdekt dat er bacteriën in rotsvernis leven terwijl er in de directe omgeving vrijwel geen enkele vorm van leven voorkomt. Het precieze overlevingsmechanisme van de micro-organismen is niet bekend, maar het zou eventueel ook op Mars een rol kunnen spelen. Op sommige Marsgesteenten is een donkere laag ontdekt die vergelijkbaar zou kunnen zijn met aards rotsvernis. Daarin zouden dan misschien Marsbacteriën kunnen leven. Overigens is niet eens zeker of rotsvernis organisch of anorganisch van oorsprong is; de ware aard van de donkere coating op sommige Marsgesteenten is ook niet bekend.
Meer informatie:
Rock Varnish: A Promising Habitat for Martian Bacteria
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

15 december 2008
De koude, droge poolgebieden op de planeet Mars maken met gepaste regelmaat een periode door waarin de temperatuur hoger is en waarin de bodem meer water bevat. Dat meldden planeetonderzoekers vandaag op een bijeenkomst van de American Geophysical Union. Volgens klimaatmodellen van Mars ondergaat de planeet in de loop van miljoenen jaren grote schommelingen in de stand van zijn draaiingsas. Als de ashelling veel groter is dan nu, zijn de zomers in de poolstreken aanzienlijk warmer, en zou sneeuw en rijp aan het oppervlak kunnen smelten en in de Marsbodem opgenomen kunnen worden. Dat doet vermoeden dat de ijslaag die door de Marslander Phoenix is gevonden op enkele centimters onder het oppervlak niet volledig van de buitenwereld is afgesloten, maar met enige regelmaat een wisselwerking met bodem en dampkring ondergaat. De modelberekeningen worden volgens de Phoenix-onderzoekers ondersteund door metingen aan de samenstelling en structuur van de bodemmonsters die door de Marslander zijn onderzocht. Die vertonen een grotere cohesie ('plakkerigheid') dan je zou verwachten als de omstandigheden altijd zo koud en droog zouden zijn als nu het geval is.
Meer informatie:
Phoenix Site on Mars May be in Dry Climate Cycle Phase
Phoenix
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

12 december 2008
Onderzoekers van Vanderbilt University hebben een tot nu toe onbekende structuur ontdekt in de aardse magnetosfeer - de magnetische invloedssfeer van onze planeet. Deze 'warme plasmamantel' ontstaan aan de nachtzijde van de aarde, en omhult de planeet voor driekwart. De ijle mantel bevat ionen (elektrisch geladen atomen) die met een relatief geringe energie afkomstig zijn uit de aardse dampkring, maar vervolgens door het magnetisch veld tot veel hogere energieën worden opgezweept. Het bestaan van de warme plasmamantel is afgeleid uit metingen van vijf verschillende satellieten die onderzoek doen aan de magnetosfeer van de aarde en de wisselwerking ervan met de zonnewind, en uit ondersteunende computersimulaties. De resultaten zijn gepubliceerd in Journal of Geophysical Research.
Meer informatie:
Researchers identify new region of the magnetosphere
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 december 2008
De Amerikaanse ruimtesonde Mars Reconnaissance Orbiter heeft twee onderzoeksjaren achter de rug. Daarmee is er een einde gekomen aan zijn 'hoofdmissie', die tot doel had om de geschiedenis van het water op Mars in kaart te brengen. Alles bij elkaar heeft dat 73 terabits aan wetenschappelijke gegevens opgeleverd - meer dan alle eerdere Marsmissies bij elkaar. En daarbij is bijna veertig procent van het Marsoppervlak gedetailleerd gefotografeerd. Eén van de belangrijkste ontdekkingen die daarbij zijn gedaan, is dat er gedurende honderden miljoenen jaren (op z'n minst plaatselijk) vloeibaar water op of vlak onder het planeetoppervlak is geweest. Het einde van de hoofdmissie betekent overigens niet dat de Mars Reconnaissance Orbiter nu wordt uitgeschakeld: de komende twee jaar gaat het onderzoek gewoon door.
Meer informatie:
Mars Orbiter Completes Prime Mission;

11 december 2008
Gegevens en beelden van de Europese ruimtesonde Mars Express duiden erop dat een aantal zogeheten licht getinte afzettingen op Mars zijn ontstaan toen grote hoeveelheden grondwater aan de oppervlakte kwamen. Volgens de onderzoekers kan dat erop duiden dat grondwater een grotere rol heeft gespeeld bij de vorming van het Marslandschap dan tot nog toe werd gedacht. De licht getinte afzettingen zijn eind jaren zeventig ontdekt door de Viking-orbiters. Om hun bestaan te verklaren zijn allerlei mechanismen bedacht, waaronder vulkanisme in een ver verleden. Maar de gegevens van de Mars Express duiden erop dat de afzettingen jonger zijn - en natter waren - dan gedacht.
Meer informatie:
Important role of groundwater springs in shaping Mars;

8 december 2008
De Universiteit van Arizona, die de High Resolution Science Imaging Experiment (HiRISE) van de Mars Reconnaissance Orbiter beheert, heeft 362 driedimensionale opnamen van Mars gepresenteerd. Het betreft de meest detailrijke 'stereobeelden' die ooit van de planeet zijn gemaakt: de kleinste details zijn niet groter dan een meter. Om diepte in de beelden te kunnen zien, moeten ze door een brilletje met een rood en een cyaan (blauw) filter worden bekeken. Op termijn zullen nog meer van deze stereobeelden worden vrijgegeven; de HiRISE-camera heeft er tot nog toe al 950 gemaakt.
Meer informatie:
HiRISE Camera Captures High-Resolution 3D Images of Mars
Stereobeelden van Mars

4 december 2008
Op foto's van het Marsoppervlak die gemaakt zijn door de Mars Reconnaissance Orbiter zijn sporen ontdekt van klimaatcycli in het geologisch verleden van de planeet. Met de gevoelige HiRISE-camera van de Amerikaanse Marskunstmaan zijn in vier Marskraters in het gebied Arabia Terra (waaronder de krater Becquerel) gelaagde gesteenteafzettingen gevonden met een repeterend patroon. De interpretatie van de gesteentelagen was mogelijk dankzij het feit dat HiRISE stereoscopische opnamen maakt. Soortgelijke herhalende patronen zijn ook in aardse gesteentelagen gevonden, maar met een andere frequentie. De hellingshoek van de draaiingsas van Mars ondergaat in de loop van de geologische geschiedenis grote schommelingen, die kennelijk tot ingrijpende klimaatomslagen hebben geleid. Geologisch onderzoek wijst uit dat elk repeterend patroon van tien afzonderlijke lagen in een periode van ongeveer 1,2 miljoen jaar is afgezet. Op sommige plaatsen zijn wel tien van zulke patronen boven elkaar gevonden, wat erop wijst dat er gedurende minstens twaalf miljoen jaar regelmatige klimaatveranderingen hebben opgetreden. De onderzoeksresultaten worden deze week gepubliceerd in Science.
Meer informatie:
NASA Orbiter Finds Martian Rock Record With 10 Beats to the Bar
Mars Reconnaissance Orbiter
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

4 december 2008
De lancering van NASA's Mars Science Laboratory, oorspronkelijk gepland voor oktober 2009, is uitgesteld tot najaar 2011. Dat maakte de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie vandaag bekend. De reden is dat technici meer tijd nodig hebben om de complexe hardware van de Marswagen te integreren en te testen. Mars Science Laboratory gaat onderzoek doen naar de mogelijkheid dat er in een ver verleden micro-organismen op Mars geleefd hebben. Op basis van foto's en metingen van andere Marsverkenners zijn vier potentiële landingsplaatsen uitgezocht. De geavanceerde Marswagen heeft veel nauwkeuriger apparatuur aan boord dan de Marswagentjes Spirit en Opportunity die in januari 2004 op Mars landden. Ook kan hij zich met een hogere snelheid verplaatsen over ruwer terrein. Vluchten naar Mars kunnen eens in de 25 à 26 maanden plaatsvinden, wanneer de aarde en Mars een gunstige onderlinge positie hebben. Eerder werd de lancering van de Europese Marswagen ExoMars al uitgesteld van eind 2013 naar januari 2016.
Meer informatie:
Next NASA Mars Mission Rescheduled for 2011
Mars Science Laboratory
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

3 december 2008
De Europese planeetverkenner Venus Express heeft nieuwe informatie opgeleverd over het dikke wolkendek van Venus. Infraroodmetingen wijzen uit dat de wolken zich uitstrekken van een hoogte van ca. 50 tot ca. 70 kilometer boven het oppervlak (alleen boven de zuidpool reiken ze niet hoger dan ca. 40 kilometer). In de evenaargebieden van de planeet treedt op grote schaal convectie op, waardoor materiaal uit de onderste lagen van het wolkendek omhoog wordt gebracht. Daardoor hoopt zich in de wolkentoppen een mysterieuze stof op die ultraviolette straling absorbeert. Op UV-opnamen van Venus is in dit gebied dan ook een donkere band zichtbaar. Op hogere breedtegraden zijn de wolkentoppen veel kouder, waardoor die verticale vermenging niet optreedt. Daar ziet de ultravioletcamera van Venus Express dan ook juist een heldere band. De ware aard van de UV-absorberende stof is nog steeds niet bekend. Ook kleine, donkere vlekken op de UV-foto's worden veroorzaakt door deze stof. De nieuwe Venus Express-waarnemingen zijn deze week gepubliceerd in Nature.
Meer informatie:
Venus comes to life at wavelengths invisible to human eyes
Venus Express
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

26 november 2008
Europa gaat over enkele jaren naar Mars. Op de succesvolle tweedaagse ESA-ministersconferentie in Den Haag hebben de ruimtevaartministers van de achttien lidstaten van de European Space Agency een begroting van ongeveer tien miljard euro voor de komende jaren goedgekeurd, en groen licht gegeven voor het ambitieuze ExoMars-project - een Europese Marswagen die begin 2016 gelanceerd moet worden. Daarnaast zijn financiële toezeggingen ontvangen voor programma's voor onder andere aardonderzoek, meteorologie, satelliettechnologie, bemande ruimtevaart, draagraketten, microzwaartekrachtonderzoek en satellietnavigatie. Voor het ExoMars-project is door de ministersconferentie indertijd een bedrag van maximaal één miljard euro goedgekeurd. Het huidige ontwerp komt een paar honderd miljoen euro duurder uit. ESA wil daarom op zoek naar internationale samenwerking, onder andere met de Verenigde Staten en Rusland. In de loop van 2009 moet daar meer duidelijkheid over komen.
Meer informatie:
European Ministers inject new impetus to ensure space’s role as a key asset in facing global challenges
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

26 november 2008
Vijftien kraters op de kleine planeet Mercurius die voor het eerst in beeld zijn gebracht door de Amerikaanse planeetverkenner Messenger hebben van de Internationale Astronomische Unie officiële namen gekregen. Mercuriuskraters worden traditigetrouw naar schrijvers, componisten en beelden kunstenaars genoemd. Onder de vernoemde kunstenaars zijn de Spaanse schilder Salvador Dalí, de Russische componist Mikhail Glinka, de Noorse schilder Edvard Munch en de Amerikaanse schrijver Edgar Allan Poe. In april werden 12 andere oppervlaktestructuren op Mercurius al benoemd.
Meer informatie:
Second Group of Mercury Craters Named
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 november 2008
De Indiase maanverkenner Chandrayaan-1 is begonnen met zijn waarnemingsprogramma. Kort nadat de ruimtesonde een klein projectiel afvuurde op het zuidpoolgebied van de maan (nabij de krater Shackleton) werden de camera's en meetinstrumenten van de orbiter een voor een aangeschakeld en uitgetest, inclusief de nabij-infraroodcamera SIR-2, die gebouwd is door de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. Chandrayaan-1 zal de komende maanden gedetailleerd onderzoek doen aan topografie en samenstelling van het maanoppervlak.
Meer informatie:
Chandrayaan-1 starts observations of the Moon
Chandrayaan-1
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

21 november 2008
Franse planeetonderzoekers hebben op basis van waarnemingen van de Europese planeetverkenner Mars Express een ruwe kaart gemaakt van de verdeling van 'poollicht' op de rode planeet. Dat meldt de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. De resultaten zijn enkele maanden geleden al gepubliceerd in Journal of Geophysical Research. Op aarde ontstaat poollicht wanneer elektrisch geladen deeltjes van de zon in de buurt van de magnetische polen de dampkring binnendringen en daar moleculen tot gloeien brengen. Mars heeft geen eigen magnetisch veld en geen magnetische polen, maar gemagnetiseerd gesteente in de Marskorst produceert plaatselijk zwakke magnetische velden, en waar die velden het sterkst zijn, is ultraviolet 'poollicht' waargenomen dat vermoedelijk veroorzaakt wordt door elektronen uit de zonnewind. De Mars-aurora's ('poollicht' is natuurlijk eigenlijk een verkeerde term) werden in 2004 voor het eerst waargenomen door het SPICAM-instrument van Mars Express; in samenwerking met andere instrumenten aan boord zijn de onderzoekers er nu in geslaagd een ruwe kaart te maken van de verdeling van de aurora's. Of ze behalve ultraviolette straling ook zichtbaar licht produceren, is niet bekend.
Meer informatie:
Mars Express observes aurorae on the Red Planet
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

20 november 2008
Miljarden jaren geleden had Mars een veel dichtere atmosfeer dan nu, waardoor er ook overvloedige hoeveelheden water op de planeet waren. Maar het overgrote deel van de Marslucht (die nu grotendeels uit kooldioxide bestaat) is verdwenen. Er is lang over nagedacht waarom dat zo is. Was Mars het slachtoffer van een planetoïde die bij zijn inslag de atmosfeer wegblies? Was het verlies te wijten aan de inwerking van de zonnewind? Of was het een combinatie van beide? Onderzoek met de Mars Global Surveyor (MGS) wijst er op dat de waarheid dichter bij de tweede optie ligt, maar dat het erosieproces niet altijd geleidelijk gaat: er verdwijnen letterlijk hele 'stukken' Marslucht tegelijk de ruimte in. In 1998 ontdekte de MGS dat Mars een merkwaardig magnetisch veld heeft. Dat veld omsluit de niet de gehele planeet, zoals het magnetische veld van de aarde, maar bestaat uit allemaal losse stukjes die her en der als een soort parapluutjes tot buiten de atmosfeer uit de grond steken. Deze magnetische parapluutjes bestrijken slechts ongeveer veertig procent van het oppervlak, met name name op het zuidelijk halfrond. Gedacht werd dat deze losse magnetische velden de atmosfeer enigszins beschermden tegen de invloed van de zonnewind. Maar dat blijkt maar de helft van het verhaal te zijn: de magnetische parapluutjes blijken een makkelijke prooi te zijn voor het magnetische veld van de zonnewind. Soms ontstaan er verbindingen tussen de beide magnetische velden, waarbij de gezamenlijke magnetische veldlijnen soms een pakket Marslucht omsluiten. Deze magnetische inkapsels, die duizenden kilometers groot zijn, kunnen zich vervolgens onder druk van de zonnewind afscheiden van de rest en verdwijnen dan - met lucht en al - de ruimte in.
Meer informatie:
Solar Wind Rips Up Martian Atmosphere

20 november 2008
Onderzoek met de radar van de Mars Reconnaissance Orbiter heeft uitgewezen dat ver van de polen van Mars nog flinke hoeveelheden bevroren water in de bodem zitten (Science, 21 november). Het gaat om gletsjers, verborgen onder dikke lagen puin, die waarschijnlijk het restant vormen van het landijs dat tijdens een verleden ijstijd grote delen van Mars bedekte. Het verborgen ijs is plaatselijk honderden meters dik en vormt daarmee de grootste watervoorraad buiten de poolstreken van Mars. De ijsmassa's liggen aan de voet van gebergten en steile kliffen en zijn, als je weet waar je naar moet kijken, herkenbaar als glooiende hellingen. Ze zijn al te zien op beelden die meer dan dertig jaar geleden door de Viking-orbiters zijn gemaakt.
Meer informatie:
Scientists discover concealed glaciers on Mars at mid-latitudes
NASA Spacecraft Detects Buried Glaciers on Mars

19 november 2008
In de herfst van 2009 hoopt NASA een nieuwe mobiele Marslander te lanceren: het Mars Science Laboratory. De precieze landingsplaats wordt pas volgende zomer gekozen, maar het aantal kandidaten is al teruggebracht tot vier. Op het lijstje staan nu: Eberswalde, een oude rivierdelta; Gale, waar zich een berg van kleiafzettingen bevindt; Holden, een krater waarin mogelijk een meer is geweest; en Mawrth, een gebied waar lagen van verschillende soorten klei te zien zijn. Wetenschappers willen erachter komen of gebieden als deze geschikte broedplaatsen zijn geweest voor micro-organismen. Het Mars Science Laboratory zal een aanzienlijk grotere actieradius hebben dan zijn voorgangers Spirit en Opportunity. Bovendien is de nieuwe Marslander voor het opwekken van elektriciteit niet afhankelijk van zonne-energie. Als alles naar wens verloopt, zal hij bijna twee aardse jaren in bedrijf kunnen zijn.
Meer informatie:
Site List Narrows For NASA's Next Mars Landing

17 november 2008
Hoog in de aardatmosfeer vinden dagelijks enorme energie-uitbarstingen plaats, waarbij gammastraling vrijkomt. De vermoedelijke oorzaak zijn bliksemontladingen, maar anders dan de bekende bliksemflitsen kunnen deze aardse gammaflitsen alleen vanuit de ruimte worden waargenomen. Hun bestaan is dan ook pas in de jaren negentig bij toeval ontdekt met de Compton-gammasatelliet. In 2010 of 2011 wil het Amerikaanse ruimteagentschap NASA een mini-satelliet lanceren, Firefly geheten, die het verschijnsel nader moet gaan bestuderen. De aardse gammaflitsen zijn waarschijnlijk afkomstig van bundels van zeer energierijke elektronen die hun grote snelheden te danken hebben aan de elektrische velden in grote onweersgebieden.
Meer informatie:
'Firefly' CubeSat Mission to Study Link Between Lightning and Terrestrial Gamma Ray Flashes

17 november 2008
Een internationaal team van wetenschappers dat gegevens heeft geanalyseerd van de gammaspectrometer aan boord van de ruimtesonde Mars Odyssey, zegt nieuwe bewijzen te hebben gevonden dat Mars vroeger een grote oceaan heeft gehad. Volgens de onderzoekers zou op het hoogtepunt ongeveer een derde van de planeet onder water hebben gestaan. Dat zou blijken aan de verdeling van de elementen kalium, thorium en ijzer in de Marsbodem langs de vermoedelijke kustlijn van de oceanen. Binnen deze kustlijn zijn verhoogde concentraties van genoemde elementen aangetroffen, wat er op kan duiden dat water en gesteenten van hoger gelegen gebieden naar de oceaan zijn gestroomd. De oceaan zou enkele miljarden jaren geleden opgedroogd zijn.
Meer informatie:
Gamma-Ray Evidence Suggests Ancient Mars Had Oceans

14 november 2008
De Indiase maansonde Chandrayaan-1 heeft met succes haar Moon Impact Probe naar de maan laten afdalen. Het ongeveer 40 centimeter grote en 29 kilogram wegende 'projectiel' maakte vrijdag om 16.01 uur Nederlandse tijd, 25 minuten nadat hij door zijn moedersonde was afgestoten, met een snelheid van ruim 6000 kilometer per uur een harde landing. Tijdens de afdaling zijn beelden en gegevens verzameld, maar die zijn nog niet vrijgegeven. Chandrayaan-1 zelf heeft inmiddels haar definitieve polaire omloopbaan bereikt. De komende twee jaar zal de ruimtesonde het maanoppervlak vanaf een hoogte van honderd kilometer nauwkeurig onderzoeken.
Meer informatie:
India Slams Probe into the Moon
Chandrayaan-1 (ESA)
Maanfoto's van Chandrayaan-1

10 november 2008
Na vijf maanden is er een einde gekomen aan de onderzoeksactiviteiten van de Marslander Phoenix. Geheel volgens verwachting heeft het korter worden van de dagen op het noordelijk halfrond van Mars ervoor gezorgd dat Phoenix geleidelijk zonder stroom kwam te zitten. Op 2 november zond hij zijn laatste signalen naar de aarde. Phoenix landde op 25 mei van dit jaar op onze oranjebruine buurplaneet. Vanaf dat moment heeft hij bodemmonsters verzameld en geanalyseerd op de aanwezigheid van water en andere interessante bestanddelen. Ook zijn meer dan 25.000 opnamen van het Marsoppervlak naar de aarde gezonden. De kans dat Phoenix de komende weken toch nog eens iets van zich laat horen, wordt overigens niet uitgesloten geacht.
Meer informatie:
Mars Phoenix Lander Finishes Successful Work On Red Planet

10 november 2008
De Indiase maansonde Chandrayaan-1 draait sinds 8 november om de maan. Aanvankelijk was dat een langgerekte baan waarvan het laagste punt op meer dan 500 kilometer van het maanoppervlak lag. Maar een dag later werd de raketmotor van de sonde ingeschakeld om hem dichterbij de maan te brengen. Ook die manoeuvre is geslaagd: bij elke omloop nadert Chandrayaan-1 het maanoppervlak nu tot 200 kilometer. Stapje voor stapje wordt de gevolgde ellipsbaan nu verandert in een polaire cirkelbaan op en hoogte van 100 kilometer. Zodra dat gelukt is, zal een kleine inslagsonde op de maan worden afgevuurd en worden de diverse meetinstrumenten aan boord ingeschakeld.
Meer informatie:
Chandrayaan-1 now in lunar orbit

6 november 2008
In de speurtocht naar leven op andere planeten zouden astronomen en geologen zich mede moeten laten leiden door mineralogische waarnemingen. In elk geval geldt dat de grote mineralogische verscheidenheid op aarde indirect gerelateerd is aan het ontstaan en de evolutie van het leven op onze planeet. Dat concluderen onderzoekers onder leiding van Robert Hazen en Dominic Papineau van het Carnegie Insitution for Science in een artikel in het tijdschrift American Mineralogy. Tijdens de vorming van het zonnestelsel kwamen er hooguit enkele tientallen mineralen voor. Geologische processen op planeten, zoals vulkanisme, schroefden dat aantal op Venus en Mars op tot een paar honderd. Maar op aarde zijn enkele duizenden mineralen bekend. Volgens Hazen en zijn collega's is er op aarde sprake van een mineralogische evolutie die min of meer parallel loopt aan de biologische evolutie. Veel mineralen ontstonden bijvoorbeeld onder invloed van chemische reacties met vrije zuurstof in de atmosfeer, en die zuurstof is een product van biologische activiteit. Ook op andere hemellichamen zou een grote mineralogische verscheidenheid mogelijk kunnen wijzen op biologische processen.
Video waarop Robert Hazen mineralogische evolutie bespreekt.
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

4 november 2008
Met de Terrain Mapping Camera van de Indiase maanverkenner Chandrayaan-1 zijn eind oktober opnamen van de aarde gemaakt. Chandrayaan-1 werd op 22 oktober gelanceerd. Vanuit een lage omloopbaan zal hij de maan gedetailleerd in kaart gaan brengen en onderzoek doen aan de samenstelling van het oppervlak. De zwartwitoto's van de aarde zijn vanaf 9000 kilometer afstand genomen. De afgelopen tijd is de omloopbaan van Chandryaan-1 met behulp van kleine raketmanoeuvres steeds langgerekter gemaakt. Een vijfde en laatste baanmanoeuvre, die vanmorgen vroeg is uitgevoerd, heeft de ruimtesonde in de zogeheten Lunar Transfer Trajectory gebracht; op 8 november zal hij bij de maan aankomen, op 384.000 kilometer afstand.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Engelstalig)
Persbericht ISRO over baanmanoeuvres
Persbericht ESA
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

30 oktober 2008
Elke paar minuten opent zich gedurende korte tijd een magnetische 'sluis' tussen de aarde en de zon, waardoor elektrisch geladen deeltjes van de zon kunnen binnendringen in de magnetosfeer van de aarde. Dat blijkt uit metingen van de Europese Cluster-satellieten en de Amerikaanse THEMIS-kunstmanen, die de driedimensionale structuur van het aardmagnetisch veld en de wisselwerking met de zon bestuderen. Het feit dat er zonnewinddeeltjes in de magnetosfeer van de aarde aanwezig zijn, geeft al aan dat er sprake moet zijn van een magnetische verbinding. Nu blijkt echter dat die 'sluis' niet continu open staat. In plaats daarvan is er sprake van een soort magnetische tunnel waardoor geladen zonnewinddeeltjes gemiddeld elke acht minuten gedurende korte tijd de aardse magnetosfeer kunnen binnendringen. De nieuwe resultaten zijn donderdag bekend gemaakt op de 2008 Plasma Workshop in Huntsville, Alabama.
Meer informatie:
Magnetic Portals Connect Sun and Earth
Cluster
THEMIS
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

29 oktober 2008
De Amerikaanse Marslander Phoenix heeft zichzelf in de nacht van dinsdag 28 op woensdag 29 oktober in safe mode gezet, zo goed als zeker als gevolg van de barre weersomstandigheden. Door de naderende winter op het noordelijk halfrond van Mars is de temperatuur gedaald tot 45 graden onder nul overdag en 96 graden onder nul 's nachts. Ook was er de afgelopen dagen sprake van bewolking en een kleine stofstorm. In safe mode schakelt de lander alle belangrijke functies uit en wacht hij op nieuwe instructies van de aarde. Ook is om onduidelijke reden overgeschakeld naar de reserve-elektronica en werd een van de batterijen uitgeschakeld. Vluchtleiders hebben snel commando's gezonden om de uitgeschakelde batterij weer opnieuw op te laden. Ook is besloten om twee van de vier verwarmingselementen uit te schakelen in plaats van één, zoals eerder deze week was gepland. Doot het uitschakelen van de minst kritische verwarmingselementen is het stroomverbruik van de lander kleiner en kan de operationele levensduur hopelijk nog met enkele weken worden gerekt.
Meer informatie:
Phoenix Mission Status Report
Phoenix
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl;

29 oktober 2008
Dankzij de laatste scheervlucht van de Amerikaanse planeetverkenner MESSENGER, op 6 oktober, is nu 95 procent van het oppervlak van de kleine, binnenste planeet Mercurius gefotografeerd. Mariner 10 legde in 1974 ruim de helft van het planeetoppervlak vast; MESSENGER (MErcury Surface, Space ENvironment, GEochemistry, and Ranging) fotografeerde in januari 2008 al een klein deel van het onbekende halfrond, en begin deze maand is nog eens dertig procent van de planeet in beeld gebracht - een gebied groter dan Zuid-Amerika. Uit een eerste, snelle analyse van de ruim 1200 foto's blijkt dat het planeetoppervlak er in grote lijnen overal hetzelfde uitziet: oude kratervelden, afgewisseld met inslagbekkens. Meetinstrumenten van MESSENGER stelden vast dat de planeet een zeer symmetrisch magnetisch veld heeft, en dat er in de extreem ijle exosfeer behalve natrium, calcium en waterstof ook magnesiumatomen voorkomen. MESSENGER maakt volgend jaar nog een derde scheervlucht, en zal uiteindelijk in 2011 in een baan om Mercurius worden gebracht, met als doel het gehele planeetoppervlak gedetailleerd driedimensionaal in kaart te brengen, en de samenstelling ervan vast te stellen.
Meer informatie:
MESSENGER Spacecraft Reveals More Hidden Territory on Mercury
MESSENGER
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

29 oktober 2008
Op de rode planeet Mars komen geribbelde zandpatronen voor die groter zijn dan vergelijkbare aardse structuren, maar kleiner dan volwaardige zandduinen. Deze zogeheten TARs (transverse aeolian ridges) zijn uitgebreid onderzocht door Matt Balme van het Planetary Science Institute in Tucson. Balme en zijn collega's bestudeerden meer dan tienduizend foto's van het Marsoppervlak, indertijd gemaakt door Mars Global Surveyor. Ze ontdekten dat de TARs vooral voorkomen in de 'tropen' van Mars, talrijker zijn op het zuidelijk dan op het noordelijk halfrond (vooral in Meridiani Planum, de landingsplaats van het Amerikaanse Marswagentje Opportunity), en ook vaak gevonden worden in de directe omgeving van gelaagde structuren en grotere duinenvelden. Vermoedelijk ontstaan ze op plaatsen waar relatief steile hellingen voorkomen, in combinatie met hoge windsnelheden, en waar sedimentmateriaal voorhanden is. De vraag waarom TARs wel op Mars voorkomen maar niet op de aarde, is overigens nog onbeantwoord.
Meer informatie:
Strange Martian Landforms are Paleo Climate Clues and Rover Sand Traps
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

28 oktober 2008
Met behulp van de spectroscoop van Mars Reconnaissance Orbiter, een kunstmaan die al enkele jaren in een baan rond Mars draait, is het mineraal opaal geïdentificeerd, onder andere in het uitgestrekte canyonsysteem Valles Marineris (de Mariner-vallei). De ontdekking, die in het novembernummer van Geology wordt gepubliceerd, doet vermoeden dat er gedurende langere tijd vloeibaar water op Mars is geweest dan tot nu toe werd aangenomen. Eerder zijn op Mars klei-achtige phyllosilicaten en gehydrateerde sulfaten gevonden, waaruit afgeleid kon worden dat er tussen vier en drie miljard jaar geleden water aan het oppervlak voorkwam. De vondst van opaal (gehydrateerd siliciumdioxide) in geologische structuren zoals de Mariner-vallei wijst nu echter op recenter Marswater: misschien niet langer dan twee miljard jaar geleden. Dat betekent dat de omstandigheden op Mars gedurende veel langere tijd geschikt geweest zouden kunnen zijn voor het ontstaan en het vóórkomen van leven, mogelijk in de vorm van micro-organismen.
Meer informatie:
NASA Orbiter Reveals Details of a Wetter Mars
Mars Reconnaissance Orbiter
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

28 oktober 2008
De robotarm van de succesvolle Amerikaanse Marslander Phoenix is uitgeschakeld. Hij staat in de ruststand; nieuwe bodemmonsters van Mars worden niet meer genomen. Het uitschakelen van de robotarm, waarmee onder andere ijs is ontdekt in de bodem van Mars, maakt deel uit van een strategie om de levensduur van de lander zoveel mogelijk op te rekken. In het noordpoolgebied, waar Phoenix is geland, duren de dagen steeds korter en staat de zon steeds lager boven de horizon. De zonnepanelen van de lander leveren daardoor minder energie, terwijl in verband met de beginnende winter juist méér energie nodig is, onder andere voor het warm houden van alle boordapparatuur. Om die reden worden de vier verwarmingselementen van Phoenix de komende weken één voor één uitgeschakeld, zodat in elk geval de hoofdcamera en de meteorologische instrumenten van de lander zo lang mogelijk waarnemingen kunnen blijven doen. De commando's voor het uitschakelen van het verwarmingselement op de rotobarm zijn dinsdag naar Mars verzonden; de overige elementen moeten er in de komende vijf weken aan geloven. Vermoedelijk zal de operationele levensduur van Phoenix (die eind mei op Mars landde) nog voor het eind van het jaar ten einde komen.
Meer informatie:
NASA's Phoenix Mission Faces Survival Challenges
Phoenix
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

23 oktober 2008
Tien jaar geleden ontdekte de Amerikaanse maansonde Lunar Prospector grote concentraties waterstof nabij het oppervlak van de maan. De bron hiervan werd gezocht bij voorraden bevroren water in diepe kraters rond de polen van de maan, die in de vorm van kometen zouden zijn aangevoerd. Maar de hoop op meren van bevroren water in zulke maankraters begint steeds meer te vervliegen. Een van de meest veelbelovende vindplaatsen, de krater Shackleton waarvan de bodem nooit direct zonlicht ontvangt, moet waarschijnlijk van het lijstje worden geschrapt. Uit onderzoek met de Japanse maansonde Kaguya, die is uitgerust met een zeer gevoelige camera die ook de donkere delen van het maanoppervlak in beeld kan brengen, blijkt dat in de krater zeker geen oppervlakte-ijs te vinden is. De beelden van Shackleton laten alleen maar saai maanstof zien. Dat hoeft niet te betekenen dat er helemaal geen ijs in de krater te vinden is: het zou vermengd kunnen zijn met maanstof. Maar de hoeveelheden zijn waarschijnlijk veel geringer dan gehoopt en misschien zelfs nihil.
Meer informatie:
No ice rinks on the Moon after all;

22 oktober 2008
Woensdagochtend heeft India zijn eerste ruimtesonde gelanceerd: de Chandrayaan-1. De missie van deze maansonde gaat twee jaar duren en bestaat voornamelijk uit het nauwkeurig in kaart brengen van het maanoppervlak en het onderzoeken van de samenstelling van de maanbodem. De instrumenten waarmee dat alles gebeurt zijn overigens voor de helft afkomstig uit Europa en de VS. De NASA heeft onder meer een radarinstrument geleverd, waarmee naar bevroren watervoorraden rond de polen van de maan kan worden gezocht. Eén van de instrumenten van eigen fabrikaat is de Moon Impact Probe, die gecontroleerd op de maan zal inslaan. In 2011 hoopt India ook een robotkarretje naar de maan te sturen. Het gaat overigens nog wel eventjes duren voordat de Chandrayaan-1 bij de maan aankomt. Eerst moet de sonde nog in een wijde baan om de aarde worden gemanoeuvreerd. Pas dan begint de eigenlijke oversteek, die ruim vijf dagen in beslag neemt. Als alles goed gaat, zal de ruimtesonde over een week of twee in een 100 kilometer hoge baan rond de maan draaien.
Meer informatie:
Chandrayaan-1 successfully launched – next stop: the Moon
Website Chandrayaan-1
NASA Returns to the Moon with Instruments on Indian Spacecraft
Europe all set for lunar mission Chandrayaan-1
Max-Planck fliegt zum Mond

16 oktober 2008
Europese ruimtewetenschappers zijn een stapje dichterbij gekomen bij het ontrafelen van de ontstaansgeschiedenis van de Marsmaan Phobos. Uit de gegevens en close-upbeelden die de ruimtesonde Mars Express de afgelopen zomer heeft verzameld, blijkt dat het kleine hemellichaam waarschijnlijk een losse verzameling ruimtepuin is, in plaats van één vast geheel. Voorlopige berekeningen laten zien dat de gemiddelde dichtheid van Phobos slechts 1,85 gram per kubieke centimeter bedraagt. Dat is veel minder dan de gemiddelde dichtheid van oppervlaktegesteente van Mars (2,7-3,3 gram per kubieke centimeter), maar ongeveer gelijk aan de dichtheid van sommige planetoïden. De planetoïden waar Phobos nog het meest op lijkt, zijn die van de zogeheten D-klasse. En dat zijn sterk gefragmenteerde hemellichamen, waar grote holtes in zitten, omdat ze niet massief zijn. Integendeel: het zijn verzamelingen van losse brokstukken die door de zwaartekracht bijeengehouden worden. Het al langer bestaande vermoeden dat Phobos, en waarschijnlijk ook de andere kleine Marsmaan Deimos, een ingevangen planetoïde is, is daarmee alleen maar versterkt. Maar toch is die theorie nog niet helemaal sluitend. Doorgaans volgen ingevangen planetoïden namelijk de meest vreemde banen, terwijl Phobos een keurig baantje om de evenaar van Mars trekt. Daarmee komt een ander scenario in beeld: bestaat Phobos misschien uit puin van Mars dat bij een grote inslag de ruimte in is geblazen? Wellicht dat nader onderzoek ter plaatse, zoals dat met de Russische ruimtesonde Phobos-Grunt (lancering in 2009 of 2011) zal worden gedaan, hier uitsluitsel over kan geven.
Meer informatie:
ESA closes in on the origin of Mars’ larger moon
Informatie over Phobos-Grunt

15 oktober 2008
Op een recent gemaakte opname van de HiRISE-camera van de Mars Reconnaissance Orbiter is een merkwaardige heuvel te zien, die als een puist op een eroderende helling in het noordpoolgebied van Mars ligt. De bodem ter plaatse is een opeenstapeling van ijsafzettingen, die bij erosie een duidelijk gelaagde structuur laat zien. Op één plek gaat het erosieproces echter minder snel en daar steekt nu een ongeveer 40 meter hoge heuvel boven de omgeving uit. Volgens Marsonderzoekers van de Universiteit van Arizona is de heuvel mogelijk het restant van een bedolven inslagkrater, die aan de oppervlakte is gekomen. Om nog onbegrepen redenen is het ijs onder de voormalige inslagplek minder gevoelig voor de erosieprocessen. Als je de heuvel op de foto van dichtbij bekijkt, blijkt deze uit hoekige ijsblokken van een meter of tien te bestaan. Op een andere recente HiRISE-opname is nog een van de schaarse herkenbare kraters op de noordpoolkap te zien.
Meer informatie:
HiRISE Camera Reveals Rare Polar Martian Impact Craters
Recente HiRISE-beelden

11 oktober 2008
Het kratertelsysteem dat wetenschappers al tientallen jaren gebruiken om de ouderdom van grote geologische structuren op Mars te bepalen, kan ook worden gebruikt om kleinere structuren, zoals lavastromen en rivierbeddingen, te dateren. Dat zeggen onderzoekers van het Planetary Science Institute. Het kratertelsysteem gaat ervan uit dat het aantal inslagkraters op het oppervlak van een maan of planeet in de loop van de tijd min of meer gelijkmatig toeneemt. Als in een bepaald gebied veel minder kraters te zien zijn dan elders, dan is dat een sterke aanwijzing dat het oppervlak ter plaatse in meer recente tijden is 'uitgewist', bijvoorbeeld door erosie of door een overstroming van lava. Dat de methode voor kilometers grote kraters goed werkt, daar twijfelde niemand aan. Maar omtrent kleinere kraters bestonden twijfels: veel daarvan worden gevormd door het puin dat bij grote inslagen opgeworpen wordt. Gevreesd werd dat het aantal kraters dat daarbij ontstaat door het toeval wordt bepaald. Om uitsluitsel te kunnen krijgen, is nu gekeken naar de aantallen kleine kraters die te zien zijn binnen acht grote, jonge kraters waarvan ouderdom goed bekend is. In al deze gevallen blijkt het aantal kleine kraters wel degelijk als ruwe leeftijdsindicatie kan worden gebruikt. Dat betekent dat ook de ouderdom van relatief kleine en/of jonge gebieden, waar vaak alleen kleine kraters te vinden zijn, kan worden geschat door kraters te tellen.
Meer informatie:
Smaller And More Recent Features On Mars Can Now Be Dated

10 oktober 2008
Wetenschappers gebruiken de om Venus draaiende ruimtesonde Venus Express om de leefbaarheid van de aarde te bestuderen. Dat lijkt vragen naar de bekende weg, maar het onderzoek heeft wel degelijk nut. De waarde van de opnamen die Venus Express van de aarde maakt, schuilt in het feit dat onze planeet voor zijn camera's kleiner is dan één beeldpixel. Feitelijk vertoont de aarde zich daardoor precies zoals planeten bij andere sterren, waarvan sterrenkundigen binnen afzienbare tijd de eerste 'aarde-achtige' exemplaren hopen te ontdekken. Door nu vast te stellen wat je over de leefbaarheid van de aarde kunt leren als deze slechts als een nietig lichtpuntje te zien is, hopen de onderzoekers straks gemakkelijker te kunnen ontdekken welke omstandigheden er op die verre aardes heersen. Soortgelijk onderzoek is eerder dit jaar ook met de ruimtesonde Deep Impact gedaan.
Meer informatie:
Venus Express searching for life – on Earth
NASA's Deep Impact Films Earth as an Alien World

9 oktober 2008
De missie van de oudste van de zes nog actieve ruimtesondes die om de planeet Mars draaien, de Mars Odyssey, wordt nogmaals met twee jaar verlengd. In het volgende bedrijf zal de Odyssey, die al sinds 2001 bezig is met het onderzoek van onze buurplaneet, zich bezig gaan houden met het in kaart brengen van de minerale samenstelling van de Marsbodem. Om de kwaliteit van de metingen te verbeteren, wordt de (polaire) baan van de ruimtesonde zodanig gewijzigd, dat zijn infraroodcamera THEMIS gebieden te zien krijgt waar de zon hoog aan de hemel staat. Tot nog toe bekeek THEMIS de situatie laat in de middag. Het voordeel van de nieuwe baan is dat de gesteenten op het 'warmst' van de dag meer infraroodstraling uitzenden. Nadeel is wel dat een van de gamma-instrumenten van Mars Odyssey dan juist geen metingen meer kan doen. De baanmanoeuvre is op 30 september van start gegaan, maar zal pas eind 2009 voltooid zijn. Het ziet er overigens naar uit dat Odyssey nog wel langer aan de praat kan worden gehouden: er is zeker nog genoeg brandstof tot 2015.
Meer informatie:
NASA's Mars Odyssey Shifting Orbit For Extended Mission

8 oktober 2008
NASA's Marslander Phoenix heeft met behulp van zijn robotarm een steen (met de bijnaam 'Headless') veertig centimeter opzij geschoven, en vervolgens een bodemmonster genomen van materiaal dat zich aanvankelijk onder de steen bevond en daardoor mogelijk meer zouten bevat. Ook worden nog graaf- en schraapwerkzaamheden verricht om onderzoek te doen aan de dikte van de ijslaag die zich vlak onder het Marsoppervlak bevindt. Gedetailleerde resultaten van het bodemonderzoek zullen nog even op zich laten wachten. Phoenix zal de komende weken steeds meer als een eenvoudig weerstation dienst doen, omdat er als gevolg van de lager wordende zonnestand in het noordpoolgebied van Mars onvoldoende energie beschikbaar is om alle instrumenten aan boord van de lander in bedrijf te houden. Naar verwachting geeft de lander voor het eind van het jaar de geest.
Meer informatie:
Phoenix Lander Digs and Analyzes Soil as Darkness Gathers
Phoenix
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

7 oktober 2008
Afgelopen maandag vloog de Amerikaanse ruimtesonde MESSENGER voor de tweede keer dit jaar op kleine afstand (200 km) langs de planeet Mercurius. Bij die gelegenheid zijn honderden opnamen van het kraterrijke planeetoppervlak gemaakt, waarvan de eerste inmiddels naar de aarde zijn overgeseind. Op de eerste foto die de NASA heeft verspreid, is duidelijk de opvallend heldere krater Kuiper te zien, die genoemd is naar de Nederlands/Amerikaanse astronoom Gerard Kuiper. Het gebied ten oosten (rechts) van deze krater is nooit eerder gefotografeerd. Opvallend aan de foto zijn de grote stralenstelsels die zich over bijna het gehele afgebeelde deel van de planeet uitstrekken. Later vandaag worden meer beelden van Mercurius getoond.
Meer informatie:
MESSENGER Returns Images from Oct. 6 Mercury Fly-By
Messenger Images of Mercury

29 september 2008
De Marslander Phoenix heeft sneeuwval uit bewolking op Mars waargenomen. Dat blijkt uit onderzoek met een laserinstrument. Deze sneeuw komt overigens niet op de grond terecht: hij verdampt onderweg. Een ander onderzoeksresultaat is dat in de Marsbodem calciumcarbonaat, een belangrijk bestanddeel van kalk, en kleiachtige deeltjes zijn aangetoond. Op aarde ontstaan carbonaten en klei alleen op plaatsen waar vloeibaar water is (geweest). Eerder heeft Phoenix al bevestigd dat er bevroren water in de bodem op zijn landingsplek is. De verwachting is dat de Marslander, die al ruim vier maanden in bedrijf is, nog enkele weken onderzoek kan doen. De nachten in het noordpoolgebied op Mars worden langer, wat een verminderde opbrengst van zijn zonnepanelen tot gevolg heeft. Binnen een maand zal er te weinig stroom zijn om de graafarm te kunnen blijven gebruiken.
Meer informatie:
NASA Mars Lander Sees Falling Snow, Soil Data Suggest Liquid Past

26 september 2008
Europese onderzoekers hebben, op basis van beelden van de satelliet SMART-1, een driedimensionale voorstelling gemaakt van een bergtop bij de zuidpool van de maan. Het bijzondere van deze bergtop is dat hij vrijwel ononderbroken door de zon wordt verlicht. De beelden zijn gemaakt met een gewone camera, dus niet met een stereocamera. Om toch een driedimensionaal model van het gebied te kunnen maken, is naar helderheidsverschillen op de berghellingen gekeken, om daaruit te kunnen afleiden hoe steil de berg op de verschillende plaatsen is. Een gebied als dit kan interessant zijn voor toekomstige bemande missies naar de maan. Een eeuwig verlichte bergtop is een prachtige locatie voor zonnepanelen, en de eeuwig in duisternis gehulde kraters in de omgeving zouden zelfs bevroren water kunnen bevatten.
Meer informatie:
Taking A Smart Sidelong Look At Peak Of Eternal Light

25 september 2008
Hoog in de aardatmosfeer ontstaan soms ijle wolken die geruime tijd nadat de zon is ondergegaan nog direct zonlicht ontvangen. Deze spookachtige wolkensluiers, die lichtende nachtwolken worden genoemd, ontstaan met name in de zomermaanden, als de hoge atmosfeer (vreemd genoeg) op zijn koudst is. Een opmerkelijke eigenschap van lichtende nachtwolken is dat ze op radarbeelden heel helder zijn: ze weerkaatsen dus radiostraling. Een Amerikaanse onderzoeker denkt daar nu een verklaring voor te hebben gevonden: de ijsdeeltjes waaruit lichtende nachtwolken bestaan, zijn bedekt met een dun laagje metaal - voornamelijk natrium en ijzer. In combinatie met de rimpelingen in de wolkenstructuur zou dat de oorzaak zijn van hun hoge radarreflectiviteit. Het natrium en ijzer is afkomstig van de (micro)meteorieten waarmee de aarde voortdurend bestookt wordt. De metaalatomen vormen een dun laagje damp, vlak boven de hoogte (85 km) waar lichtende nachtwolken ontstaan. Metingen laten zien dat de ijzer- en natriumconcentraties in de hoge atmosfeer veel lager zijn op plaatsen waar lichtende nachtwolken zijn ontstaan. Dat is in overeenstemming met laboratoriumexperimenten die laten zien dat natriumdamp zich bij zeer lage temperaturen gemakkelijk aan ijsoppervlakken hecht.
Meer informatie:
Caltech Scientist Proposes Explanation for Puzzling Property of Night-Shining Clouds at the Edge of Space

25 september 2008
Op 22 oktober hoopt het ruimteagentschap van India de onbemande maansonde Chandrayaan-1 te lanceren. Europa speelt een belangrijke rol bij deze missie: drie instrumenten zijn van Europese makelij. Het betreft instrumenten waarmee de samenstelling van de maanbodem onderzocht worden en onderzoek zal worden gedaan aan de interactie van de zonnewind met het maanoppervlak. De Chandrayaan-1 zal de zeer geringe hoogte van 100 kilometer in een polaire baan om de maan gaan draaien. Behalve de Europese instrumenten heeft de maansonde ook radarapparatuur en camera's aan boord. Daarmee zal een driedimensionale atlas van het maanoppervlak worden gemaakt. Een ander doel van de missie is het verkrijgen van een beter inzicht in het ontstaan van het aarde-maansysteem.
Meer informatie:
Europe all set for lunar mission Chandrayaan-1
X-ray specs ready to eye the Moon
Website Chandrayaan-1

24 september 2008
Een internationaal team van onderzoekers, onder wie Maarten Kleinhans van de Universiteit Utrecht, heeft aanwijzingen gevonden dat zich in kraters op Mars ongeveer vier miljard jaar geleden meren hebben gevormd, die door tijdelijke rivierstromen werden gevoed. Deze rivieren kregen hun water op hun beurt in de vorm van neerslag aangeleverd. Het water verzamelde zich in kraters waar rivieren door de kraterrand heen braken, en aan de monding van de rivieren vormden zich delta's zoals we die nu ook op aarde aantreffen. Een en ander blijkt uit gedetailleerde opnamen van het Marsoppervlak, met name het hooggelegen gebied Xanthe Terra, dat in de buurt van de evenaar van de planeet ligt. In sommige kraters zijn duidelijk de gelaagde sedimenten te zien - plaatselijk wel vijftig meter hoog - die de rivieren daar hebben achtergelaten. Deze 'natte periode' op Mars is overigens 3,8 tot 3,5 miljard jaar geleden ten einde gekomen. Sindsdien valt er geen druppel water meer op de planeet, die in een ijzige woestenij is veranderd.
Meer informatie:
Evidence For Rain On Mars?

23 september 2008
In het grote inslagbekken Caloris op Mercurius is een merkwaardig 'web' van barsten of geulen te zien: Pantheon Fossae. Omtrent het ontstaan van deze honderden kilometers lange geulen - die overigens pas in januari van dit jaar op beelden van de ruimtesonde MESSENGER zijn ontdekt - bestaat nog veel onduidelijkheid. Toch lijkt de verklaring voor de hand te liggen. Vrijwel in het midden van Pantheon Fossae ligt namelijk een veertig kilometer grote krater, en recente modelberekeningen laten zien dat een inslag in een in een bodem nog onder spanning staat van een eerdere grote inslag tot zo'n spinnenweb van barsten kan leiden. Maar niet alle wetenschappers laten zich door deze berekeningen overtuigen. Zij denken dat Pantheon Fossae een vulkanische oorzaak heeft.
Meer informatie:
Mercury’s “Spider” Pantheon Fossae Formation Linked To Asteroid Impact

22 september 2008
Het Marswagentje Opportunity, dat al meer dan drie jaar op Mars rondrijdt, heeft een nieuw reisdoel gekregen: de 22 kilometer grote en 300 meter diepe krater Endeavour. Deze inslagkrater ligt ongeveer 11 kilometer ten zuidoosten van de veel kleinere krater Victoria, die Opportunity de afgelopen twee jaar onderzocht heeft. Of Opportunity ooit bij Endeavour zal aankomen, is overigens nog maar de vraag: het wagentje vertoont steeds meer tekenen van slijtage en de rit gaat waarschijnlijk een jaar of twee duren. Maar volgens de onderzoekers is de onderneming in elk geval het proberen waard. In Endeavour zou Opportunity veel diepere, en dus oudere bodemlagen kunnen bekijken dan in Victoria. En onderweg er naartoe komt hij ongetwijfeld al stenen tegen die bij het ontstaan van Endeavour en andere grote inslagkraters in de omgeving zijn opgeworpen.
Meer informatie:
NASA's Mars Rover To Head Toward Bigger Crater

22 september 2008
Wetenschappers kunnen nu beter verklaren waarom de zuidelijke poolkap van Mars 's zomers niet precies rond de zuidpool ligt. De oorzaak ligt bij de grootste inslagkrater op de planeet, die overigens niet eens in de buurt van de zuidpool ligt. De poolkappen van Mars bestaan uit bevroren water en bevroren kooldioxide. Tijdens de lokale zomer verdampt een flink deel van met name het kooldioxide-ijs en blijft het 'eeuwige' ijs achter. Het merkwaardige nu is dat de zuidelijke winterpoolkap keurig rond de zuidpool is gecentreerd, terwijl de zomerpoolkap er een stukje naast ligt. Dankzij gegevens van de Europese ruimtesonde Mars Express is er nu meer duidelijkheid over dit positieverschil. Uit weerkundig onderzoek blijkt dat zich 's winters op gematigde breedte twee regionale weersysteem ontwikkelen, die gepaard gaan met westelijke stromingen die over het reusachtige Hellas-inslagbekken gaan. De diepe krater met zijn steile wanden verstoort de stromingspatronen van de beide weersystemen zodanig, dat ze zich in de richting van de zuidpool uitbreiden. Hierdoor ontstaat ten westen van de zuidpool een krachtig lagedrukgebied en ten oosten ervan een hogedrukgebied. In het lagedrukgebied daalt de temperatuur voldoende om kooldioxide te laten uitsneeuwen, maar in het hogedrukgebied ontstaat alleen wat vorst aan de grond. Dit effect wordt nog versterkt doordat het gebied dat met kooldioxidesneeuw is bedekt meer zonlicht weerkaatst en dus 's zomers minder opwarmt. Een asymmetrische poolkap is het resultaat.
Meer informatie:
Mars polar cap mystery solved

22 september 2008
Enkele van de meest zeldzame en kostbare metalen op aarde, waaronder platina en iridium, zijn mogelijk afkomstig uit de ruimte. Volgens onderzoekers van de universiteit van Mainz komt de verdeling van de concentraties van deze metalen in de aardkorst namelijk sterk overeen met die in ijzer- en steenijzermeteorieten - brokstukken van metaalhoudende planetoïden. De betreffende metalen, die bekend staan als siderofiele ('ijzerminnende') elementen, kwamen ook voor in de oermaterie waaruit de aarde is ontstaan. Maar volgens de bestaande inzichten zouden zij, samen met het ijzer en het nikkel, grotendeels naar de kern van de aarde moeten zijn gezakt toen onze planeet nog heet en vloeibaar was. De huidige concentraties siderofiele elementen in de aardkorst zijn echter hoger dan je op basis van deze theorie zou verwachten. Volgens de Duitse onderzoekers zouden de inslagen van ongeveer 160 metaalhoudende planetoïden van een kilometer of twintig voldoende zijn om de gemeten concentraties te verklaren. Deze inslagen zouden dan kort na de vorming van de aardkern - meer dan 4 miljard jaar geleden, toen het in de binnenste delen van het zonnestelsel nog wemelde van de planetoïden - hebben plaatsgevonden. Onderzoek aan enkele meteorieten die waarschijnlijk van Mars afkomstig zijn, duidt erop dat ook de Marskorst op die manier met platina is verrijkt.
Meer informatie:
Meteorites From Inner Solar System Match Up To Earth’s Platinum Standard

18 september 2008
De Universiteit van Arizona heeft ruim duizend hogeresolutiefoto's van het Marsoppervlak op internet gepubliceerd. De foto's - in totaal 3,4 terabyte aan data - zijn gemaakt door de HiRISE-camera aan boord van de planeetverkenner Mars Reconnaissance Orbiter. In totaal is nu bijna dertig terabyte aan Marsfoto's vrijgegeven. De foto's zijn de scherpste die ooit vanuit een omloopbaan om Mars van het oppervlak zijn gemaakt. Ze tonen details zo groot als een gemiddeld bureau. Om elke HiRISE-foto tien seconden lang te bekijken, heb je ruim vier jaar nodig, aldus een van de onderzoekers.
Meer informatie:
HiRISE Stereo, Color Images Detail Mars Terrain that Tantalizes Explorers
HiRISE
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 september 2008
De Europese planeetverkenner Venus Express, die al sinds 2006 waarnemingen doet aan de planeet Venus vanuit een elliptische omloopbaan, heeft voor het eerst de driedimensionale windpatronen in de dikke planeetdampkring in kaart gebracht voor het gehele zuidelijk halfrond. Met het infrarode VIRTIS-instrument van Venus Express zijn vele honderden afzonderlijke wolken gefotografeerd en gevolgd in drie verschillende atmosferische lagen, op 66, 61 en 46 kilometer boven het oppervlak. Op gematigde breedten blijken de hoogste windsnelheden (ca. 370 kilometer per uur) in de hoogste wolkenlagen voor te komen; lager in de dampkring neemt de windsnelheid af tot ca. 210 km/uur. In een zeer groot gebied rond de zuidpool is er echter geen sprake van een hoogte-afhankelijke windsnelheid, en worden de atmosferische stromingen volledig bepaald door de gigantische poolwervel die ruim een jaar geleden al uitgebreid in kaart is gebracht door Venus Express. De resultaten zijn gepubliceerd in Geophysical Journal Letters.
Meer informatie:
How windy is it on Venus? Venus Express answers
Venus Express
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

16 september 2008
Algemeen wordt aangenomen dat er in de allervroegste geologische geschiedenis van Mars, tot ca. vier miljard jaar geleden, stromend water op de rode planeet voorkwam. De dampkring van de planeet had toen een hogere dichtheid, en ook de oppervlaktetemperatuur was veel hoger dan nu het geval is. Onderzoekers van het Planetary Science Institute in Tucson, Arizona, beweren nu echter dat er misschien wel een miljard jaar langer water op Mars stroomde, tot ongeveer drie miljard jaar geleden. Ze leiden dat af uit foto's en metingen van de ruimtesonde Mars Reconnaissance Orbiter. In de omgeving van het gigantische canyonsysteem Valles Marineris is lichtgekleurd materiaal gevonden dat alle kenmerken heeft van zogeheten fluviale afzettingen - achtergelaten door neerslag en stromend water. Uit de gedetailleerde foto's en de onderzochte minerale samenstelling blijkt dat de afzettingen in de loop van vele honderden miljoenen jaren zijn ontstaan. De onderzoeksresultaten worden gepubliceerd in Geophysical Journal Letters .
Planetary Science Institute
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

15 september 2008
De Amerikaanse NASA heeft Bruce Jakosky van het Laboratory for Atmospheric and Space Physics (LASP) van de Universiteit van Colorado in Boulder uitgekozen om leiding te geven aan het wetenschappelijk onderzoek van de toekomstige Marsverkenner MAVEN. MAVEN (Mars Atmosphere and Volatile EvolutioN) is door NASA geselecteerd als tweede ruimtesonde in NASA's Scout-programma; de Marslander Phoenix, die eind mei 2008 een zachte landing maakte in het noordpoolgebied van Mars, was de eerste. MAVEN moet in 2013 gelanceerd worden en in 2014 bij Mars aankomen. Vanuit een baan om Mars gaat de ruimtesonde onderzoek doen aan de wisselwerking tussen de ijle bovenste lagen van de Marsdampkring en de zonnewind. Als gevolg van die wisselwerking ontsnappen er vluchtige gassen uit de Marsatmosfeer het heelal in (waaronder kooldioxide en waterdamp). Een beter begrip van dat materieverlies moet meer inzicht geven in de vroegere evolutie van de dampkring van de rode planeet.
Meer informatie:
CU-Boulder to Lead NASA Mission to Probe Past Climate of Mars
Persbericht NASA
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl;

11 september 2008
De Amerikaanse Marslander Phoenix heeft op 8 september minstens zes verschillende kleine stofhoosjes gefotografeerd in het noordpoolgebied van de planeet. De hoosjes werden op 9 september ontdekt in 12 van de 29 opnamen die de Phoenix-lander van de zuid-zuidwestelijke horizon maakte. Tegelijkertijd registreerde Phoenix een kort durende, scherpe afname in de toch al zeer geringe luchtdruk op Mars. Zulke luchtdrukvariaties zijn eerder gemeten, en werden al toegeschreven aan de passage van luchtwervelingen. Kennelijk waren die de afgelopen dagen krachtig genoeg om stof op te zuigen. Het bestaan van stofhozen in het noordpoolgebied was verwacht, maar Phoenix heeft ze niet eerder vastgelegd. Vermoedelijk treden ze de komende weken en maanden vaker op, doordat de dagelijkse temperatuurvariaties op Mars toenemen nu de zomer op het noordelijk halfrond ten einde loopt. Overdag bedraagt de temperatuur ongeveer 30 graden onder nul; 's nachts worden nu minima van 90 graden onder nul bereikt.
Meer informatie:
NASA's Phoenix Lander Sees, Feels Martian Whirlwinds in Action
Phoenix
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl;

9 september 2008
Het zal niet lang meer duren voordat de Amerikaanse Marslander Phoenix zijn laatste bodemmonsters neemt en onderzoekt. Phoenix is uitgerust met twee typen laboratoria. In het 'natte lab' wordt Marsmateriaal vermengd met gezuiverd aards water. Het lab bestaat uit vier afzonderlijke cellen, waarvan er drie al zijn gebruikt. Daarnaast beschikt Phoenix over acht kleine oventjes, die elk één keer gebruikt kunnen worden. Daarvan zijn er nog vier over. Marsgrond uit 'Snow White' (een geul die door de robotarm van de lander is gegraven en waarin eerder ijs is ontdekt) zal binnenkort opgeschraapt worden en over de vier resterende oventjes en de resterende cel van het natte lab verdeeld worden. Vluchtleiders willen de proeven zo snel mogelijk uitvoeren, omdat de zomer in het noordpoolgebied van Mars ten einde loopt, waardoor er steeds minder zonne-energie beschikbaar is voor de lander.
Meer informatie:
Next Mars Soil Scoop Slated for Last of Lander's Wet Lab Cells
Phoenix
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

8 september 2008
De complexe netwerken van stromingsgeulen die op veel plaatsen op de planeet Mars zijn ontdekt, moeten geleidelijk zijn ontstaan, in de loop van tienduizenden of misschien zelfs honderdduizenden jaren. Dat concluderen Amerikaanse geologen op basis van gedetailleerde computermodellen die gepubliceerd zijn in het vakblad Journal of Geophysical Research - Planets . Eerder werd wel aangenomen dat de 'valley networks' het resultaat zouden zijn van relatief kort durende, catastrofale overstromingen, die mogelijk veroorzaakt werden door inslagen van planetoïden. Uit de modelberekeningen van de Amerikanen blijkt echter dat in zo'n geval ook veel kraters met water gevuld zouden zijn. Op tal van plaatsen zou je dan nu moeten zien hoe dat water de kraterranden heeft geërodeerd of zelfs weggeslagen. Zulke structuren zijn op Mars echter niet aanwezig. De geologen komen dan ook tot de conclusie dat er sprake moet zijn geweest van periodieke hevige neerslag met bijbehorende stromingsactiviteit, afgewisseld door droge perioden. Uit het onderzoek blijkt dat er op Mars minstens tienduizend jaar lang omstandigheden geheerst moeten hebben die de aanwezigheid van vloeibaar water aan het oppervlak mogelijk maakten. Overigens zijn de vallei-netwerken vroeg in de geologische geschiedenis van Mars ontstaan: meer dan 3,5 miljard jaar geleden.
Meer informatie:
Valley networks on Mars formed during long period of episodic flooding, study finds
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

4 september 2008
Ja, de Amerikaanse Marslander Phoenix heeft ijs gevonden vlak onder het oppervlak van het noordpoolgebied. En ja, de ijle Marsdampkring bevat waterdamp, en meetinstrumenten van Phoenix zien de relatieve luchtvochtigheid in de loop van het Marsetmaal sterk fluctueren. Maar toch is de Marsgrond extreem droog, zo blijkt uit metingen van een vorkachtig instrument aan boord van de lander waarmee de elektrische geleidingseigenschappen van de bodem gemeten kunnen worden. Terwijl op aarde (ook bij temperaturen onder het vriespunt) altijd wel wat vloeibare watermoleculen aanwezig zijn op het oppervlak van zandkorrels of ander bodemmateriaal, lijkt dat op Mars niet het geval te zijn, tot verbazing van de onderzoekers. De aanwezigheid van een kleine hoeveelheid watermoleculen werd onder andere verwacht op basis van de 'plakkerigheid' van het bodemmateriaal. Vluchtleiders gaan het experiment nu op een andere manier herhalen, zodat bodemmateriaal wordt onderzocht dat zich dichter bij de ondergrondse ijslaag bevindt.
Meer informatie:
Spiky Probe on NASA Mars Lander Raises Vapor Quandary
Phoenix
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

4 september 2008
De computersystemen van het Nederlands ruimteonderzoeksinstituut SRON staan klaar om de gegevensstroom van de zwaartekrachtssatelliet GOCE te ontvangen en verwerken. De Europese ruimtevaartorganisatie ESA lanceert GOCE volgende week woensdag vanaf de Russische lanceerbasis Plesetsk. De gegevens die GOCE naar de aarde stuurt, gaan via tussenstations van ESA naar SRON. SRON ontwikkelde samen met de Technische Universiteit van München het systeem dat de ruwe gegevens van de satelliet omzet in voor wetenschappers bruikbare data. De Gravity Field and Steady-State Ocean Circulation Explorer (GOCE) gaat in een lage scheervlucht op 260 kilometer hoogte met ongekende nauwkeurigheid het zwaartekrachtsveld van de aarde in kaart brengen. Met de resultaten van GOCE kunnen aardwetenschappers voor iedere plek op de wereld bepalen wat waterpas is. Dat is van belang voor het onderzoek naar oceaanstromingen, het dalen of rijzen van de zeespiegel en verandering van het klimaat en de interne processen in de aarde. Andere Nederlandse partijen die betrokken zijn bij GOCE zijn de TU Delft, het Leids ruimtevaartbedrijf Dutch Space en het bedrijf Bradford Engineering.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
GOCE
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

2 september 2008
Op 9 augustus hebben Amerikaanse amateurastronomen twee afzonderlijke meteorietinslagen op de maan waargenomen. Dat gebeurde tijdens de periode dat de zogeheten Perseïdenzwerm actief was: elk jaar trekt de aarde door een wolk deeltjes die zijn achtergelaten door de komeet Swift-Tuttle. Op aarde levert dat een schouwspel op van kortstondige lichtsporen in de atmosfeer: 'vallende sterren'. Ook de maan doorkruist de wolk, maar bij gebrek aan atmosfeer ontstaan daarbij geen lichtsporen. In plaats daarvan kunnen de brokstukjes van de komeet ongehinderd het maanoppervlak bereiken, waar ze kleine inslagen veroorzaken. En deze inslagen kunnen al met een kleine telescoop, voorzien van digitale videocamera, als lichtflitsjes worden vastgelegd. Op die manier zijn de afgelopen drie jaar al meer dan honderd inslagen op de maan geregistreerd.
Meer informatie:
Amateur Astronomers See Perseids Hit the Moon

2 september 2008
Wetenschappers zijn begonnen met het analyseren van een bodemmonster dat zich in het 'natte' mini-laboratorium van de Marslander Phoenix bevindt. Dit bodemmonster, dat afgelopen weekend is opgeschept met de robotarm van Phoenix, is afkomstig uit een ongeveer 18 centimeter diepe geul - de diepste die tot nog toe in de poolvlakte van Mars is uitgegraven. De onderzoekers zijn er benieuwd naar wat deze diepere Marsgrond klonteriger maakt dan de eerder verzamelde bodemmonsters. De beelden die tijdens de graafwerkzaamheden zijn gemaakt wijzen erop dat de diepere bodem mogelijk meer (in water oplosbare) zouten bevat dan het oppervlaktelaagje. Ondertussen heeft Phoenix ook beelden gemaakt van de wolkenvorming boven de landingsplaats, die op 29 augustus plaatsvond.
Meer informatie:
Analysis Begins on Phoenix Lander's Deepest Soil Sample

1 september 2008
Britse wetenschappers hebben vastgesteld dat de micrometeorieten die de aarde bereiken voor een groot deel afkomstig zijn uit de planetoïdengordel tussen de banen van Jupiter en Mars. Het hele zonnestelsel is gehuld in een wolk van deeltjes die van planetoïden en kometen afkomstig zijn. Zulke deeltjes, die doorgaans niet groter zijn dan ééntiende millimeter, komen ook in grote aantallen overal op aarde terecht. Maar waar ze precies vandaan komen, was lange tijd onduidelijk. Onderzoekers van Imperial College in Londen hebben nu meer dan 600 micrometeorieten bekeken die in het ijs van Antarctica zijn gevonden, en deze zorgvuldig op chemische en mineralogische eigenschappen gesorteerd. De eigenschappen van de stofdeeltjes vertonen sterke overeenkomsten met die van de planetoïden van de zogeheten Koronis-familie. Deze planetoïden zijn de brokstukken van een groter object dat ongeveer twee miljard jaar geleden uiteenviel. Onderlinge botsingen van deze brokstukken zorgen nog steeds voor een grote stofproductie.
Meer informatie:
Imperial scientist locates the origin of cosmic dust

29 augustus 2008
De Amerikaanse Marslander Phoenix, die eind mei een zachte landing maakte aan de rand van het noordpoolgebied van de rode planeet, begint aan wat voorlopig zijn laatste operationele maand op Mars is. Eind juli besloot NASA de geplande operationele levensduur van twee maanden te verlengen tot 30 september. Phoenix heeft de aanwezigheid van (bevroren) water op Mars bevestigd, bodemmonsters onderzocht en de samenstelling ervan bepaald. Tot nu toe hebben de camera's van de ruimtesonde ongeveer twintigduizend foto's gemaakt. Hoewel er verscheidene technische problemen waren, onder andere met het opscheppen van bodemmonsters en het afleveren ervan in de mini-oventjes aan boord van de lander, spreken vluchtleiders toch van een groot succes. De analyse en interpretatie van de meetgegevens zal naar verwachting pas na de beëindiging van de Phoenix-missie goed op gang komen. De komende dagen zal met de robotarm van de lander een poging worden ondernomen om de eerder gegraven geul 'Stone Soup' te verbreden en meer ijsrijk materiaal op te scheppen.
Meer informatie:
NASA Phoenix Mission Conducting Extended Activities on Mars
Phoenix
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

29 augustus 2008
Het Amerikaanse Marswagentje Opportunity is in de nacht van donderdag op vrijdag met succes uit de krater Victoria tervoorschijn gekomen. In september 2007 kwam Opportunity bij Victoria aan - een 800 meter grote inslagkrater in Meridiani Planum. Om de gelaagde gesteenteafzettingen aan de binnenwand van de krater te onderzoeken, werd besloten het zeswielige wagentje een stukje de krater in te sturen. Het onderzoek aan de binnenwand van Victoria is inmiddels afgerond, en via zijn eigen sporen is Opportunity nu weer teruggekeerd naar vlak terrein. Vluchtleiders maakten zich zorgen over het slecht functioneren van een van de zes wielen, waardoor de klim omhoog mogelijk niet zou lukken. De komende maanden gaat Opportunity onderzoek doen aan rotsblokken in de omgeving die waarschijnlijk weggeslingerd zijn bij meteorietinslagen op veel grotere afstanden.
Meer informatie:
NASA Mars Rover Opportunity Ascends to Level Ground
Spirit en Opportunity
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

28 augustus 2008
Er verdwijnt voortdurend zuurstof uit de aardatmosfeer de ruimte in. En met behulp van de vier Europese Cluster-satellieten is nu ontdekt waardoor dat komt: het is de schuld van het magnetische veld van de aarde. Dat kan worden geconcludeerd uit de gegevens die Cluster tussen 2001 en 2003 heeft verzameld. Daarbij is vastgesteld dat geladen zuurstofatomen vanuit de poolgebieden de wijde ruimte in gaan. Maar die bundels van zuurstofionen blijken er niet altijd te zijn: alleen als het aardmagnetische veld verstoord wordt, en de magnetische veldlijnen van richting veranderen, krijgen de deeltjes genoeg snelheid om te ontsnappen. Het gaat daarbij overigens om verwaarloosbaar kleine hoeveelheden, maar als de zon, zoals verwacht, in de toekomst heter wordt, zal ook het zuurstoflek groter worden.
Meer informatie:
Cluster watches Earth's leaky atmosphere
Cluster examines Earth-escaping ions

26 augustus 2008
Het Marswagentje Opportunity, dat bijna een jaar geleden een stukje langs de binnenwand van de grote Marskrater Victoria omlaag reed, is klaar met zijn onderzoek en aan de terugweg begonnen. Zijn volgende taak is het bestuderen van de vele vuistgrote keien in de omgeving de krater, die bij grote inslagen over het planeetoppervlak zijn verspreid. Het onderzoek van de kraterwand van Victoria, die een gelaagde structuur vertoont, wijst erop dat de sedimentlagen in dit gebied door de wind zijn afgezet, maar er zijn ook aanwijzingen voor de inwerking van grondwater. Net als het andere marswagentje, Spirit, vertoont Opportunity duidelijke tekenen van slijtage. Het lijkt erop dat een van zijn zes wielen het aan het begeven is en ook de schoudermotor van zijn robotarm vertoont kuren. Vooral dat eerste is een punt van zorg, omdat Opportunity met vijf wielen waarschijnlijk niet uit de krater kan komen. Als eenmaal weer de omringende vlakte is bereikt, hoeft dat geen probleem meer te zijn.
Meer informatie:
Nasa's Mars Rover Opportunity Climbing Out Of Victoria Crater

14 augustus 2008
De Amerikaanse Marslander Phoenix heeft met zijn atoomkrachtmicroscoop een korreltje Marsstof onderzocht. Het enigszins ronde deeltje is een micrometer, oftewel een duizendste millimeter, groot. Zulke deeltjes zijn overal op Mars rijkelijk aanwezig en geven de Marshemel zijn kenmerkende zalmroze tint. Een atoomkrachtmicroscoop maakt driedimensionale afbeeldingen van kleine deeltjes, door deze met de scherpe punt van een naald af te tasten. Tijdens zo'n scan worden de deeltjes vastgehouden door aantal putjes die in een siliciumplaatje zijn geëtst. Met deze techniek kunnen de vormen van deeltjes tot afmetingen van 0,1 micrometer in beeld worden gebracht. Het is de bedoeling dat nu meer van deze Marsstofjes worden bekeken, zodat meer inzicht wordt gekregen in de eigenschappen ervan.
Meer informatie:
Phoenix Microscope Takes First Image of Martian Dust Particle

11 augustus 2008
Er zijn plekken op de maan waar de zon al miljoenen jaren niet geschenen heeft: de diepe, donkere kraters in de poolstreken. Al geruime tijd wordt erover gespeculeerd dat zich hier, anders dan op de rest van de gortdroge maan, bevroren water bevindt. Om zekerheid daarover te krijgen zal de NASA volgend jaar zomer een projectiel op zo'n krater afvuren. Het betreft de rakettrap van de ruimtesonde LCROSS (Lunar CRater Observation and Sensing Satellite), die het bij de inslag opgeworpen materiaal op de aanwezigheid van water zal onderzoeken. Dat moet wel snel gebeuren, want vier minuten na de inslag van de rakettrap zal ook de LCROSS op de maan neerstorten. Overigens zal de gebeurtenis ook met telescopen op aarde waarneembaar zijn.
Meer informatie:
A Flash of Insight: LCROSS Mission Update

7 augustus 2008
In Mawrth Vallis op Mars, een dal waar in de toekomst mogelijk Marswagentjes zullen rondrijden, zijn netjes geordende lagen van kleirijk gesteente gevonden. Dat wijst erop dat hier vroeger rijkelijke hoeveelheden water aanwezig waren (Science, 8 augustus). Het kilometers brede Mawrth-dal ligt in het kraterrijke noordelijke hoogland van Mars, waar veel oude terreinen te vinden zijn. De structuur lijkt nog het meest op een opgedroogd stroomgebied van een rivier. Onderzoek met een spectrometer aan boord van de Mars Reconnaissance Orbiter heeft uitgewezen uit dat de gesteenten hier rijk zijn aan phyllosilicaten. Dat zijn ijzer- en magnesiumrijke kleimineralen die in vloeibaar water ontstaan. De kleilagen zijn waarschijnlijk ontstaan op plaatsen waar water in aanraking kwam met basalt, dat in de Martiaanse hooglanden alom aanwezig is. Volgens de onderzoekers zijn er steeds meer aanwijzingen dat er in het verre verleden op veel plaatsen op Mars langdurig vloeibaar water aanwezig was.
Meer informatie:
Martian clays tell story of a wet past

5 augustus 2008
Met MECA, het 'natte laboratorium' van de Marslander Phoenix, zijn aanwijzingen gevonden dat de Marsbodem zogeheten perchloraatzouten bevat. De ontdekking, die overigens weinig zegt over de levensvatbaarheid van Mars, moet nog bevestigd worden door onderzoek met het andere minilab van Phoenix, TEGA, dat de bodemmonsters verhit en de vrijkomende gassen analyseert. Vorige week ontstonden er echter geruchten dat er een spectaculaire ontdekking omtrent de leefbaarheid van Mars was gedaan. Daarom besloot het Phoenix-team om dit halve resultaat nu alvast bekend te maken. Perchloraat is een ion bestaande uit één atoom chloor en vier atomen zuurstof. Perchloraten komen op aarde van nature voor en spelen een bescheiden rol in de levenscyclus van sommige micro-organismen en planten.
Meer informatie:
Phoenix Mars Team Opens Window On Scientific Process

31 juli 2008
Niet dat iemand er nog aan twijfelde, maar de Amerikaanse Marslander Phoenix heeft vastgesteld dat de Marsbodem inderdaad (bevroren) water bevat. Dat blijkt uit onderzoek van een bodemmonster dat afgelopen woensdag in het analyse-oventje van Phoenix werd gedeponeerd. Om dit onderzoekssucces te vieren, heeft de NASA gelijk maar besloten om de missie van Phoenix, die aanvankelijk tot eind augustus zou duren, met een maand te verlengen. Die extra tijd is meer dan welkom, omdat het onderzoek tot nu toe niet zo vlotjes is verlopen: de eerste twee pogingen om ijsrijke Marsgrond te verzamelen mislukten doordat de bodemmonsters onverwacht plakkerig bleek te zijn. Het meeste materiaal dat nu is geanalyseerd is enkele dagen aan de lucht blootgesteld, om een deel van het water te laten verdampen.
Meer informatie:
NASA Spacecraft Confirms Martian Water, Mission Extended

30 juli 2008
Op 23 juli vloog de Europese ruimtesonde op een afstand van slechts 93 kilometer langs de grootste Marsmaan, Phobos. Bij die gelegenheid zijn de tot nu toe scherpste opnamen van dit slechts ongeveer 23 kilometer grote hemellichaam gemaakt. De kleinste details op de foto's meten minder dan vier meter. Phobos is een donker, onregelmatig gevormd object dat mogelijk een ingevangen planetoïde is. De Marsmaan is nog niet zo heel vaak dichtbij gefotografeerd: delen van het oppervlak zijn nu zelfs pas voor het eerst in beeld gebracht. Volgend jaar hoopt Rusland een ruimtesonde naar Phobos te sturen, Phobos Grunt geheten, die bodemmonsters van het maantje moet verzamelen en op aarde afleveren. Mogelijk zal dan duidelijk worden hoe de opmerkelijke groeven op het oppervlak van Phobos zijn ontstaan: door materiaal dat werd opgeworpen bij inslagen op Mars of toch door aardverschuivingen op Phobos zelf.
Meer informatie:
Mars Express acquires sharpest images of martian moon Phobos

29 juli 2008
Met de camera van Marslander Phoenix is vastgesteld dat een kleine, harde oppervlaktestructuur, die de bijnaam 'Snow Queen' heeft gekregen, de afgelopen maand zichtbaar veranderd is. Er zijn tot ongeveer tien centimeter lange scheuren in verschenen en het aanvankelijk gladde oppervlak is waarneembaar ruwer geworden. 'Snow Queen', die zich op een plek bevindt die bij de landing van Phoenix door de uitlaat van de remraketten is schoongeblazen, wordt al sinds eind mei in de gaten gehouden. De eerste drie weken na de landing vertoonde de structuur echter geen waarneembare veranderingen. Hoe de scheuren in de stijf bevroren ijsbodem zijn ontstaan, is nog onduidelijk. De oorzaak zou simpelweg het stijgen en dalen van de omgevingstemperatuur kunnen zijn. Maar het is ook denkbaar dat de scheuren er al zaten en schuilgingen onder een inmiddels verdampt ijslaagje.
Meer informatie:
Close-up Images of 'Snow Queen' Show Changes

28 juli 2008
Pogingen om een ijsrijk bodemmonster van Mars te onderzoeken, hebben nog niet tot het gewenste resultaat geleid. Afgelopen weekend is een nieuwe methode getest om een ijsrijk bodemmonster van Mars in het analyse-oventje van de Marslander Phoenix te krijgen. Maar net als bij eerdere pogingen bleef de plakkerige Marsgrond grotendeels aan de schep plakken, zelfs nadat deze was omgekeerd en de rasp was ingeschakeld om de boel los te trillen. Er is weliswaar wat materiaal door de opening van het thermische oventje gegaan, maar te weinig om de analyse van het (waarschijnlijk) waterhoudende bodemmonster te kunnen starten. NASA-technici hebben de moed echter nog niet opgegeven.
Meer informatie:
NASA's Phoenix Mars Lander Working With Sticky Soil
Phoenix Revises Method to Deliver Icy Sample

24 juli 2008
Zogeheten 'substormen' in de magnetosfeer van de aarde, die tot snelle veranderingen in het uiterlijk van het noorderlicht aanleiding geven, worden veroorzaakt door explosieve reconnectie van magnetische veldlijnen op meer dan honderdduizend kilometer afstand van de aarde. Dat blijkt uit metingen van de vijf identieke Themis-satellieten, die in februari 2007 door NASA zijn gelanceerd voor onderzoek aan de mysterieuze substormen. Op 26 februari 2008 namem de Themis-kunstmanen de elektrisch geladen deeltjes waar die bij zo'n explosief magnetisch verschijnsel in de richting van de aarde worden geschoten. Tegelijkertijd zagen waarnemingsstations op aarde hoe het poollicht plosteling helderder werd. Een beter begrip van substormen - die vaak gepaard gaan met andere verstoringen in de magnetosfeer van de aarde - is van groot belang: magnetische stormen kunnen veel schade veroorzaken door verstoringen in het radioverkeer, in elektriciteitscentrales en in satellietelektronica.
Meer informatie:
NASA satellites discover what powers northern lights
Themis
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

23 juli 2008
Het heeft lang geduurd, maar de Amerikaanse Marslander Phoenix hoopt binnen enkele dagen onderzoek te doen aan een ijsrijk bodemmonster. Met de robotarm van de lander wordt vandaag in de bevroren grond geschraapt, waarna het opgeschraapte materiaal na verschillende tussenpozen wordt gefotografeerd. Kleurverschillen geven aan in welk tempo het ijs uit het bodemmateriaal sublimeert. Vervolgens is nu het plan om op het koudste moment van de Marsdag, zeer vroeg in de ochtend, een bodemmonster in een van de kleine oventjes aan boord van de lander te deponeren. Door het materiaal te verhitten en te verdampen kan de samenstelling zeer nauwkeurig worden onderzocht.
Meer informatie:
Nasa's Phoenix Mars Lander Prepares for Next Sample Analysis
Phoenix
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

21 juli 2008
NASA's Marslander Phoenix werkt voor het eerst een (Mars)nacht lang door. De planeetverkenner, die eind mei een zachte landing maakte aan de rand van het noordpoolgebied van Mars, voert metingen uit aan het oppervlak terwijl de kunstmaan Mars Reconnaissance Orbiter aanvullende waarnemingen doet vanuit een baan om de planeet. Het doel is om mogelijke dagelijkse cycli in het weer op Mars te bestuderen. Overdag zou een klein deel van het ijs in de bodem in dampvorm kunnen overgaan (sublimeren), om 's nachts weer in bevroren vorm op het oppervlak neer te slaan. Phoenix voert metingen uit aan de thermische en elektrische geleiding van bodem en lucht, terwijl ook het weerstation van de lander in bedrijf is. Mars Reconnaissance Orbiter doet ondertussen metingen vanaf grote hoogte. Overigens voeren vluchtleiders nog steeds tests uit om erachter te komen wat de beste methode is om een ijsrijk bodemmonster op te scheppen voor verder onderzoek.
Meer informatie:
NASA's Phoenix Mars Lander Works Through the Night
Phoenix
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

17 juli 2008
Sinds deze week laat de vluchtleiding de Europese ruimtesonde Venus Express een aantal baanmanoeuvres uitvoeren, die ertoe moeten leiden dat de sonde in een krappere baan om de planeet Venus gaat draaien. Vanuit zijn nieuwe omloopbaan, die op 4 augustus wordt bereikt, zal Venus Express nieuwe gebieden en verschijnselen kunnen onderzoeken. Tot nog toe volgde de ruimtesonde een langgerekte polaire baan, waarvan het laagste punt op 250 tot 400 kilometer boven het planeetoppervlak lag - ruwweg boven de noordpool - en het verste punt op 66.000 kilometer. Deze baan is zo gekozen omdat het dan mogelijk is het noordelijk halfrond van heel dichtbij te bestuderen, terwijl het zuidelijk halfrond veel langduriger, maar van grotere afstand, in beeld blijft. Het laagste punt van de nieuwe baan komt op 185 tot 300 kilometer te liggen, terwijl het verste punt naar een nog grotere afstand van Venus verhuist. Het resultaat zal zijn dat dan het magnetische veld rond de noordpool kan worden onderzocht en ook metingen aan de buitenste lagen van de Venusatmosfeer kunnen worden verricht. Uiteindelijk is het de bedoeling om Venus Express nóg dichter bij de planeet te brengen.
Meer informatie:
Closing in on Venus

16 juli 2008
Op 12 juli is de Europese Mars Express op een afstand van 563 kilometer langs de grootste Marsmaan Phobos gevlogen. Dat was de eerste van een vijftal scheervluchten, waarvan die van 23 juli de meest interessante is. Op die dag zal Mars Express Phobos voor het eerst naderen tot een afstand van minder dan 100 kilometer en de maan nauwkeurig kunnen onderzoeken. Tijdens de scheervlucht van 23 juli zal Mars Express delen van Phobos kunnen onderzoeken die nog nooit eerder in kaart zijn gebracht. Bovendien zal de High-Resolution Stereo Camera ongekend nauwkeurige, driedimensionale kleurenopnamen maken. Zo mogelijk wordt daarbij ook de beoogde landingsplaats van de Russische Phobos-Grunt-missie, voor volgende jaar op het programma staat, worden gefotografeerd.
Meer informatie:
Mars Express to rendezvous with Martian moon

16 juli 2008
Onderzoek door geologen van Brown University wijst erop dat grote delen van de zuidelijke hooglanden van Mars ooit rijk aan water zijn geweest. In een artikel dat in Nature (17 juli) verschijnt, laten de onderzoekers zien dat de bodemmineralen op veel plaatsen 4,6 tot 3,8 miljard jaar geleden onder invloed van water van samenstelling zijn veranderd. Een en ander blijkt uit metingen met de CRISM-spectrograaf van de Mars Reconnaissance Orbiter. Intrigerend is vooral het alom aanwezig zijn van zogeheten phyllosilicaten, kleiachtige mineralen die ontstaan als vulkanisch gesteente lange tijd onder water komt te staan. De phyllosilicaten zijn onder meer aangetroffen in rivierdelta-achtige structuren waarvan al werd vermoed dat ze door waterstromen zijn veroorzaakt. Hoe lang er water over Mars heeft gestroomd is nog niet duidelijk, maar volgens de onderzoekers zijn de oude 'rivierdelta's' in elk geval goede plekken om naar eventuele overblijfselen van organisch materiaal te zoeken. Want als er ooit microben op Mars hebben geleefd, zouden dat ideale leefomgevingen zijn geweest.
Meer informatie:
Brown papers reveal widespread, hardworking water on ancient Mars

15 juli 2008
De Amerikaanse Marslander Phoenix is nog steeds bezig om met zijn robotarm hard, donker bodemmateriaal bloot te leggen dat naar verwachting veel ijs bevat. Na de werkzaamheden van afgelopen zaterdag was een geul van 20 centimeter breed en 30 centimeter lang gegraven. Besloten is nu om deze nog 15 centimeter te verlengen. Experimenten met een duplicaat van de Marslander, die in Tucson (Arizona) staat, hebben namelijk uitgewezen dat er een groter werkoppervlak nodig is om de gewenste ijsmonsters te verzamelen. Met de rasp van de robotarm zal het bodemmateriaal worden losgemaakt en in de schep van de robotarm worden verzameld. Eerder heeft Phoenix al het oppervlaktemateriaal op zijn landingsplaats onderzocht en met een soort vork gemeten hoe goed de bodem warmte en elektriciteit geleid.
Meer informatie:
NASA's Phoenix Mars Lander Extending Trench

10 juli 2008
De Amerikaanse Marslander Phoenix heeft twee precisie-instrumenten op zijn robotarm ingezet voor onderzoek aan de eigenschappen van de Marsbodem. Met een soort vork zijn metingen verricht aan de elektrische geleidingseigenschappen van het bodemmateriaal, door de vork in de bodem te prikken en vervolgens een stroompje te laten lopen van de ene tand naar de andere. Een Zwitserse atoomkrachtmiscroscoop heeft opnamen gemaakt waarop details van een tienduizendste millimeter zichtbaar zijn. Daarmee wordt de fysieke structuur van bodemdeeltjes bestudeerd. Resultaten van de metingen zijn nog niet bekendgemaakt.
Meer informatie:
NASA's Phoenix Mars Lander Uses Soil Probe and Swiss Scope
Phoenix
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

9 juli 2008
Vluchtleiders en technici van NASA's Jet Propulsion Laboratory en de Universiteit van Arizona zijn er nog niet in geslaagd om een ijsrijk bodemmonster van Mars op te scheppen. Met de robotarm van de Marslander Phoenix is het materiaal wel losgeschraapt van de harde, bevoren ondergrond, maar het is tot nu toe niet gelukt om het korrelige bodemmonster in het bakje van de robotarm te krijgen. Er worden nu tests uitgevoerd om te kijken of de gemotoriseerde rasp in het bakje zelf gebruikt kan worden om Marsijs te verzamelen. Het kan dus nog wel even duren voordat de eerste chemische analyses van het ijs worden uitgevoerd. Planeetonderzoekers van de Universiteit van Arizona hebben overigens ontdekt dat de MArskunstmaan Mars Reconnaissance Orbiter (MRO) in de nacht van 25 op 26 mei niet alleen de Phoenix-lander heeft gefotografeerd tijdens zijn afdaling aan een parachute, maar ook het iets eerder afgeworpen hitteschild. Op de foto die MRO van de neerdalende Phoenix maakte, is een zwarte stip ontdekt die op geen enkele andere manier te verklaren is.
Meer informatie:
Sample-Collection Tests by Phoenix Lander Continue
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

9 juli 2008
Planeetonderzoekers hebben altijd aangenomen dat de maan een kurkdroge wereld is. In bodemmonsters die door Apollo-astronauten mee naar de aarde zijn genomen, is geen spoortje van water gevonden. De verklaring: de maan is waarschijnlijk ontstaan uit de brokstukken van een extreem hevige botsing van de aarde met een protoplaneet ter grootte van Mars. Door de energie van de botsing zouden alle vluchtige bestanddelen zijn verdampt. Amerikaanse geologen van de Brown-universiteit hebben nu met een zeer gevoelige detectietechniek tóch water aangetroffen in kleine vulkanische glasbolletjes van de maan. Door rekening te houden met de uitgassing tijdens de vulkanische activiteit, komen ze tot de conclusie dat het watergehalte in het maangesteente oorspronkelijk een paar honderd p.p.m. (parts per million) heeft bedragen. Toekomstig onderzoek moet uitwijzen of dit voor de gehele maan geldt, of misschien alleen voor een deel in de mantel waaruit de glasbolletjes afkomstig zijn. Theorieën over ontstaan en vroege evolutie van de maan zullen nu in elk geval ook de aanwezigheid van een relatief geringe hoeveelheid water moeten kunnen verklaren. De onderzoeksresultaten zijn deze week gepubliceerd in Nature .
Meer informatie:
Brown-Led Team Finds Evidence of Water in Moon’s Interior
Persbericht Carnegie Institution for Science
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

7 juli 2008
Met een gezamenlijke investering van 8 miljoen euro willen de ministeries van Economische Zaken en van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap de ontwikkeling van technologie stimuleren voor een Nederlandse bijdrage aan de eerstvolgende ruimtemissie van ESA naar Mars. Concreet gaat het om de voorbereiding van drie wetenschappelijke ruimte-instrumenten voor de missie ExoMars, die in 2014 op de rode planeet moet landen. Met de investering kunnen de drie instrumenten in concept ontwikkeld worden tot het moment waarop ESA de ontwerpen beoordeelt. Vooralsnog kan één daarvan door deze investering worden doorontwikkeld tot vluchtwaardig instrument. Hoeveel instrumenten er uiteindelijk mee kunnen op ExoMars wordt bepaald op de ESA-ministersconferentie die eind november plaatsvindt in Den Haag. De voor ruimtevaart verantwoordelijke ministers van de ESA-lidstaten bepalen hier de koers van de Europese ruimtevaart voor de komende jaren. SRON en het NIVR bereiden een advies voor aan de Nederlandse overheid voor de Nederlandse inzet op deze ministersconferentie. De Nederlandse inzet op de ministersconferentie is in oktober onderwerp van gesprek in de Tweede Kamer.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
ExoMars
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

3 juli 2008
Het uiterlijk van de kleine planeet Mercurius is voor een belangrijk deel bepaald door vulkanisme. De planeet is lang geleden sterker gerkompen (als gevolg van afkoeling) dan tot nu toe werd gedacht. Het magnetisch veld van Mercurius wordt actief opgewekt in de vloeibare buitenkern. En de gesteenten in de mantel zijn opmerkelijk arm aan ijzer. Dat zijn enkele van de conclusies die planeetonderzoekers trekken op basis van foto's en metingen die in januari 2008 werden verkregen door de Amerikaanse ruimtesonde MESSENGER. De eerste resultaten van de Mercuriuspassage zijn deze week gepubliceerd in elf artikelen in het weekblad Science . Mercurius is eerder van nabij onderzocht door Mariner 10. Die legde in 1974 en 1975 echter minder dan de helft van de planeet vast, en beschikte niet over spectrometrische instrumenten waarmee de samenstelling van het oppervlak bestudeerd kan worden. MESSENGER zal komend najaar en najaar 2009 opnieuw op korte afstand langs Mercurius scheren. In 2011 moet de ruimtesonde in een baan om de planeet arriveren, om het hele oppervlak minutieus in kaart te brengen en te onderzoeken.
Meer informatie:
MESSENGER Settles Old Debates and Makes New Discoveries at Mercury
Persbericht NASA
Persbericht Arizona State University
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

26 juni 2008
Onderzoek van het eerste bodemmonster van Mars met het 'natte-chemielab' van de Marslander Phoenix heeft een schat aan informatie opgeleverd. De bodem in de omgeving van de Marslander blijkt sterke overeenkomsten te vertonen met die van de droge, hoge dalen op Antarctica. De grond blijkt sterk basisch te zijn en allerlei magnesium-, natrium- en kaliumzouten te bevatten. Feitelijk vertoont het bodem een samenstelling die hem geschikt maakt als 'tuinaarde'. Onzeker is nog in hoeverre dit oppervlaktemonster representatief is voor de hele bodem: het is niet ondenkbaar dat diepere lagen veel zouter zijn of een andere zuurgraad hebben. De komende tijd zal de robotarm van Phoenix dieper gaan graven om dat te kunnen vaststellen.
Meer informatie:
Phoenix Returns Treasure Trove for Science

25 juni 2008
De robotarm van Phoenix heeft een eerste bodemmonster in het natte-chemielab van de Marslander gedeponeerd. In dat mini-laboratorium zal de Marsgrond op zuurgraad worden getest. Daarmee hopen de onderzoekers vast te kunnen stellen of het waterijs onder het oppervlak ooit gesmolten is geweest en of de Marsbodem ook in andere opzichten geschikt is (geweest) voor leven. Het Phoenix-team twijfelt nog over de volgende stap van het onderzoek. Normaal gesproken zou weer een schep zand bij het andere mini-lab van Phoenix moeten worden afgeleverd, waarin de bodemmonsters worden verhit om de daarin aanwezige vluchtige stoffen te kunnen analyseren. Maar afgelopen week bleek dat vier van de acht 'luikjes' van dit instrument met problemen kampen, mogelijk veroorzaakt door al het getril dat nodig was om een eerste klonterige bodemmonster door de smalle openingen van de eerste onderzoekscel te krijgen. Hierdoor kunnen vier cellen niet helemaal open kunnen. Dat bemoeilijkt het verdere onderzoek wel, maar maakt het niet onmogelijk.
Meer informatie:
NASA'S Phoenix Mars Lander Puts Soil In Chemistry Lab, Team Discusses Next Steps

25 juni 2008
De planeet Mars heeft twee gezichten. Het noordelijk halfrond bestaat uit relatief jonge laagvlakten, terwijl de zuidelijke helft wordt gekenmerkt door oude, kraterrijke hooglanden. Planeetonderzoekers worstelen al dertig jaar met de verklaring voor deze opmerkelijke tweedeling. Eén van de eerste ideeën die zij bedachten, was de inslag van een grote planetoïde, maar een goede onderbouwing ervan ontbrak. Nieuwe computersimulaties, uitgevoerd door wetenschappers van de Universiteit van Californië in Santa Cruz en het California Institute of Technology, lijken dit inslagmodel nu te bevestigen (Nature, 26 juni). Een minder goed zichtbaar verschil tussen beide Marshelften betreft de planeetkorst, die in het noorden veel dunner is. De onderzoekers moesten dus een situatie ontdekken, waarbij de klap van de inslag groot genoeg was om de halve planeetkorst weg te blazen, maar niet zo groot dat de hele planeet smolt. Dat blijkt mogelijk te zijn als een object dat ruim half zo groot was als onze maan met een snelheid van 6 tot 10 kilometer per seconde en onder een hoek van 30 tot 60 graden is ingeslagen op het noordelijk halfrond. Deze inslag zou hebben plaatsgevonden rond dezelfde tijd dat de aarde werd getroffen door de inslag die tot het ontstaan van de maan leidde - meer dan vier miljard jaar geleden. Dat is geen toeval: vroeg in de geschiedenis van ons zonnestelsel wemelde het in onze contreien nog van de grote planetoïden. Mochten de conclusies van dit onderzoek juist zijn, dan kan het noordelijk halfrond van Mars als één grote inslagkrater worden beschouwd.
Meer informatie:
Evidence of massive asteroid impact on Mars supported by computer simulations
Giant impact explains Mars dichotomy
NASA Spacecraft Reveal Largest Crater in Solar System

19 juni 2008
Het witte materiaal dat de Amerikaanse planeetverkenner Phoenix heeft aangetroffen vlak onder het oppervlak in het noordpoolgebied van Mars is bevroren water. Op 15 juni werd een geul in de Marsbodem verbreed met behulp van de graafarm van de Marslander. Op de bodem van de geul (Dodo-Goldilocks geheten) werden enkele stukjes hard, wit materiaal gefotografeerd. Op basis van de foto's kon echter niet met zekerheid worden vastgesteld of het om ijs of zout ging. Op nieuwe foto's die op 19 juni zijn gemaakt, zijn de witte brokjes echter niet langer te zien. Blootgesteld aan de ijle dampkring en het schaarse zonlicht op Mars is het materiaal kennelijk gesublimeerd (langzaam maar zeker van vaste vorm direct overgegaan in de dampvorm). Dat betekent dat het inderdaad om (water-)ijs moet gaan. Overigens heeft Phoenix op enkele centimeters diepte in een andere geul ook een laag van hard materiaal aangetroffen, dat zo goed als zeker ook ijs is. Een softwareprobleem waardoor aan boord opgeslagen meetgegevens zijn verloren, is inmiddels opgelost door het uploaden van nieuwe programmatuur.
Meer informatie:
Bright Chunks at Phoenix Lander's Mars Site Must Have Been Ice
Phoenix
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

19 juni 2008
Onderzoek aan de verdeling van ijzerisotopen in de Kilauea Iki-vulkaan op Big Island, Hawaï, biedt mogelijk inzicht in de wordingsgeschiedenis van planeten. Dat beweert een team van wetenschappers onder leiding van Nicolas Dauphas van de Universiteit van Chicago deze week in een artikel in Science . De Kilauea Iki was eind jaren vijftig nog extreem actief. De inmiddels gestolde lavavlakte is gedetailleerd bemonsterd. Dauphas en zijn collega's hebben uit een analyse van bodemmonsters geconcludeerd dat er ook bij een temperatuur van boven de duizend graden differentiatie van ijzerisotopen optreedt - zwaardere isotopen (met een of meer extra neutronen in de atoomkern) zakken naar beneden. Tot nu toe werd altijd gedacht dat zo'n isotopenvariatie alleen zou ontstaan bij lichtere elementen, en bij lagere temperaturen. De ontdekking biedt mogelijkheden voor planeetonderzoekers: uit een analyse van maanmonsters kan nu bijvoorbeeld meer zekerheid verkregen worden over de populaire theorie dat de maan lang geleden ontstond bij een botsing tussen de pasgevormde aarde en een andere protoplaneet.
Meer informatie:
Lavas from Hawaïan volcano contain fingerprint of planetary formation
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

17 juni 2008
De Amerikaanse Marslander Phoenix heeft de eerste 30 centimeter lange voor gegraven in een gebied dat door Marsonderzoekers is aangewezen als 'wetenschappelijk terrein'. Het gaat om een van de zogenoemde polygonen - veelhoekige structuren in het landingsgebied van Phoenix. Tot nu toe is er tot twee centimter diepte gegraven; de komende dagen zal de graafarm van de Marslander een grotere diepte bereiken en mogelijk de harde, witte onderlaag bereiken. Van dat witte materiaal, dat elders al door Phoenix is blootgelegd, is nog steeds niet bekend of het ijs of zout is. Vluchtleiders van Phoenix geven fantasienamen aan de verschillende structuren in de directe omgeving van de lander; de polygoon waar nu gegraven is heet 'Wonderland'; de nieuwe voor is 'Sneeuwwitje' genoemd.
Meer informatie:
Phoenix Makes First Trench in Science Preserve
Phoenix
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

16 juni 2008
De Amerikaanse Marslander Phoenix heeft tot nu toe nog geen ijs gevonden op Mars, maar dat duurt misschien niet lang meer. Afgelopen dagen is een eerste bodemmonster aan boord van de lander langzaam verwarmd tot 35 graden Celsius en daarna verhit tot 175 graden Celsius. Eventueel vrijkomende gassen zijn met een massaspectrograaf onderzocht. Waterdamp is daarbij tot nu toe niet gedetecteerd, wat erop wijst dat zich in het onderzochte bodemmonster geen ijs bevond. De komende dagen wordt de temperatuur verder opgevoerd tot 1000 graden Celsius, zodat ook mineralen verdampen die eventueel water, kooldioxide of zwaveldioxide in gebonden vorm kunnen bevatten. Met de robotarm van Phoenix is verder in de Marsbodem gegraven. Daarbij is op 6 à 7 centimeter diepte een laagje wit materiaal aangetroffen. Dat zou ijs of zout kunnen zijn. IJs wordt zeker op 20 centimeter diepte onder het oppervlak verwacht. Als het witte materiaal ijs is, zal er de komende dagen een zekere mate van sublimatie (verdamping) optreden, waardoor het uiterlijk van het blootgelegde laagje zal veranderen.
Meer informatie:
NASA Phoenix Lander Bakes Sample, Arm Digs Deeper
Phoenix
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

13 juni 2008
De robotarm van de Marslander Phoenix heeft zijn eerste bodemmonster afgeleverd bij de optische microscoop. Na de slechte ervaringen met de klonterige Marsbodem van de afgelopen dagen is men dit keer voorzichtig te werk gegaan. De robotarm heeft slechts een kleine hoeveelheid zand over het bemonsteringswiel van de microscoop gestrooid. Op de microscoopbeelden zijn bijna duizend afzonderlijke bodemdeeltjes te zien, waarvan sommige kleiner zijn dan één tiende haarbreedte. Er kunnen zeker vier verschillende mineralen worden onderscheiden. Het materiaal lijkt deels van vulkanische oorsprong te zijn. Ondertussen is ook oventje nummer 4 van het TEGA-instrument, dat eerder van een bodemmonster is voorzien, gesloten en is opdracht gegeven om met de analyse daarvan te beginnen. Dit onderzoek zal enkele dagen in beslag nemen.
Meer informatie:
NASA's Phoenix Mars Lander Delivers Soil Sample to Microscope

11 juni 2008
Het is alsnog gelukt om een van de oventjes aan boord van de Marslander Phoenix met een bodemmonster te vullen. Eerdere pogingen om dit voor elkaar te krijgen, mislukten doordat het opgeschepte bodemmonster te klonterig was om de smalle openingen van het filterscherm van het zogeheten TEGA-instrument te passeren. TEGA is een klein laboratorium dat van acht kleine oventjes is voorzien, waarin bodemmonsters worden verhit en geanalyseerd. Elk van de oventjes is voorzien van een filter dat moet voorkomen dat de zeer nauwe ovenopening verstopt raakt. Dat filter kan in trilling worden gebracht om de doorgang van kleine deeltjes te bevorderen. Na drie trilpogingen waren er slechts enkele deeltjes in oven nummer 4 terechtgekomen. Maar uiteindelijk lukte het om onduidelijke redenen toch - mogelijk door al het geschud, maar mogelijk ook doordat de structuur van het bodemmonster dat dagenlang op het filterscherm heeft gelegen losser is geworden.
Meer informatie:
NASA's Phoenix Lander Has an Oven Full of Martian Soil

9 juni 2008
NASA-technici testen een nieuwe methode om bodemmonsters van Mars in de laboratoriuminstrumenten van de Marslander Phoenix af te leveren. Het eerste bodemmonster bleek zo sterk te klonteren dat, zelfs na twintig minuten trillen, er vrijwel geen bodemdeeltjes via een scherm in de opening van het TEGA-instrument terechtkwamen. (TEGA zou de bodemmonsters moeten verhitten en analyseren.) Er zal nog één trilpoging worden ondernomen en als die niets uithaalt, zal een andere tactiek worden gebruikt. Bij het opgraven van een volgend bodemmonster zal de robotarm niet de hele schep in één keer afleveren, maar voorzichtig uitstrooien.
Meer informatie:
NASA's Phoenix Mars Lander Testing Sprinkle Technique

6 juni 2008
NASA's Marslander Phoenix heeft met succes een bodemmonster genomen dat de komende dagen onderzocht zal worden door de Thermal and Evolved Gas Analyzer (TEGA) aan boord van de ruimtesonde. Met de robotarm is een hap Marsgrond van enkele centimeters diep opgegraven, die de komende dagen in het boordlaboratorium onderzocht zal worden op de aanwezigheid van ijs en mineralen. Dat gebeurt door het grondmonster geleidelijk te verhitten en de daarbij vrijkomende gassen op chemische samenstelling te bestuderen.
Meer informatie:
NASA Mars Lander Scoops First Soil Sample for Laboratory Analysis
Phoenix
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

5 juni 2008
De microscoop aan boord van de Amerikaanse Marslander Phoenix heeft de meest gedetailleerde opnamen gemaakt die ooit vanaf een ander hemellichaam naar de aarde zijn doorgestuurd. Op de microscoopfoto van stof- en zanddeeltjes zijn korreltjes te zien die tien keer zo klein zijn als de middellijn van een mensenhaar. Phoenix heeft inmiddels de commando's ontvangen voor het nemen van de eerste bodemmonsters die aan boord onderzocht zullen worden op samenstelling. De camera van de lander is in de tussentijd bezig met het completeren van een stereoscopisch 360 graden-panorama in kleur en in hoge resolutie. De radiocommunicatie met de lander verloopt overigens niet erg soepel: de Marskunstmanen Mars Reconnaissance Orbiter en Mars Odyssey worden als tussenstation gebruikt, maar beide satellieten hebben zichzelf in de afgelopen anderhalve week af en toe in 'safe mode' geschakeld, waardoor radiocontact met de lander tijdelijk niet mogelijk was.
Meer informatie:
Highest Resolution View Ever From Mars Comes From NASA Lander
Phoenix
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

2 juni 2008
De Amerikaanse Marslander Phoenix, die een week geleden in het noordpoolgebied van de rode planeet landde, heeft zijn eerste Marsgrond opgegraven. Dat gebeurde als test voor de robotarm. In de loop van de komende week zal een tweede bodemmonster voor het eerst chemisch onderzocht worden aan boord van de Marslander. In het opgegraven materiaal, en ook in het achtergebleven kuiltje in de Marsbodem, is licht materiaal zichtbaar dat ijs zou kunnen zijn. Wetenschappers sluiten echter niet uit dat het om bepaalde zouten gaat. Chemisch onderzoek moet daar uitsluitsel over geven.
Meer informatie:
NASA's Phoenix Scoops Up Martian Soil
Phoenix
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

31 mei 2008
De Amerikaanse Marslander Phoenix, die vorige week afdaalde naar het noordpoolgebied van de rode planeet, heeft zo goed als zeker oppervlakte-ijs gevonden. Onder het landingstoestel is solide, lichtgekleurd materiaal gefotografeerd met behulp van de camera die bevestigd is op het uiteinde van de robotarm. Vermoedelijk is hier tijdens de landing oppervlaktemateriaal weggeblazen door de remraketjes van Phoenix. Of het inderdaad om ijs gaat moet overigens nog blijken uit chemische analyses. Naar verwachting zal Phoenix in de loop van de komende dagen voor het eerst bodemmonsters opgraven voor nader onderzoek.
Meer informatie:
Camera on Arm Looks Beneath NASA Mars Lander
Phoenix
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

28 mei 2008
Vluchtleiders van de Universiteit van Arizona en van NASA's Jet Propulsion Laboratory in Pasadena hebben commando's naar de Amerikaanse Marslander Phoenix gestuurd om de robotarm te bewegen. Net als een echte arm heeft de robotarm een schouder-, elleboog- en polsgewricht. Met een schepje aan het uiteinde van de arm kunnen bodemmonsters worden opgegraven. De manoeuvre liep één dag vertraging op door het wegvallen van de radioverbinding, die via de Marskunstmaan Mars Reconnaissance Orbiter verloopt. Die verbinding is inmiddels weer hersteld. Phoenix, die in het noordpoolgebied van de planeet is geland, is momenteel bezig met het completeren van een Marspanorama, met behulp van de stereocamera. Op het Marsoppervlak zijn zogeheten polygonen zichtbaar - veelhoekige structuren die doen vermoeden dat het ijs in de bodem regelmatig aan spanningen blootstaat. De Europese Mars Express, die net als Mars Reconnaissance Orbiter in een baan rond de planeet beweegt, registreerde tijdens de succesvolle afdaling van Phoenix in de nacht van 25 op 26 mei de radiosginalen van de lander; ESA-technici hebben ze omgezet in een hoorbaar signaal.
Phoenix
Persbericht Jet Propulsion Laboratory
Persbericht ESA
Geluid van afdaling Phoenix
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

27 mei 2008
Woensdag worden commando's naar NASA's Marslander Phoenix gestuurd om de robotarm te gebruiken. Met de robotarm zullen later bodemmonsters worden opgegraven voor chemisch onderzoek. De radioverbinding met Phoenix, die verzorgd wordt door de Amerikaanse Mars Reconnaissance Orbiter, viel maandag enige tijd uit door onbekend oorzaak, maar is inmiddels hersteld. Met de hogeresolutiecamera van de kunstmaan zijn foto's gemaakt waarop Phoenix zichtbaar is tijdens zijn parachute-afdaling, en van de lander met opengeklapte zonnepanelen op het Marsoppervlak.
Meer informatie:
Orbiter Relays Second-Day Information From NASA Mars Lander
Phoenix
Foto van Phoenix aan zijn parachute, met de Marskrater Heimdall op de achtergrond
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

26 mei 2008
De hogeresolutiecamera van de Mars Reconnaissance Orbiter, een Amerikaanse kunstmaan die al geruime tijd rond Mars draait, heeft de Marslander Phoenix vastgelegd tijdens de parachute-afdaling door de dampkring. Om de foto te maken moest Mars Reconnaissance Orbiter scheef naar beneden kijken in plaats van recht omlaag. De precieze kijkrichting werd bepaald op basis van real-time vluchtgegevens van Phoenix, maar vanwege het kleine beeldveld van de camera was er geen garantie dat Phoenix daadwerkelijk in beeld zou komen tijdens zijn spectaculaire landing in het noordpoolgebied van Mars. Op de foto zijn de eigenlijke Marslander en de parachute duidelijk zichtbaar.
Meer informatie:
Camera on Mars Orbiter Snaps Phoenix During Landing
Phoenix
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

26 mei 2008
De Amerikaanse ruimtesonde Phoenix heeft om 01.38 uur Nederlandse tijd een vlekkeloze zachte landing uitgevoerd in het noordpoolgebied van de planeet Mars. De bevestiging van de landing kwam om 01.53 uur binnen bij NASA's vluchtleidingscentrum; de radiosignalen van Mars doen er een kwartier over om de afstand naar de aarde te overbruggen. In zeven minuten tijd nam de snelheid van de Marslander af van twintigduizend kilometer per uur - de snelheid waarmee hij de ijle dampkring van de planeet binnendrong - tot acht kilometer per uur. Voor het afremmen werd in eerste instantie gebruikt gemaakt van de wrijving in de dampkring. Na het afwerpen van het hitteschild werd een parachute ontplooid, en toen ook die was afgeworpen, ontstak Phoenix twaalf kleine remraketten. Het is voor het eerst sinds 1976, toen de twee Amerikaanse Vikinglanders op Mars neerkwamen, dat met succes een zachte landing is uitgevoerd op de rode planeet. Mars Pahtfinder (1997) en de twee robotwagentjes Spirit en Opportunity (begin 2004) landden met een veel hogere snelheid, en maakten gebruik van airbags om hun val te breken; de Mars Polar Lander (november 1999) crashte in het zuidpoolgebied toen de remraketten als gevolg van een softwarefout vroegtijdig werden uitgeschakeld. Phoenix bestaat voor een deel uit onderdelen en instrumenten die voor Mars Polar Lander en voor de nooit gelanceerde 2001 Mars Surveyor-lander zijn ontwikkeld. In het noordpoolgebied van Mars - dat er op de eerste foto's uitziet als een buitengewoon vlak terrein, zonder de talloze rotsblokken die andere landingsplaatsen op Mars tot nu toe kenmerkten - gaat de lander de komende weken en maanden chemisch onderzoek doen aan ondergronds ijs, dat met behulp van een graafarm wordt opgegraven. De geplande operationele levensduur van Phoenix bedraagt minimaal drie maanden.
Meer informatie:
NASA's Phoenix Spacecraft Lands at Martian Arctic Site
Phoenix
Animatie van de landing van Phoenix.
Persbericht University of Arizona
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

22 mei 2008
In 2007 maakte de NASA bekend dat het Marswagentje Spirit vrijwel zuiver silicaatgesteente op Mars had ontdekt. Die ontdekking berustte op toeval: door een blokkerend wiel had Spirit een diep spoor in de bodem getrokken, waardoor helderwit gesteente bloot kwam te liggen. In het meest recente nummer van het tijdschrift Science (23 mei) doen wetenschappers uitgebreid verslag van het onderzoek van dit gesteente, dat het spectrum van siliciumdioxide bleek te vertonen. Ze denken dat dit gesteente is ontstaan toen stoom van vulkanische oorsprong, of misschien zelfs heet water, door de bodem opwelde. Hetzelfde soort gesteente wordt namelijk ook gevonden in de buurt van hydrothermale bronnen op aarde, zoals die in Yellowstone National Park. Of er in de buurt van die warme, vochtige omgeving op Mars leven is geweest, kan op basis van de beelden van Spirit geen uitspraak worden gedaan. Maar volgens de onderzoekers is dat gesteente als dit een goede plek om naar sporen daarvan te gaan zoeken.
Meer informatie:
Foot-Dragging Mars Rover Finds Yellowstone-Like Hot Spring Deposits

21 mei 2008
Nog niet zo heel lang geleden werd iemand die een lichtflits op de maan meende te hebben gezien zo'n beetje voor gek verklaard. Maar daar is verandering in gekomen. Sinds de NASA eind 2005 systematisch naar zulke lichtflitsen begon uit te kijken, zijn er al meer dan honderd geregistreerd. De lichtflitsen ontstaan bij meteorietinslagen op de maan en zijn in veel gevallen helder genoeg om met een (flinke) amateur-telescoop waarneembaar te zijn. Het belang van waarnemingen als deze is toegenomen, sinds de VS weer de intentie hebben om astronauten naar de maan sturen.
Meer informatie:
100 Explosions on the Moon;

15 mei 2008
Onderzoek met de Mars Reconnaissance Orbiter duidt erop dat de korst en het bovenste deel van de mantel van de planeet Mars stijver en kouder zijn dan tot nog toe werd gedacht (Science Xpress, 15 mei). Het rotsachtige oppervlak van de planeet blijkt namelijk niet door te buigen onder de last van de ijskap van de noordpool. Dat blijkt uit metingen met een radarinstrument van de Mars Reconnaisance Orbiter, dat de gelaagdheid van de ijskap in beeld heeft gebracht. Een consequentie van deze ontdekking is dat eventueel aanwezig vloeibaar water veeld dieper onder het planeetoppervlak moet zitten dan wetenschappers hoopten.
Meer informatie:
NASA Satellite Finds Interior of Mars Is Colder

15 mei 2008
Met een instrument aan boord van de Europese ruimtesonde Venus Express is voor het eerst de aanwezigheid van hydroxyl in de Venusatmosfeer aangetoond. Hydroxyl is een moeilijk te detecteren molecuul, bestaande uit één atoom waterstof en één atoom zuurstof. Aangenomen wordt dat hydroxyl een belangrijke rol speelt in de atmosfeer van een planeet, omdat het zeer reactief is. Op aarde helpt het molecuul onder meer bij de afbraak van vervuilende stoffen in de atmosfeer en ook is er een verband met de aanwezigheid van ozon, die onze planeet tegen de ultraviolette straling van de zon beschermt. Aangenomen wordt dat het verband tussen hydroxyl en ozon op Venus niet wezenlijk verschilt met dat op aarde. Wel lijkt de verdeling van hydroxyl (en dus ozon?) in de Venusatmosfeer grotere fluctuaties te vertonen.
Meer informatie:
Key molecule discovered in Venus's atmosphere

13 mei 2008
De Amerikaanse ruimtesonde Phoenix bereidt zich voor op zijn landing op de planeet Mars, die voor 25 mei op het programma staat. Eenmaal aangekomen begint Phoenix aan een drie maanden durend onderzoek van de Marsbodem. Dat onderzoek gebeurt met een meer dan twee meter lange graafarm, die bodemmonsters verzamelt. Het uit de permanent bevroren bodem opgeschepte mengsel van zand en ijs wordt in een klein automatisch laboratorium aan boord onderzocht. Wetenschappers zijn er onder meer benieuwd naar of de omstandigheden ter plaatse ooit geschikt zijn geweest voor het ontstaan van (microscopisch klein) leven.
Meer informatie:
NASA Phoenix Mission Ready For Mars Landing

9 mei 2008
Amerikaanse wetenschappers nodigen iedereen uit om mee te zoeken naar de in 1999 verloren gegane Mars Polar Lander (MPL). Het vinden van het wrak kan helpen verklaren wat er destijds misging. De MPL had een ambitieuze missie, waarbij het klimaat en de bodem in de buurt van de zuidpool van Mars onderzocht moest worden. Maar bij de landing raakte het contact met de ruimtesonde verbroken: zeer waarschijnlijk is hij neergestort. Al in 2000 meende men de verongelukte Marslander op beelden van een andere ruimtesonde (de Mars Global Surveyor) te hebben teruggevonden, maar dat bleek gezichtsbedrog. Recente, gedetailleerde beelden van het mogelijke landingsgebied, gemaakt door de Mars Reconnaissance Orbiter, bieden een nieuwe kans. Het is zoeken naar een speld in een hooiberg, want het gaat om achttien grote opnamen van elk 1,6 miljard pixels, waarvan de MPL hooguit enkele pixels zal vullen. Hoe duidelijk het ruimtewrak te zien zal zijn, is nog maar de vraag: hij kan inmiddels met een laagje stof bedekt zijn en niet meer zo duidelijk afsteken tegen zijn omgeving.
Meer informatie:
Looking For Mars Polar Lander

7 mei 2008
Het magnetisch veld van de kleine planeet Mercurius is mogelijk te danken aan het neerdwarrelen van 'ijzersneeuw' in de deels gesmolten kern van de planeet. Dat concluderen onderzoekers van de Universiteit van Illinois op basis van laboratoriumproeven. Mercurius is de planeet die het dichtst bij de zon staat. Naast de aarde is het de enige planeet met een substantieel magnetisch veld. De relatief grote metaalkern van Mercurius bestaat grotendeels uit een mengsel van ijzer en zwavel onder zeer hoge druk. Zwavel verlaagt het smeltpunt van ijzer, en de kern is dan ook gedeeltelijk gesmolten. Uit de laboratoriumproeven blijkt dat zich een soort 'sneeuwvlokken' vormen - kubische ijzerkristallen - die door de gesmolten kern naar het centrum zakken. Hierdoor ontstaan convectieve bewegingen in de kern, die op hun beurt een magnetisch veld opwekken. De resultaten zijn gepubliceerd in het aprilnummer van Geophysical Research Letters .
Meer informatie:
Iron 'snow' helps maintain Mercury's magnetic field, scientists say
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

1 mei 2008
Volgens onderzoeker Munir Humayun van Florida State University hoeft de aanwezigheid van bepaalde metalen in de aardkorst niet te worden verklaard met inslagen van planetoïden of kometen. Bekend is dat de aarde een ijzerrijke kern heeft, die ongeveer een derde van haar totale massa vertegenwoordigt. Om deze kern zit een mantel van gesteente, die bijna de gehele rest van de massa voor zijn rekening neemt; het laatste beetje zit in de dunne aardkorst. Volgens een veelgebruikt scenario zou de metaalkern, die behalve ijzer ook zogeheten siderofiele of ijzerminnende elementen moet bevatten, zijn ontstaan doordat deze zware elementen in de loop van de miljoenen jaren na het ontstaan van onze planeet naar de kern zijn getrokken. Dat er nu toch nog relatief hoge concentraties ijzerminnende elementen in de aardmantel worden gevonden, zou dan te danken zijn aan latere inslagen vanuit de ruimte. Om deze hypothese te toetsen, hebben Humayun en zijn collega's gesteentenmonsters met het ijzerminnende metaal palladium aan een druk en temperatuur blootgesteld zoals die in de aarde op een diepte van 500 kilometer heersen. Uit de experimenten bleek dat het palladium in de behandelde gesteenten dezelfde relatieve hoeveelheden vertoonde als in natuurlijk gesteente. Anders gezegd: om de verdeling van palladium en andere ijzerminnende elementen in de aardmantel te kunnen verklaren, heb je geen grote aantallen kosmische inslagen nodig. Aangezien diezelfde inslagen ook worden aangevoerd om de aanwezigheid van water op de aarde te verklaren, kan dit onderzoeksresultaat grote consequenties hebben voor de scenario's die het ontstaan van leven op onze planeet beschrijven.
Meer informatie:
FSU geochemist challenges key theory regarding Earth's formation

23 april 2008
Het Amerikaanse Marswagentje Opportunity heeft problemen met zijn schoudergewricht. Opportunity is uitgerust met een beweegbare robotarm, die het mogelijk maakt om gedetailleerd onderzoek te doen aan stenen en rotsblokken. De motor waarmee de arm naar links en naar rechts bewogen kan worden, vertoont echter kuren. Sinds eind 2005 is deze motor af en toe al vastgelopen, maar op 14 april gebeurde dat opnieuw, na een veel minder zware belasting. Technici van NASA's Jet Propulsion Laboratory onderzoeken nu de mogelijke oorzaak (vermoedelijk slijtage in de spoel van de elektromotor) en bedenken een strategie om zonder deze motor toch nog zo veel mogelijk wetenschappelijk onderzoek te verrichten. Opportunity bevindt zich momenteel op de binnenrand van de krater Victoria. Samen met zijn tweelingbroer Spirit landde hij ruim vier jaar geleden op Mars.
Meer informatie:
Shoulder Motor Balks on Opportunity Rover's Robotic Arm
Spirit en Opportunity
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

22 april 2008
De Japanse maansonde Kaguya heeft opnamen gemaakt van de opkomst van de 'volle aarde' boven de horizon van de maan. Kaguya (voorheen Selene geheten) draait in een cirkelbaan om de maan op een hoogte van slechts 100 kilometer. Twee keer per jaar, wanneer zon, aarde, maan en ruimtesonde zich precies in de juiste onderlinge oriëntatie bevinden, ziet Kaguya tijdens zijn beweging rond de maan de 'volle aarde' in beeld komen. Net zoals we vanaf de aarde de schijngestalten van de maan zien, doordat de maan steeds op een andere manier door de zon wordt verlicht, zo is vanaf de maan te zien dat ook de aarde schijngestalten vertoont. Op andere momenten in het jaar is er vanuit de omloopbaan van Kaguya ook een opkomende aarde zichtbaar, maar wordt die niet volledig door de zon verlicht. De afgebeelde foto is een van de shots uit een film die Kaguya heeft gemaakt met zijn HDTV-camera, die ook gebruikt wordt voor het gedetailleerd in kaart brengen van het maanoppervlak.
Meer informatie:
Image Taking of "Full Earth-Rise" by HDTV
Kaguya
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

10 april 2008
De Amerikaanse Marsverkenner Phoenix heeft de eerste van maximaal vier koerscorrecties uitgevoerd ter voorbereiding van de landing op 25 mei. Phoenix gaat op hoge noordelijke breedte onderzoek doen aan ondergronds ijs en klimaatcycli. Analyse van bodemmonsters moet uitwijzen of de omstandigheden op Mars in het verleden gunstig zijn geweest voor leven. Als landingsplaats is voorlopig een gebied gekozen in de zogeheten 'Groene Vallei'. Op foto's van het landingsgebied, gemaakt door de HiRISE-camera van de Mars Reconnaissance Orbiter, is ontdekt dat het zuidoosten van deze brede, vlakke vallei relatief weinig rotsblokken bevat die een geslaagde landing zouden kunnen verhinderen. De zogeheten landingsellips - het gebied waarbinnen de landing moet plaatsvinden - meet 100 bij 20 kilometer. Nieuwe HiRISE-foto's zullen de komende weken misschien nog aanleiding geven tot een heroverweging; Phoenix kan tussen nu en 25 mei nog drie maal een kleine koerswijziging uitvoeren.
Meer informatie:
NASA Spacecraft Fine Tunes Course for Mars Landing
Phoenix
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

9 april 2008
Met de HiRISE-camera aan boord van de Amerikaanse planeetverkenner Mars Reconnaissance Orbiter zijn gedetailleerde kleurenfoto's gemaakt van de Marsmaan Phobos. Phobos is een onregelmatig gevormd rotsblok met een middellijn van ongeveer 22 kilometer. Op het maantje komt een 9 kilometer grote inslagkrater voor (Stickney), die verhoudingsgewijs zo groot is dat Phobos bij de inslag bijna verbrijzeld raakte. Elders aan het oppervlak zijn langgerekte groeven zichtbaar die samenhangen met de vorming van Stickney. Op de nieuwe kleurenfoto's zijn op de kraterhellingen kleine 'aardverschuivingen' zichtbaar. Het materiaal rond de kraterrand is merkbaar blauwer van kleur dan de rest van het oppervlak. Op de nachthelft van Phobos zijn trouwens ook kleine kraters zichtbaar, die beschenen worden door 'Marslicht' - zonlicht dat door de planeet Mars wordt weerkaatst en op die manier toch op het nachtelijk halfrond van Phobos terecht komt. De HiRISE-foto's zijn op 23 maart gemaakt, met een tussenpoos van tien minuten, op afstanden van 6800 resp. 5800 kilometer van Phobos. Ze tonen details van 15 à 20 meter groot. Op basis van de twee opnamen, die vanuit iets verschillende hoeken zijn genomen, is ook een driedimensionaal stereobeeld samengesteld.
Meer informatie:
NASA Spacecraft Images Mars Moon in Color and in 3D
Mars Reconnaissance Orbiter
HiRISE-camera
3D-beeld van Phobos (rood-groen brilletje nodig!)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

9 april 2008
De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA heeft plannen voor een goedkope ruimtesonde die in 2011 onderzoek moet gaan doen aan de extreem ijle dampkring van de maan en aan stofdeeltjes die boven het maanoppervlak zweven. De Lunar Atmopshere and Dust Environment Explorer (LADEE) gaat ongeveer 80 miljoen dollar kosten. Hij wordt samen gelanceerd met de grotere en duurdere GRAIL-ruimtesonde, die extreem nauwkeurige metingen gaat verrichten aan het zwaartekrachtveld van de maan. Met het LADEE-project hoopt NASA kennis te vergaren die in de toekomstvan belang is wanneer er bemande ruimtevluchten naar de maan worden ondernomen. Later dit jaar lanceert NASA overigens de Lunar Reconnaissance Orbiter, die de maan zeer gedetailleerd in kaart gaat brengen.
Meer informatie:
NASA Sets Sights on Lunar Dust Exploration Mission
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

4 april 2008
Met behulp van de Europese ruimtesonde Venus Express is vastgesteld dat de hoeveelheid zwaveldioxide in de atmosfeer van onze zusterplaneet sterk varieert. Omdat zwaveldioxide als een vulkanisch gas geldt, is hierdoor opnieuw discussie ontstaan over mogelijk actief vulkanisme op Venus. Op aarde is atmosferische zwavelverbindingen geen lang leven beschoren: door chemische reacties met het aardoppervlak worden ze aan de lucht onttrokken. Wetenschappers vermoeden dat dit op Venus ook het geval is, zij het dat de betreffende reacties veel trager zouden verlopen - op tijdschalen van tientallen miljoenen jaren. De aanwezigheid van zwaveldioxide in de Venusatmosfeer is op zich dus geen bewijs voor recente vulkanische activiteit. Maar de waargenomen snelle veranderingen in het zwaveldioxidegehalte hebben de hoop op actief vulkanisme weer doen opleven.
Meer informatie:
Venus Express reboots the search for active volcanoes on Venus

2 april 2008
Net als de aarde wordt de planeet Mars bestookt met zwermen deeltjes die door kometen worden achtergelaten. En ook op Mars zullen dus 'vallende sterren' oftewel meteoren te zien zijn. Het ontbreekt alleen aan waarnemers. Gelukkig produceren meteoren niet alleen licht, maar laten ze ook geladen deeltjes achter, die kleine verstoringen veroorzaken in de ionosfeer van de planeet. Deze verstoringen hebben op hun beurt weer invloed op het radioverkeer tussen om Mars draaiende ruimtesondes en de aarde. Wetenschappers hebben nu de gegevens van de Mars Global Surveyor (MGS), die van 1997 tot 2006 metingen heeft verricht, op zulke ionosferische verstoringen onderzocht. Om een beetje gericht te kunnen zoeken, werd vooraf berekend op welke momenten de planeet Mars het stofspoor van één specifieke komeet (79P/du Toit-Hartley) moet hebben gekruist. Van de zes voorspelde meteorenregens zijn er twee ook daadwerkelijk in de MGS-gegevens teruggevonden.
Meer informatie:
Catch A Shooting Star On Mars

1 april 2008
Tijdens de bijeenkomst van Britse sterrenkundigen die deze week in Belfast wordt gehouden, zijn de beelden van het eerste waarneemseizoen van de in het zuiden van IJsland opgestelde Rainbow-camera gepresenteerd. Deze camera maakt om de zes seconden (!) een kleurenfoto van de hele hemel, om het verloop van de aldaar waarneembare poollichtverschijnselen te kunnen bestuderen. Hoofddoel van dit onderzoek is het beter leren begrijpen van de zogeheten (geo)magnetische substormen - explosieve verschijnselen in de magnetosfeer van de aarde. Zulke substormen duren slechts een paar uur, maar volgen elkaar soms zeer vlug op en zorgen daardoor voor grootschalige verstoringen van het aardmagnetische veld. Ze zijn het gevolg van de ophoping van energie die door de zonnewind in de aardse magnetosfeer wordt gepompt en gaan steevast gepaard met een sterke toename van de poollichtactiviteit.
Meer informatie:
Magnetic Substorms From Ground And Space
Movies and stills from the Rainbow camera

20 maart 2008
Onderzoek met een instrument van de Mars Odyssey heeft uitgewezen dat op tal van plaatsen op Mars chloorhoudende mineralen (zouten) zijn afgezet (Science, 21 maart). Volgens de onderzoekers moeten deze afzettingen zijn ontstaan in een waterrijke omgeving. De vindplaatsen liggen alle in de zuidelijke hooglanden van Mars, waar de oudste gesteenten liggen; in veel gevallen gaat het om bekkens waar geulen naartoe lopen. Omdat de verschillende zoutafzettingen nogal ver uiteen liggen, wordt de kans klein geacht dat ze tegelijkertijd uit één grote watermassa, zoals een zee, zijn ontstaan. Het is waarschijnlijker dat het grondwater betreft dat naar lager gelegen gebieden is gestroomd en vervolgens verdampt is. Dat zou ruwweg 3,5 tot 3,9 miljard jaar geleden zijn gebeurd, toen Mars naar alle waarschijnlijkheid een warmer en natter klimaat had dan nu.
Meer informatie:
Mars salt deposit discovery points to a new place to hunt for life's ancient traces

17 maart 2008
Speciale microchips, ontwikkeld door het Nederlands ruimteonderzoeksinstituut SRON voor een missie naar Mars, hebben een nagebootste reis naar de rode planeet met succes doorstaan. 'De stralingsniveaus die voor normale elektronica vernietigend zouden zijn, hebben onze chips nauwelijks aangetast', aldus projectleider Martijn Smit, die verwacht later dit jaar een volledig functionele chip voor de nieuwe Europese Marsmissie ExoMars op tafel te kunnen leggen. Op 19 en 20 maart vindt in Veldhoven een symposium plaats waar wetenschappers deze en andere Nederlandse bijdragen aan planeetonderzoek bespreken.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)

14 maart 2008
Volgens planeetonderzoeker Gerhard Neukum van de Vrije Universiteit in Berlijn heeft de planeet Mars in de afgelopen miljarden jaren vijf periodes van grootschalig vulkanisme meegemaakt. Neukum en zijn collega's leiden dat af uit kratertellingen op Mars, uitgevoerd aan de hand van foto's die gemaakt zijn door de Europese ruimtesonde Mars Exrpess, met de door Neukum ontwikkelde High-Resolution Stereo Camera. Kratertellingen geven een indruk van de leeftijd van een bepaald terrein. De vijf vulkanische periodes vonden 3,5 miljard, 1,5 miljard, 400-800 miljoen, 200 miljoen en 100 miljoen jaar geleden plaats. Sommige planeetonderzoekers hebben kritiek op Neukums kratertelmethode, omdat veel kleinere kraters in werkelijkheid secundaire kraters zouden zijn, gevormd bij de inslag van grotere kosmische projectielen. Kleine kraters zouden dus niet geschikt zijn voor leeftijdsbepalingen. Volgens Neukum zijn de meeste kleine Marskraters echter ook gewone 'primaire' kraters. Onlangs zijn enkele kleine kraters op Mars ontdekt die in de afgelopen jaren zijn ontstaan, en de daaruit afgeleide inslagfrequentie komt goed overeen met de inslagfrequentie die Neukum gebruikt voor zijn leeftijdsbepalingen.
Meer informatie:
Mars Express reveals the Red Planet’s volcanic past
Mars Express
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

13 maart 2008
De vorm van de gigantische atmosferische wervelstructuur boven de zuidpool van de planeet Venus vertoont extreem snelle variaties. Dat blijkt uit infraroodwaarnemingen die eind februari zijn verricht door de Europese planeetverkenner Venus Express. De wervel heeft een middellijn van ongeveer tweeduizend kilometer, en vertoont veel overeenkomsten met een soortgelijke structuur boven de noordpool van de planeet. Op Venus Express-opnamen die in de loop van enkele dagen zijn gemaakt, is te zien hoe het 'oog van de storm' in korte tijd van vorm en structuur verandert. De oorzaak van die snelle veranderingen is niet bekend. De wervel zelf ontstaat waarschijnlijk doordat hete lucht bij de evenaar opstijgt en naar de polen beweegt, waar vervolgens weer een dalende beweging inzet. Door de rotatie van de planeet zou dan de wervelstructuur ontstaan. Planeetonderzoekers van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA vergelijken de poolwervel met wat je ziet als je de stop uit de gootsteen trekt.
Meer informatie:
The puzzling 'eye of a hurricane' on Venus
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

7 maart 2008
Wetenschappers die beelden bestuderen die de ruimtesonde MESSENGER op 14 januari jl. van de planeet Mercurius heeft gemaakt, hebben verscheidene kraters ontdekt die door een merkwaardige donkere krans of halo omringd zijn. Op de bodem van één van die kraters ligt juist weer heel helder materiaal. Waar deze opmerkelijke kenmerken vandaan komen, is vooralsnog onduidelijk. Het is denkbaar dat er op Mercurius een ondergrondse laag van donker materiaal aanwezig is, die alleen wordt 'aangeboord' als inslaande objecten precies de juiste diepte bereiken. Een andere mogelijkheid is dat het donkere materiaal rond de kraters pas bij de inslag zelf is ontstaan; het zou dan gaan om een glasachtige substantie, zoals die ook rond kraters op aarde en de maan is aangetroffen. De donkere halo's op Mercurius zijn weliswaar veel opvallender en completer dan die op de maan, maar dat kan een gevolg zijn van de grotere zwaartekracht op de planeet, die ervoor zorgt dat opgeworpen materiaal zich niet zo ver van de inslagplek kan verwijderen. Maar dat alles kan het heldere materiaal in een van de 'halokraters' niet verklaren. Als nadere analyse van de spectrometrische waarnemingen van deze krater heeft uitgewezen waar het materiaal uit bestaat, wordt wellicht meer duidelijkheid verkregen.
Meer informatie:
Dark Halos Discovered on Mercury

6 maart 2008
In de Marskrater Holden heeft zich in het verre verleden een meer bevonden, waarin leven kan zijn ontstaan. Dat concluderen wetenschappers uit opnamen van de Mars Reconnaissance Orbiter. Holden is een inslagkrater die ontstaan is in een veel grotere inslagstructuur die het Holden-bekken wordt genoemd. Voordat de Holden-krater ontstond, liepen er allerlei waterstromen door het bekken die sedimenten achterlieten. Bij de inslag die de Holden-krater vormde, werden tientallen meters grote brokstukken opgeworpen die zich over de omgeving verspreidden. Deze zogeheten megabreccië zijn te zien op beelden die de Mars Reconnaissance Orbiter van de wand van de krater heeft gemaakt. Uit nader onderzoek is gebleken dat de fijne sedimentlaag die bovenop de megabreccië ligt voor zeker vijf procent uit kleideeltjes bestaat. Waar deze kleideeltjes vandaan komen is onzeker, maar waarschijnlijk betreft het sedimenten van een meer dat hier zeker enkele duizenden jaren moet hebben bestaan. Het feit dat de megabreccië überhaupt zichtbaar zijn is te danken aan water dat later vanuit het omliggende bekken door de kraterwand van Holden is gebroken. Daarbij zijn bovenliggende lagen de krater in gespoeld en vormde zich een nieuw tijdelijk meer in de Holden-krater, die overigens één van de zes mogelijke landingsplaatsen van het volgend jaar te lanceren Mars Science Laboratory is.
Meer informatie:
HiRISE Discovers a Possibly Once-Habitable Ancient Mars Lake

5 maart 2008
Met behulp van de Europese ruimtesondes Mars Express en Venus Express is een overeenkomst ontdekt tussen de atmosferen van Mars en Venus: uit beide 'lekken' gassen de ruimte in. En dat heeft bij beide planeten dezelfde oorzaak - noch Mars noch Venus heeft een sterk magnetisch veld dat bescherming biedt tegen de aanhoudende stroom deeltjes van de zon (de zonnewind). Hierdoor worden de geladen deeltjes in hun atmosferen als het ware met de zonnedeeltjes meegesleurd. Opmerkelijk genoeg is het juist deze interactie die de beide planeten alsnog van een zwak en nogal fluctuerend magnetisch veld voorziet. Omdat Venus zich dichter bij de zon bevindt (waar de zonnewind intenser is), is het veld bij deze planeet sterker dan bij Mars. Maar qua vorm vertonen de magnetische velden van beide planeten sterke overeenkomsten.
Meer informatie:
Mars and Venus are surprisingly similar

4 maart 2008
De Amerikaanse ruimtesonde Mars Reconnaissance Orbiter heeft op 19 februari jl. voor het eerst een aardverschuiving op Mars vastgelegd. Op de opname zijn stofwolken te zien die opstuiven aan de voet van een steile helling, waar zojuist een ijslawine naar beneden is gekomen. De 700 meter hoge klif bevindt zich in het noordelijke poolgebied van de planeet. Onduidelijk is nog wat de lawine heeft veroorzaakt: het betreffende gebied zal de komende maanden regelmatig onder de loep worden genomen, om te zien of er sprake is van een seizoenseffect (bijvoorbeeld de temperatuurstijging aan het begin van de lente) of dat zulke lawines het hele jaar door voorkomen. Ook zal het materiaal aan de voet van de helling nader worden bekeken.
Meer informatie:
NASA Spacecraft Photographs Avalanches On Mars

29 februari 2008
De opvallende geulen aan de binnenwanden van Marskraters zijn waarschijnlijk ontstaan door lawines van droog materiaal, zoals zand of grind. Dat blijkt uit een nieuwe analyse van geologen van de Universiteit van Arizona. Eerder was geopperd dat de geulen veroorzaakt zouden zijn door stromend water. Dat zou zelfs in het recente verleden zijn gebeurd, getuige het feit dat sommige geulen in de afgelopen paar jaar plotseling veel helderder zijn geworden, alsof donker materiaal is weggespoeld. Met de HIRISE-camera van de Mars Reconnaissance Orbiter is een van de geulen nu gedetailleerd stereoscopisch in beeld gebracht. Op basis van het zo verkregen topografisch hoogtemodel is berekend hoe water in een dergelijke geul zou stromen, en hoe dat patroon eruit zou zien voor ander materiaal, zoals modder en droog zand of gruis. Het blijkt dat de vorm van het heldere patroon het best verklaard kan worden door een lawine van droog materiaal.
Meer informatie:
Liquid Water Found Flowing on Mars? Not Yet
Mars Reconnaissance Orbiter
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

28 februari 2008
Als de Amerikaanse Marslander Phoenix op 25 mei afdaalt naar het oppervlak van de rode planeet, wordt hij begroet en geassisteerd door drie ruimtesondes die in een baan om Mars draaien. Phoenix is op 4 augustus gelanceerd, en moet een zachte landing maken op hoge noordelijke breedte, waar onder andere gezocht gaat worden naar ondergronds ijs. Bij die landing wordt gebruik gemaakt van een hitteschild, parachutes, en remraketten. Tijdens de afdaling door de ijle Marsdampkring worden de radiosignalen van Phoenix opgevangen door de Amerikaanse ruimtesondes Mars Odyssey en Mars Reconnaissance Orbiter, en door de Europese Mars Express. De banen van de drie Mars-kunstmanen worden de komende weken geleidelijk aangepast zodat ze zich eind mei boven de landingszone van Phoenix bevinden. De precieze landingsplaats is overigens nog niet vastgesteld.
Meer informatie:
Spacecraft at Mars Prepare to Welcome New Kid on the Block
Persbericht ESA
Phoenix
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

27 februari 2008
Met behulp van radartechnieken hebben onderzoekers van NASA's Jet Propulsion Laboratory een zeer gedetailleerd beeld verkregen van het zuidpoolgebied van de maan. De kleinst zichtbare details op de radar-'foto's' hebben afmetingen van slechts twintig meter. Daarmee zijn de nieuwe beelden vijftig keer zo scherp als de beste foto's tot nu toe, die in de jaren negentig gemaakt werden door de ruimtesonde Clementine. Uit de radargegevens is informatie af te leiden over het reliëf en de ruwheid van het terrein. Het onderzoek, uitgevoerd met de 70 meter-antenne van Goldstone in Californië, richtte zich op de directe omgeving van de krater Shackleton, die beschouwd wordt als een potentiële landingsplaats voor toekomstige maanvluchten. Dicht bij de zuidpool van de maan zijn bergpieken te vinden die continu zonlicht vangen (handig voor de energievoorziening), alsmede kraterbodems die altijd in de schaduw liggen (en waar zich dus misschien ijs bevindt).
Meer informatie:
NASA Views Landing Site Through Eyes of Future Moon Crew
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

20 februari 2008
Uit waarnemingen van de Europese ruimtesonde Venus Express is gebleken dat de veranderingen in het wolkendek van de planeet Venus zeer grootschalig kunnen zijn en zich buitengewoon snel voltrekken. Binnen enkele dagen kunnen zich hoge, heldere sluierwolken vormen, en weer net zo snel verdwijnen, die zich uitstrekken van pool tot evenaar. Hoe dit letterlijk globale weer in zijn werk gaat, is vooralsnog raadselachtig. Het dynamische karakter van het wolkendek van Venus is overigens pas te zien als je de planeet op ultraviolette golflengten bekijkt: alleen dan is de wolkenstructuur goed waarneembaar.
Meer informatie:
The light and dark of Venus

20 februari 2008
Rivierdelta's op Mars zijn - bijna vier miljard jaar geleden - gevormd in zeer korte tijd. Dit blijkt uit experimenten aan de Universiteit Utrecht waarin het ontstaan van delta's werd nagebootst. Tot op heden waren er alleen schattingen hoe lang de vorming ten minste duurde: variërend van één jaar tot miljoenen jaren. Het verrassende resultaat van de Utrechtse experimenten is dat de vormingsduur van gelijkvormige delta's op Mars ten hoogste enkele tientallen jaren is, en een half uur in het laboratorium. Op 21 februari 2008 publiceren vier onderzoekers van de Universiteit Utrecht hierover in het tijdschrift Nature. Enkele tientallen delta's in inslagkraters liggen verspreid over het zuidelijk halfrond van Mars. Deze kraters stroomden vol met water vanuit rivierdalen. Het water voerde zand, grind en rotsen mee en sleet zo de dalen uit. Het sediment kwam terecht in de kratermeren en vormde daar de delta's. Dit proces op Mars is nu nagebootst in het Eurotanklaboratorium van de faculteit Geowetenschappen aan de Universiteit Utrecht.
Meer informatie:
Rivierdelta's op Mars in slechts korte tijd gevormd

15 februari 2008
De afgelopen vier miljard jaar hebben er waarschijnlijk geen micro-organismen op Mars geleefd. Die voorzichtige conclusie trekken planeetonderzoekers uit nieuwe metingen van het Amerikaanse Marswagentje Opportunity, die gepresenteerd zijn op de jaarbijeenkomst van de American Association for the Advancement of Sciences in Boston. Opportunity onderzocht de chemische samenstelling van een gesteentenlaag aan de binnenzijde van de inslagkrater Victoria. Daaruit blijkt dat het water dat in het verleden op Mars heeft gestroomd zeer veel opgeloste mineralen bevatte. Dat hoge zoutgehalte heeft de ontwikkeling en evolutie van micro-organismen vermoedelijk sterk belemmerd. Mogelijk kunnen er in de toekomst nog wel sporen van leven gevonden worden in nog oudere Marsgesteenten, of op plaatsen op grotere diepte onder het oppervlak. De twee robotwagentjes Spirit en Opportunity zijn aan hun vijfde jaar op Mars begonnen. Ze landden in januari 2004 op de rode planeet. Inmiddels houden ze het al zestien keer langer uit dan verwacht, en legden ze in totaal een twintig maal zo grote afstand af op het Marsoppervlak.
Meer informatie:
Mars Rovers Sharpen Questions About Livable Conditions
Spirit en Opportunity
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

5 februari 2008
Met gegevens van de High Resolution Stereo Camera (HRSC) van de Europese ruimtesonde Mars Express is een nieuw, gedetailleerd digitaal model gemaakt van een groot deel van het oppervlak van de planeet Mars. Met dit zogeheten Digital Terrain Model kunnen onderzoekers als het ware op het Marsoppervlak gaan staan en om zich heen kijken. Daarbij wordt dan direct duidelijk hoe steil de hellingen in het landschap zijn of hoe hoog de kliffen. Zulke gegevens zijn nodig om te leren begrijpen langs welke weg eventuele water- of lavastromen zijn gegaan. De hoogteverschillen in het model zijn tot op tien meter nauwkeurig. De HRSC is bij uitstek geschikt voor het maken van deze driedimensionale landschapsmodellen, omdat de camera tijdens één en dezelfde passage alle benodigde beeldinformatie kan verzamelen.
Meer informatie:
ESA presents Mars in 3D

30 januari 2008
Na een reis van drieënhalf jaar maakte de Amerikaanse ruimtesonde MESSENGER op 14 januari jl. zijn eerste scheervlucht langs de planeet Mercurius. De eerste nieuwe plaatjes van de planeet werden kort daarna al vrijgegeven, maar vandaag heeft NASA een completer overzicht van de onderzoeksresultaten gepresenteerd. Want MESSENGER heeft niet alleen 1213 foto's gemaakt, maar ook allerlei metingen verricht. Hoewel Mercurius op het eerste gezicht als twee druppels water op de maan lijkt, blijken de verschillen groot te zijn. Anders dan de maan heeft Mercurius enorme kliffen die zich over honderden kilometers uitstrekken: het resultaat van de breukvorming die vroeg in de geschiedenis van de planeet heeft plaatsgevonden. In het centrum van het reusachtige inslagbekken Caloris, dat eerder 1550 kilometer groot is dan 1300 kilometer zoals eerder geschat, is een nog onbegrepen structuur met radiaal uitwaaierende groeven te zien, de 'Spin, met een krater in het midden. Maar eigenlijk zijn alle kraters op Mercurius anders dan die op de maan - iets dat wordt toegeschreven aan de grotere zwaartekracht aan het oppervlak. Deze heeft tot gevolg dat materiaal dat bij een inslag wordt opgeworpen niet zo ver van de kraterrand neerploft. Nog steeds aanwezig, net als dertig jaar geleden toen de ruimtesonde Mariner 10 langs de planeet scheerde, is het magnetische veld, dat verbluffend constant blijkt te zijn - niet alleen qua sterkte, maar ook qua oriëntatie. Omdat aangenomen wordt dat het magnetische veld van Mercurius, net als dat van de aarde, door de dynamowerking van een vloeibare metalen (buiten)kern ontstaat, was het denkbaar geweest dat zijn magnetische polen, net als die van aarde, zich in de loop van de jaren verplaatsen. Maar daar lijkt geen sprake van te zijn. Overigens is het toch al een raadsel hoe deze kleine planeet nog een vloeibare kern kan hebben, terwijl daar bij de (veel) grotere planeten Venus en Mars allang geen sprake meer van is.
Meer informatie:
Surprises Stream back from Mercury's MESSENGER
MESSENGER Press Conference Multimedia Page

23 januari 2008
Een onderzoeker van de universiteit van Texas in Austin heeft de tot nog toe meest gedetailleerde driedimensionale afbeelding gemaakt van de Chicxulub-krater op het Mexicaanse schiereiland Yucatan. Deze krater is het gevolg van een inslag die ongeveer 65 miljoen jaar geleden plaatsvond en wordt gezien als mogelijke oorzaak van het uitsterven van veel plant- en diersoorten, waaronder de dinosauriërs. Uit de nieuwe afbeelding zou blijken dat de inslaande planetoïde in dieper water terecht is gekomen dan tot nog toe werd gedacht (Nature Geosciences, februari). Dat zou ook betekenen dat er bij de inslag zes tot zeven keer méér waterdamp in de atmosfeer terechtkwam. Bovendien was de bodem in het gebied rijk aan zwavelrijke sedimenten, wat in combinatie met het water tot het ontstaan van minuscule druppeltjes (aerosolen) zou hebben geleid. De uitwerking van de Chicxulub-inslag op het klimaat was dus tweeledig: de in de lucht zwevende zwavelaerosolen gaven niet alleen een sterke afkoeling, maar veroorzaakten ook zure regen. En dat in veel sterkere mate dan tot nog toe werd aangenomen.
Meer informatie:
Seismic Images Show Dinosaur-Killing Meteor Made Bigger Splash
Importance of pre-impact crustal structure for the asymmetry of the Chicxulub impact crater

23 januari 2008
Hoewel de planeet Mars een zeer ijle atmosfeer heeft, zijn er in het landschap tal van geologische structuren te zien die overduidelijk door de wind zijn gevormd. De vraag was in hoeverre de huidige winden op Mars krachtig genoeg zijn om zulke landschappen te creëren of dat de vorming ervan wellicht in een ver verleden heeft plaatsgevonden, toen de planeetatmosfeer dichter was dan nu. Uit het onderzoek met de Marswagentjes Spirit en Opportunity was al gebleken dat het eerste deel van de vraag waarschijnlijk positief beantwoord kan worden. En gedetailleerde opnamen die met de HiRISE-camera aan boord van de Mars Reconnaissance Orbiter zijn gemaakt bevestigen dat: het bodemmateriaal dat de wind op sommige plaatsen heeft blootgelegd is duidelijk 'vers'.
Meer informatie:
HiRISE Camera Details Dynamic Wind Action on Mars

21 januari 2008
De 500 megabytes aan gegevens die de Amerikaanse ruimtesonde MESSENGER op 14 januari bij de planeet Mercurius verzamelde, zijn veilig ontvangen op aarde. Van de 1200 opnamen van voorheen onbekend gebied die dat heeft opgeleverd, zijn er steeds meer op de MESSENGER-website te vinden. Hoewel de foto's op het eerste gezicht een nogal saai kraterlandschap tonen, zijn de NASA-onderzoekers enthousiast, met name over de opnamen van het Caloris-bekken. Deze inslagkrater, die tot de grootste van het zonnestelsel behoort, biedt in feite een kijkje in de bodem van Mercurius, en dat leverde gelijk al een verrassing op. Verwacht werd dat de bodem van Caloris donker zou zijn, net als de grote 'zeeën' van gestolde lava op de maan. Maar in plaats daarvan is deze bodem helder van tint, met tal van interessante kleurschakeringen die iets kunnen zeggen over de mineralogische samenstelling van de planeetkorst. De verwerking van de opnamen en overige meetgegevens zal nog geruime tijd in beslag nemen.
Meer informatie:
Mercury Flyby Sets Stage for New Discoveries
Mercury in Color!

16 januari 2008
De Omega-spectrometer aan boord van de Europese ruimtesonde Mars Express heeft hoge, uitgestrekte wolken van koolzuurijskristallen ontdekt op Mars. Eerder waren wel aanwijzingen gevonden voor het bestaan van zulke wolken, maar niemand had verwacht dat ze zo groot zouden zijn. Ze bevinden zich op een hoogte van meer dan tachtig kilometer, hebben afmetingen van enkele honderden kilometers, en bestaan uit ijskristallen die ruim een micrometer groot zijn. Uit de Omega-metingen blijkt dat de wolken zo dicht zijn dat ze veertig procent van het zonlicht kunnen tegenhouden, waardoor de oppervlaktetemperatuur in de schaduw van de wolken tien graden lager is dan in de omgeving. De CO2-wolken komen voornamelijk in het evenaargebied van Mars voor, en ontstaan mogelijk als gevolg van de grote dag-nachttemperatuurverschillen rond de evenaar. Mogelijk is het CO2-ijs gecondenseerd op kleine stofdeeltjes die tot hoog in de dampkring worden geblazen.
Meer informatie:
Ice clouds put mars in the shade
Mars Express
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

15 januari 2008
De Amerikaanse planeetverkenner Messenger (MErcury Surface, Space ENvironment, GEochemistry, and Ranging) vloog op 14 januari op 200 kilometer hoogte over het bekraterde oppervlak van de kleine planeet Mercurius. Tijdens die passage werden voor het eerst foto's gemaakt van het halfrond van de planeet dat nog nooit eerder in detail is waargenomen. Mercurius is midden jaren zeventig van nabij onderzocht tijdens drie scheervluchten van de ruimtesonde Mariner 10, maar daarbij is slechts één halfrond in kaart gebracht. De eerste foto van Mercuriusn (boven), op 15 januari vrijgegeven door het Messenger-vluchtleidingscentrum (gehuisvest in het Applied Physics Laboratory van de Johns Hopkins University in Baltimore), is tachtig minuten na de dichtste nadering gemaakt en toont details van ongeveer tien kilometer. Het Caloris-inslagbekken bevindt zich rechtsboven op de foto. Op 16 januari is een tweede, closeup-foto vrijgegeven (onder), waarop de reeds bekende 'dubbele' krater Vivaldi te zien is. Later deze week worden meer en gedetailleerdere foto's vrijgegeven.
Meer informatie:
MESSENGER’s First Look at Mercury’s Previously Unseen Side
Hogeresolutieversie van de eerste foto
Hogeresolutieversie van de tweedefoto
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

10 januari 2008
Komende maandag krijgt de planeet Mercurius voor het eerst in bijna 33 jaar weer eens bezoek van een ruimtesonde. Het is een kort bezoek, want ruimtesonde MESSENGER heeft nog niet de juiste snelheid om in een baan om de planeet te komen. Voor het zover is, zijn eerst drie scheervluchten nodig. Bij deze eerste scheervlucht zullen 1200 opnamen worden gemaakt, waarvan sommige van een afstand van niet meer dan 200 kilometer. Aardig detail is dat daarbij voor het eerst een deel van Mercurius in beeld wordt gebracht dat niet eerder door een ruimtesonde onderzocht is, waaronder een stuk van het Caloris-bekken - een 1300 kilometer grote inslagstructuur. Pas in 2011 wordt de MESSENGER in een omloopbaan om Mercurius gebracht.
Meer informatie:
NASA Spacecraft to Make Historic Flyby of Mercury

9 januari 2008
De kans dat de op Mars afstormende planetoïde 2007 WD5 de planeet ook daadwerkelijk zal treffen, wordt steeds kleiner. Nieuwe waarnemingen van het vijftig meter grote object hebben sterrenkundigen in staat gesteld om zijn baan nog nauwkeuriger te bepalen. Op basis van de nieuwe gegevens is de kans dat het op 30 januari tot een inslag komt, gedaald tot 1 op 10.000 - zeg maar nul. Het ziet er naar uit dat 2007 WD5 op een afstand van 4000 tot 26.000 kilometer langs Mars zal scheren.
Meer informatie:
Astronomers Rule Out Possibility of Asteroid Impact on Mars

21 december 2007
Op woensdag 30 januari, rond het middaguur (Nederlandse tijd) vindt er mogelijk een kosmische inslag plaats op de planeet Mars. Sterrenkundigen hebben een kleine planetoide ontdekt (2007 WD5) die rakelings langs de rode planeet zal scheren. De baan is nog niet nauwkeurig genoeg om een inslag uit te sluiten. Momenteel wordt de kans op een daadwerkelijke botsing geschat op 2,5 procent. De planetoide heeft een middellijn van ca. vijftig meter, en is daarmee ongeveer even groot als het kosmische projectiel dat op 30 juni 1908 boven Siberie explodeerde, en daar een enorme verwoewting veroorzaakte. De komende dagen zal de planetoide nauwlettend in het oog gehouden worden om de baan beter te bepalen. Als er echt een inslag plaatsvindt, wordt daarbij vermoedelijk een krater met een middellijn van ca. een kilometer gevormd, en zal er een enorme hoeveelheid stof de dampkring in worden geblazen. De nieuwe krater kan binnen enkele dagen gefotografeerd worden met de HIRISE-camera van de Mars Reconnaissance Orbiter, terwijl het niet uitgesloten is dat de Marswagentjes Spirit en Opportunity een verhoogde stofconcentratie in de ijle Marsdampkring constateren. 2007 WD5 werd op 20 november ontdekt door de Catalina Sky Survey.
Meer informatie:
Astronomers Monitor Asteroid to Pass Near Mars
NASA's Near-Earth Object programma
NASA-podcast over de mogelijke inslag op Mars
Persbericht University of Arizona
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

21 december 2007
Amerikaanse planeetonderzoekers hebben een mogelijke verklaring gevonden voor het vrijwel ontbreken van kalksteen op de rode planeet. De aanwezigheid van kalksteen werd verwacht omdat er veel aanwijzingen zijn dat Mars in een ver verleden veel warmer was dan nu, zo goed als zeker als gevolg van een sterk natuurlijk broeikaseffect. Als dat broeikaseffect veroorzaakt werd door kooldioxide, zou er - net als op aarde - veel kalksteen op Mars aanwezig moeten zijn, ontstaan door chemische reacties van CO2 met oppervlaktegesteenten. Maria Zuber van het Massachusetts Institute of Technology en haar collega's van Harvard University hebben nu in Science echter voorgesteld dat het broeikaseffect op Mars mogelijk veroorzaakt werd door zwaveldioxide (SO2). Dat wordt ook door vulkanisme in de dampkring geblazen, maar kon op Mars langer blijven bestaan vanwege de afwezigheid van gasvormig zuurstof. De theorie verklaart ook de vondst van zwavelhoudende mineralen op Mars, door de Amerikaanse robotwagentjes Spirit en Opportunity.
Meer informatie:
How Mars could have been warm and wet but limestone-free
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

21 december 2007
De onbemande ruimtevlucht naar Mars die in 2011 zou plaatsvinden als onderdeel van NASA's Scout-programma is uitgesteld tot 2013. Een definitieve keuze voor het ruimteonderzoeksproject is nog niet gemaakt. Momenteel zijn er twee kandidaten: MAVEN (Mars Atmosphere and Volatile EvolutioN) en TGE (The Great Escape). Beide projecten hebben als doel te achterhalen hoe Mars langgeleden zijn dampkring is kwijtgeraakt. De reden van het uitstel is dat er in de beoordelingsprocedure sprake bleek te zijn van een potentiele vorm van belangenverstrengeling: Alan Stern, de huidige leider van NASA's wetenschapsafdeling, was tot vlak voor zijn aanstelling projectleider van de TGE-missie. Nu de lancering met twee jaar is uitgesteld, kunnen ook weer andere kandidaatmissies worden aangemeld, tot zomer 2008.
Meer informatie:
NASA Delays Mars Scout Mission to 2013
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 december 2007
Op woensdag 19 december bereikt de rode planeet Mars de kleinste afstand tot de aarde tijdens de huidige omloop. De twee planeten staan op een onderlinge afstand van 88,1 miljoen kilometer. Pas op 25 december staat Mars in oppositie met de zon. Als de banen van de aarde en Mars cirkelvormig zouden zijn, vond de dichtste nadering op die oppositiedatum plaats. Maar met name de MArsbaan is nogal excentrisch. Dat is ook de reden dat de 'oppositie-afstand' dit jaar relatief groot is - enkele jaren geleden naderde de planeet de aarde tot op minder dan 60 miljoen kilometer. Mars is deze maand de gehele nacht zichtbaar als een heldere, oranjerode 'ster' in het sterrenbeeld Tweelingen. Op Kerstavond (maandag 24 december) is er een zeer nauwe samenstand met de Volle Maan. Ter gelegenheid van de Marsoppositie maakte de Hubble Space Telescope deze foto van de rode planeet, toen de afstand overigens nog 88 miljoen kilometer bedroeg.
Meer informatie:
Mars: Closest Approach 2007
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 december 2007
Nabij de zuidpool van Mars zijn bizarre terreinvormen vastgelegd, die doen denken aan fijn kantwerk of aan de geschubde huid van een hagedis. De merkwaardige structuren zijn zo goed als zeker ontstaan door het explosief vrijkomen van kooldioxidegas uit de bevroren ondergrond van de planeet. De nieuwe opnamen werden gemaakt met de HIRISE-camera aan boord van de Mars Reconnaissance Orbiter, in een gebied dat al bekend stond als een 'cryptisch terrein', vanwege de vele merkwaardige oppervlaktestructuren. HIRISE legde ook kleine stromingspatronen vast die niet door stromend water werden gevormd, maar door gasuitbarstingen. De nieuwe resultaten, samen met tal van andere resultaten van Mars Reconnaissance Orbiter, werden deze week bekendgemaakt op een grote bijeenkomst van de American Geophysical Union in San Francisco.
Meer informatie:
Mars Orbiter Examines 'Lace' and 'Lizard Skin' Terrain
HIRISE
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 december 2007
Astronauten op de maan worden door het magnetisch veld van de aarde beschermd tegen stralingsgevaar van de zon. Dat concludeert Erika Harnett van de Universiteit van Washington op basis van modelonderzoek aan de magnetosfeer van de aarde. Energierijke deeltjes die tijdens zonnevlammen de ruimte in worden geblazen, kunnen stralingsziekte veroorzaken. Op aarde worden we daartegen beschermd door het magneetveld van onze planeet. Harnett ontdekte dat bepaalde gebieden op de maan ongeveer één week per maand óók die bescherming genieten, als gevolg van de asymmetrische vorm van de aardse magnetosfeer en het afbuigende effect ervan op de zonnedeeltjes. Overigens wordt de maan ook gebombardeerd door energierijke zuurstofionen uit de aardse dampkring, die door de zonnedeeltjes worden versneld. Hoewel je een uitbarsting op de zon niet lang genoeg van te voren kunt zien aankomen, kan het resultaat in de toekomst misschien toch gebruikt worden om te beoordelen wanneer het voor een maanreiziger veilig is om zich ver buiten de basis te begeven.
Meer informatie:
Earth's magnetic field could help protect astronauts working on the moon
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 december 2007
Hevige poollichtuitbarstingen hoog in de aardse dampkring worden veroorzaakt door zonnewinddeeltjes die via magnetische 'kabels' van de zon rechtstreeks naar de aarde stromen. Dat blijkt uit metingen van de vijf kleine, identieke THEMIS-satellieten die in formatie rond de aarde vliegen om de magnetosfeer in drie dimensies in kaart te brengen. THEMIS bestudeerde op 23 maart 2007 een hevige uitbarsting van poollicht boven Alaska en Canada, die met een snelheid van tien kilometer per seconde door de dampkring bewoog, en waarbij naar schatting evenveel energie vrijkwam als bij een aardbeving met een kracht van 5,5 op de schaal van Richter. De oorsprong van zulke 'substormen' is lange tijd raadselachtig geweest, maar de satellietwaarnemingen (gecombineerd met latere metingen in mei 2007) doen nu vermoeden dat ze het gevolg zijn van plotseling 'injecties' van energierijke zonnewinddeeltjes, die de reis van de zon naar de aarde maken langs vervlochten magnetische veldlijnen.
Meer informatie:
NASA Spacecraft Make New Discoveries About Northern Lights
THEMIS
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 december 2007
Op Mars zijn in het verre verleden organische bouwstenen voor leven ontstaan. Dat beweren onderzoekers van het Carnegie Institution for Science in Washington. Ze bestudeerden organische verbindingen in de beroemde Marsmeteoriet ALH84001. Die blijken vooral voor te komen in het inwendige van kleine carbonaatbolletjes, en ze zijn geassocieerd met magnetietkristallen - een ijzeroxidemineraal. Precies diezelfde eigenschappen blijken voor te komen in gesteenten afkomstig uit Svalbard in Noorwegen. De Noorse gesteenten werden gevormd tijdens vulkaanuitbarstingen in een extreem koud milieu; soortgelijke omstandigheden konden miljarden jaren geleden ook op Mars voorkomen. De overeenkomst doet vermoeden dat de organische verbindingen in de Marsmeteoriet ook op de rode planeet zijn ontstaan, en dus niet afkomstig zijn van meteorieten die op Mars insloegen. Overigens wil de ontdekking niet zeggen dat er ook daadwerkelijk leven is ontstaan op Mars.
Meer informatie:
Building blocks of life formed on Mars
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 december 2007
De Europese ruimtesonde Mars Express heeft afgelopen zomer gedetailleerde metingen verricht aan een kolossale stofstorm op de rode planeet. De stofstorm ontstond eind juni. Twee weken later was vrijwel de gehele planeet aan het zicht onttrokken door stof in de ijle dampkring. Met de Planetary Fourier Spectrometer aan boord van Mars Express is gemeten dat de dampkring tijdens de stofstorm twintig à dertig graden warmer werd dan normaal, doordat de stofdeeltjes invallend zonlicht absorberen. Door die opwarming zwelde de ijle Marsatmosfeer ook op, misschien wel zo'n twintig kilometer. De stofstormen op Mars vormen nog steeds een groot mysterie. Ze ontstaan altijd als het zomer is op het zuidelijk halfrond van de planeet, in de omgeving van het reusachtige inslagbekken Hellas. Er is echter niet bekend hoe het mogelijk is dat ze in korte tijd de complete planeet bedekken, inclusief de poolgebieden. Ook is onduidelijk waarom er soms jaren voorbij gaan zónder grote stofstorm.
Meer informatie:
Mars Express watches a dust storm engulf Mars
Mars Express
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 december 2007
Een merkwaardige gesteentelaag op Mars die voor negentig procent uit puur siliciumoxide (kiezel) bestaat, doet vermoeden dat er in het verre verleden misschien ooit micro-organismen op de rode planeet voorkwamen. De kiezellaag werd bij toeval blootgelegd door het Amerikaanse Marskarretje Spirit, dat afgelopen voorjaar problemen met een van de wielen had, waardoor een ander wiel zich diep in het Marszand groef. Zo'n zuivere concentratie van SiO2 kan volgens Marsonderzoekers maar op twee manieren zijn ontstaan: door de inwerking van heetwaterbronnen, of door de activiteit van fumarolen (vulkanische structuren waarbij zuurhoudende gassen door spleten in de bodem omhoog bewegen). Op aarde zijn heetwaterbronnen en fumarolen bekende woonplaatsen van micro-organismen. Volgens hoofdonderzoeker Steven Squyres vormt de kiezellaag tot nu toe de sterkste aanwijzing dat er ooit iets op Mars kan hebben geleefd.
Meer informatie:
Mars Rover Investigates Signs of Steamy Martian Past
Spirit en Opportunity
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 december 2007
De Amerikaanse NASA heeft plannen bekendgemaakt voor een nieuwe onbemande vlucht naar de maan. Als onderdeel van het Discovery-programma gaat in 2011 de GRAIL-missie van start. GRAIL staat voor Gravity Recovery And Interior Laboratory. Het project bestaat uit twee satellieten die in formatie rond de maan gaan vliegen en daarbij extreem nauwkeurig het zwaartekrachtveld van de maan in kaart gaan brengen. Uit de metingen kan informatie worden afgeleid over de inwendige opbouw van de maan, en daardoor ook over ontstaan en evolutie van het hemellichaam. GRAIL maakt van dezelfde technieken gebruik als GRACE, een Amerikaans-Duits project voor het opmeten van het zwaartekrachtveld van de aarde. Het GRAIL-project gaat naar schatting 375 miljoen dollar kosten.
Meer informatie:
NASA:New Mission to Study Moon's Interior is Announced
NASA's Discovery-programma
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

5 december 2007
Een nieuwe NASA-missie zal met behulp van meer dan veertig stratosferische ballonnen de Van Allen-gordels van de aarde gaan onderzoeken. De missie heet Balloon Array for Radiation-belt Relativistic Electron Losses, kortweg BARREL, en gaat in 2013 of 2014 van start. Hoofddoel is het onderzoek van de relatie tussen de Van Allen-gordels en de hoge aardatmosfeer. Daarbij wordt de BARREL-missie geholpen door de Radiation Belt Storm Probes, twee satellieten die in 2011 of 2012 worden gelanceerd. De Van Allen-gordels, die 1958 zijn ontdekt, zijn een ring van energierijke geladen deeltjes die door het magnetische veld van de aarde in toom worden gehouden. Bij grote uitbarstingen van de zon worden deze stralingsgordels volgepompt met energie en deeltjes, om in de loop van dagen of weken weer geleidelijk 'leeg' te lopen. Elke BARREL-ballon zal opstijgen naar een hoogte van ongeveer 34 kilometer en daar gedurende twee weken metingen doen. Door ongeveer één ballon per dag op te laten, hopen de onderzoekers een ring van ballonnen boven Antarctica te realiseren. Het is de bedoeling dat daarmee de totale instroom van deeltjes uit de gordels in de aardatmosfeer wordt gemeten.
Meer informatie:
NASA to Use Balloon Flotilla to Study Radiation That Affects Earth
Radiation Belt Storm Probes
Living With A Star Program

28 november 2007
Het meeste recente nummer van het wetenschappelijke tijdschrift Nature (29 november) is voor een belangrijk deel gewijd aan de resultaten van het onderzoek met de Europese ruimtesonde Venus Express. Dat Venus een helse wereld met hoge temperaturen en een verpletterende luchtdruk is, was al langer bekend. Maar nu is ook nog vastgesteld dat het op Venus waarschijnlijk heviger onweert dan op aarde. Daarmee valt Venus volgens één van de onderzoekers definitief af als aantrekkelijke vakantiebestemming. De ontdekking van bliksemontladingen in een planeetatmosfeer lijkt triviaal, maar Venus schaart zich daarmee in een rijtje van slechts vier planeten waar dit verschijnsel is waargenomen. (Naast Venus betreft het Jupiter, Saturnus en natuurlijk de aarde.) Bekend is dat bliksem een belangrijke rol speelt in de chemische huishouding van de atmosfeer: door de elektrische ontladingen worden moleculen uiteen geslagen, waarna de fragmenten zich weer tot nieuwe soorten moleculen kunnen samenvoegen. De bliksems op Venus vinden overigens niet plaats in wolken van waterdamp, maar in wolken van zwavelzuur. Veel waterdamp zit er ook niet in de Venusatmosfeer, en het beetje dát er is blijkt onder invloed van de zonnewind ook nog te worden afgevoerd.
Meer informatie:
NASA Scientist Confirms Light Show on Venus
Latest Venus Express results
Die Venus - eine ungleiche Schwester der Erde

26 november 2007
Het Chinese ruimteprogramma heeft een nieuwe mijlpaal bereikt. De op 24 oktober gelanceerde maansonde Chang'e 1, die sinds 5 november in een baan om de maan draait, heeft zijn eerste foto's gemaakt. Bijgaande opname is gisteren naar de aarde gezonden. Het is slechts het bescheiden begin van een missie die een jaar moet duren. De Chang'e 1 moet de geologie en chemische samenstelling van de maanbodem in kaart brengen.
Meer informatie:
China publishes first moon picture

26 november 2007
Met de hoge-resolutiecamera HiRISE van de Mars Reconnaissance Orbiter, die in een baan om Mars draait, is een kleurenopname gemaakt van 'Home Plate'. Dat is een vlakke vulkanische structuur in de krater Gusev, waar het Marswagentje Spirit onderzoek doet. Op de opname, die in september vorig jaar van een hoe van 270 kilometer is gemaakt, is Spirit ook daadwerkelijk als een klein donker stipje te zien.
Meer informatie:
Hirise Camera Views The Mars Rover 'Spirit' At 'Home Plate'

23 november 2007
De Europese ruimtesonde Mars Express heeft op 23 november zijn vijfduizendste rondje rond de Rode Planeet voltooid. Mars Express kwam eind december 2003 bij Mars aan. Vanuit een polaire omloopbaan is de afgelopen jaren onderzoek gedaan aan het oppervlak en de dampkring. Zo heeft de HRSC-camera van de ruimtesonde gedetailleerde stereoscopische kleurenfoto's gemaakt waaruit onder andere is gebleken dat er vrij recent nog gletsjeractiviteit en vulkanisme voorkwam. De OMEGA-spectrometer heeft klei-afzettingen ontdekt die in een ver verleden onder invloed van water zijn ontstaan. Het radarinstrument MARSIS bracht ondergrondse ijsvoorraaden in kaart, en de PFS-spectrometer ontdekte variabele methaanconcentraties in de ijle Marsdampkring die heel misschien zouden kunnen wijzen op biologische activiteit. Mars Express is zeker nog tot 2009 actief, maar de kans is groot dat de Europese ruimtevaartorganisatie ESA het project nog enkele keren zal verlengen.
Meer informatie:
Mars Express - 5000 orbits and counting
Mars Express
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

21 november 2007
Aardse planeten, zoals onze eigen aarde en onze buurplaneet Mars, zijn na hun ontstaan gedurende tientallen miljoenen jaren gesmolten gebleven. Die conclusie trekken wetenschappers van NASA's Johnson Space Center, het Lunar and Planetary Institute en de Universiteit van Californië in Davis uit onderzoek aan de isotopensamenstelling van Marsmeteorieten. De aardse planeten ontstonden uit samenklontering en botsingen van kleinere hemellichamen. Daar kwam veel hitte bij vrij. Radioactieve elementen in het inwendige produceerden ook veel warmte. De pasgeboren planeten waren daardoor gesmolten, maar planeetonderzoekers gingen er altijd vanuit dat de hete, wereldwijde magma-oceaan in een paar miljoen jaar zou afkoelen en stollen. Uit het onderzoek aan de Marsmeteorieten, dat op 22 november gepubliceerd wordt in Nature, blijkt echter dat de stollingsgesteenten in deze Marsstenen niet dezelfde leeftijd hebben: sommige ontstonden 35 miljoen jaar na het ontstaan van het zonnestelsel, andere pas na ruim honderd miljoen jaar. Dat wijst erop dat Mars tientallen miljoenen jaren lang gesmolten is geweest (en datzelfde geldt dan waarschijnlijk ook voor andere planeten, zoals de aarde). Een mogelijke verklaring voor de trage afkoeling is de aanwezigheid van een isolerende dampkring, die na ruim honderd miljoen jaar verdween, mogelijk als gevolg van kosmische inslagen.
Meer informatie:
Study Sheds New Light on Early Formation of Earth and Mars
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

20 november 2007
Er zijn maar weinig planeten in het heelal die net zo'n relatief grote maan hebben als de aarde. Dat beweert een team van sterrenkundigen onder leiding van Nadya Gorlova van de Universiteit van Florida op basis van een onderzoek aan vierhonderd jonge sterren. De maan van de aarde is enkele tientallen miljoenen jaren na de vorming van de zon ontstaan bij een gigantische botsing tussen de pasgeboren aarde en een kleinere protoplaneet ter grootte van Mars. Bij zulke heftige botsingen ontstaan enorme hoeveelheden stof. Met de Spitzer Space Telescope is bij andere jonge sterren naar zulke puinwolken gezocht, maar die bleken zeer zeldzaam te zijn. Gorlova en haar collega's trekken daaruit de conclusie dat er in hooguit vijf tot tien procent van alle planetenstelsels zulke zware botsingen voorkomen waarbij grote planeetmanen ontstaan op dezelfde manier als waarop de maan van de aarde is ontstaan.
Meer informatie:
Astronomers Say Moons Like Ours Are Uncommon
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

16 november 2007
Met het MARSIS-instrument aan boord van de Europese ruimtesonde Mars Express is voor het eerst de ionosfeer van de rode planeet volledig in kaart gebracht. De ionosfeer is een laag in de ijle dampkring van de planeet op een hoogte van ca. 120 kilometer waarin atomen en moleculen geïoniseerd worden door hoogenergetische deeltjes in de zonnewind. Daardoor ontstaat in die laag grote aantallen positief geladen atoomkernen (ionen) en vrije, negatief geladen elektronen. Op aarde treedt die ionisatie vrijwel uitsluitend aan de dagzijde van de planeet op, maar op Mars blijkt de ionosfeer ook aan de nachtzijde aanwezig te zijn. Met het MARSIS-instrument, dat radarecho's uit de ionosfeer opvangt, is de laag van elektrisch geladen deeltjes nu voor het eerst volledig in kaart gebracht. Het blijkt dat de totale elektronendichtheid in de ionosfeer van Mars gerelateerd is aan het (zwakke) magnetische veld van de planeet. Dat veld vertoont lokale intensiteitsmaxima, en precies boven gebieden waar het magnetisch veld min of meer verticaal staat ten opzichte van het Marsoppervlak blijkt de ionosfeer de meeste vrij elektronen te bevatten.
Meer informatie:
Mars Express: First global map of martian ionosphere
Rosetta swing-by a success
Rosetta
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

13 november 2007
De Japanse maansonde Kaguya (voorheen Selene geheten) heeft indrukwekkende opnamen gemaakt van de aarde, vlak boven de maanhorizon. Zulke foto's zijn in het verleden ook gemaakt door de Apollo-astronauten, en door de Amerikaanse ruimtesonde Clementine. De Kaguya-foto's hebben echter een extreem hoge resolutie, omdat ze met een HDTV-camera zijn gemaakt. Van een echte opkomst of ondergang van de aarde is geen sprake: voor een waarnemer op de maan staat de aarde altijd min of meer op dezelfde plaats aan de hemel. Maar omdat Kaguya een baan rond de maan beschrijft, ziet de ruimtesonde de aarde elke omloop een keer opkomen en ondergaan achter de maanhorizon. De afgebeelde foto toont de aarde (met de zuidpool aan de bovenzijde en Australië linksboven) boven kraters in de omgeving van de zuidpool van de maan.
Meer informatie:
World's First Image Taking of the Moon by HDTV
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

12 november 2007
ESA's komeetverkenner Rosetta scheert op 13 november langs de aarde. Tijdens deze scheervlucht krijgt de satelliet extra snelheid mee voor zijn reis naar komeet Churyumov-Gerasimenko. De zonnepanelen voor Rosetta zijn gemaakt door Dutch Space in Leiden. De kortste afstand tot de aarde wordt bereikt op 13 november 2007 om 21:57 uur Nederlandse tijd. Rosetta heeft dan een snelheid van 45.000 kilometer per uur (ongeveer 12,5 kilometer per seconde) ten opzichte van onze planeet. Op dat moment bevindt hij zich op 5301 kilometer boven de Stille Oceaan, ten zuidwesten van Chili. Met de extra snelheid die tijdens deze manoeuvre wordt verkregen, kan Rosetta voor de tweede keer door de planetoïdengordel heen, waarnemingen doen bij Lutetia (de tweede doelplanetoïde) en doorvliegen naar zijn eindbestemming: de komeet Churyumov-Gerasimenko. De ontmoeting met deze komeet vindt plaats in 2014 op ongeveer 600 miljoen kilometer van de zon.
Meer informatie:
Origineel persbericht
Rosetta
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

7 november 2007
De Japanse maansonde Kaguya (alias SELENE) heeft de eerste 'high-definition' opnamen van de maan gemaakt. Kaguya draait sinds 18 oktober op een hoogte van ongeveer 100 kilometer om de maan. De HDTV-opnamen tonen delen van de maanzee Oceanus Procellarum en het noordelijke poolgebied van de maan.
Meer informatie:
World's First Image Taking of the Moon by HDTV
Filmpje

1 november 2007
Met behulp van Marsis, het radarsysteem van de Europese ruimtesonde Mars Express, zijn nieuwe gegevens verkregen over de bijzondere sedimenten in het gebied Medusae Fossae (Science, 2 november). Daarbij zijn onder meer de diepte en de elektrische eigenschappen van het bodemmateriaal gemeten. Medusae Fossae ligt niet ver van de evenaar van Mars, langs de scheidslijn tussen de noordelijke laaglanden en de vijf kilometer hoger gelegen zuidelijke hooglanden. De bodem in dit gebied moet uit vrij jonge sedimenten bestaan, omdat hier bijna geen inslagkraters worden aangetroffen. De vraag was in hoeverre deze sedimenten slechts een dun laagje vormde. Uit de radarmetingen blijkt nu dat dit niet het geval is: de Medusa Fossae-formatie is plaatselijk meer dan 2,5 kilometer dik. Wat de herkomst van deze sedimenten is, staat nog niet vast. Ze zouden uit vulkanische as kunnen bestaan, uit door de wind bijeengebracht materiaal of uit ijsafzettingen. De Marsis-gegevens wijzen erop dat het materiaal vrij poreus is, wat voor het windscenario zou spreken. Maar je kunt je eigenlijk nauwelijks voorstellen dat op die manier een kilometersdikke sedimentlaag kan zijn ontstaan. De elektrische eigenschappen van het sediment duiden er bovendien juist op dat de laag rijk is aan bevroren water, terwijl er verder helemaal geen aanwijzingen voor de aanwezigheid van ijs rond de Marsevenaar is. De metingen lijken dus meer vragen te hebben opgeroepen dan dat ze hebben beantwoord.
Meer informatie:
Mars Express Probes Red Planet's Unusual Deposits

24 oktober 2007
Na Japan heeft nu ook China zijn eerste maansonde gelanceerd. Vandaag om 12.05 Nederlandse tijd is het onbemande Chinese ruimtevaartuig Chang'e I gelanceerd met de Chinese draagraket Lange Mars 3A. Ruim een maand geleden, op 14 september, lanceerde Japan zijn eerste maansonde; die beschrijft inmiddels een baan rond het dichtstbijzijnde hemellichaam. Begin november moet Chang'e in een baan om de maan aankomen; eind november worden de eerste opnamen van het maanoppervlak verwacht. De Chinese sonde heeft ongeveer 185 miljoen dollar gekost, en is aanzienlijk kleiner dan de Japanse Kaguya. Zowel China als Japan hebben plannen voor toekomstige bemande ruimtevluchten naar de maan. China heeft al ervaring met bemande ruimtevaart; de derde bemande Chinese ruimtevlucht (in een baan om de aarde) staat gepland voor eind 2008.
Meer informatie:
Chang'e-1 - new mission to Moon lifts off
Nieuwsbericht op SpaceDaily.com
Nieuwsbericht op ChinaDaily.com
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

22 oktober 2007
De Europese Cluster-satellieten hebben verrassende nieuwe informatie opgeleverd over de manier waarop het magneetveld van de aarde beïnvloed wordt door de zonnewind. Cluster bestaat uit vier satellieten die in formatie langgerekte banen om de aarde beschrijven, en daarbij de driedimensionale structuur van het magneetveld vastleggen. Elektrisch geladen deeltjes van de zon (de zogeheten zonnewind) kunnen dat magneetveld binnendringen bij de magnetische polen. Boven de polen ontstaan daarbij convectiecellen van geïoniseerd plasma. Uit Cluster-meetgegevens die in de loop van zes jaar zijn verzameld blijkt nu dat die convectiecellen in grote mate beïnvloed worden door de oriëntatie van het interplanetaire magneetveld. Afhankelijk van die oriëntatie ontstaan er twee of vier convectiecellen. Het Cluster-onderzoek is van belang voor een beter begrip van de manier waarop communicatie- en navigatiesatellieten beïnvloed kunnen raken door de zonnewind.
Meer informatie:
Cluster monitors convection cells over the polar caps
Cluster
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

17 oktober 2007
Amerikaanse onderzoekers hebben de (voormalige) stroom van gesmolten gesteente (magma) onder drie grote Marsvulkanen in kaart gebracht, door hun kenmerken te vergelijken met die van vulkanen op Hawaï. Volgens de geofysici lijkt het erop dat zich op Mars precies het omgekeerde heeft afgespeeld als op aarde. De vulkanische eilanden van Hawaï zijn ontstaan doordat de aardkorst over een zogeheten 'hot spot' van hete magma heen schoof; op Mars moet het juist de magmapluim zijn die zich verplaatste, omdat er op deze planeet geen platentektoniek is. Aardig detail daarbij is dat er aanwijzingen zijn gevonden dat de drie Marsvulkanen, die zich in het zogeheten Tharsis-gebied bevinden, mogelijk nog niet geheel uitgedoofd zijn. Dat laatste zou blijken uit het gebrek aan grote inslagkraters in het gebied, dat erop duidt dat er in het niet al te grijze verleden lavastromen hebben plaatsgevonden, en uit het ontbrekenvan zogeheten sintelkegels (kegelvormige uitstulpingen in eerdere, gestolde lavastromen, die tegen het einde van de vulkanische activiteit ontstaan).
Meer informatie:
Hawaï Reveals Steamy Martian Underground

16 oktober 2007
De uitstoot en verspreiding van vervuilende stoffen en broeikasgassen in de atmosfeer is nu door iedereen te volgen met Google Earth. Het Nederlands ruimteonderzoeksinstituut SRON en het KNMI stellen de satellietbeelden van de ruimte-instrumenten SCIAMACHY en het Ozone Monitoring Instrument OMI beschikbaar via internet. Projectie van koolmonoxide-waarnemingen van SCIAMACHY op de Google Earth aardbol laat zien dat vooral boven Centraal Afrika de concentraties hoog zijn. De aandacht voor de klimaatproblematiek bij pers, publiek en politiek is vandaag de dag groter dan ooit. Google Earth stelt belangstellenden en ook wetenschappers in staat om snel en eenvoudig een eerste indruk te krijgen van wat er in de atmosfeer aan de hand is. Satellieten kunnen in enkele dagen een beeld krijgen van de samenstelling van de atmosfeer van de hele aarde. Daardoor spelen ze een cruciale rol in het onderzoek naar atmosfeer en klimaat. Met Google Earth zijn deze beelden te projecteren op de aardbol en kunnen de beelden als filmpjes worden getoond.
Meer informatie:
Origineel persbericht
SCIAMACHY-gegevens voor gebruik in Google Earth
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

15 oktober 2007
De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA verlengt de missie van de Marswagentjes Spirit en Opportunity voor de vijfde keer. Het is de bedoeling dat het tweetal indien mogelijk tot en met 2009 doorgaat met het onderzoek van de rode planeet. De beide Marswagentjes zijn in januari 2004 op hun bestemming aangekomen en hun oorspronkelijke missie duurde slechts drie maanden. Opportunity is momenteel bezig met de afdaling in de krater Victoria en Spirit bevindt zich op een vulkanisch plateau in een heuvelrijk gebied. De wagentjes tonen duidelijke tekenen van slijtage, maar werken nog steeds goed.
Meer informatie:
NASA Extends Operations For Its Long-Lived Mars Rovers

11 oktober 2007
De ontdekking van een tot nu toe onbekende absorptie door een isotoop van koolstofdioxyde (CO2) in de atmosfeer van Venus en Mars, werd deze week aangekondigd op de vergadering van de Afdeling Planetaire Wetenschappen van de Amerikaanse Vereniging van Sterrenkunde in Orlando, Florida. Deze onlangs waargenomen absorptie zou een belangrijke rol kunnen spelen in het broeikaseffect op Venus. Bovendien zou zij het zoeken naar zogeheten "biotracers" op Mars kunnen belemmeren, aangezien zij zich bevindt in een spectraal gebied (rond 3,3 micrometer, in het mid-infrarood) waar ook absorpties van organische moleculen kunnen worden waargenomen. Het is een Europese ploeg uit Frankrijk, België en Rusland, onder leiding van Jean-Loup Bertaux en Ann Carine Vandaele, die de ontdekking in de atmosfeer van Venus deed, dankzij het instrument SOIR dat aan boord van de Europese ruimtesonde Venus Express sinds 11 april 2006 rondom Venus draait.
Meer informatie:
Origineel persbericht
Persbericht ESA
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

10 oktober 2007
De Amerikaanse planeetverkenner Mars Reconnaissance Orbiter (MRO) heeft vele tientallen gedetailleerde kleurenfoto's gemaakt van potentiële toekomstige landingsplaatsen op Mars. MRO draait sinds najaar 2006 in een cirkelbaan rond de planeet, en heeft tot nu toe al meer dan 26 terabyte aan foto's en meetgegevens geproduceerd. Op de nieuwe foto's, gemaakt door de HIRISE-camera, zijn details van ongeveer twee meter groot zichtbaar. Ze tonen Mars in 'valse kleuren', zodat planeetonderzoekers een beter beeld krijgen van de verdeling van verschillende mineralen. Er zijn onder andere dertig locaties gefotografeerd die als landingsplaats dienst zouden kunnen doen voor de Mars Science Laboratory-missie, die in 2009 wordt gelanceerd en acht maanden later een geavanceerde, onbemande Marsauto op de rode planeet moet afleveren. Met name het gebied Nili Fossae lijkt interessant vanwege de aanwezigheid van kleimineralen die mogelijk een rol gespeeld kunnen hebben bij de vorming van leven op Mars.
Meer informatie:
NASA Orbiter Provides Color Views of Mars Landing Site Candidates
Website van de HIRISE-camera
Filmpje, gemaakt op basis van HIRISE-foto's
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

9 oktober 2007
De Japanse maansonde Kaguya, die op 14 september werd gelanceerd en inmiddels aangekomen is in een baan om de maan, heeft in de vroege ochtend van 9 oktober de eerste van twee subsatellieten 'gelanceerd'. Het gaat om Rstar, een klein satellietje dat onder andere dienst gaat doen als communicatiesatelliet tussen Kaguya en de aarde. Zo'n 'relay-satelliet' is nodig wanneer de ruimtesonde zich gezien vanaf de aarde achter de maan bevindt. Daarnaast doet Rstar ook metingen aan het magnetisch veld van de maan, en wordt hij - samen met een tweede subsatelliet - ingezet voor precisiemetingen aan het zwaartekrachtsveld van de maan. De Japanse ruimtevaartorganisatie JAXA heeft ook de eerste maanfoto's vrijgegeven die gemaakt zijn door een van de monitorcamera's aan boord van Kaguya.
Meer informatie:
Result of the Separation of the Relay Satellite (Rstar)
Kaguya
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

26 september 2007
Het Amerikaanse Marswagentje Opportunity heeft zijn eerste tussenstop bereikt op de binnenwand van de 800 meter grote Marskrater Victoria. Opportunity begon op 13 september aan de afdaling langs de steile kraterrand. Gemiddeld legde het robotwagentje twee tot zeven meter per dag af. Het is nu aangekomen bij een lichtgekleurde rotsformatie die zich enkele meters onder de rand van Victoria bevindt. De komende dagen zullen de meetinstrumenten aan het uiteinde van de robotarm van Opportunity gebruikt worden om het gesteente te onderzoeken. Vóór die tijd moeten enkele veiligheidstests worden uitgevoerd, omdat het zeswieliege Marswagentje momenteel op een helling van vijfentwintig graden staat.
Meer informatie:
Opportunity Reaches First Target Inside Crater
Spirit en Opportunity
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

21 september 2007
Hoog op de flanken van de Marsvulkaan Arsia Mons zijn mogelijke grot-openingen gevonden. Dat maken Amerikaanse planeetonderzoekers bekend in een artikel in Geophysical Research Letters. De zeven openingen (door het team ook wel 'de zeven zusters' genoemd) hebben afmetingen van 100 tot 250 meter, en zijn buitengewoon donker. Dat het mogelijk om openingen naar een ondergrondse ruimte gaat, blijkt uit temperatuurmetingen van de Amerikaanse ruimtesonde Mars Odyssey. De 'zeven zusters' zijn overdag koeler dan hun omgeving, maar 's nachts juist warmer - precies wat je verwacht van gaten in de Marsbodem die in verbinding staan met ondergrondse grotten. Omdat ze zich op zo'n grote hoogte bevinden (Arsia Mons torent ruim twintig kilometer boven het omringende landschap uit) is het vrijwel onmogelijk dat er in de grotten leven voorkomt, maar soortgelijke structuren op minder extreme hoogte zouden mogelijk micro-organismen kunnen bevatten, die onder de grond beschermd zijn tegen de schadelijke ultraviolette straling van de zon.
Meer informatie:
NASA Orbiter Finds Possible Cave Skylights on Mars
Mars Odyssey
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

20 september 2007
Vorig jaar veroorzaakte de ontdekking van recente veranderingen in geulen aan de randen van kraters op Mars voor enige ophef: was hier vloeibaar water omlaag gestroomd? Recente waarnemingen met de Mars Reconnaissance Orbiter duiden erop dat dit niet het geval is. De waargenomen afzettingen zijn waarschijnlijk het resultaat van verschuivingen van los, droog materiaal (Science, 21 september). Dat volgt uit onderzoek met de infrarood-spectrometer van de MRO, waaruit blijkt dat de verse, heldere afzettingen in elk geval niet uit rijp, ijs of zoutachtige mineralen bestaan. Weliswaar zijn er ook geulen op Mars die mogelijk wél door stromend water zijn veroorzaakt, maar die zijn misschien wel miljoenen jaren oud en ontstaan toen de rode planeet een warmer klimaat had dan nu. Ook andere MRO-beelden bevestigen de indruk dat Mars in het verleden meerdere 'natte episoden' moet hebben gekend.
Meer informatie:
NASA Orbiter Provides Insights About Mars Water and Climate

18 september 2007
De website Google Moon is voorzien van nieuwe beeldmateriaal van de NASA. Tot de uitbreidingen behoort onder meer veel materiaal van de Apollo-missies, waaronder tientallen panorama's, geluids- en videofragmenten en verslagen van de verrichtingen van de astronauten op de maan. Ook zijn gedetailleerdere kaarten van delen van het maanoppervlak toegevoegd. Volgens de NASA kunnen de uitbreidingen zelfs worden gebruikt voor het plannen van toekomstige maanmissies. Behalve Google Moon is ook Google Earth uitgebreid: er is nu nieuw beeldmateriaal beschikbaar dat door astronauten en diverse aardobservatiesatellieten is verzameld.
Meer informatie:
NASA Maps the Moon With Google
Google Moon
Google Earth

14 september 2007
De afgelopen nacht is de Japanse maansonde KAGUYA, ook wel bekend als de SELenological & ENgineering Explorer, gelanceerd. Het betreft de meest geavanceerde (onbemande) maanmissie sinds het Apollo-tijdperk. KAGUYA bestaat in feite uit drie onderdelen: een orbiter, die in een polaire baan om de maan wordt gebracht, en twee kleine hulpsondes (de ene voor communicatiedoeleinden, de andere als radiobaken. De orbiter moet heel nauwkeurig de mineralogische samenstelling van het maanoppervlak in kaart brengen en zowel het gravitatieveld als het (schamele) magnetische veld van de maan onderzoeken. De gegevens zullen worden gebruikt ter voorbereiding van eventuele exploitatiemissies naar de maan. Het zijn overigens niet alleen de VS, Rusland, Europa en Japan die steeds meer interesse hebben in maanonderzoek, ook China en India zullen binnenkort maansondes lanceren. En zelfs internetbedrijf Google houdt zich ermee bezig, door een beloning van 30 miljoen dollar uit te loven voor degene die er binnen vijf jaar in slaagt een robotwagentje op de maan te zetten.
Meer informatie:
Japan Aerospace Exploration Agency (JAXA)
Google Sponsors Lunar X PRIZE to Create a Space Race for a New Generation

12 september 2007
De schommelingen in de stand van de planeet Mars zijn veel sterker dan die van de aarde. Dankzij de stabiliserende werking van de maan, maakt de rotatie-as van de aarde altijd een hoek van ongeveer 23 met het vlak van haar omloopbaan. Maar de stand van de rotatie-as van Mars schommelt met een periode van ongeveer 120.000 jaar tussen de 15 en 35 graden. En dat veroorzaakt grote veranderingen in de hoeveelheid zonnewarmte die de verschillende delen van de rode planeet opvangen, waardoor grote verschuivingen optreden in de (water)ijslaag waarmee Mars bedekt is. Volgens sterrenkundige Norbert Schörghofer van de universiteit van Hawaï is er vier tot vijf miljoen jaar geleden veel sneeuwval op de planeet geweest, tot op grote afstand van de poolkappen. Met computersimulaties heeft hij onderzocht wat er vervolgens met dat ijs gebeurd moet zijn (Nature, 13 september). Toen de sneeuwval op Mars afnam, verdampte het ijs op lage en middelbare breedte, onder achterlating van het daarin op gesloten stof, waardoor dieper gelegen ijslagen aan het zicht onttrokken werden. Uit de simulaties blijkt echter dat het niet daarbij is gebleven: op middelbare breedten is er door opname van waterdamp door de poreuze bodem nieuw ijs ontstaan. Dat betekent dat er op de landingsplaats van de Marslander Phoenix straks waarschijnlijk twee soorten bevroren water te vinden zijn: de restanten van de oude sneeuwlaag en 'vers' poriënijs.
Meer informatie:
New Theory Explains Ice on Mars

7 september 2007
NASA's robotwagentje Opportunity gaat mogelijk begin volgende week al aan zijn afdaling in de Marskrater Victoria beginnen. De twee Marswagentjes hebben de afgelopen maanden te kampen gehad met zware stofstormen, maar die zijn inmiddels gaan liggen, en zowel Spirit als Opportunity zijn al weer enkele weken in bedrijf. Spirit is op 5 september bovenop Home Plate aangekomen, een hooggelegen plateau van gelaagde gesteente-afzettingen. Opportunity, aan de andere kant van Mars, staat op het punt om de 800 meter grote inslagkrater Victoria binnen te rijden. Voorlopig richt het robotwagentje zich op een lichtgekleurde gesteentelaag op ongeveer twaalf meter beneden de kraterrand. Na een eerste kleine afdaling, mogelijk al op 11 september, wordt Opportunity overigens weer omhoog gestuurd, om te bekijken hoe moeilijk het is om ook weer tegen de steile kraterwand op te rijden. Vluchtleiders houden er echter rekening mee dat het karretje uiteindelijk voorgoed in de krater zal moeten achterblijven. Spirit en Opportunity landden in januari 2004 op Mars, met een geplande operationele levensduur van drie maanden.
Meer informatie:
Mars Rovers Survive Dust Storms, Ready for Next Objectives
Spirit en Opportunity
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

29 augustus 2007
De beide Marsrovers Spirit en Opportunity zullen worden ingezet voor een langlopend onderzoek van de Marsatmosfeer. Daarbij zal gebruik worden gemaakt van de alfadeeltjesdetector APXS, waarmee de beide karretjes zijn uitgerust om de samenstelling van gesteenten te meten. Het onderzoek is ingegeven door het feit dat de APXS-detectors ook wisselende hoeveelheden argon in de Marsatmosfeer hebben gemeten. Dat komt doordat er veel kooldioxide uit de atmosfeer 'wegvriest' als het op een van de polen winter is. De relatieve hoeveelheid argon, die normaal slechts een procent of twee bedraagt, kan dan met een factor zes toenemen. Door de hoeveelheid argon in de atmosfeer nauwkeurig te volgen, hopen de onderzoekers meer inzicht te krijgen in de luchtcirculatie op Mars.
Meer informatie:
Rovers begin new observations on changing Martian atmosphere

24 augustus 2007
Na zes weken schuilen voor de stofstorm die de opbrengst van hun zonnepanelen sterk verminderde, zijn de Marsrovers Spirit en Opportunity weer in bedrijf. Op 21 augustus is Opportunity alweer ruim dertien meter dichter bij de rand van de krater Victoria gekomen, Spirit is maar liefst 42 centimeter achteruit gereden om foto's te maken van een eerder onderzochte steen. De belangrijkste zorg op dit moment is het omlaag dwarrelende stof, dat zich onder meer op de lens van de microscoopcamera van Spirit heeft afgezet. Het zal waarschijnlijk nog maanden duren voordat de Marsatmosfeer weer zo transparant is als voorheen. De komende dagen zal worden ingeschat wanneer Opportunity met de geplande afdaling in de krater kan beginnen.
Meer informatie:
Mars Exploration Rover Status Report: Rovers Resume Driving

24 augustus 2007
Europese sterrenkunde-amateurs leveren een nuttige bijdrage aan het onderzoek van de ruimtesonde Venus Express. Venus Express draait in een langgerekte baan rond de planeet, en doet onderzoek aan de dampkring van Venus. De ruimtesonde heeft zijn laagste punt - en dus zijn hoogste snelheid - boven de noordpool van de planeet, waardoor die bij elke omloop maar gedurende korte tijd kan worden waargenomen. Om de Venus Express-waarnemingen te ondersteunen heeft de Europese ruimtevaartorganisatie ESA sterrenkunde-amateurs gevraagd om waarnemingen van de planeet ter beschikking te stellen. Met name ultravioletopnamen van de planeet, waarop de wolkenpatronen in de dampkring goed zichtbaar zijn, blijken erg waardevol te zijn. Dankzij elektronische detectoren en moderne beeldbewerkingstechnieken zijn amateurs tegenwoordig in staat om planeetfoto's te maken die veel beter zijn dan wat dertig jaar geleden mogelijk was met de grootste professionele telescopen op aarde. Voorlopige resultaten van het Venus Amateur Observing Project (VAOP) zijn gepresenteerd op het European Planetary Science Congress. Uiteindelijk hopen planeetonderzoekers onder andere de ware aard te achterhalen van de mysterieuze substantie in de Venusdampkring die verantwoordelijk is voor de absorptie van blauw licht.
Meer informatie:
Venus Amateur Observing Project
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

23 augustus 2007
De planeet Mars is zijn oorspronkelijk dichte dampkring mogelijk kwijtgeraakt als gevolg van de activiteit van de zon. Dat blijkt uit nieuwe metingen die gepresenteerd zijn op het European Planetary Science Congress in Potsdam, Duitsland. Mars heeft vroeger zo goed als zeker een veel dikkere dampkring gehad, en planeetonderzoekers weten niet zeker waardoor die dampkring grotendeels is verdwenen. Metingen van de Europese ruimtesonde Mars Express in december 2006 lieten echter zien dat er kort na een hevige zonnevlam een grotere hoeveelheid zuurstofionen uit de Marsdampkring de ruimte in stroomde. Mars heeft geen beschermend magnetisch veld, waardoor energierijke deeltjes van de zon ongehinderd tot in de dampkring kunnen doordringen. In het verleden kan hevige activiteit op de zon dus geleid hebben tot het verdwijnen van een belangrijk deel van de Marsdampkring. De effecten van de zonnevlam zijn overigens ook gemeten door Venus Express (in een baan rond de planeet Venus), door SOHO (een zonnesatelliet in zijn eigen baan om de zon) en door de GOES-satelliet in een baan om de aarde. Vanaf de aarde gezien vond de zonnevlam aan de achterzijde van de zon plaats; mede door de rotatie van de zon en de bijbehorende zonnewind bleek de invloed van de zonnevlam ook in geheel andere richtingen meetbaar.
Meer informatie:
Flares from the far side of the Sun may affect space weather of inner planets
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

22 augustus 2007
Waarnemingen van de Europese maansonde SMART-1, gecombineerd met meetgegevens van de Amerikaanse ruimtesonde Clementine, bieden een verrassend kijkje in het geologische verleden van de maan. SMART-1 werd in september 2003 gelanceerd, en draaide tot een jaar geleden in een baan om de maan. De AMIE-camera van de ruimtesonde maakte daarbij zeer gedetailleerde foto's van het maanoppervlak, ook bij zeer lage zonnestand, waarop zogeheten 'rillen' te zien zijn in de 'maanzeeën' - langgerekte, maar zeer lage heuvelruggen die ontstaan zijn door tektonische krachten. De maanzeeën zijn in werkelijkheid bazaltische vlakten, ontstaan toen magma uit de mantel van de maan uitstroomde in gigantische inslagbekkens die enkele miljarden jaren geleden zijn gevormd. SMART-1 bracht onder andere rillen en breuklijnen in kaart in Mare Humorum en Oceanus Procellarum - twee grote 'maanzeeën' op de voorzijde van de maan. In combinatie met metingen aan de samenstelling van de maanbodem, in de jaren negentig verricht door de Amerikaanse maansonde Clementine, bieden de foto's van SMART-1 ook zicht op de vulkanische geschiedenis van de verschillende maanzeeen. De resultaten zijn deze week gepresenteerd op het European Planetary Science Congress in Potsdam, Duitsland. Concentrische structuren in Mare Humorum wijzen bijvoorbeeld op de aanwezigheid van een grote massaconcentratie (mascon) onder het bekken. In Oceanus Procellarum lijken de oppervlaktestructuren daarentegen voornamelijk te zijn ontstaan door krachten als gevolg van vulkanische activiteit.
Meer informatie:
SMART-1 diagnoses wrinkles and excess weight on the Moon
SMART-1
European Planetary Science Congress 2007
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

20 augustus 2007
Als de Europese ExoMars-rover in 2014 op Mars aankomt, zal hij drie keer zo productief zijn als de Amerikaanse Marswagentjes Spirit en Opportunity. Dat beweren onderzoekers van de Universiteit van Wales in Aberystwyth, die simulaties uitvoeren met speciale terreinherkenningssoftware. ExoMars moet in 2013 gelanceerd worden. De robotwagen gaat op Mars onder andere boringen uitvoeren en gesteentemonsters analyseren. Tot nu toe gaat daarbij altijd veel tijd verloren met het zorgvuldig plannen van alle handelingen van de robot. De nieuwe software geeft de ExoMars-rover echter een hoge mate van autonomie. De omgeving wordt in drie dimensies in kaart gebracht en geanalyseerd, en in korte tijd is dan bekend welke bewegingen er nodig zijn voor het verrichten van precisiemetingen en boringen. De simulaties zijn uitgevoerd in een soort grote Mars-zandbak van vijftig bij vijftig meter; de resultaten zijn vandaag bekendgemaakt op het European Planetary Science Congress in Potsdam, Duitsland. Volgens de onderzoekers kan ExoMars straks in Marsdag evenveel wetenschap bedrijven als Spirit en Opportunity in drie Marsdagen.
Meer informatie:
ExoMars exhibits self-control in sampling Mars terrain
ExoMars
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

4 augustus 2007
Vanochtend op 11.26 uur Nederlandse Tijd is de Amerikaanse ruimtesonde Phoenix op weg gegaan naar Mars. Phoenix moet volgend voorjaar op zijn bestemming aankomen, en zal daar worden opgenomen in de internationale 'vloot' van onbemande ruimtescheepjes die al op en rond de rode planeet zwermen. Eenmaal geland zal hij met zijn robotarm in de bevroren Marsbodem graven en vooral moeten onderzoeken welke rol (vloeibaar) water heeft gespeeld bij de vorming van de daarin aanwezige mineralen. De afdaling naar het Marsoppervlak zal onder meer worden gevolgd door de Europese ruimtesonde Mars Express. De baan van Mars Express zal daartoe in april 2008 zodanig worden bijgesteld, dat hij Phoenix tijdens de meest kritieke fase van zijn afdaling voortdurend kan blijven volgen. Wrang detail is dat daarbij gebruik zal worden gemaakt van het communicatiesysteem dat bedoeld was om contact te houden met de verloren gegane Europese Marslander Beagle 2.
Meer informatie:
Phoenix Mars Mission (NASA)
ESA's Mars Express will keep an eye on NASA's Phoenix
Phoenix Mars Mission (UA)

1 augustus 2007
De aanvankelijk voor 3 augustus geplande lancering van de Marslander Phoenix, zal nu op z'n vroegst komende zaterdag plaatsvinden. Het uitstel met 24 uur was nodig in verband met de slechts weersomstandigheden in Florida. De ruimtesonde moet volgend voorjaar aankomen bij Mars, en zal daar worden opgenomen in de internationale 'vloot' van onbemande ruimtescheepjes die al op en rond de rode planeet zwermen. Phoenix zal met zijn robotarm de bevroren Marsbodem onderzoeken en vooral moeten ontdekken welke rol (vloeibaar) water heeft gespeeld bij de vorming van de daarin aanwezige mineralen. Zijn afdaling naar het Marsoppervlak zal onder meer worden gevolgd door de Europese ruimtesonde Mars Express. De baan van Mars Express zal daartoe in april 2008 zodanig worden bijgesteld, dat hij Phoenix tijdens de meest kritieke fase van zijn afdaling voortdurend kan blijven volgen. Wrang detail is dat daarbij gebruik zal worden gemaakt van het communicatiesysteem dat bedoeld was om contact te houden met de verloren gegane Europese Marslander Beagle 2.
Meer informatie:
ESA 's Mars Express will keep an eye on NASA's Phoenix
Phoenix Mars Mission (NASA)
Phoenix Mars Mission (UA)

1 augustus 2007
Arizona State University en het Amerikaanse ruimteagentschap NASA zijn begonnen met het digitaliseren van de ongeveer 36.000 foto's die ruim dertig jaar geleden tijdens de bemande maanvluchten zijn gemaakt. Het is de bedoeling dat het complete fotoarchief van Apollo beschikbaar komt voor zowel onderzoekers als het grote publiek. Daartoe worden nauwkeurige scans van de oorspronkelijke films gemaakt, waarop zelfs de fotografische korrels te zien zijn. Hoewel vele foto's al in enigerlei vorm beschikbaar waren, is het nu pas voor het eerst dat het complete archief toegankelijk wordt. Bovendien gaat het om scans van de originele opnamen en niet om kopieën (van kopieën), zoals die meestal werden vertoond. De originelen zijn steeds in de diepvries van het Johnson Space Center bewaard en maar zelden rechtstreeks bekeken. Wie een complete scan van een foto wil bekijken, moet trouwens wel over de nodige computercapaciteit beschikken, want zo'n bestand is maar liefst 1,3 gigabyte groot. De beelden laten zich uiteraard ook in lagere resolutie bekijken. Het project zal drie jaar gaan duren.
Meer informatie:
Digital archive casts new light on Apollo-era moon photos
Apollo Image Archive

20 juli 2007
De beide Marsrovers worden geteisterd door barre weersomstandigheden. Al bijna een maand woeden er flinke stofstormen op de rode planeet, die met name Opportunity hinderen. Er zit ter plaatse nu zo veel stof in de lucht, dat het zonlicht grotendeels wordt tegengehouden en het ziet er niet naar uit dat daar snel verbetering in komt. Het probleem is dat de Marskarretjes zelfs in hun allerzuinigste 'spaarstand' zonne-energie nodig hebben om hun vitale verwarmingselementen in bedrijf te houden. Normaal gesproken levert Opportunity's zonnepaneel 0,7 kilowattuur elektriciteit per dag, maar afgelopen woensdag was dat meer dan tachtig procent minder. Er wordt nu alles aan gedaan om zo min mogelijk stroom te verbruiken: Opportunity staat stil, doet vrijwel geen onderzoek en zelfs de communicatie met de aarde is op een laag pitje gezet; Spirit, die op een plek staat waar de stofstorm minder hevig is, doet het rustiger aan. De afloop is echter ongewis.
Meer informatie:
NASA Mars Rovers Braving Severe Dust Storms

13 juli 2007
Op 5 juni hebben twee ruimtesondes met verschillende apparatuur dezelfde wolk onderzocht in de dampkring van Venus. De eerste ruimtesonde is de Europese Venus Express, die al ruim een jaar in een baan om de buurplaneet van de aarde draait. De tweede is de Amerikaanse ruimtesonde Messenger, die op weg is naar Mercurius, en op 5 juni op korte afstand langs Venus scheerde. Hoewel Venus Express zich op het moment van de passage boven een ander deel van Venus bevond, lukte het toch om dezelfde wolkenstructuur vast te leggen, door goed rekening te houden met de verplaatsing van de wolk in de dampkring. De waarnemingen van de twee ruimtesondes moeten nog uitgebreid geanalyseerd worden, maar de verwachting is dat een grotere verscheidenheid aan metingen, op verschillende golflengtegebieden, ook meer informatie zal opleveren over structuur, samenstelling en dynamica van de Venusdampkring. Messenger bevond zich tijdens de passage op 338 kilometer hoogte boven de wolkentoppen van Venus.
Meer informatie:
Venusian rendezvous results: chapter one
Venus Express
Messenger
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

13 juli 2007
IJsafzettingen op de poolkappen van de planeet Mars worden geregeerd door trage verandveringen in de baan van de planeet. Dat beweren Franse onderzoekers op basis van metingen van de Europese ruimtesonde Mars Express en klimaatmodellen van de rode planeet. Mars Express ontdekte afzettingen van bevroren water op de zuidpool van Mars (in sommige gevallen bedekt door een relatief dunne laag bevroren kooldioxide), waarvan de vorming tot nu toe niet goed begrepen was. Klimaatmodellen doen nu vermoeden dat het waterijs met een cyclus van 51.000 jaar van de noordpool naar de zuidpool verhuist, en weer terug. Mars beweegt in een nogal excentrische baan om de zon, en momenteel bereikt de planeet de kleinste afstand tot de zon op het moment dat het zomer is op het zuidelijk halfrond, en de grootste afstand terwijl het daar winter is. De seizoensvariaties op het zuidelijk halfrond zijn daardoor sterker dan op het noordelijk halfrond. Ruim twintigduizend jaar geleden was dat net andersom. Die trage verandering brengt een proces op gang waarbij ijs van de ene poolkap verdampt en neerslaat op de andere poolkap. De nieuwe resultaten zijn gepresenteerd op een grote Marsconferentie die afgelopen week in Pasadena, Californië, is gehouden.
Meer informatie:
The origin of perennial water-ice at the South Pole of Mars
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

9 juli 2007
De Van Allen-gordels - brede gordels met elektrisch geladen deeltjes rondom de aarde - werden vijftig jaar geleden ontdekt, maar herbergen nog vele geheimen. Zo is altijd onduidelijk geweest waarom de dichtheid van energierijke elektronen in de gordels soms plotseling duizend keer zo hoog kan zijn als gemiddeld. Die 'killer-elektronen' veroorzaken onder andere storingen in de elektronica van satellieten. Theoretici van het Los Alamos National Laboratory in New Mexico hebben nu aanwijzingen gevonden dat de elektronen versneld worden door wisselwerking met elektromagnetische golven. Ze komen tot die conclusie op basis van satellietmetingen, onder andere van NASA's Polar-kunstmaan. Andere bestaande modellen voor de herkomst van de 'killer-elektronen' zijn niet honderd procent in overeenstemming met de satellietwaarnemingen, aldus de onderzoekers in het juli-nummer van Nature Physics. Het precieze mechanisme van de wisselwerking tussen elektromagnetische golven en elektronen is overigens nog niet opgehelderd.
Meer informatie:
Los Alamos paper in Nature Physics solves mystery of speeding particles
Vakpublicatie over het mechanisme.
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

28 juni 2007
Het Marskarretje Opportunity begint aan een nieuwe reis. Deze voert ditmaal omlaag, langs de stenige hellingen van de grote inslagkrater Victoria. De onderneming is niet zonder risico, maar daar staat naar verwachting een grote wetenschappelijke opbrengst tegenover. Opportunity heeft al het gelaagde gesteente rondom de Victoria-krater onderzocht, maar het voordeel van een verkenning van de krater zelf, is dat diepere, en dus oudere lagen bestudeerd kunnen worden. Of de Marsrover er na afloop nog in zal slagen om uit de 730 meter brede en 70 meter diepe krater te komen, is onzeker. Dat gaat alleen lukken als alle zes de aandrijfwielen blijven functioneren. Van de andere Marsrover, Spirit, is ruim een jaar geleden een wiel stukgegaan, waardoor hij minder goed kan klimmen.
Meer informatie:
NASA Mars Rover Ready for Descent Into Crater

28 juni 2007
Uit vergelijkend onderzoek van gesteentemonsters van de aarde en meteorieten afkomstig van de planetoïde Vesta en de planeet Mars kan indirect worden afgeleid dat het inwendige van de aarde een heel andere ontstaansgeschiedenis heeft dan die van de beide andere hemellichamen, die net als de aarde een metaalkern hebben (Nature, 28 juni). Vastgesteld is namelijk dat gesteenten van de aarde meer zware siliciumisotopen bevatten dan de onderzochte meteorieten. De meest waarschijnlijke verklaring is dat er op aarde een schifting in het silicium heeft plaatsgevonden, doordat een deel ervan is opgelost in de metaalkern van onze planeet. En dat zou in overeenstemming zijn met een theorie uit 1952, die stelt dat de kern van de aarde te licht is om geheel uit ijzer te bestaan, en een zeker percentage lichtere elementen moet bevatten. Volgens de onderzoekers is zo'n vermenging van silicium en ijzer echter alleen mogelijk als de vorming van de aardkern onder veel hogere druk en temperatuur heeft plaatsgevonden dan die van bijvoorbeeld Mars. Het is denkbaar dat de relatief grote massa van de aarde hier debet aan is. Overigens is ook vastgesteld dat de siliciumisotopen op de aarde en de maan in dezelfde verhoudingen voorkomen, wat erop duidt dat de materie van deze beide hemellichamen in een vroeg stadium van hun ontwikkeling vermengd is.
Meer informatie:
Silicon surprise found at Earth's core

14 juni 2007
NASA's Marslander Phoenix, die op 3 augustus wordt gelanceerd en volgend voorjaar moet afdalen naar het noordpoolgebied van de rode planeet, krijgt mogelijk te kampen met wind en opdwarrelend stof, waardoor het nemen en analyseren van bevroren bodemmonsters uit de ondergrond van de planeet bemoeilijkt kan worden. Dat blijkt uit experimenten door onderzoekers van de Universiteit van Michigan. Phoenix gebruikt twaalf remraketten tijdens de landing. Die zullen grote stofwolken doen opdwarrelen, en mogelijk chemische verontreiniging van de bodem tot gevolg hebben. Bovendien kunnen hoge windsnelheden op Mars roet in het eten gooien: wanneer opgegraven materiaal ca. tien centimeter boven de opening van het meetinstrument wordt losgelaten, zoals oorspronkelijk gepland, kan het wegwaaien, aldus de laboratoriumexperimenten. Op basis van de bevindingen zal NASA vermoedelijk nog aanpassingen aanbrengen in de programmering van de robotarm van Phoenix. Het Phoenix-project kost ca. 414 miljoen dollar. Het is voor het eerst dat ijsmonsters uit de Marsbodem worden opgegraven voor onderzoek aan boord van een ruimtesonde.
Meer informatie:
U-M scientists simulate the effects of blowing Mars dust on NASA's Phoenix lander, due for August launch
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

13 juni 2007
De planeet Mars heeft in het verleden misschien toch uitgestrekte oceanen gehad. Die conclusie trekken Amerikaanse en Canadese planeetonderzoekers deze week in Nature. Het noordelijk halfrond van Mars ligt een paar kilometer lager dan het zuidelijk halfrond, en op oude Viking-foto's zijn in 1989 rond dit kolossale 'bekken' duizenden kilometers lange structuren ontdekt die doen denken aan fossiele kustlijnen. Later bleek uit nauwkeurige hoogtebepalingen echter dat die kustlijnen niet precies horizontaal ('waterpas') lopen, en werd de oceaan-interpretatie in twijfel getrokken. Taylor Perron en zijn collega's denken nu echter dat Mars een paar miljard jaar geleden een andere stand had ten opzichte van zijn rotatieas. Anders gezegd: de noord- en de zuidpool zouden in de afgelopen periode over duizenden kilometers zijn verschoven ten opzichte van het Marsoppervlak. De oceaan lag aanvankelijk veel dichter bij de evenaar, en wanneer je de afplatting van de planeet (als gevolg van de rotatie) in rekening brengt, hebben de kustlijnen in dat verre verleden wél horizontaal gelegen. Daarmee is het belangrijkste bezwaar tegen de oceaan-interpretatie weggenomen.
Meer informatie:
Strong evidence that Mars once had an ocean
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 juni 2007
Met verschillende technieken uit ruimtevaart en sterrenkunde is een nauwkeuriger bepaling mogelijk van de minieme relatieve beweging van het massamiddelpunt van de aarde. Het nieuwe referentiesysteem is ontwikkeld door wetenschappers van NASA's Jet Propulsion Laboratory. De gebruikte metingen worden verricht door de Lageos-satellieten in een baan om de aarde; een Frans netwerk van satellietontvangers, en wereldwijde netwerken van radiotelescopen. Op basis daarvan is het nu mogelijk om de beweging van het massamiddelpunt van de aarde vast te stellen met een nauwkeurigheid van ca. één millimeter per jaar. Het resultaat is van belang voor precieze bepalingen van onder andere zeespiegelstijgingen. Het massamiddelpunt van de aarde verplaatst zich voortdurend onder invloed van bijvoorbeeld tektonische bewegingen. Bovendien werken aardonderzoekers met twee verschillende massamiddelpunten: dat van de 'vaste' aarde, en dat van het gehele aarde-systeem, inclusief oceanen en atmosfeer.
Meer informatie:
NASA Scientist Finds a New Way to the Center of the Earth
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

4 juni 2007
Iedereen met internettoegang kan nu 1200 van de meest gedetailleerde beelden bekijken die ooit van de planeet Mars zijn gemaakt. Het gaat om opnamen van de HiRISE-camera aan boord van de Mars Reconnaissance Orbiter, die het Marsoppervlak in zes kilometer brede stroken fotografeert. De komende anderhalf jaar zal het instrument duizenden opnamen maken, waarop details tot op meterniveau te zien zullen zijn. De vaak reusachtige bestanden kunnen in uiteenlopende beeldformaten worden bekeken, onder meer met een speciale viewer die alleen de stukjes van een foto ophaalt waar de gebruiker in geïnteresseerd is.
Meer informatie:
HiRISE Releases 1,200 Images, Launches Viewer on Newly Designed Website
HiRISE
Mars Reconnaissance Orbiter

21 mei 2007
De Amerikaanse Marswagen Spirit heeft in een bodemmonster van de rode planeet een extreem hoge concentratie siliciumdioxide (SiO2) aangetroffen. Dat is een zeer sterke aanwijzing voor de aanwezigheid van vloeibaar water in het geologisch verleden van de planeet. Het hoge SiO2-gehalte (ca. 90 procent) werd gemeten door de röntgenspectrometer aan het uiteinde van de robotarm van Spirit. Een mogelijke verklaring voor de aanwezigheid van zoveel siliciumdioxide is de inwerking van zure gassen op het bodemmateriaal. Zulke gassen kunnen ontstaan wanneer er vulkanische activiteit optreedt in de aanwezigheid van water. Ook is het mogelijk dat de oorsprong gezocht moet worden bij warmwaterbronnen. Hoe het ook zij, de ontdekking vormt een van de sterkste aanwijzingen voor een nat verleden van Mars in het landingsgebied van Spirit. Overigens is het siliciumdioxide op Mars amorf; op aarde komt SiO2 meestal in kristallijne vorm voor, onder andere als kwartsglas. Het bodemmonster waarin het hoge SiO2-gehalte is aangetroffen is Gertrude Weise genoemd, naar een beroemde Amerikaanse vrouwelijke baseballspeler. Spirit landde ruim drie jaar geleden in de Marskrater Gusev. Een van de zes wielen werkt niet meer, waardoor er soms diepe sporen in de Marsbodem worden getrokken. Op die manier kwam ook het siliciumhoudende bodemmonster in zicht.
Meer informatie:
Mars Rover Spirit Unearths Surprise Evidence of Wetter Past
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 mei 2007
Met de Europese milieusatelliet Envisat zijn de scherpste satellietkaarten van de aarde gemaakt. Natuurlijk zijn vele afzonderlijke delen van de aarde in veel hogere resolutie in beeld gebracht, maar de wereldkaarten van het GlobCover-project, die elke twee maanden worden samengesteld op basis van Envisat-waarnemingen, beslaan de hele aarde met een resolutie van 300 meter. De GlobCover-beelden zullen in de toekomst een belangrijke informatiebron vormen voor onderzoek aan milieu-gerelateerde kwesties, zoals vervuiling en ontbossing. Op de GlobCover-website kunnen de hoge-resolutiekaarten door iedereen gedownload worden. In de eerste wereldkaarten is in totaal 40 terabyte aan waarnemingsgegevens verwerkt.
Meer informatie:
ESA presents the sharpest ever satellite map of Earth
GlobCover
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

7 mei 2007
Met het VIRTIS-instrument aan boord van de Europese planeetverkenner Venus Express zijn infrarode filmopnamen gemaakt van de zuidpool van de planeet. Venus heeft een dichte dampkring, en boven de zuidpool is een gigantische dubbele wolkenwervel actief. Om die goed te bestuderen zijn infraroodfilmpjes gemaakt op een golflengte van 3,8 micrometer. In dat deel van het spectrum is de nachthelft van Venus ongeveer even helder als de daghelft, waardoor de atmosfeer boven de zuidpool (vrijwel precies op de dag-nachtgrens) beter onderzocht kan worden. De infraroodfilmpjes worden samengesteld op basis van afzonderlijke beelden die gemaakt zijn vanuit het hoogste punt in de elliptische omloopbaan van Venus Express. Bovendien is het mogelijk om de structuur van de dampkring op verschillende hoogtes te onderzoeken, aldus planeetonderzoeker Giuseppe Piccioni. Door de waarnemingen te vergelijken met computerberekeningen hopen Piccioni en zijn collega's een nauwkeurig model te kunnen ontwikkelen van de driedimensionale atmosfeerdynamica van Venus.
Meer informatie:
Venus Express' infrared camera goes filming
Venus Express
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

3 mei 2007
De Marsrover Spirit heeft aanwijzingen ontdekt voor een explosieve vulkaanuitbarsting die lang geleden in de omgeving van zijn landingsplaats moet hebben plaatsgevonden (Science, 4 mei). Het gebied wordt gekenmerkt door basalt, gesteente dat ontstaat door de (rustige) uitstroom van zeer vloeibare lava. Dat gaat doorgaans niet met explosies gepaard, tenzij de lava bijvoorbeeld in contact komt met water. Uit bestudering van de bodemlagen in de omgeving blijkt dat zoiets hier inderdaad gebeurd kan zijn. Het gesteente heeft een hoog chloorgehalte, wat erop kan duiden dat het basalt in aanraking is geweest met zout water. In het gelaagde gesteente ter plaatse is bovendien een vier centimeter grote 'bomkrater' aangetroffen: een deukje dat ontstaan is doordat gesteente dat bij een explosie is opgeworpen in een relatief zachte bodem neerplofte.
Meer informatie:
NASA's Mars Rover Finds Evidence of Ancient Volcanic Explosion

3 mei 2007
Onderzoekers hebben met behulp van uiterst precieze radartechnieken vastgesteld dat Mercurius waarschijnlijk een gesmolten kern heeft (Science, 4 mei). De binnenste planeet van ons zonnestelsel behoort tot de minst onderzochte planeten' net als Uranus en Neptunus heeft hij slechts éénmaal bezoek gehad van een ruimtesonde. In 1974 ontdekte de Mariner 10 onder meer dat Mercurius een zwak magnetisch veld heeft. Dat was het begin van een jarenlange wetenschappelijke discussie over de kern van de planeet. Doorgaans gaan wetenschappers ervan uit dat het magnetische veld van een vaste planeet wordt veroorzaakt door de dynamowerking van een gesmolten metaalkern. Maar Mercurius is dermate klein, dat velen verwachtten dat zijn kern al lang geleden gestold zou zijn. In dat geval zou het magnetische veld wellicht een 'vastgevroren' overblijfsel kunnen zijn van het oorspronkelijke magnetische veld van de planeet. Om nu dan toch eindelijk de knoop te kunnen doorhakken, is Mercurius door de radiotelescoop van Goldstone (VS) met radiogolven bestookt. De zwakke, met de grote radiotelescoop van Green Bank opgevangen radarreflecties zijn gebruikt om minuscule variaties in de draaiing van de planeet op te sporen. Vooraf was berekend dat een vloeibare kern tot tweemaal zo grote variaties zou leiden als een vaste kern. Uit de metingen blijkt volgens de onderzoekers met 95% zekerheid dat de kern van Mercurius vloeibaar is.
Meer informatie:
Mercury's Core Molten, Radar Study Shows
Mercury has molten core, Cornell researcher shows

2 mei 2007
Als de volgende Marslander, Phoenix, in 2008 in de poolbodem gaat graven, is het nog maar de vraag of hij direct op bevroren water stuit. Uit onderzoek met de Mars Odyssey blijkt namelijk dat de diepte waarop dit ijs aanwezig is van plek tot plek varieert (Nature, 3 mei). De ijsdiepte blijkt sterk afhankelijk te zijn van de bovenliggende bodemlaag. Op stenige plaatsen warmt het oppervlak in de lente sneller op en ligt de vaste ijslaag op grotere diepte dan op terreinen die met een isolerende stoflaag bedekt zijn. Uit computermodellen blijkt dat het ijs op de ene plek maar een paar centimeter onder het oppervlak ligt, terwijl dat een eindje verderop meters diep kan zijn.
Meer informatie:
Sharp Views Show Ground Ice on Mars is Patchy and Variable

16 april 2007
Tijdens elke omloop bevindt de maan zich vier dagen lang in een uitloper van het magnetische veld aan de schaduwkant van de aarde. Daarbij krijgen delen van het maanoppervlak een statische lading. De sterkte van deze lading varieert met kleine, regelmatige veranderingen in de maanbaan. Op dit moment is de lading gering (net als tijdens de Apollo-landingen!), maar modelberekeningen van Britse astronomen laten zien dat deze na 2012 weer toeneemt. Dat zou kunnen betekenen dat de diverse plannen om rond 2020 weer astronauten op de maan af te leveren met een extra risico te maken krijgen. De statische elektriciteit kan elektrische ontladingen veroorzaken die gevoelige elektronica kunnen beschadigen. Bovendien zouden zwevende, statisch geladen stofdeeltjes gemakkelijker de ruimtepakken en verblijven van de astronauten binnen kunnen dringen.
Meer informatie:
Earth's magnetic field' a hazard for lunar astronauts?

11 april 2007
Op 11 april 2006 kwam de Europese ruimtesonde Venus Express aan in een baan rond de gesluierde planeet Venus. Venus Express heeft instrumenten aan boord waarmee vooral de samenstelling, de dynamica en de energiehuishouding van de dampkring van Venus wordt bestudeerd. Daarnaast hopen planeetonderzoekers uit de waarnemingen van de ruimtesonde ook informatie af te kunnen leiden over mogelijke vulkanische activiteit aan het Venusoppervlak. Vandaag voltooit Venus Express zijn eerste jaar in een baan rond de zusterplaneet van de aarde. In dat eerste jaar is onder andere onderzoek gedaan aan de dubbele wolkenwervels aan de polen van de planeet, aan de verticale opbouw van de dampkring, en aan de temperatuurverdeling aan het oppervlak. Ook heeft Venus Express de 'airglow' van Venus vastgelegd. Dit 'nachthemellicht' ontstaat wanneer losse zuurstofatomen (ontstaan door splitsing van kooldioxide onder invloed van ultraviolet zonlicht) zich combineren tot zuurstofmoleculen. Onderzoek aan de airglow zal hopelijk meer informatie opleveren over de stromingspatronen in de dampkring en over de chemische processen die er optreden.
Meer informatie:
One year at Venus, and going strong
Venus Express
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

3 april 2007
Waarnemingen van de Europese planeetverkenner Venus Express bieden onderzoekers langzaam maar zeker wat meer inzicht in de dynamica van de Venuswolken. Het wolkendek van de buurplaneet van de aarde vertoont een zogeheten superrotatie: de wolken draaien eens in de vier dagen rond de planeet. Aan de polen komen gigantische dubbele 'draaikolken' voor. De instrumenten van Venus Express kunnen de woleknstructuur met behulp van infrarood- en ultraviolet-detectoren op verschillende hoogten in kaart brengen. Ook zijn er zowel aan de dagzijde als aan de nachtzijde van Venus metingen mogelijk. Venus Express heeft nu ontdekt dat het wolkendek in de evenaargebieden erg tubulent en oregelmatig van structuur is. Aan de dagzijde kan dat mogelijk verklaard worden door de wisselwerking tussen de superrotatie en de convectie als gevolg van de zonnestraling. Aan de nachtzijde is die equatoriale turbulentie echter minder makkelijk te verklaren. Mogelijk is er ook een verband met de oppervlaktetopografie. Venus Express werd op 9 november 2005 gelanceerd en kwam op 11 april 2006 in een baan om de gesluierde planeet aan.
Meer informatie:
Tracking alien turbulences with Venus Express
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

15 maart 2007
Radarmetingen van het zuidpoolgebied van Mars duiden er op dat er aanzienlijke hoeveelheden waterijs in en rond de poolkap zitten. Alles bij elkaar zou het voldoende zijn om, in ontdooide toestand, de hele planeet elf meter onder water te zetten. Deze conclusie trekken onderzoekers uit de resultaten die het MARSIS-instrument van de Europese ruimtesonde Mars Express heeft aangeleverd (ScienceXpress, 15 maart). De MARSIS-radar kan bijna vier kilometer diep de Marsbodem in 'kijken'. De gelaagde afzettingen van bevroren water rond de zuidpool van Mars zijn van zeer uiteenlopende dikte en strekken zich uit tot op 300 kilometer van de pool' ver buiten de witte poolkap die aan het oppervlak te zien is. Op veel plaatsen zijn de ijsafzettingen bedekt met stof.
Meer informatie:
Mars Express radar gauges water quantity around Mars' south pole
Ice on Mars' south pole is deep and wide

27 februari 2007
De Europese komeetverkenner Rosetta, die afgelopen zondag op zeer korte afstand langs de planeet Mars is gevlogen, heeft unieke opnamen gemaakt van het kleine Marsmaantje Phobos. Op de foto's is te zien hoe het onregelmatig gevormde rotsblok voor de planeet langs beweegt. Phobos is waarschijnlijk een ingevangen planetoïde. Hij draait elke 7 uur en 39 minuten om de planeet heen, op een hoogte van slechts 5982 kilometer boven het oppervlak. Behalve opnamen van Phobos heeft Rosetta ook stereofoto's van de planeet zelf gemaakt. De ruimtesonde heeft de scheervlucht langs Mars gebruikt om extra snelheid te maken voor zijn lange reis naar komeet Churyumov-Gerasimenko, waar hij in 2014 moet aankomen.
Meer informatie:
Rosetta delivers Phobos transit animation and 'sees' Mars in stereo
Rosetta
Filmpje van de beweging van Phobos.
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

25 februari 2007
Om drie minuten voor vier vannacht kon de vluchtleiding van de Europese kometensonde Rosetta opgelucht ademhalen. De sonde heeft de scheervlucht langs Mars, waarbij de planeet tot op 250 kilometer werd genaderd, met goed gevolg doorstaan. Het zwaartekrachtsveld van Mars heeft Rosetta van koers doen veranderen en zijn snelheid ten opzichte van de zon met bijna 8000 km/uur doen afnemen. Rosetta is nu weer op weg naar de aarde, waar hem in november een volgende scheervlucht te wachten staat. Dan zal hij op weg gaan naar zijn eigenlijke doel, de komeet Churyumov-Gerasimenko, waar hij in mei 2014 moet aankomen.
Meer informatie:
Rosetta successfully swings-by Mars next target: Earth
Rosetta (ESA)

15 februari 2007
Op opnamen die de Mars Reconnaissance Orbiter heeft gemaakt van één van de ravijnen van de Valles Marineris op Mars zijn aanwijzingen te zien dat er lang geleden vloeistof, en vermoedelijk water, door barsten in het gesteente heeft gesijpeld (Science, 16 februari). Het betreffende gesteente vertoont sporen van mineraalafzettingen in de barsten. Oorspronkelijk lagen deze verborgen onder de oppervlakte, maar door miljoenen jaren van erosie zijn ze bloot komen te liggen. Dat de mineralen door water zijn afgezet, is overigens niet helemaal zeker. Het is ook mogelijk dat gassen, al dan niet vermengd met waterdamp, verantwoordelijk zijn.
Meer informatie:
NASA Mars Orbiter Sees Effects of Ancient Underground Fluids

12 februari 2007
Op basis van gegevens die met de 'stereocamera' van de Mars Express zijn de eerste topografische kaarten van Mars gemaakt. De kaarten tonen nauwkeurige hoogtelijnen en de namen van geologische structuren in het Iani Chaos-gebied. Op aarde worden kaarten als deze veel gebruikt door wandelaars die een indruk willen krijgen van de hoogteverschillen in het landschap. De Marskaarten zijn op schalen van 1:200.000 tot 1:50.000; in het laatste geval komt 1 centimeter op de kaart overeen met 500 meter. Het Iani Chaos-gebied is uitgekozen voor het maken van de eerste kaarten, omdat het geologisch interessant is. De chaotische verzameling van gesteenten en heuvels is waarschijnlijk een overblijfsel van het oorspronkelijke Marsoppervlak, dat door de erosie van wind en water is aangetast.
Meer informatie:
The first hiking maps of Mars

29 januari 2007
Als er al micro-organismen op de planeet Mars leven, zullen die zich op grote diepte onder het oppervlak moeten bevinden. Dat concludeert een wetenschappelijk team onder leiding van de Britse geoloog Lewis Dartnell op 30 januari in een artikel in Geophysical Research Letters. De onderzoekers deden berekeningen aan de hoeveelheid ultraviolette straling van de zon en de dodelijke kosmische straling uit het heelal die ongehinderd op het Marsoppervlak neerkomt doordat de planeet geen beschermend magnetisch veld heeft. Micro-organismen kunnen deze stralingshoeveelheden niet lang overlegen, en zullen zich dus alleen op flinke diepte onder het oppervlak kunnen handhaven. Een veelbelovende plaats om naar Marsbacteriën te zoeken is het Elysium-gebied, aldus de onderzoekers. Daar heeft de Europese ruimtesonde Mars Express een bevroren ijszee ontdekt, die vermoedelijk pas in de laatste vijf miljoen jaar is ontstaan. Ook in 'sijpelgeulen' aan de binnenwanden van jonge Marskraters, waar af en toe ondergronds water vrijkomt, zouden levende micro-organismen gevonden kunnen worden. Maar volgens Dartnell en zijn collega's zullen de geplande boringen op Mars, zoals die van de toekomstige Phoenix-lander, niet diep genoeg gaan om Marsbacteriën te vinden.
Meer informatie:
Dig deeply to seek life on Mars
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 januari 2007
NASA's Mars Reconnaissance Orbiter (MRO) heeft scherpe foto's gemaakt van de landingsplaats van Mars Pathfinder. De HiRISE-camera van de Marskunstmaan maakte eerder al foto's van het Marswagentje Opportunity, aan de rand van de Victoria-krater. Ook de twee Viking-ruimtesondes, die in 1976 op Mars landden, zullen binnenkort gefotografeerd worden. Mars Pathfinder maakte op 4 juli 1997 een spectaculaire landing op Mars, waarbij voor het eerst gebruik werd gemaakt van een combinatie van hitteschild, parachutes en airbags. Drie maanden lang werden foto's en meetgegevens van het landingsgebied aan de monding van Ares Vallis naar de aarde doorgeseind. Mars Pathfinder had een klein robotwagentje bij zich (Sojourner geheten), dat via de lander ook foto's en meetgegevens naar de aarde doorseinde. Uit de foto's van Mars Reconnaissance Orbiter blijkt dat Sojourner nog een stukje in de richting van Mars Pathfinder is gereden nadat het radiocontact met de lander was verbroken. Voor planeetonderzoekers is het van groot belang om zo nauwkeurig mogelijk te weten waar Marslanders zijn neergekomen, zodat de geologische metingen ter plekke vergeleken kunnen worden met remote sensing -gegevens die vanuit een baan om Mars zijn verkregen.
Meer informatie:
New NASA Orbiter Sees Details of 1997 Pathfinder Site
Mars Pathfinder
Mars Reconnaissance Orbiter
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

3 januari 2007
Op 14 december jl., tijdens het hoogtepunt van de Geminidenzwerm, hebben astronomen vijf meteorietinslagen op de maan waargenomen. Elk van de explosies leverde een lichtflitsje op met de helderheid van een ster van magnitude 7 tot 9' niet waarneembaar met het blote oog dus. De zwerm deeltjes die de oorzaak zijn van de Geminiden is afkomstig van de planetoïde Phaeton. Als zulke deeltjes op de aarde afkomen, verbranden ze in de atmosfeer en veroorzaken daar een kortstondig lichtspoor: een meteoor of 'vallende ster'. Aangezien de maan geen atmosfeer heeft, boren de deeltjes zich daar onmiddellijk in het oppervlak, waarbij een flinke explosie ontstaat. Zelfs een brokstukje ter grootte van een kiezel kan een krater van een meter slaan. Sinds eind 2005 zijn alles bij elkaar 19 van deze kleine inslagen op de maan waargenomen, steeds met behulp van een kleine (35 cm) telescoop, voorzien van een gewone ccd-camera.
Meer informatie:
Another meteor shower, another bunch of lunar impacts

14 december 2006
Met behulp van een instrument aan boord van de Europese ruimtesonde Venus Express is voor het eerst een temperatuurkaart van een groot gedeelte van het zuidelijke halfrond van de planeet gemaakt. De gegevens zullen worden gebruikt om 'hot spots' op te sporen' plekken waar mogelijk nog vulkanische activiteit is. Uit de metingen is alvast gebleken dat de bergtoppen op Venus dertig graden kouder zijn dan de laaglanden. Alleen betekent 'kouder' in dit geval altijd nog 447 graden Celsius. Door het enorme broeikaseffect is het immers overal op Venus erg heet.
Meer informatie:
Hot stuff on Venus!

13 december 2006
De vloot ruimtesondes en rovers die momenteel rond en op Mars te vinden zijn, levert in hoog tempo nieuwe inzichten op over de geschiedenis van de planeet. De eerste radarmetingen van de Mars Reconnaissance Orbiter laten zien dat de ijsafzettingen aan de polen duidelijk gelaagd zijn. De waargenomen variaties in de dikte en samenstelling van de lagen kunnen gebruikt worden om recente klimaatveranderingen op Mars te reconstrueren. Gelaagdheid is ook wat de Marsrover Opportunity heeft waargenomen in de wanden van de krater Victoria, waar hij bovenlangs rijdt. Deze lagen, die zich onder het materiaal bevinden dat bij het ontstaan van de krater is opgeworpen, zijn waarschijnlijk oude overblijfselen van zandduinen. Door dieper onder het oppervlak van Mars te kijken, heeft de Europese sonde Mars Express vastgesteld dat er onder de gladde laagvlakten van het noordelijk halfrond een pokdaliger oppervlak met grote inslagkraters schuilgaat (Nature, 14 december). Het gaat om zeker drie kraters met middellijnen van 130 tot 470 kilometer. De ontdekking van de door latere vulkaan- en zandafzettingen bedekte kraters op het noordelijk halfrond duidt erop dat de oorspronkelijke korst aldaar net zo oud is als die van het zuidelijk halfrond.
Meer informatie:
Mars Express scientists find a different Mars underneath
NASA Spacecraft Read Layered Clues to Changes on Mars

6 december 2006
Uit beelden die de afgelopen jaren met de Mars Global Surveyor zijn gemaakt, zou blijken dat er plaatselijk (soms) nog steeds vloeibaar water is op Mars. De 'stille getuigen' zijn nieuwe afzettingen aan de binnenwanden van een tweetal kraters, die door omlaag stromend water lijken te zijn veroorzaakt. De atmosfeer is zo ijl en de temperatuur op Mars zo laag, dat water er niet lang vloeibaar kan blijven: het zou snel verdampen of bevriezen. Alleen ondergronds zou wellicht nog vloeibaar water kunnen bestaan, dat op zwakke plekken zou kunnen 'uitbreken'. Volgens de onderzoekers bevriest zulk uitgebroken water langzaam genoeg om de waargenomen afzettingen, die enkele honderden meters lang zijn, te kunnen verklaren. De lichte kleur van de afzettingen kan wijzen op de aanwezigheid van ijskristallen of zoutafzettingen. Dat het om gewone stoflawines gaat, lijkt niet waarschijnlijk: het onderzoek met de op Mars rondrijdende Marsrovers duidt erop dat vers blootgelegde onderlagen juist donkerder van kleur zouden zijn. Anderzijds bestaat er nog geen goede verklaring voor het bestaan van ondergrondse watervoorraden. Er hebben overigens nog meer veranderingen op Mars plaatsgevonden: door MGS-beelden uit 2006 te vergelijken met die uit 1999, is een twintigtal nieuwe inslagkraters gevonden, waarvan de grootste 148 meter groot is.
Meer informatie:
NASA Images Suggest Water Still Flows in Brief Spurts on Mars
Spacecraft fleet zeroing in on Martian water reserves
White Sands Features Support A Wetter Mars

4 december 2006
De Mars Reconnaissance Orbiter heeft vanuit zijn baan om Mars foto?s gemaakt van het Marskarretje Spirit en de beide Viking-landers die in 1976 naar de planeet afdaalden. Eerder had de MRO al het Marskarretje Opportunity gefotografeerd. Detailrijke foto's als deze worden niet alleen om de uitdaging gemaakt: ze bieden belangrijke aanvullende informatie over het landschap waarin de diverse Marslanders terecht zijn gekomen. Bovendien kan, door de foto?s die van bovenaf zijn genomen te vergelijken met de foto?s die de landers zelf hebben gemaakt, kennis worden vergaard over de wijze waarop je foto's die Mars-orbiters maken moet interpreteren.
Meer informatie:
NASA Mars Orbiter Photographs Spirit and Vikings on the Ground

8 november 2006
Wie de boeken erop naslaat, krijgt te lezen dat de maan al zeker drie miljard jaar geen vulkanische activiteit meer vertoont. Onderzoek van Amerikaanse geologen duidt er echter op dat die gedachte (een beetje) moet worden bijgesteld. Volgens hen heeft de maan zeker tot voor enkele miljoenen jaren geleden gassen uitgestoten (Nature, 9 november). Zij baseren hun mening op beelden van de D-vormige vulkanische structuur Ina, die voor het eerst tijdens de Apollo-missies is gefotografeerd. Ina vertoont messcherpe randen, wat opmerkelijk is, omdat zelfs in het luchtledige van de maan vormen van erosie optreden. Volgens de onderzoekers kan Ina niet veel ouder zijn dan twee miljoen jaar. Ook het vrijwel ontbreken van kleine inslagkraters in het gebied duidt daarop. Ina ligt op het kruispunt van twee rillen (lange, diepe breuken in de maankorst). Het lijkt er niet op dat hier veel magma naar buiten is gekomen; eerder zou het zijn gegaan om de uitstoot van gassen, waarbij afzettingen op het oppervlak zijn weggeblazen en minder verweerde materialen kwamen bloot te liggen. In de omgeving zijn nog vier van dergelijke structuren aangetroffen. De recente uitstoot van gassen zou de waarnemingen van het radioactieve gas radon bij de maan kunnen verklaren.
Meer informatie:
Moon's escaping gasses expose fresh surface

25 oktober 2006
De NASA heeft een nieuw Marspanorama gepresenteerd, dat de heuvelachtige omgeving van de Marsrover Spirit toont. Het panorama is opgebouwd uit 1449 van de meest detailrijke opnamen die de kleine robot, die nu precies duizend Marsdagen in bedrijf is, tot nu toe heeft gemaakt. Daarvoor had hij ook alle tijd, want Spirit heeft van april tot oktober stilgestaan op een kleine heuvel, de zonnepanelen op de laagstaande winterzon gericht. Het is de bedoeling dat hij de komende weken weer gaat rijden.
Meer informatie:
NASA Posts Panorama To Celebrate Rover's 1,000th Martian Day

19 oktober 2006
Bepaalde soorten aardse bacteriën zouden kunnen overleven op Mars. Dat concluderen astronomen van het Space Telescope Science Institute en microbiologen van de universiteit van Maryland. Gedurende twee jaar werd laboratoriumonderzoek gedaan aan twee typen aardse bacteriën: halofielen en methanogenen. Beide soorten behoren tot de zogeheten extremofielen: micro-organismen die goed gedijen onder zeer extreme omstandigheden. Het bleek dat de halofielen en methanogenen zich bleven reproduceren bij temperaturen van enkele graden onder het vriespunt. Volgens de onderzoekers zouden ze in bepaalde gebieden op Mars, met name vlak onder het oppervlak, kunnen gedijen. Het onderzoek is ook van belang voor de vraag naar leven op andere planeten. Omdat de meeste sterren lichter en koeler zijn dan de zon, zal de temperatuur op de meeste planeten in het heelal ook lager zijn dan op aarde. Mogelijk kan er op die koude planeten toch leven voorkomen, aldus de onderzoekers, die hun resultaten publiceren op de website van het International Journal of Astrobiology.
Meer informatie:
Mars May Be Cozy Place for Hardy Microbes
International Journal of Astrobiology
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

19 oktober 2006
Nabij de zuidpool van de planeet Mars komen waarschijnlijk stofgeisers voor die een deel van het ijzige gebied donker kleuren. Die conclusie trekken Franse onderzoekers uit nieuwe waarnemingen van het OMEGA-instrument aan boord van de Europese planeetverkenner Mars Express. Het donkere 'cryptische gebied' op Mars werd in de jaren zeventig al ontdekt door de Viking-ruimtesonde. Toen begin jaren negentig bleek dat de temperatuur van het gebied rond de -135 graden Celsius bedraagt, werd duidelijk dat er bevroren kooldioxide ('droog ijs') moet voorkomen. Planeetonderzoekers gingen er dan ook vanuit dat de donkere ondergrond van Mars zichtbaar zou zijn door een transparante laag kooldioxide-ijs. Maar uit de OMEGA-waarnemingen blijkt dat het ijs schuilgaat onder stof-afzettingen. Op detailfoto's is te zien dat die afzettingen soms vreemde vormen hebben, zoals sprieterige vlekken en waaiers. Het idee is nu dat de stof-afzettingen geproduceerd worden door kleinschalige geisers. Die zouden ontstaan wanneer bellen kooldioxide verhit worden door zonlicht dat door de ijslaag heendringt. De druk in zo'n bel loopt dan op, waardoor bodemmateriaal naar buiten wordt geblazen.
Meer informatie:
Decoding Mars's Cryptic Region
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 oktober 2006
Donkere kraters op de zuidpool van de maan bevatten waarschijnlijk geen ijs. Dat blijkt uit gedetailleerde radarwaarnemingen. Dicht bij de zuidpool van de maan bevinden zich enkele diepe kraters die permanent in de schaduw liggen. Enkele jaren geleden hebben maanverkenners ontdekt dat weerkaatste radargolven uit die kraters in hoge mate circulaire polarisatie vertonen. Dat zou veroorzaakt kunnen zijn door ijsvelden die nooit aan zonlicht worden blootgesteld. Zulke ijsvoorraden zijn van grote betekenis voor toekomstige maanbases, niet alleen voor drinkwatervoorziening, maar ook voor brandstofproductie. Nieuwe radarmetingen met de 300-meter radiotelescoop van Arecibo op Puerto Rico laten echter zien dat diezelfde mate van circulaire polarisatie ook optreedt in de omgeving van andere jonge inslagkraters, die wél regelmatig in het felle zonlicht liggen. Vermoedelijk wordt de polarisatie dus op een andere manier veroorzaakt. Hoewel het niet uitgesloten is dat er in de kraters van de eeuwige duisternis wat ijs voorkomt - mogelijk in de vorm van verspreide ijskristallen in de bodem - lijkt het dus zeer onwaarschijnlijk dat er sprake is van uitgestrekte ijsvelden, zoals eerder werd aangenomen. De nieuwe radarwaarnemingen worden deze week gepubliceerd in Nature.
Meer informatie:
Leave the skates on Earth -- Cornell researchers find no evidence of ice reserves on the moon
Arecibo radiotelescoop
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

16 oktober 2006
Op basis van foto's en metingen van de Europese planeetverkenner Mars Express concluderen planeetonderzoekers dat de warme, natte periode in de geologische geschiedenis van Mars zich meer dan vier miljard jaar geleden moet hebben afgespeeld. Daarna is de planeet meestentijds koud en droog gewijst, en is er alleen incidenteel en op lokale schaal sprake geweest van stromend water, vaak als gevolg van vulkanische activiteit, waardoor ijs in de bodem van Mars smolt. Dít nieuwe beeld van de water-geschiedenis van Mars komt naar voren uit de waarnemingsresultaten van MARSIS (een radarinstrument dat ondergrondse ijsvoorraden in kaart brengt), OMEGA (een spectrometer die mineralogisch onderzoek doet en waarmee oude kleilagen zijn ontdekt) en de High Resolution Stereo Camera (HRSC) van Mars Express, die oppervlaktedetails van slechts tien meter groot laat zien. Volgens Gerhard Neukum, leider van het camera-experiment, heeft het warme, natte tijdperk op Mars hooguit een paar honderd miljoen jaar geduurd. Het Mars Express-team kijkt inmiddels uit naar de aanvullende metingen die verricht worden door de Amerikaanse Mars Reconnaissance Orbiter. Die kan gedetailleerdere waarnemingen verrichten, en zal zich vooral richten op interessante gebieden die door Mars Express zijn geïdentificeerd.
Meer informatie:
Mars Express and the story of water on Mars
Mars Express
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

16 oktober 2006
De camera's en meetinstrumenten van de Amerikaanse planeetverkenner Mars Reconnaissance Orbiter hebben proefwaarnemingen verricht ter voorbereiding van de officiële wetenschappelijke fase van het ruimteonderzoeksproject, die begin november van start gaat. In de eerste week van oktober zijn tientallen plaatsen op het Marsoppervlak in detail bestudeerd, van relatief jonge afzettingen in de poolgebieden van de planeet tot zeer oude kleilagen die miljarden jaren geleden zijn ontstaan toen er op sommige plaatsen op Mars stromend water voorkwam. In een krater op het zuidelijk halfrond van de planeet zijn recent gevormde geulen in beeld gebracht die waarschijnlijk ook door vloeibaar water zijn veroorzaakt. De belangrijkste taak van Mars Reconnaissance Orbiter is het achterhalen van de rol die water heeft gespeeld in de geologische geschiedenis van de planeet. Ook moet MRO op zoek naar een geschikte landingsplaats voor de toekomstige Amerikaanse Phoenix-lander.
Meer informatie:
NASA Orbiter Reveals New Details of Mars, Young and Old
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

13 oktober 2006
De Europese planeetverkenner Venus Express heeft op een indirecte manier 'foto's' gemaakt van relatief laaghangende bewolking op Venus. Het oppervlak van Venus gaat schuil onder een permanent gesloten wolkendek op een hoogte van ca. 60 kilometer. Maar de warmtestraling van het hete Venusoppervlak dringt door die wolken heen, en wordt in kaart gebracht door een van de infraroodcamera's van Venus Express. Wolken op een hoogte van enkele tientallen kilometers zijn op die foto's zichtbaar in silhouet, omdat ze een deel van de infraroodstraling absorberen. Op die manier zijn complexe wolkenstructuren in beeld gebracht, die in de meeste gevallen zeer langgerekt zijn als gevolg van de hoge windsnelheden in de dampkring van Venus (tot bijna 400 kilometer per uur).
Meer informatie:
Complex meteorology at Venus
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

6 oktober 2006
De camera van de Mars Reconnaissance Orbiter (MRO) heeft een schitterende foto gemaakt van de Marskrater Victoria, waarop het Amerikaanse Marswagentje Opportunity zichtbaar is (zie onderstaande link naar een uitvergroting van de foto). Opportunity landde in januari 2004 op Mars, en heeft in de afgelopen maanden een lange, trage tocht ondernomen naar de rand van de Victoria-krater. Enkele dagen geleden kwam hij daar aan. Terwijl Opportunity indrukwekkende foto's van het kraterinwendige heeft gemaakt, is het Marswagentje zelf gefotografeerd vanuit een baan om Mars. Mars Reconnaissance Orbiter is onlangs in een lage cirkelbaan rond de rode planeet aangekomen, en levert de scherpste opnamen van het Marsoppervlak die ooit vanuit een omloopbaan zijn gemaakt. In de Victoria-krater zijn dikke gesteentelagen aangetroffen. De combinatie van foto's en metingen aan het oppervlak en vanuit de ruimte biedt geologen een unieke gelegenheid om straks ook andere delen van het Marsoppervlak goed te kunnen interpreteren op basis van MRO-foto's.
Meer informatie:
NASA's Mars Rover and Orbiter Team Examines Victoria Crater
Fotorelease University of Arizona
Mars Reconnaissance Orbiter
Uitvergroting van de MRO-foto waarop Opportunity zichtbaar is
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

21 september 2006
De Europese ruimtesonde Mars Express heeft zeer gedetailleerde foto's gemaakt van Cydonia - een gebied op Mars waar veel merkwaardige geologische structuren voorkomen die aan aardse tafelbergen doen denken. Een van die structuren werd eind jaren zeventig al gefotografeerd door de Amerikaanse Viking Orbiter 1, en leek op die foto op een mensengezicht. Sindsdien doet op internet het verhaal de ronde dat dit 'Marsgezicht' een kunstmatige constructie is, gebouwd door een inmiddels verloren gegane beschaving op Mars. De nieuwe opnamen van Mars Expres, gemaakt met de High Resolution Stereo Camera, zijn vanuit verschillende gezichtspunten gemaakt. Op basis van die stereoscopische informatie is ook een driedimensionaal beeld gecreëerd (waarbij het verticale reliëf is overdreven).
Meer informatie:
Origineel persbericht
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

19 september 2006
Het Amerikaanse Marswagentje Opportunity, dat al tweeënhalf jaar op Mars rondrijdt, heeft voor het eerst een blik geworpen in de inslagkrater Victoria. De krater heeft een middellijn van ongeveer één kilometer, en is een stuk groter dan de kraters Eagle en Endurance, waar Opportunity eerder onderzoek heeft gedaan. De afgelopen twintig maanden is het Marswagentje op pad geweest naar de grotere krater, die te zien was op foto's van Mars die vanuit een omloopbaan zijn gemaakt. Waarschijnlijk zijn aan de binnenzijde van de kraterwanden gesteentelagen te zien die een beeld geven van de opbouw van de bodem in Meridiani Planum, de uitgestrekte vlakte waar Opportunity eind januari 2004 landde. Meridiani Planum is zo goed als zeker de opgedroogde bodem van een groot meer. Onderzoek aan de samenstelling en de structuur van de ondergrond kan informatie opleveren over de geologische geschiedenis van de planeet.
Meer informatie:
NASA Rover Opportunity Takes First Peek Into Victoria Crater
Spirit en Opportunity
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

19 september 2006
De Mars Reconnaissance Orbiter (MRO) heeft zijn radarantenne in bedrijf genomen. De lange antenne wordt gebruikt om vanuit een baan rond Mars op zoek te gaan naar ondergronds ijs op de rode planeet. Het instrument werkt ongeveer op dezelfde manier als de radar van de Europese ruimtesonde Mars Express, maar op een andere radargolflengte. De langere golven van de Mars Express-radar dringen dieper in de bodem van de planeet door, maar zijn minder gevoelig voor het onderscheiden van dunne gelaagde structuren in de bodem. De MRO-radar reikt minder diep (ongeveer een kilometer), maar kan op die diepte meer detail onderscheiden. De eerse succesvolle proefwaarnemingen met het radarinstrument zijn op 18 september uitgevoerd. Het instrument wordt ook gebruikt om onderzoek te doen aan de gelaagde structuur van de poolkappen van Mars, en om op zoek te gaan naar oude stromingspatronen in de ondergrond.
Meer informatie:
Ground-Piercing Radar on NASA Mars Orbiter Ready for Work
Mars Reconnaissance Orbiter
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

13 september 2006
Op Antarctica is eind vorig jaar een stukje maan gevonden. De maanmeteoriet, die lang geleden bij een inslag op de maan moet zijn weggeschoten, is iets groter dan een golfbal en weegt 142 gram. De samenstelling van het exemplaar komt overeen met die van de basaltlava's waarmee de maanzeeën gevuld zijn, maar bevat ook zeer grote kristallen, wat op een langzame afkoeling duidt. Dat laatste duidt erop dat het gesteente ooit diep in de maankorst heeft gezeten. Wetenschappers vinden het onderzoek aan maanmeteorieten belangrijk, omdat deze hen in staat stellen om stukjes maanoppervlak te onderzoeken waar de Apollo-landingen destijds niet in de buurt zijn geweest. Veel onderzoekers denken dat de Apollo's vrij uitzonderlijke delen van de maan bezocht hebben en dat de toen verzamelde monsters geen representatief beeld geven. Tot nu toe zijn op aarde ruim veertig maanmeteorieten aangetroffen' alles bij elkaar ruim dertig kilogram maangesteente.
Meer informatie:
Foto's van maanmeteoriet MIL05035
Lunar Meteorites
Meteorites from Antarctica

13 september 2006
Eén van de alternatieve verklaringen die voor de huidige opwarming van de aarde naar voren worden gebracht is het geleidelijk helderder worden van de zon. Een nieuwe inventarisatie van gegevens over de hoeveelheid straling die de zon uitzendt duidt er echter op dat de zon maar zeer weinig kan bijdragen aan de hogere temperaturen van de laatste eeuwen (Nature, 14 september). De veranderlijke helderheid van de zon wordt toegeschreven aan het verschijnen en verdwijnen van zonnevlekken en zogeheten fakkelvelden. De eerste maken de zon iets donkerder, de laatste voeren haar helderheid juist een beetje op. Tijdens perioden van hoge zonneactiviteit treden beide verschijnselen in verhoogde mate op, maar de fakkelvelden hebben dan de overhand, waardoor de zon dan' ondanks haar vlekkerige aanzien' meer straling afgeeft. Uit de verzamelde gegevens van Amerikaanse en Europese ruimtesondes die de zon sinds 1978 bestuderen, blijkt dat de zon op het hoogtepunt van haar activiteit, zoals in het jaar 2000, ongeveer 0,07 procent helderder is dan tijdens inactieve perioden (zoals nu). Volgens de onderzoekers is dat te weinig om invloed te hebben op de mondiale temperatuur. Bovendien duiden (indirecte) historische gegevens over de zonneactiviteit in het verdere verleden, gebaseerd op de aanwezigheid van radio-isotopen in ijsboorkernen van Groenland en Antarctica, er op dat de gemiddelde zonneactiviteit de laatste vierhonderd jaar weliswaar iets is toegenomen, maar deze toename is te gering om tot de geconstateerde temperatuurstijging te leiden.
Meer informatie:
Changes in Solar Brightness Too Weak to Explain Global Warming

12 september 2006
Na een half jaar durende baancorrectie, waarbij gebruik is gemaakt van de wrijving van de hoge atmosfeer van Mars, heeft de Amerikaanse Mars Reconnaissance Orbiter nu zijn definitieve, bijna cirkelvormige baan om de rode planeet bereikt. De sonde volgt nu een polaire baan, waarvan het laagste punt op 250 kilometer boven de zuidpool ligt en het hoogste punt 316 kilometer boven de noordpool. Vanuit deze baan zal het wetenschappelijke programma worden afgewerkt, maar eerst zal nog een tien meter lange radarantenne uitgevouwen moeten worden en de lensdop van een cruciaal instrument verwijderd moeten worden. De eigenlijke waarnemingen zullen pas in november beginnen.
Meer informatie:
NASA Mars Reconnaissance Orbiter Reaches Planned Flight Path

12 september 2006
Uit onderzoek met de NASA-satellieten IMAGE en TIMED blijkt dat het weer op aarde invloed heeft op de ionosfeer, de hoge atmosfeerlaag die zijn bestaan voornamelijk te danken heeft aan de röntgen- en ultraviolette straling van de zon. 'Golven' van lucht die het gevolg zijn van hevige onweersactiviteit boven Zuid-Amerika, Afrika en Zuidoost-Azië blijken de structuur van de ionosfeer te kunnen veranderen. De dichtheid van de ionosfeer, die uit een ijl plasma van geladen deeltjes bestaat, is het grootst in twee stroken aan weerszijden van de evenaar die op ongeveer 400 kilometer hoogte liggen. Uit de satellietwaarnemingen blijkt dat deze stroken enkele plekken van nog hogere dichtheid vertonen, die precies boven gebieden met hoge onweersactiviteit liggen. Computersimulaties laten zien dat hevig onweer inderdaad grote golven van lucht kan produceren, maar dat deze golven de ionosfeer kunnen beïnvloeden kwam als een verrassing. Het gas ter plaatse is namelijk 10 miljard keer zo ijl als dat in de troposfeer, waardoor het zelden tot botsingen tussen atomen komt en drukgolven zich niet gemakkelijk kunnen voortplanten. De verklaring blijkt gezocht te moeten worden bij de iets lager gelegen E-laag van de ionosfeer, die als de oorzaak van de vorming van de beide stroken wordt gezien. De luchtgolven uit de troposfeer kunnen de ongeveer honderd kilometer hoge E-laag wél bereiken en de aldaar aanwezige plasmastromen en elektrische velden verstoren. Deze verstoringen leiden op hun beurt tot de waargenomen dichtheidsverschillen in ionosfeer, die weliswaar boven de onweersgebieden ontstaan, maar zich vervolgens wel langs de stroken kunnen verplaatsen. Bij het voorspellen van verstoringen van de ionosfeer, die gevolgen hebben voor radioverkeer en GPS-metingen, moet voortaan dus niet alleen naar oorzaken buiten de aarde worden gekeken.
Meer informatie:
First global connection between earth and space weather found

3 september 2006
Vanochtend om 7.42 uur, een minuut later dan gepland, is de Europese ruimtesonde SMART-1 neergestort op de maan. Daarmee is een einde gekomen aan een succesvolle missie, waarbij niet alleen vernieuwende ruimtevaarttechnieken zijn getest, maar ook bijna anderhalf jaar lang wetenschappelijk maanonderzoek is verricht. De inslag van SMART-1 had plaats aan de voorkant van de maan, niet ver van de grens tussen licht en donker. Hierdoor was de lichtflits van de inslag waarneembaar vanaf de aarde. Hij is onder meer te zien op beelden van de Canada-France-Hawaii-Telescope.
Meer informatie:
Impact landing ends SMART-1 mission to the Moon
Observation of the Impact of Smart-1
SMART-1 impact flash and debris: crash scene investigation

6 september 2006
Het was een beetje stil rond de beide Marsrovers die al meer dan dertig maanden over het oppervlak van onze rode buurplaneet rijden, maar ze zijn nog steeds actief. Opportunity nadert de rand van de forse inslagkrater Victoria en zal geologen binnen een week of twee in staat stellen om de formatie van nabij te bestuderen. Op beelden die vanuit de ruimte van Victoria zijn gemaakt is een duidelijk gelaagde rotsstructuur in de kraterwand te zien. Onderzoekers zijn er benieuwd naar of ook hier aanwijzingen zullen worden gevonden dat het afzettingsgesteente betreft dat in ondiepe meren is gevormd. Hoewel het nog steeds winter is op het zuidelijk halfrond van Mars, worden de dagen er alweer wel langer en krijgt Opportunity steeds meer energie van zijn zonnepanelen. De andere Marsrover, Spirit, is momenteel bezig met het maken van opnamen die een panorama van het winterlandschap van Mars zullen vormen. Daarbij kreeg Spirit zoveel instructies te verwerken, dat zijn boordcomputer op 5 september eventjes overbelast raakte. Dit lijkt echter geen nadelige gevolgen voor de Marsrover te hebben gehad.
Meer informatie:
NASA Rover Nears Martian Bowl Goal
Spirit Recovers from Software Reset

16 augustus 2006
Mars heeft twee witte poolkappen, die beide een vaste kern van bevroren water hebben. ’s Winters vormt zich daar bovenop een ongeveer 1 meter dikke laag bevroren kooldioxidegas die in de lente verdampt. Bij de opwarming ontstaan enkele meters grote donkere vlekken op het ijs, waarvan men tot nog toe niet goed wist wat ze waren. Onderzoek met de Mars Global Surveyor duidt er nu op dat het om afzettingen van zand en stof gaat (Nature, 17 augustus). Aanvankelijk dacht men nog dat de donkere vlekken de betrekkelijk warme plaatsen aangaven waar het ijs het eerst gesmolten was. Maar temperatuurmetingen geven aan dat de vlekken net zo koud zijn als hun omgeving (130 graden onder nul). Volgens de onderzoekers moet er dus iets anders aan de hand zijn. Zij vermoeden dat het kooldioxide-ijs dat zich in de winter aan de poolkap hecht vrij veel zand en stof bevat, dat langzaam omlaag zakt en een donkere onderlaag vormt. Zodra de lente aanbreekt, zou de steeds hoger aan de hemel staande zon deze onderlaag via het inmiddels halfdoorzichtige ijs kunnen opwarmen, waardoor zich aan de onderkant van de ijslaag kooldioxidegas ophoopt. Zodra de druk hoog genoeg is opgelopen zou het gas via zwakke plekken in het ijs kunnen ontsnappen en stof en zand over de omgeving verspreiden.
Meer informatie:
Gas jets spawn dark 'spiders' and spots on Mars icecap

31 juli 2006
Aan het oppervlak van Mars komt waarschijnlijk geen leven voor. Dat concluderen twee teams van astrobiologen in een recent nummer van het Amerikaanse tijdschrift Astrobiology. Als er al micro-organismen zouden zijn ontstaan op Mars, zouden die aan het oppervlak van de planeet niet in leven kunnen blijven door de agressieve werking van reactieve moleculen, waaronder waterstofperoxide - het middel dat door sommige aardse levensvormen wordt gebruikt om het hoofdhaar te blonderen. Volgens modelberekeningen en experimenten van Gregory Delory van de Universiteit van Californië in Berkeley en Sushil Atreya van de Universiteit van Michigan ontstaan de reactieve moleculen in de ijle dampkring van Mars. Door statische elektriciteit die opgewekt wordt in grote stofstormen en kleinere 'dust devils' worden koolzuur- en watermoleculen in de Marsdampkring gesplitst in de samenstellende atomen. Daaruit ontstaan vervolgens reactieve moleculen, waaronder waterstofperoxide (H2O2), misschien wel in zulke grote hoeveelheden dat het agressieve goedje op het oppervlak neerdaalt in de vorm van een soort sneeuw. De theoretische resultaten zouden ook een verklaring kunnen bieden voor de tegenstrijdige metingen van de Viking-landers, die eind jaren zeventig chemische experimenten uitvoerden op het Marsoppervlak. Overigens versnelt waterstofperoxide de afbraak van methaanmoleculen, die óók zijn waargenomen in de Marsdampkring. Dat betekent dat methaan in grote hoeveelheden geproduceerd moet worden, en niemand weet hoe dat gebeurt. Op aarde ontstaat methaan vrijwel alleen langs biologische weg.
Meer informatie:
Mars' Hydrogen Peroxide Snow is Toxic to Life
Persbericht University of Michigan
Persbericht NASA
Astrobiology Journal
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

27 juni 2006
Waarnemingen van ESAís planeetverkenner Venus Express hebben bijzondere gegevens opgeleverd over onze buurplaneet. De ruimtesonde zag in zijn eerste baan rond Venus een dubbele werveling in de atmosfeer, bijzondere streeppatronen en sporen van zuurstof. Tweeënhalve maand geleden, op 11 april, werd Venus Express door onze buurplaneet 'ingevangen'. De eerste baan de hij aflegde, duurde negen dagen en reikte van 350.000 tot vierhonderd kilometer van het planeetoppervlak. Wetenschappers kregen hiermee de kans om de Venusatmosfeer van grote afstand te bestuderen, voordat de ruimtesonde aan detailverkenningen begon. Waarnemingen in infrarood, ultraviolet en zichtbaar licht tonen processen in de atmosfeer waar wetenschappers zich de komende maanden over kunnen buigen. De meest in het oog springende is een dubbele werveling in de atmosfeer boven de zuidpool. Dat er één werveling zou zijn, hadden wetenschappers voorzien. Hoe er twee zijn ontstaan is onderwerp van nadere studie.
Meer informatie:
Origineel persbericht
Venus Express
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

13 juni 2006
Op 2 mei jl. hebben NASA-sterrenkundigen gezien hoe een kleine meteoroïde op de maan is ingeslagen. Videobeelden, die met een 25-cm telescoop zijn gemaakt, laten een ongeveer 0,4 seconde durende lichtflits in het gebied Mare Nubium ('Zee van de Wolken') zien. De bron van deze lichtflits is de vuurbol die bij de inslag van het naar schatting 25 centimeter grote object is ontstaan. Daarbij zou een ongeveer veertien meter brede en drie meter diepe krater zijn gevormd. NASA houdt momenteel de maan extra goed in de gaten, met het oog op de mogelijke vestiging van een permanent bemande basis op de maan. De inslag van 2 mei was de tweede die in een tijdsbestek van ongeveer twintig waarneemuren is waargenomen.
Meer informatie: A Meteoroid Hits the Moon

9 juni 2006
In 1999 kreeg de aarde tijdelijk gezelschap van planetoïde 2003 YN107. Dit slechts twintig meter grote object bewoog sindsdien in een opmerkelijke, kurkentrekkervormige baan met de aarde mee om de zon. Het maakt deel uit van het kleine, exclusieve groepje van de 'coörbitale' planetoïden, die onze planeet zo af en toe eens van achteren inhalen (of vice versa). Ze worden dan niet echt door onze planeet ingevangen, maar blijven er wel een tijdje omheen draaien. Momenteel heeft de aarde twee van die extra 'maantjes': naast 2003 YN 107 betreft het de tweehonderd meter grote 2004 planetoïde GU9, die al vijfhonderd jaar in de buurt is en nog wel een tijdje blijft. Maar 2003 YN 107 staat nu op het punt om te vertrekken. Hij blijft wel in ongeveer dezelfde baan als de aarde om de zon draaien, en zal na verwachting over ongeveer zestig jaar weer even 'maantje spelen'.
Meer informatie: Corkscrew Asteroid

2 juni 2006
In Wilkes Land op Antarctica is een 500 kilometer grote inslagkrater ontdekt. De krater is vermoedelijk 250 miljoen jaar geleden gevormd, op de grens van de tijdvakken Perm en Trias. De inslag zou de oorzaak geweest kunnen zijn van het grootschalig uitsterven van diersoorten in die periode. De krater is niet zichtbaar; hij ligt bedolven onder het Antarctische pakijs. Geologen van Ohio State University hebben hem ontdekt met behulp van radarwaarnemingen, nadat de Amerikaanse GRACE-satellieten subtiele zwaartekrachtsafwijkingen aan het licht hadden gebracht. De krater is veel groter dan die van Chicxulub in Yucatan (Mexico), die 65 miljoen jaar geleden werd gevormd en vermoedelijk geassocieerd is met het uitsterven van de dinosauriërs. De krater op Antarctica is waarschijnlijk ontstaan bij de inslag van een planetoïde met een middellijn van ca. 50 kilometer. Mogelijk is de inslag zelfs verantwoordelijk geweest voor het uiteenvallen van het supercontinent Gondwana.
Meer informatie:
Big Bang in Antarctica - Killer Crater found under Ice
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 mei 2006
De dampkring van Mars reageert op dezelfde manier op variaties in de zonneactiviteit als de dampkring van de aarde. Dat blijkt uit een vergelijking van meetgegevens van twee satellieten: Mars Global Surveyor, die in een baan rond de rode planeet draait, en TIMED (Thermosphere Ionosphere Mesosphere Energetics and Dynamics), die de ionosfeer van de aarde in het oog houdt. Tijdens de rotatie van de zon, met een periode van 25 dagen, varieert de hoeveelheid elektrisch geladen deeltjes die bij de planeten aankomen. Dat leidt weer tot fotochemische veranderingen in de ionosfeer van de aarde en van Mars. De ionosfeer is een ijle laag hoog in de dampkring, waarin zich vooral veel elektrisch geladen atoomkernen bevinden. Door de meetgegevens van de twee satellieten met elkaar te vergelijken, rekening houdend met het tijdverschil dat de zonnedeeltjes nodig hebben om de extra afstand naar Mars af te leggen, ontdekte Elsayed Talaat van het Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory dat de twee planeetatmosferen op dezelfde manier reageren op de zonnevariaties, ondanks het grote verschil in samenstelling en dichtheid.
Meer informatie:
Atmospheric Study Shows Similarities in Sun's Effects on Earth and Mars
TIMED
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

23 mei 2006
Op de zuidwestflank van de Marsvulkaan Pavonis Mons zijn lavabuizen ontdekt. De hoge-resolutie stereoscopische kleurencamera van de Europese ruimtesonde Mars Express legde de langgerekte structuren vast met een beeldscherpte van 14 meter per pixel. Lavabuizen zijn ook op de aarde en op de maan ontdekt. Ooit stroomde er vloeibare lava doorheen; later zijn de holle structuren ingestort tot langgerekte, kronkelige dalen. Pavonis Mons is de middelste van de drie schildvulkanen op de Tharsis-rug, een gigantische vulkanische hoogvlakte op Mars. De vulkaantop torent 12 kilometer boven het omringende landschap uit. De langste lavabuis die door Mars Express is vastgelegd heeft een lengte van zestig kilometer en een breedte die varieert van 300 meter tot 2 kilometer.
http://www.esa.int/esaSC/SEM8AD9ATME_index_0.html
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

20 april 2006
Het klimaat op Mars begon tamelijk nat en warm, waarna binnen 500 miljoen jaar een grote verandering optrad' waarschijnlijk ten gevolge van vulkaanuitbarstingen' en de planeet koud en droog werd. Dat zegt een internationaal team van onderzoekers dat de mineralogische geschiedenis van Mars in kaart heeft gebracht op basis van gegevens die met het OMEGA-instrument van de Europese ruimtesonde Mars Express zijn verzameld. De onderzoekers trekken hieruit de conclusie dat eventueel leven op de planeet alleen tijdens de beginfase mogelijk kan zijn geweest. Alleen in de oudste gesteenten op Mars worden kleimineralen aangetroffen die op de voormalige aanwezigheid van vloeibaar water duiden. Ongeveer 3,5 miljard jaar geleden was het milieu op Mars al te droog en te zuur om leven in stand te houden. Om eventuele fossiele overblijfselen van dit leven op te sporen, moeten bij toekomstige missies naar het Marsoppervlak dus oude, kleirijke afzettingen onderzocht worden.
Meer informatie: http://www.brown.edu/Administration/News_Bureau/2005-06/05-109.html

13 april 2006
ESA's Venus Express heeft de eerste beelden van Venus naar de aarde gestuurd. De opnames van de Zuidpool zijn genomen op 12 april tijdens de eerste omloop om de planeet. Hoewel gemaakt vanaf een grote afstand (206.452 km) laten de beelden zeer duidelijke wolkenstructuren zien, met verassende details. In de komende tijd zullen de camera's opnames van veel dichterbij maken, met een resolutie die naar verwachting ongeveer 100x hoger zal zijn. Boven de zuidpool is een krachtige wervelstructuur waargenomen in de Venusdampkring, waarvan het bestaan wel werd vermoed (boven de noordpool is er ook een), maar die tot nu toe nog nooit was gezien. Het nachtelijk halfrond van de planeet is met de infraroodcamera van Venus Express in beeld gebracht.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Engelstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

13 april 2006
De Europese ruimtesonde Venus Express, die dinsdag aangekomen is in een langgerekte ellipsbaan rond Venus, heeft de eerste foto's doorgeseind. Met de Venus Monitoring Camera, die gebouwd is door het Duitse Max-Planck-Instituut voor Zonnestelselonderzoek, is een opname van de niet eerder in beeld gebrachte zuidpool van Venus gemaakt, vanaf ca. 200.000 kilometer afstand. Op de foto zijn duidelijk wolkenpatronen in de Venusdampkring zichtbaar. Venus Express zal de komende zestien maanden uitgebreid onderzoek doen aan klimaat, dampkring en atmosfeerdynamica van Venus. Vanuit een lagere baan zal de ruimtesonde straks veel gedetailleerdere foto's van het wolkendek van de planeet kunnen maken.
Meer informatie:
Erste Blicke hinter den Schleier der Venus
Venus Express
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

5 april 2006
Dat er op aarde meteorieten liggen die afkomstig zijn van de maan en van de planeet Mars is al langer bekend. Maar dat onze thuisplaneet ook zestien triljoen kilogram Mercuriusmateriaal bevat, is nieuw. Mercurius is de binnenste planeet van het zonnestelsel. Hij bevat een ongewoon grote kern van ijzer en nikkel, en algemeen wordt aangenomen dat de planeet aanvankelijk een veel dikkere gesteentemantel heeft gehad. Die zou bij een zware kosmische botsing in de ontstaansperiode van het zonnestelsel voor het grootste deel zijn verbrijzeld en de ruimte in zijn geslingerd. Computersimulaties van Zwitserse astronomen laten nu zien dat het weggeworpen materiaal in zo'n geval voor een belangrijk deel naar buiten geblazen kan worden door de stralingsdruk van de zon. Ook blijkt dat grote hoeveelheden Mercuriusmateriaal op Venus en op de aarde terecht kunnen komen.
Meer informatie:
Mercury's formation impact splattered Earth with material
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 maart 2006
NASA's Mars Reconaissance Orbiter, die op 10 maart aadnkwam in een langgerekte baan rond de rode planeet, heeft de eerste foto's van het Marsoppervlak gemaakt. Op de testopnamen, die gebruikt zullen worden voor de kalibratie van de apparatuur, zijn details van slechts tweeënhalve meter groot te zien. Mars Reconaissance Orbiter (MRO) heeft drie camera's aan boord: de HRISE (High-Resolution Imaging Science Experiment), de Context Camera en de Mars Color Imager. Via de techniek van aerobraking (afremmen door scheervluchten te maken door de hoge, ijle delen van de Marsdampkring) zal de baan van MRO de komende maanden ingrijpend worden aangepast. Komend najaar moet de ruimtesonde in een cirkelbaan rond de planeet vliegen op een hoogte van nog geen driehonderd kilometer. De detailopnamen van het oppervlak zullen onder andere gebruikt worden voor het zoeken van een geschikte landingsplaats voor toekomstige Marslanders.
Meer informatie:
NASA's New Mars Orbiter Returns Test Images
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

13 maart 2006
Op basis van honderden foto’s die met de ruimtesonde Mars Odyssey zijn gemaakt, heeft NASA een driedimensionaal model gemaakt van de grote Mariner-vallei op Mars. Via een webpagina kan men inzoomen op de vallei en er is ook een filmpje waarop een nagebootste vlucht door de enorme structuur te zien is. Daarnaast is ook een reusachtig, maar iets minder gedetailleerd mozaïek van de rest van de planeet beschikbaar.
Meer informatie:
http://themis.asu.edu/vallesspecial [beeldmateriaal]

23 februari 2006
Wetenschappers van Boston University hebben vastgesteld dat zonnevlammen invloed hebben op de atmosfeer van Mars, en met name op de ionosfeer' de hoge ‘luchtlaag’ die de energierijke straling van de zon als eerste opvangt (Science, 24 februari). Dat is gebleken uit analyse van radiosignalen van de ruimtesonde Mars Global Surveyor, die onder meer in april 2001 getuige was van de aankomst van de straling van enkele hevige zonnevlammen bij Mars. Daarbij werden zodanig veel atomen en moleculen in de Marsatmosfeer geïoniseerd, dat de dichtheid van de ionosfeer sterk toenam. De elektronen die daarbij vrijkwamen, veroorzaakten subtiele veranderingen in de radiosignalen die naar de aarde werden gezonden. Dezelfde uitbarstingen veroorzaakten overigens ook veranderingen in de ionosfeer van onze eigen planeet.
Meer informatie:
http://www.bu.edu/phpbin/news/releases/display.php?id=1066

16 februari 2006
Dat er op Mars (lokale) magnetische velden en zwakke poollichtverschijnselen zijn, was al bekend. En dat het mechanisme dat de poollichtverschijnselen veroorzaakt mogelijk medeoorzaak is van het verdwijnen van de Marsatmosfeer ook. Maar hoe groot de rol is die dat mechanisme daarbij heeft gespeeld, staat nog niet vast. Wetenschappers van het Max-Planck-Institut für Sonnensystemforschung onderzoeken het poollicht van Mars momenteel met de deeltjesspectrometer ASPERA-3, die zich aan boord van de Europese satelliet Mars Express bevindt. Daarbij hebben zij ‘gezien’ hoe geladen deeltjes' waarschijnlijk zuurstofionen' vanuit de Marsatmosfeer de ruimte in worden geschoten, terwijl tegelijkertijd elektronen in de atmosfeer belanden en daar de poollichten veroorzaken. Met het ASPERA-3-experiment hoopt men uiteindelijk te kunnen vaststellen hoe zeer het verlies aan zuurstofionen de afgelopen miljoenen jaren heeft bijgedragen aan het verdwijnen van de Marsatmosfeer.
Meer informatie:
http://www.mpg.de/bilderBerichteDokumente/dokumentation/pressemitteilungen/2006/pressemitteilung20060216/presselogin/ [Duitstalig]
Science, 17 februari

9 februari 2006
Amerikaanse onderzoekers hebben, diep in de maan, de overblijfselen ontdekt van de grote inslagen die het ontstaan van de maanzeeën (het ‘gezicht’ in de maan) hebben veroorzaakt. Uit hun onderzoek, gebaseerd op gegevens van de maansondes Clementine en Lunar Prospector, blijkt dat er een groot object is ingeslagen op de achterkant van de maan, waardoor een grote schokgolf dwars door de maan heen is gegaan. Dit scenario kan verklaren waarom de voorkant van de maan een beetje uitgestulpt is en de achterkant ingedeukt – iets dat tot nog toe aan de getijdenwerking van de aarde werd toegeschreven. Iets eerder zou een ander object aan de voorkant van de maan zijn ingeslagen. Beide inslagen vonden ongeveer vier miljard jaar geleden plaats, toen de maan nog voor een deel uit vloeibaar gesteente (magma) bestond. Na de inslagen is de magma door barsten in de korst naar buiten gestroomd en raakten de laaggelegen gebieden aan de voorkant van de maan overstroomd.
Meer informatie: http://researchnews.osu.edu/archive/moonboom.htm

25 januari 2006
Marsonderzoekers zouden sporen van leven op de rode planeet eerder onder de grond moeten zoeken dan aan het oppervlak. Dit concludeert de Leidse astrobiologe Inge Loes ten Kate op basis van het onderzoek waarop zij promoveert aan de Universiteit Leiden. Aminozuren hielden geen stand onder de door de onderzoekster gesimuleerde Marsomstandigheden en zelfs ‘extremofiele’ bacteriën – bacteriën die gewend zijn aan extreem droge omstandigheden – legden het loodje.
Meer informatie: http://www.sron.nl/index.php?option=com_content&task=view&id=820&Itemid=580&lang=en

19 januari 2006
Al een tijdje wordt vermoed dat de gesteente-afzettingen aan de voet van hoge vulkanen op Mars daar terecht zijn gekomen door vrij recente gletsjeractiviteit. Het probleem was echter dat deze hoge vulkanen allemaal in de ‘tropen’ van Mars worden aangetroffen, waar het eigenlijk niet koud genoeg is. Volgens Franse en Amerikaanse onderzoekers moet de oplossing worden gezocht bij de grote klimaatsveranderingen die Mars de afgelopen miljoenen jaren heeft doorgemaakt, en die vergelijkbaar zijn met de ijstijden op aarde. Een paar miljoen jaar geleden was Mars zodanig gekanteld, dat zijn polen duidelijk meer zonnewarmte opvingen. Hierdoor kwam veel waterdamp in de atmosfeer, die voor veel sneeuwval op de vulkanen zorgde. De sneeuw die zich daar verzamelde, veranderde in ijs en vormde gletsjers.
Meer informatie:
http://www.brown.edu/Administration/News_Bureau/2005-06/05-065.html
http://www.esa.int/esaSC/SEMS3PMZCIE_index_0.html
Science, 20 januari 2006

4 januari 2006
De Europese ruimtesonde Mars Express heeft detailrijke opnamen gemaakt van een grote Marskrater met een opmerkelijke vorm. De ongeveer 650 meter diepe krater is ruim 11 kilometer breed en 24 kilometer lang en dus duidelijk ellipsvormig. Inslagkraters zijn doorgaans vrijwel rond. Alleen als het inslaande object onder een zeer kleine hoek (minder dan 10 graden) aankomt, ontstaat een ellipsvormige inslagstructuur.
Meer informatie: http://www.esa.int/SPECIALS/Mars_Express/SEMZLM8A9HE_0.html

Mars-onderzoek 2005
Begin januari 2005 is het een jaar geleden dat de eerste Mars Exploration Rover, Spirit, een geslaagde landing maakte. Net als zijn tweelingbroer Opportunity heeft het karretje de koudste periode van de winter goed doorstaan. Spirit onderzoekt nog steeds de Columbia-heuvels, die in de krater Gusev liggen. Opportunity is onderweg naar het hitteschild dat hij tijdens zijn afdaling in de Marsatmosfeer heeft afgestoten. De onderzoekers willen zien in welke mate het schild door de wrijving met de ijle lucht is aangetast. Daarbij ontdekt hij onder meer een meteoriet ter grootte van een voetbal.

In februari ontdekt Spirit een nieuw gesteente dat door water lijkt te zijn beïnvloed. Het betreft een zwavelrijk rotsblok, dat men Peace heeft gedoopt. Het gesteente bestaat uit fijn vulkanisch gruis dat met een zout' mogelijk magnesiumsulfaat' aan elkaar is gekoekt. Aangenomen wordt dat voor de vorming van dit zout water nodig is.

In de loop van februari breekt Opportunity het ene record na het andere. In drie dagen tijd legt hij een grotere afstand af dan tijdens zijn eerste zeventig dagen op Mars. Daarbij wordt ook een nieuw dagrecord gevestigd: ruim 177 meter. Alles bij elkaar heeft Opportunity dan meer dan drie kilometer achter zijn wielen, maar dat is altijd nog een kilometer minder dan Spirit. Deze laatste neemt in april een aantal stofhozen waar.

Ook Mars Express doet wat stof opwaaien. Uit opnamen van de Europese ruimtesonde zou blijken dat er minder dan 4 miljoen jaar geleden nog gletsjers van de polen naar de tropen schoven en aan de voeten van bergen en vulkanen grote hoeveelheden ijs hebben afgezet. Volgens de onderzoekers duidt dat erop dat het klimaat op Mars aan sterke veranderingen onderhevig is: de planeet zou nu een relatief warme periode doormaken.

In mei komt Opportunity vast te zitten in een zandrichel. Het duurt enkele weken voordat men erin slaagt hem weer te bevrijden. Ondertussen gaat Spirit onverstoorbaar verder met zijn beklimming van de Columbia-heuvels. Daarbij wordt onder meer vastgesteld dat zich hier gelaagd gesteentebevindt.

In juni maken twee Amerikaanse aardwetenschappers bekend dat de aanwezigheid van methaan op Mars niet op de aanwezigheid van leven hoeft te duiden. Het gas zou net zo goed afkomstig kunnen zijn van anorganische processen. De onderzoekers wijzen erop dat als in water opgeloste kooldioxide in aanraking komt met het mineraal olivijn, er waterstof vrijkomt die zich met kooldioxide tot methaan kan verbinden. Aangezien olivijn rijkelijk aanwezig is op Mars zou dat dus wel eens een belangrijke bron van methaan kunnen zijn.

Juli 2005: met de Europese Mars Express wordt de aanwezigheid van poollicht op Mars vastgesteld. Opvallend genoeg komt dit zwakke schijnsel echter niet boven de magnetische polen voor (die heeft Mars immers niet), maar op plaatsen waar een lokaal, zwak magnetisch veld heerst. Ook neemt de Mars Express een ijsdek waar op de bodem van een naamloze krater bij de noordpool.

Na een maandenlange klauterpartij komt de Marsrover Spirit eind augustus eindelijk aan op de top van een 82 meter hoge heuvel op Mars. Van daaruit kan het karretje zijn gehele omgeving overzien en het is de bedoeling dat nu een route wordt uitgestippeld naar de volgende bestemming: een ondiep bekken ten zuiden van de heuvel.

Eind november maken onderzoekers bekend dat een grondige analyse van alle gegevens die Opportunity heeft verzameld erop duidt dat het milieu op Mars nooit erg geschikt kan zijn geweest voor het ontstaan van leven. In het landingsgebied van Opportunity is weliswaar meerdere malen vloeibaar water geweest, maar de zuurgraad van dit water was erg hoog. Dat maakt het onwaarschijnlijk dat hier dezelfde scheikundige reacties hebben plaatsgevonden die op aarde tot het ontstaan van leven hebben geleid. Dat op aarde ook in zure milieus bacteriën worden gevonden, zegt weinig: deze micro-organismen stammen namelijk af van voorgangers die onder veel mildere omstandigheden zijn geëvolueerd.

Eind november 2005 zet het Europese ruimtevaartagentschap ESA, ter gelegenheid van een lange lijst van wetenschappelijke publicaties in de online-versies van Science en Nature, een groot aantal (recente) resultaten van het onderzoek met de Mars Express op een rijtje. Daarbij wordt onder meer een eerste indruk gegeven van hetgeen zich onder het Marsoppervlak afspeelt. Met het radarinstrument MARSIS is onder meer een 250 kilometer grote bedolven krater ontdekt die mogelijk met een 1 à 2 kilometer dikke laag ijs gevuld is. Een andere ontdekking is dat de minerale samenstelling van het Marsoppervlak erop duidt dat er vroeg in de geschiedenis van de planeet (3,8 miljard jaar geleden) op veel plaatsen vloeibaar water moet zijn geweest.
Daarmee is de discussie 'wel nat, niet nat' echter nog lang niet verstomd. Onderzoekers van de universiteit van Colorado te Boulder denken dat de mineralogische samenstelling van zwavelhoudend gesteente dat door de Marsrover Opportunity is onderzocht, op een vulkanische oorsprong duidt. Veel meer dan wat stoom en kleine, tijdelijke hoeveelheden water zouden er niet aan te pas zijn gekomen. Dat zou betekenen dat Meridiani Planum, een gebied op Mars waarvan veel onderzoekers aannemen dat het ooit een ondiep meer was, mogelijk toch niet zo ‘nat’ is geweest.
Voor hetzelfde gebied hebben onderzoekers van Arizona State University overigens nog een andere verklaring bedacht. De waargenomen gelaagdheid zou niet ontstaan zijn door het langzaam verdampen van een meer, maar door meteorietinslagen. De bij zulke inslagen opgestoven puinwolken zouden de aangetroffen rotsformaties en afzettingslagen beter kunnen verklaren dan een langzaam verdampend meer.

28 december 2005
In 2004 hebben wetenschappers de röntgensatelliet Chandra een aantal malen op de aarde gericht, om naar het noorderlicht van onze planeet te kijken. Het was al bekend dat het noorderlicht ook in het röntgen waarneembaar is, maar Chandra heeft voor het eerst ‘zachte’ (minder energierijke) röntgenstraling ervan gedetecteerd. Het noorderlicht ontstaat doordat geladen deeltjes uit de ruimte verstrikt raken in het aardmagnetische veld en door de magnetische veldlijnen met grote snelheid in de richting van de polen van onze planeet worden gevoerd. Eenmaal aangekomen in de atmosfeer botsen deze deeltjes op de daar aanwezige atomen, wat dus niet alleen zichtbaar licht oplevert, maar ook röntgenstraling.
Meer informatie: http://chandra.harvard.edu/photo/2005/earth/

12 december 2005
Zonder het te weten, hebben onderzoekers van de universiteit van Californië te Berkeley de afgelopen zes jaar honderden poollichtverschijnselen op Mars geregistreerd. Dat is vrij verrassend, omdat deze planeet geen globaal magnetisch veld heeft, zoals de aarde. Dat er toch poollicht is, werd eerder dit jaar ontdekt met de Europese ruimtesonde Mars Express. Daarop zijn de Californische onderzoekers gaan spitten in de gegevens van de Mars Global Surveyor, die al geruime tijd om Mars draait. Het poollicht op Mars dankt zijn bestaan aan kleine magnetische plekken in de korst van de planeet – waarschijnlijk overblijfselen van het oorspronkelijke magnetische veld van Mars. De meeste daarvan liggen op het zuidelijk halfrond. Het Martiaanse poollicht, dat ontstaat doordat energierijke elektronen van de zon in botsing komen met moleculen in de atmosfeer, is voor de mens overigens niet waarneembaar: het beperkt zich tot het ultraviolet.
Meer informatie: http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2005/12/12_mars.shtml

3 november 2005
Eind oktober heeft de Hubble-ruimtetelescoop een nieuwe opname van de planeet Mars gemaakt, ongeveer op het moment dat de afstand tussen Mars en aarde op zijn kleinst was. Op de foto is een ongeveer 1500 kilometer grote stofstorm te zien, die eerder al door amateur-astronomen was waargenomen. Het atmosferische stof is niet ver verwijderd van de landingsplek van de Marsrover Opportunity en zou tot een verminderde opbrengst van diens zonnepanelen kunnen leiden.
Meer informatie: http://hubblesite.org/newscenter/newsdesk/archive/releases/2005/34/

19 oktober 2005
De Hubble-ruimtetelescoop wordt ingezet om zuurstofhoudende mineralen op de maan op te sporen. De NASA gebruik de resultaten voor het selecteren van landingsplaatsen voor toekomstige (bemande) missies naar de maan.
Meer informatie: http://hubblesite.org/newscenter/newsdesk/archive/releases/2005/29/text/

17 oktober 2005
NASA-wetenschappers hebben aanwijzingen gevonden dat er op de planeet Mars ooit, net als op de aarde nu, platentektoniek is geweest' trage bewegingen in de planeetkorst. Dat zou volgen uit een nieuwe, gedetailleerde kaart van het magnetische veld van Mars, die de afgelopen vier jaar met de Mars Global Surveyor is gemaakt. De kaart laat duidelijke sporen van transforme breuken zien: een duidelijke aanwijzing voor platentektoniek.
Meer informatie: http://www.nasa.gov/vision/universe/solarsystem/mgs_plates.html

21 september 2005
Mars Global Surveyor heeft de afgelopen jaren opmerkelijke veranderingen geconstateerd op de rode planeet. De Amerikaanse Marskunstmaan draait al vele jaren zijn baantjes om Mars, en maakt gedetailleerde foto's van het oppervlak. Veel gebieden zijn inmiddels meer dan eens in beeld gebracht. Op die manier zijn veranderingen ontdekt in de structuur van de poolkappen van Mars, hebben planeetdeskundigen rotsblokken van kraterhellingen af zien rollen, en zijn nu ook nieuw gevormde ‘gullies’ (geulen) gevonden. De geultjes zijn ontstaan op een zandduin, mogelijk door het plotseling vrijkomen van koolzuurgas van onder het Marsoppervlak. Mars Global Surveyor kwam acht jaar geleden aan in een baan rond Mars.
Meer informatie:
http://mars.jpl.nasa.gov/mgs/newsroom/20050920a.html

21 juli 2005
De huidige gemiddelde temperatuur aan de evenaar van Mars bedraagt bijna 60 graden onder nul. Veel onderzoekers denken echter dat de planeet in het verleden aanzienlijk warmer is geweest, in elk geval warm genoeg om water over het oppervlak te laten stromen. Nieuw onderzoek aan twee meteorieten die van Mars afkomstig zijn, duidt er echter op dat de Rode Planeet al 4 miljard jaar ijs- en ijskoud is. Dat zou blijken uit het argongehalte van de meteorieten' het edelgas argon is een vervalproduct van radioactieve kalium, dat in veel gesteenten op aarde en Mars zit. De snelheid waarmee argon uit het gesteente ontsnapt, is afhankelijk van de temperatuur: hoe kouder het gesteente, des te meer argon houdt het vast. Uit het onderzoek is nu gebleken dat de Marsmeteorieten in de loop van de miljarden jaren maar heel weinig argon is kwijtgeraakt. De afgelopen 4 miljard jaar zou Mars hooguit een miljoen jaar warm genoeg kunnen zijn geweest voor de aanwezigheid van vloeibaar water: veel te kort om leven te laten ontstaan.
Meer informatie: http://web.mit.edu/newsoffice/2005/mars.html

6 juli 2005
Het meest recente nummer van het wetenschappelijke tijdschrift Nature draait om Mars. In een van de zeven (!) artikelen berichten Amerikaanse onderzoekers dat de planeet in sommige opzichten ingewikkelder in elkaar zit dan veelal wordt gedacht. Met behulp van de Mars Global Surveyor en de Mars Odyssey is de afgelopen jaren de complete minerale samenstelling van de bodem van de planeet in kaart gebracht. En daaruit blijkt dat het Marsoppervlak niet uitsluitend uit ‘saaie’ vulkanische gesteenten bestaat. Plaatselijk zijn onder het basalt de meest uiteenlopende mineralen aangetroffen, die erop duiden dat de betreffende gesteenten meermaals gesmolten en gestold zijn. De vraag is nu hoe deze ‘minerale evolutie’ op Mars werkt: er vindt immers geen plaattektoniek plaats, die ervoor kan zorgen dat vulkanische gesteenten na verloop van tijd de diepte in verdwijnen om weer te smelten. Het vermoeden bestaat nu dat het ‘hersmelten’ van de vulkanische gesteenten alleen lokaal' binnen (grote) vulkanen' heeft plaatsgevonden. Het feit dat het basalt op Mars soms meer dan 20 procent van het makkelijk oplosbare mineraal olivijn bevat, duidt er overigens op dat de planeet ten tijde van het ontstaan  van de betreffende gesteenten niet erg ‘nat’ kan zijn geweest.
Meer informatie:
http://www.asu.edu/news/newsreleases.htm
Nature, 7 juli 2005

8 juni 2005
Met assistentie van een zonnevlam heeft de Europese maansonde SMART-1 voor het eerst met behulp van ‘remote sensing’ calcium op de maan ontdekt. De sonde beweegt momenteel in een baan die hem tot op 450 km van het maanoppervlak brengt. Het calcium werd ontdekt met de röntgenspectrometer van de sonde, op het moment dat de maan een flinke dosis röntgenstraling van de zon kreeg. Het spectrum van de door de maan weerkaatste straling liet sporen zien van calcium, aluminium, silicium en ijzer.
Meer informatie: http://www.esa.int/esaCP/SEM4711DU8E_index_0.html

13 mei 2005
NASA-wetenschappers hebben een oud vraagstuk omtrent de ligging van de zuidpool van de planeet Mars weten op te lossen. De zuidpoolkap van Mars ligt namelijk niet precies om de geografische zuidpool, maar is 150 kilometer verschoven. Deze verschuiving blijkt te worden veroorzaakt door twee grote kraters op het zuidelijk halfrond van de planeet. De beide kraters verstoren de luchtcirculatie zodanig, dat er boven het westelijke deel van de zuidpoolkap een permanent lagedrukgebied ontstaat, dat voor lagere temperaturen en sneeuwval zorgt. In het oostelijke deel van de poolkap valt juist minder sneeuw.
Meer informatie: http://www.nasa.gov/centers/ames/news/releases/2005/05_30AR.html
Nature, 12 mei 2005

11 mei 2005
Volgens onderzoekers uit Frankrijk en Canada moet de eerdere vaststelling dat de planeet Mars ooit een (zwak) magnetisch veld heeft gehad heroverwogen worden. Met de Mars Global Surveyor is vastgesteld dat de gesteenten in de inslagbekkens Hellas en Argyre enigszins magnetisch zijn, wat een overblijfsel zou zijn van het oorspronkelijke veld van de planeet. Maar nu is gebleken dat de gesteenten bij de 2 miljard jaar oude Vredefort-krater in Zuid-Afrika sterk magnetisch zijn, terwijl je daar vanuit de lucht weinig van merkt: de gesteenten zijn bij de inslag zodanig door elkaar geschud, dat hun magnetische effecten elkaar opheffen. En als je de Vredefort-krater vanaf dezelfde hoogte zou bestuderen als de kraters op Mars, zou deze geen meetbaar magnetisch veld hebben. Het lijkt er dus op dat de magnetische velden van Hellas en Argyre een andere oorzaak hebben.
Meer informatie: Nature, 12 mei 2005

18 maart 2005
De planeet Mars is een beetje onregelmatig van vorm, waardoor zijn rotatieas en evenaar ten opzichte van het oppervlak in de loop der tijden van positie veranderen. Tot zover niets nieuws. Maar een Canadese onderzoeker denkt nu de ligging van een voormalige evenaar van de planeet te hebben opgespoord. Vijf grote inslagbekkens op Mars (Argyre, Hellas, Isidis, Thaumasia en Utopia) liggen namelijk keurig op een cirkel die de planeet omspant. Dat kan erop duiden dat ze een gezamenlijke oorsprong hebben. Uit berekeningen blijkt dat het om brokstukken van één en dezelfde planetoïde kan gaan, die met tussenpozen van enkele uren op Mars zijn ingeslagen. Als de cirkel inderdaad de plek van een voormalige evenaar aangeeft, dan lag de zuidpool destijds ongeveer dertig graden ten zuiden van de huidige evenaar.
Meer informatie: http://www.eurekalert.org/pub_releases/2005-04/agu-fgi041805.php

13/15 april 2005
Maanonderzoekers hebben op basis van 53 opnamen die in 1994 door de Amerikaanse ruimtesonde Clementine zijn gemaakt, vastgesteld dat de (noordpool)krater Peary een geschikte locatie voor een permanent verblijf op de maan kan zijn. De delen van de noordrand van de forse krater baden waarschijnlijk altijd in zonlicht, waardoor de temperatuur er steeds in de buurt van een milde -50 °C ligt. Ter vergelijking: elders op de maan wisselt de temperatuur tussen dag en nacht van 100 tot -180 °C. Peary zou ook een goede plek zijn om zonne-energie te genereren en bovendien zou in de beschaduwde omgeving gemakkelijk waterijs kunnen worden opgeslagen. Meer duidelijkheid over locaties als Peary zal worden verkregen met de Europese maansonde SMART-1, die momenteel de maan verkent.
Meer informatie:
Nature, 14 april 2005
http://www.esa.int/esaSC/SEMLWGW797E_index_0.html
http://science.nasa.gov/headlines/y2005/14apr_moonwater.htm?list133910

24 maart 2005
Voor het eerst is er een ‘gedetailleerde’ kaart van de aarde op gammagolflengten gemaakt. Onze planeet is zelf geen bron van deze zeer energierijke vorm van licht, maar wordt voortdurende gebombardeerd met kosmische straling' snel bewegende deeltjes die onder meer van supernova-explosies afkomstig zijn. De gammastraling ontstaat door de interactie van deze deeltjes met de aardatmosfeer. De gammakaart van de aarde is gebaseerd op gegevens die tussen 1991 en 2000 zijn verzameld met de Compton-satelliet. Hij wordt gebruikt om meer inzicht te krijgen in de verstorende invloed van de aardse gammastraling op waarnemingen van gammabronnen in het heelal.
Meer informatie: http://www.nasa.gov/vision/earth/lookingatearth/gamma_earth.html

9 maart 2005
Nieuwe wiskundige modellen hebben herziene inzichten opgeleverd over het ontstaan van de 1200 meter grote Arizonakrater. Na eerder onderzoek ging men ervan uit dat de grote meteoriet die hier 30.000 jaar geleden is ingeslagen een snelheid van 15 tot 20 km/sec had. Maar uit nadere analyse blijkt dat deze snelheid wel eens flink lager zou kunnen zijn geweest. Volgens Jay Melosh en Garreth Collins van de Universiteit van Arizona is de naar schatting veertig meter grote meteoriet in de lucht uiteengevallen en vertraagd. Slechts de helft ervan zou als één geheel zijn ingeslagen, en wel met een snelheid van 12 km/sec. Deze geringere snelheid zou verklaren waarom er bij de inslag betrekkelijk weinig gesteente is gesmolten' een raadsel waar de wetenschap al jaren mee worstelde.
Meer informatie:
http://uanews.org/cgi-bin/WebObjects/UANews.woa/5/wa/SciDetails?ArticleID=10766
Nature, 10 maart 2005

22 februari 2005
De media en het internet gonzen weer eens van de geruchten over leven op Mars. De eerste berichten doken op 16 februari op in de VS, toen Amerikaanse websites meldden dat NASA-wetenschappers inderdaad leven op de Rode Planeet hadden opgespoord. Jammer genoeg wist NASA (officieel) van niks.
Natuurlijk kan Europa dan niet achterblijven. Deze week zijn wetenschappers in Noordwijk bijeen om te praten over de resultaten van de Mars Express. Een prachtige gelegenheid om het nieuws over de potentiële Marsbewoners nog even warm te houden' er zijn altijd wel een paar bereidwillige verslaggevers in de buurt. Vanmiddag werd al gemeld dat er mogelijk een aanzienlijke hoeveelheid bevroren water aan het planeetoppervlak ligt. En later volgde nog het bericht dat volgens sommige onderzoekers, onder wie Vittorio Formisano, de hoeveelheden methaan in de Marsatmosfeer maar op één manier verklaard kunnen worden: met krioelende Marsbacteriën.
Echt nieuws is het allemaal niet, want dat er water in de Marsbodem en methaan in de Marsatmosfeer zit weten we al een hele tijd. En inderdaad, onder de gegeven omstandigheden is primitief leven niet onmogelijk. Maar harde bewijzen zijn er nog steeds niet' hoeveel waterijs en methaan er ook wordt opgevoerd, het echte bewijs vind je pas door er ter plaatse naar te gaan zoeken. Niet geheel toevallig is dat natuurlijk ook precies wat Europese en Amerikaanse onderzoekers het liefst ook zouden.
Kind van de rekening is het wetenschappelijke tijdschrift Nature, dat al deze mooie verhalen binnenkort gaat publiceren. De verrassing is er dan wel een beetje af...
Meer informatie:
http://www.esa.int/esaSC/Pr_4_2005_s_en.html
http://www.ucl.ac.uk/media/archive/archive-release/?marssea
Bekijk de amusante bijdrage in het programma TweeVandaag in Real-formaat: lage kwaliteit, hoge kwaliteit.

17 februari 2005
Bij gammaflitsen denk je al gauw aan reusachtige explosies in verre melkwegstelsels. Maar ook in de aardatmosfeer komen gammaflitsen voor! Dat weten we al sinds deze in 1994 met de Compton-satelliet zijn waargenomen. Nieuwe waarnemingen met de RHESSI-satelliet duiden erop dat de aardse gammaflitsen energierijker en talrijker zijn dan men tot nog toe dacht. Aangenomen wordt dat de zeer kortstondige gammastraling afkomstig is van elektronen die met 99,99 procent van de lichtsnelheid met gasatomen in de atmosfeer botsen. Waarschijnlijk worden hebben de elektronen hun hoge snelheid te danken aan het grote spanningsverschil tussen de bovenkant van onweerswolken en de ionosfeer' een natuurlijke deeltjesversneller dus.
Meer informatie: http://www.nasa.gov/vision/universe/solarsystem/rhessi_tgf.html

17 januari 2005
Op 20 januari 2003 nam de (enkele weken later verongelukte) bemanning van het ruimteveer Columbia boven de Indische Oceaan een bijzondere lichtflits in de aardatmosfeer waar. Israëlische onderzoekers denken dat het om een nog onbekend atmosferisch verschijnsel gaat. Hoog in de atmosfeer worden wel meer bliksemachtige verschijnselen waargenomen (‘sprites’ en ‘elves’), maar deze ontstaan altijd binnen 10 milliseconden van een normale bliksemontlading naar de grond toe. Bovendien is de afstand tussen bliksem en ‘bovenbliksem’ altijd gering. In dit geval was de meest nabije bliksemontlading duizend kilometer verderop en zat er een kwart seconde tussen de bliksem en de hogere lichtflits. Na een aantal alternatieven (zoals de explosie van een meteoriet) te hebben weggestreept, denken de onderzoekers dat het om een nog onbekend verschijnsel gaat, dat ze ‘Transient Ionospheric Glow Emission in Red’ (TIGER) hebben gedoopt. Nader onderzoek moet uitwijzen of er inderdaad een ‘tijger’ in de ionosfeer zit.
Meer informatie: http://www.agu.org/sci_soc/prrl/prrl0501.html

7 januari 2005
NASA-wetenschappers hebben uitgerekend welke gevolgen de recente zeebeving bij Sumatra voor de aarde hebben gehad. Uit de berekeningen blijkt dat de stand van de aardas een klein beetje veranderd is: de noordpool is 2,5 cm naar het oosten opgeschoven. Bovendien is de aarde sneller gaan draaien: de dag duurt nu 2,68 microseconden korter. Dat laatste is gevolg van het feit dat de aarde bij de evenaar nu gemiddeld 1 tienmiljoenste deel ‘slanker’ is geworden.
Meer informatie: http://www.nasa.gov/home/hqnews/2005/jan/HQ_05011_earthquake.html

Mars-onderzoek 2004
In juni en juli 2003 vertrokken een Europese en twee Amerikaanse ruimtesondes richting Mars. De Europese Mars Express arriveerde als eerste en koppelde daarbij een kleine lander af, de Beagle 2, waarvan sinds de landing op eerste kerstdag niets meer vernomen is. Mogelijk is het onfortuinlijke apparaat in een krater gekukeld. De Mars Express zelf functioneert uitstekend en heeft inmiddels fraaie beelden naar de aarde gestuurd.

De eerste Amerikaanse Marssonde, Spirit, landde op 4 januari 2004. met goed gevolg op de planeet en stuurde twee dagen later de eerste kleurenbeelden van zijn omgeving. Op 15 januari verliet Spirit zijn ‘nest’ om voor het eerst de Marsbodem te betreden. Kort daarna onderzocht hij een nabijgelegen steen, hetgeen gelijk al verrassende resultaten opleverde. Op 21 januari ontstonden er onverwachte problemen met het flash-geheugen van Spirit, die tien dagen later weer waren opgelost.

Op 23 januari bevestigt de Europese Mars Express de aanwezigheid van bevroren water op Mars. De kleine Marslander Beagle 2 is en blijft zoek. Ondertussen is ook de tweede Amerikaanse Marssonde, Opportunity, veilig op Mars aangekomen. De sonde blijkt in een kleine krater terecht te zijn gekomen, hetgeen een bizarre blik op zijn omgeving tot gevolg heeft. Het onderzoek met zowel Spirit als Opportunity is nu in volle gang.
De meest opmerkelijke ontdekkingen tot nu toe hebben betrekking op Meridiani Planum, het gebied waar Opportunity is geland. De vlakte is bezaaid met merkwaardige krentgrote bolletjes, die uit hematiet (ijzeroxide) blijken te bestaan.

In de loop van maart werd meerdere malen melding gemaakt van gesteente dat onder water heeft gestaan. Zo vond Opportunity sterke aanwijzingen dat de Meridiani-vlakte ooit ‘nat’ was. En zag Spirit opmerkelijke barstjes in een vulkanische steen in zijn omgeving. Het meest tot de verbeelding spreekt wellicht de ontdekking dat delen van Mars in het verre verleden onder zout water hebben gestaan. Eind maart werd bovendien gemeld dat het (weinige) methaan in de Marsatmosfeer op de aanwezigheid van (microscopisch klein) leven kan duiden.

De maand april bracht nog meer aanwijzingen voor water. Maar belangrijker was de beslissing om de missies van Spirit en Opportunity met maximaal vijf maanden te verlengen. Mars Express gaat ondertussen gewoon door met het in kaart brengen van de planeet. Een kleine technische complicatie leidt er echter toe dat het radarinstrument van de Mars Express nog niet in bedrijf kan worden gesteld.

In mei kwam Opportunity aan bij een 130 meter grote krater, terwijl Spirit zich aan de voet van een kleine heuvelrug meldde. Opportunity is vervolgens begonnen aan de afdaling. Beide karretjes werken nog goed, maar beginnen langzamerhand wel sporen van slijtage te vertonen. Ondertussen is vastgesteld dat de kleine bolletjes die op het Marsoppervlak te zien zijn, ook op aarde worden gevonden. Mars Express leverde onder meer nieuwe stereobeelden van de planeet af.

Tijdens onze zomermaanden worden de beide Marsrover voorbereid op de naderende, bitterkoude Marswinter. Het onderzoek van krater en heuvelrug gaat voort, maar dat gebeurt steeds langzamer en de beide Marskarretjes beginnen ook al wat kuren te vertonen. Begin augustus verschijnt een speciaal nummer van het Amerikaanse wetenschappelijke tijdschrift Science, waarin de eerste wetenschappelijke resultaten van het onderzoek met Spirit uit de doeken worden gedaan. Beelden van de Mars Odyssey laten ondertussen fraai zien welke uitwerking de wind op het landschap van de Rode Planeet heeft.

September brengt weer enkele interessante onderzoeksresultaten. Vanuit de ruimte blijkt dat het landingsgebied van Opportunity inderdaad op de bodem van een voormalige zee ligt. Dat blijkt uit gegevens die met de Mars Global Surveyor en Mars Odyssee zijn verzameld. Eerder had Opportunity zelf al vastgesteld dat het gesteente ter plaatse mineralen bevat die alleen onder ‘natte’ omstandigheden ontstaan. Dit gesteente blijkt zich nu over een oppervlakte van meer dan 300.000 vierkante kilometer uit te strekken. Er zijn bovendien aanwijzingen dat Mars meerdere natte perioden heeft gekend.

Uit onderzoek met Mars Express blijkt dat de waterdamp en methaan in het onderste deel van de atmosfeer van Mars niet gelijkmatig verdeeld zijn. Boven een drietal gebieden rond de evenaar is duidelijk meer atmosferische waterdamp en methaan dan elders. De betreffende gebieden komen overeen met die waar de Amerikaanse Mars Odyssey enkele tientallen centimeters onder het oppervlak ijs heeft opgespoord. De beide gassen zouden afkomstig kunnen zijn van geothermische processen. Maar sommige onderzoekers speculeren over de mogelijkheid dat ze door bacteriën zijn geproduceerd.

Eind september besluit de NASA om de missie van de beide Marsrovers, indien mogelijk, met zes maanden te verlengen. Op 1 oktober werd het tweetal uit zijn winterslaap gehaald. Ondanks wat technische problemen met de besturing van Spirit, werd eind oktober een bijzondere mijlpaal bereikt: de beide Marsrovers hebben nu meer dan 50.000 opnamen van hun omgeving gemaakt. Dat is meer dan tweemaal zo veel als de drie voorgaande landingsmissies bij elkaar.

Ondanks de problemen met Spirit, gaat het onderzoek van de Rode Planeet gewoon door. Spirit bevindt zich op een kleine heuvel die deels uit gelaagd gesteente bestaat. Het lijkt er steeds meer op dat de laagjes vulkanische as-afzettingen zijn, die later onder invloed van water veranderd zijn. De vraag is nu onder welke omstandigheden dat is gebeurd: het water kan oppervlakte- of grondwater zijn geweest, maar het kan ook zijn dat het water is geweest dat bij dezelfde vulkaanuitbarstingen vrijkwam als de as-afzettingen. Ook op de bodem van de krater waar de Marsrover Opportunity zich bevindt worden aanwijzingen gevonden dat hier water is geweest, maar onomstotelijk bewijs ontbreekt nog steeds.

Ondertussen zouden we bijna vergeten dat ook de Europese ruimtesonde Mars Express nog steeds in bedrijf is. In november maakt deze' voor het eerst sinds lange tijd' weer eens gedetailleerde opnamen van de Marsmaan Phobos. Dit maantje beweegt in een akelig lage baan om de planeet, en lijkt ook wat te versnellen. Waarschijnlijk zal het in de niet al te verre toekomst verbrokkelen onder invloed van de getijkracht van Mars en/of op de planeet neerstorten. In het Europese wetenschappelijke tijdschrift Nature concluderen onderzoekers op 23 december op basis van gegevens van Mars Express dat Mars tekenen van ‘recente’ vulkaan- en gletsjeractiviteit vertoont. Sommige vulkaankraters zijn niet ouder dan twee miljoen jaar en de ijsafzettingen aan de voet van Olympus Mons zijn slechts ongeveer vier miljoen jaar oud. De onderzoekers sluiten niet uit dat Mars ook nu nog vulkanisch actief is. Enkele weken eerder doen Amerikaanse onderzoekers in het blad Science verslag van de onderzoeksresultaten van Opportunity. Veel verrassingen levert dat niet (meer) op.

Op 13 december maakt NASA bekend dat het Marskarretje Spirit in de ‘Columbia Hills’ het mineraal goethiet heeft opgespoord. Net als het al eerder ontdekte mineraal jarosiet is goethiet een mineraal dat alleen in de aanwezigheid van water ontstaat. Ondertussen heeft Opportunity zijn zes maanden durende onderzoek van de krater Endurance afgerond en richt hij zijn aandacht weer op de omringende Meridiani-vlakte. Daarbij heeft hij onder meer opmerkelijke wolkenformaties waargenomen en door een toename van de luchtvochtigheid komt het Marskarretje soms ook onder een laagje rijp te zitten.

15 december 2004
Uit NASA-onderzoek blijkt dat de ‘veilige zone’ in de stralingsgordels die de aarde omgeven toch niet zo veilig is als men dacht. Uit waarnemingen tijdens de hevige zonne-uitbarstingen van eind 2003 is gebleken dat ook in deze ‘Van Allen Radiation Belt Slot’ soms zeer hoge stralingsniveaus worden bereikt. Tot nog toe werd aangenomen dat de zone, die op een hoogte van 7000 km begint en op 13.000 km eindigt, een relatief veilig gebied voor gevoelige satellieten is.
Meer informatie: http://www.nasa.gov/vision/universe/solarsystem/safe_zone.html

28/29 oktober 2004
Reeksen van kraterachtige verzakkingen van de Marsbodem kunnen erop duiden dat de planeet nog seismisch actief is. Dat zeggen Amerikaanse geologen. De verzakkingen zouden ontstaan op plaatsen waaronder breuken in de Marskorst zijn ontstaan.
Ondertussen blijft men ook druk speculeren over de aanwezigheid van methaan in de Marsatmosfeer. Volgens wetenschappers van de universiteit van Michigan is het mogelijk dat het methaan afkomstig is van (ondergrondse) bacteriën. Maar omdat het methaan ongelijkmatig over Mars is verdeeld, is het waarschijnlijker dat er in de bevroren bodem chemische reacties plaatsvinden.
Meer informatie:
http://www.swri.org/press/themis.htm
http://www.eurekalert.org/pub_releases/2004-10/uom-rdm102504.php

13 oktober 2004
Volgens de Amerikaanse geologe Megan Elwood Madden is het inderdaad waarschijnlijk dat er op Mars ooit vloeibaar water is geweest. Maar dat kan volgens haar niet lang hebben geduurd' geologisch gezien dan. Deze conclusie baseert zij op de ontdekking van het mineraal jarosiet op het Marsoppervlak, door de Marsrover Opportunity. Uit computermodellen blijkt dat het jarosiet waarschijnlijk is gevormd in een ‘nat’ en zuur milieu, zoals een vulkanisch actief gebied. Maar jarosiet blijft alleen in stand in een gebied dat snel verdroogt: zodra meer water aanwezig is, valt het uiteen. Dat duidt erop dat er hoe dan ook weinig water was of dat het water heel snel verdween, bijvoorbeeld door in de bodem weg te sijpelen.
Meer informatie: http://www.unirel.vt.edu/vtnews/story.php?itemno=375

27 september 2004
Sporen Marsrovers zichtbaar vanuit de ruimte' meer informatie.
Zonnewind verantwoordelijk voor verdwijnen Marsatmosfeer' meer informatie.

3 maart 2004
Een groep onderzoekers onder leiding van Gerta Keller van de Princeton-universiteit heeft twijfels bij de theorie dat de inslag van één enkele planetoïde, 65 miljoen jaar geleden, tot een massale uitsterving op aarde heeft geleid. Uit onderzoek in het gebied waar deze inslag plaatsvond' een onderzeese krater voor de kust van Chicxulub, Mexico' zou blijken dat de krater 300.000 jaar vóór de uitsterving is ontstaan. Zij baseren deze conclusie op glasbolletjes die bij de inslag tot ver in de omtrek zijn opgeworpen. Boven de laag met glasbolletjes ligt een metersdikke laag kalk- en zandsteen, met daar weer bovenop een laagje met iridium' een element dat uit een planetoïde moet komen. De dikke afzettingslaag wordt gewoonlijk verklaard door te stellen dat eerst de glasdruppeltjes op aarde vielen, en dat de schokgolf van de explosie ze onder dikke lagen sediment bedolf, voordat in de loop van enkele weken het iridiumrijke stof in de atmosfeer neerdwarrelde. Volgens Keller en haar collega’s zou de sedimentlaag echter op normale wijze zijn ontstaan' langzaam dus. Daarmee ontstaat echter een ander probleem: waar komt dan het iridiumlaagje vandaan? De oplossing die Keller aandraagt' een nog onbekende tweede grote inslag die 300.000 jaar later plaatsvond' lijkt niet meer dan een noodsprong.
Meer informatie:
http://www.pnas.org/cgi/doi/10.1073/pnas.0400396101
http://www.google.com

13 november 2003
Ondanks aanwijzingen die in de jaren negentig met twee ruimtesondes zijn verzameld, zeggen radarastronomen nu dat er geen spoor van bevroren water te vinden is in de diepe, ijskoude kraters bij de polen van de maan! Als er al ijs in de bodem van de maan zit, dan is dat vermengd met de maanbodem zelf. Deze conclusie baseren zij op radaronderzoek met de Arecibo-radioschotel op Puerto Rico. Metingen met de ruimtesondes hadden uitgewezen dat er waterstof bij de maanpolen aanwezig was, in hoeveelheden die op aanzienlijke watervoorraden wezen. Maar daar is met radaronderzoek dus niets van terug te vinden, zoals dat bij de diepe kraters bij de polen van de planeet Mercurius wél het geval is. In beide gevallen zou het vermeende ijs afkomstig zijn van ingeslagen kometen.
Meer informatie: http://www.news.cornell.edu/releases/Nov03/radar.moonpoles.deb.html