9 januari 2012
De bouw van de International LOFAR Telescope (ILT) nadert zijn voltooiing. De eerste wetenschappelijke resultaten worden deze week gepresenteerd op de 219e bijeenkomst van de American Astronomical Society in Austin, Texas. LOFAR begint binnenkort aan een grote all-sky survey (de Multi-frequency Snapshot Sky Survey), en komend voorjaar opent de revolutionaire radiotelescoop zijn deuren voor de astronomische gemeenschap: sterrenkundigen van over de hele wereld kunnen dan waarnemingsvoorstellen voor LOFAR indienen. LOFAR (LOw-Frequency ARray) bestaat uit tienduizenden eenvoudige antennes, verdeeld over 48 stations, waaarvan er inmiddels 41 in gebruik zijn genomen: 33 in Nederland, vijf in Duitsland, één in Frankrijk, één in Engeland en één in Zweden. Naar verwachting neemt Polen binnenkort ook deel aan het internationale project. LOFAR wordt onder andere gebruikt voor onderzoek aan pulsars, kosmische straling en actieve sterrenstelsels. Sterrenkundigen hopen met LOFAR ook voor het eerst signalen op te vangen uit de periode waarin de allereerste sterren en quasars in het heelal begonnen te stralen.
Meer informatie:
LOFAR Presents First Science, Kicks Off Survey
LOFAR
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

20 december 2011
De Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA) heeft de laatste van in totaal 73 ontvangers voor de ALMA-telescoop opgeleverd. Deze zeer gevoelige 'Band 9-ontvangers' behoren tot de belangrijkste onderdelen van de submillimeter-telescoop ALMA, die in Noord-Chili in aanbouw is. De Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) zal in 2013 helemaal gereed zijn. De 66 schotelantennes staan dan verspreid op de Chajnantor-hoogvlakte in het noorden van Chili, 5000 meter boven zeeniveau. ALMA ontvangt millimeter- en submillimetergolven uit het heelal. Deze golflengten stellen astronomen in staat om extreem koude objecten in de ruimte te onderzoeken, zoals dichte wolken van kosmisch stof en gas waaruit sterren en planeten ontstaan. Ook kan ALMA zeer verre objecten in het jonge heelal waarnemen. De Band 9-ontvangers zijn ontwikkeld en geproduceerd bij het Kapteyn Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen, in samenwerking met het Kavli Instituut van de TU Delft en het ruimteonderzoeksinstituut SRON. Deze partners bouwden eerder het HIFI-instrument van de ruimtetelescoop Herschel.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
ALMA
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

9 december 2011
Het bestuur van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) heeft de begroting voor het jaar 2012 goedgekeurd. In deze begroting is onder meer geld gereserveerd voor voorbereidende werkzaamheden voor de toekomstige Europese reuzentelescoop E-ELT, die naar verwachting medio 2012 definitief groen licht zal krijgen. E-ELT staat voor European Extremely Large Telescope. Dit kolossale instrument, dat een hoofdspiegel van bijna veertig meter zal krijgen, komt de staan op Cerro Armazones, een berg in het droge noorden van Chili. Naar verwachting zal de financiering van het E-ELT-project in de loop van 2012 rondkomen. Om de bouw van de telescoop niet te vertragen, is besloten om alvast te beginnen met de aanleg van de toegangswegen naar Cerro Armazones en met de ontwikkeling van de spiegel van het geavanceerde adaptieve optische systeem waarmee de E-ELT zal worden uitgerust. De bouw van de reuzentelescoop gaat iets meer dan een miljard euro kosten en tien à elf jaar duren.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)

8 december 2011
Op 15 november van dit jaar hebben de 100-meter radiotelescoop van Effelsberg en vier radiotelescopen in Rusland en Oekraïne deelgenomen aan de eerste interferometrische waarnemingen met de om de aarde draaiende radioschotel Spektr-R van het Russische RadioAstron-project. Met deze instrumenten is met succes een radiotelescoop nagebootst die acht keer zo groot is als de aarde - een nieuw record. Daarbij is gekeken naar de quasar 0212+735, de compacte, heldere kern van een ver sterrenstelsel. De gebruikte techniek, Very Long Baseline Interferometry (VLBI), wordt ook op aarde toepast. Door de radiosignalen van ver uit elkaar staande radiotelescopen met elkaar te combineren, kan een virtuele radiotelescoop worden verkregen waarvan de afmetingen overeenkomen met de afstand tussen de verst uit elkaar staande radioschotels. Door de toevoeging van een radioschotel die in een wijde baan om de aarde draait, kan de basislijn van zo'n interferometer, en daarmee ook de scherpte van de verkregen beelden, aanzienlijk worden vergroot. Op het moment van de quasarwaarnemingen was Spektr-R honderdduizend kilometer van de aarde verwijderd. In de nabije toekomst zullen ook waarnemingen worden gedaan als de satelliet 360.000 kilometer van de aarde verwijderd is. Dat resulteert dan in een virtuele radiotelescoop die dertig keer zo groot is als onze planeet. Daarmee kan een oplossend vermogen van één honderdduizendste boogseconde worden verkregen: ongeveer de grootte van een cent op de afstand van de maan.
Meer informatie:
The birth of a telescope 30 times larger than Earth

6 december 2011
Op de James Clerk Maxwell Telescope op Hawaii is een nieuwe camera in gebruik genomen die onder andere onderzoek gaat doen aan koude, donkere stofwolken in het heelal. SCUBA-2, zoals de 4500 kilogram zware camera heet, is honderden malen gevoeliger en efficiënter dan zijn voorganger. Met SCUBA-1 zijn stofrijke sterrenstelsels aan de rand van het waarneembare heelal ontdekt, alsmede zogeheten 'puinschijven' rond andere sterren, vergelijkbaar met de planetoïdengordel en de Kuipergordel in ons eigen zonnestelsel. De James Clerk Maxell Telescope (JCMT) is een submillimetertelescoop met een schotelmiddellijn van 15 meter die al tientallen jaren lang actief is op de Mauna Kea-sterrenwacht op Hawaii. JCMT is een gezamenlijk project van het Verenigd Koninkrijk, Canada en Nederland. De nieuwe SCUBA-camera registreert straling op golflengten van 0,4 tot 1 millimeter. Om die submillimeterstraling te kunnen opvangen, zijn de detectoren zelf gekoeld tot slechts een tiende graad boven het absolute nulpunt. Daarmee is het hart van SCUBA-2 een van de koudste plekken in het heelal; zelfs in de intergalactische ruimte bedraagt de temperatuur van de kosmische achtergrondstraling altijd nog ca. 2,7 graden boven het absolute nulpunt.
Meer informatie:
Revolutionary new camera reveals the dark side of the Universe
James Clerk Maxwell Telescope
Meer SCUBA-2 opnamen
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

23 november 2011
Zeven nationale regerings- en onderzoeksorganisaties, waaronder de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), hebben vandaag de oprichting van de SKA-Organisatie aangekondigd. Deze organisatie moet de ontwerpfase van de Square Kilometre Array - de grootste radiotelescoop ooit - in goede banen leiden. Naar verwachting zullen zich de komende maanden nog meer instellingen bij de SKA-Organisatie aansluiten. Waar de SKA komt te staan, wordt volgend jaar beslist: het wordt of Zuid-Afrika (plus buurlanden) of Australië/Nieuw-Zeeland. Zeker is wel dat het instrument, dat een slordige anderhalf miljard euro gaat kosten, uit duizenden antennes en schotels zal gaan bestaan die een gezamenlijk opvangend oppervlak van één vierkante kilometer heeft. Deze antennes zullen verspreid over een 3000 kilometer groot gebied worden opgesteld, wat in een zeer grote beeldscherpte resulteert. SKA moet astronomen meer inzicht geven in het ontstaan en de evolutie van de eerste sterren en sterrenstelsels in het heelal, de rol van kosmische magneetvelden en de aard van de zwaartekracht. Naar verwachting zal in 2016 een begin worden gemaakt met de bouw van de Square Kilometre Array. De eerste waarnemingen zouden dan in 2019 kunnen beginnen.
Meer informatie:
International partners join forces and agree funding for detailed design of Square Kilometre Array telescope

19 oktober 2011
Boston University neemt met een bedrag van tien miljoen dollar, verspreid over de komende tien jaar, deel aan het Discovery Channel Telescope-project van de Lowell-sterrenwacht in Arizona. De 4-meter telescoop, die in aanbouw is nabij Happy Jack, enkele tientallen kilometers ten zuiden van Flagstaff, moet in 2012 in gebruik worden genomen, en is voor een belangrijk deel gefinancierd door Discovery Channel. Hij zal onder andere worden ingezet voor de jacht op aardscheerders - planetoïden die in de toekomst met de aarde in botsing zouden kunnen komen. Na Discovery Channel is Boston University pas de tweede Lowell-partner in het project.
Meer informatie:
Lowell Observatory, Boston University Announce Discovery Channel Telescope Partnership
Dioscovery Channel Telescope
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

17 oktober 2011
Tijdens een open dag op het hoofdkwartier van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) in Garching, Duitsland, hebben bezoekers een 1:1-model van de grootste telescoopspiegel in de geschiedenis gebouwd. Het gaat om de gesegmenteerde hoofdspiegel van de European Extremely Large Telescope (E-ELT), die een middellijn van 39,2 meter krijgt. De spiegel van de toekomstige monstertelescoop, waarvan de bouw eind dit jaar definitief groen licht moet krijgen, gaat bestaan uit 798 zeshoekige segmenten, elk ongeveer 1,4 meter groot. De duizenden opendagbezoekers stelden een model van de spiegel samen met behulp van grote kartonnen zeshoeken. De E-ELT moet verrijzen op Cerro Armazones in het noorden van Chili, en zal over ongeveer tien jaar in gebruik genomen kunnen worden.
Meer informatie:
Full-size Mock-up of World's Largest Telescope Mirror Built at ESO's Open House Day
European Extremely Large Telescope
Time-lapse filmpje van de constructie van het schaalmodel van de E-ELT-spiegel
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

13 oktober 2011
De Very Large Array (VLA), volgens de Amerikanen 'de beroemdste radiotelescoop ter wereld', moet een nieuwe naam krijgen. De afgelopen tien jaar is het instrument, dat bestaat uit 27 radioschotels met een middellijn van 25 meter die verspreid over een afstand van maximaal 36 kilometer staan opgesteld, grondig gemoderniseerd. De nieuwe naam, waarvoor iedereen tot 1 december suggesties kan indienen, moet de VLA van zijn jaren-'70-imago afhelpen. Bij de recente opknapbeurt, die nu bijna is voltooid, is alle stokoude elektronica vervangen. Ook heeft de VLA een nieuwe, supersnelle computer gekregen voor de verwerking van de signalen die de radioschotels uit de kosmos opvangen. Het nieuwe systeem is meer dan tien keer zo gevoelig voor de zwakke radiostraling van verre hemelobjecten dan zijn voorganger, en bestrijkt meer dan drie keer zo veel radiofrequenties. In de nieuwe configuratie kan de VLA het signaal van een mobiele telefoon op de afstand van Jupiter (800 miljoen km) ontvangen.
Meer informatie:
Observatory Seeks a New Name for Transformed Scientific Icon
Suggest a new name for the Very Large Array!

13 oktober 2011
De toekomstige Europese Extremely Large Telescope (E-ELT) heeft grond onder zijn voeten. Tijdens een ceremonie die donderdag in Santiago (Chili) is gehouden, hebben de Chileense minister van Buitenlandse Zaken, Alfredo Moreno, en de algemeen directeur van ESO, Tim de Zeeuw, een overeenkomst ondertekend. Deze overeenkomst omvat de schenking van grond voor de telescoop, een lange-termijnconcessie voor de inrichting van een beschermd gebied eromheen en steun van de Chileense regering bij de vestiging van de E-ELT. De nieuwe reuzentelescoop, die een bijna veertig meter grote hoofdspiegel krijgt, zal komen te staan op de berg Cerro Armazones, niet ver van de stad Antofagasta in het noorden van Chili. Hij zal deel uitmaken van de Paranal-sterrenwacht, waartoe ook de eveneens Europese Very Large Telescope (VLT) behoort. Cerro Paranal is slechts twintig kilometer van Cerro Armazones verwijderd, en veel van de bestaande infrastructuur kan tussen de twee locaties worden gedeeld. In ruil voor de Chileense toezeggingen krijgen Chileense astronomen tien procent van de waarnemingstijd van de E-ELT. De eerste waarnemingen staan gepland voor het begin van het volgende decennium.
Meer informatie:
ESO en Chili tekenen overeenkomst over E-ELT

3 oktober 2011
Het in aanbouw zijnde ALMA-observatorium in Chili is begonnen met de eerste wetenschappelijke waarnemingen. ALMA (Atacama Large Millimeter Array) is een internationaal project dat eind 2013 uit 66 verplaatsbare schotelantennes moet bestaan, op 5000 meter hoogte. ALMA verricht waarnemingen op millimeter-golflengten en kan daardoor de allerkoudste objecten in het heelal waarnemen, zoals donkere moleculaire wolken waaruit nieuwe sterren ontstaan. Momenteel zijn pas ca. twintig schotels geplaatst, maar nu al is ALMA veel gevoeliger dan bestaande telescopen voor dit golflengtegebied. Voor de Early Science-fase van ALMA, die afgelopen weekend van start is gegaan en negen maanden duurt, zijn ruim 900 waarnemingsvoorstellen ontvangen van astronomen van over de hele wereld. Na een strenge selectieronde zijn er daarvan ruim honderd geselecteerd. Drie waarnemingsprogramma's worden geleid door Nederlandse astronomen. Zo zal astrodeeltjesfysicus en Spinoza-laureaat Heino Falcke van de Radboud Universiteit Nijmegen ALMA gebruiken om onderzoek te doen naar het 'eetgedrag' van het superzware zwarte gat in de kern van ons Melkwegstelsel. Andere waarnemingsprogramma's richten zich op de allereerste sterrenstelsels in het heelal, de vorming van sterren en planeten, en de atmosferen van de planeten in ons eigen zonnestelsel. De eerste ALMA-opname die is vrijgegeven door de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO), een van de partners in het project, toont de Antennes - twee sterrenstelsels die met elkaar in botsing zijn gekomen. De achtergrondfoto is gemaakt door de Hubble Space Telescope; de rode, roze en gele vlekken geven de verdeling van koud interstellair materiaal aan, zoals waargenomen met ALMA. De komende jaren zal de gevoeligheid en de beeldscherpte van het unieke observatorium alleen nog maar toenemen.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Atacama Large Millimeter Array (ALMA)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

3 oktober 2011
De Britse Science and Technology Facilities Council investeert de komende twee jaar 3,5 miljoen pond (ca. 4 miljoen euro) in de ontwikkeling van instrumentatie voor de toekomstige European Extremely Large Telescope (E-ELT). De subsidie maakt het mogelijk dat het Verenigd Koninkrijk een leidende rol gaat spelen in de ontwikkeling van de HARMONI-spectrograaf voor de E-ELT. Ook zal een prototype van het EAGLE-instrument ontwikkeld en getest gaan worden op de William Herschel Telescope op La Palma. Met een spiegelmiddellijn van 39,2 meter wordt de E-ELT de grootste telescoop ter wereld en in de geschiedenis. Eind dit jaar moet de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) definitief groen licht geven voor de bouw van de supertelescoop, die moet verrijzen op de bergtop Cerro Armazones in het noorden van Chili.
Meer informatie:
STFC funding paves the way for UK leadership in E-ELT instrumentation
E-ELT
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

20 september 2011
Maandag 26 september verricht de Zweedse minister voor onderwijs en onderzoek, Jan Björklund, de officiële opening van een nieuwe radiotelescoop bij de plaats Onsala. Het nieuwe instrument bestaat uit 192 bescheiden radioantennes die deel zullen gaan uitmaken van Lofar, de grootste radiotelescoop ter wereld, waarvan het centrum in de provincie Drenthe ligt. Lofar, de Low Frequency Array, bestaat uit duizenden kleine antennes, die verspreid over Nederland, Duitsland, Frankrijk, Groot-Brittannië en Zweden staan opgesteld. De antennes, die gevoelig zijn voor radiostraling in het frequentiebereik van 10 tot 240 MHZ, zijn niet beweeglijk: het richten van Lofar gebeurt elektronisch. Dezelfde techniek zal straks worden gebruikt bij de nog grotere Square Kilometre Array-radiotelescoop die in Australië of Zuid-Afrika moet verrijzen. Met Lofar wordt onder meer pulsars en de kernen van actieve sterrenstelsels onderzocht. De hoeveelheid gegevens die daarbij worden verzameld is enorm: alleen al het nieuwe Zweedse station levert het equivalent van zevenduizend dvd's per dag af. Al die gegevens worden via een snel glasvezelnetwerk naar de centrale computer in Dwingeloo gestuurd.
Meer informatie:
World's Largest Radio Telescope Bigger With Swedish Lofar Station

13 september 2011
De 21 spiegels van de toekomstige James Webb Space Telescope (JWST) zijn voorzien van een microscopisch dun laagje goud, waardoor ze optimaal geschikt zijn voor het reflecteren van infrarode straling. De JWST is de beoogde opvolger van de Hubble Space Telescope; hij moet het heelal gaan bestuderen op infrarode (warmte-)golflengten. De lancering is voorzien voor 2018. De 6,5 meter grote hoofdspiegel van de JWST bestaat uit achttien zeshoekige segmenten van beryllium - een materiaal dat van zichzelf niet erg reflecterend is. Ook de andere drie spiegels in de ruimtetelescoop zijn van een slechts 120 nanometer dunne goudcoating voorzien, door het bedrijf Quantum Coating Inc. in Moorestown, New Jersey. De spiegels zijn inmiddels verscheept naar Ball Aerospace in Boulder, Colorado, waar ze uitgerust worden met zogeheten actuators. Daarmee kan de vorm van het spiegeloppervlak heel precies gecontroleerd worden. De voltooiing van het coatingproces van de spiegels vormt een nieuwe mijlpaal in de bouw van de Webb-telescoop - een samenwerkingsproject van NASA, de Europese ESA en de Canadian Space Agency. De ontwikkeling van de nieuwe ruimtetelescoop is de afgelopen jaren geplaagd door gigantische kostenoverschrijdingen en vertragingen; het Amerikaanse Congres overweegt zelfs om het project (waaraan inmiddels al enkele miljarden dollars zijn gespendeerd) te schrappen.
Meer informatie:
NASA's Webb Telescope Completes Mirror-Coating Milestone
James Webb Space Telescope
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

28 juli 2011
De eerste Europese antenne voor de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) is op 27 juli overgebracht naar de 5000 meter hoge Chajnantor-hoogvlakte, in het noorden van Chili. Daar heeft hij zich gevoegd bij de schotelantennes van de overige internationale ALMA-partners, waarmee hun totale aantal op zestien is gekomen. Hoewel zestien geen bijzonder getal lijkt, is dit nu net het minimale aantal antennes dat ALMA nodig heeft om wetenschappelijke waarnemingen te kunnen doen. Het bereiken van dit aantal is dus echt een mijlpaal voor dit project. Binnenkort zullen astronomen wetenschappelijk onderzoek met ALMA kunnen verrichten. De eerste waarnemingen staan voor later dit jaar op het programma. Hoewel ALMA dan nog in aanbouw is, zal het stelsel van zestien antennes dat beschikbaar is al beter presteren dan alle andere telescopen van dit type. In zijn uiteindelijke configuratie zal ALMA uit in totaal 66 antennes bestaan, die als één krachtige millimeter- en submillimetertelescoop zullen samenwerken. Met deze telescoop kan het koele moleculaire gas en stof in de Melkweg en daarbuiten worden waargenomen, maar ook het restant van de straling die vrijkwam bij de oerknal.
Meer informatie:
Europese ALMA-antenne brengt het totaal op Chajnantor op 16

6 juli 2011
De Japanse Subaru-telescoop op Hawaï is voor onbepaalde tijd uitgeschakeld. Door een lek is oranjekleurige koelvloeistof over de hoofdspiegel en in de camera en andere instrumenten van de telescoop gelopen. Welke schade dat heeft aangericht, moet nog blijken. Zeker is al wel dat de apparatuur grondig moet worden schoongemaakt. De lekkage ontstond in de vroege ochtend van 2 juli in het bovenste gedeelte van de 8-meter telescoop, waar zich onder meer de Subaru Prime Focus Camera bevindt. De koelvloeistof, die nodig is om de instrumenten van Subaru op de juiste temperatuur te houden, is een mengsel van water en ethyleenglycol - een middel dat ook in autoradiatoren wordt gebruikt. Normaal gesproken is deze vloeistof niet schadelijk voor het glas van de telescoopoptiek, maar natuurlijk wel voor elektronische apparatuur. De Subaru-telescoop staat op de top van de Mauna Kea, vlak naast de Amerikaanse Keck-telescopen. Het is het vlaggenschip van de Japanse astronomie.
Meer informatie:
Subaru 8-meter Telescope Damaged by Leaking Coolant
Serious Hardware Incident with the Subaru Telescope Interrupts Its Operation

21 juni 2011
In het zuiden van China wordt gebouwd aan een grote radiotelescoop die in 2016 gereed moet zijn. De Five-hundred-meter Aperture Spherical radio Telescope (FAST) krijgt een plekje in een natuurlijke kom in het landschap, net als de beroemde Arecibo-radiotelescoop op Puerto Rico. Maar FAST wordt aanzienlijk groter en gevoeliger dan zijn soortgenoot. De 500 meter grote schotel van FAST, waarvan bij waarnemingen overigens 'slechts' 300 meter wordt gebruikt, zal gaan bestaan uit 4400 driehoekige aluminium panelen die verstelbaar zijn. Hierdoor kan de radiotelescoop een veel groter deel van de hemel afspeuren dan de onbeweeglijke radioschotel van Arecibo. Behalve voor astronomisch onderzoek zal de Chinese radiotelescoop waarschijnlijk ook worden ingezet voor SETI-onderzoek: het 'luisteren' naar signalen van buitenaardse beschavingen.
Meer informatie:
Monster Chinese Telescope The Next ET Hunter?
The Five-Hundred-Meter Aperture Spherical Radio Telescope (FAST) Project

15 juni 2011
De bouw van de Europese reuzentelescoop E-ELT (European Extremely Large Telescope), op de ruim drie kilometer hoge berg Cerro Armazones in het noorden van Chili, is een stap dichterbij gekomen. Niet alleen is het ontwerp 'geoptimaliseerd', ook is het financieringsscenario voor het project 'verstevigd'. Oftewel: de E-ELT wordt (iets) kleiner en goedkoper. De afgelopen negen maanden heeft de ESO-raad zich gebogen over de aanbevelingen van een rapport over het ontwerp van de E-ELT, dat in september 2010 is verschenen. Als gevolg daarvan is de grootte van de hoofdspiegel teruggebracht van 42 tot 39,3 meter, wat - in combinatie met een kleinere brandpuntsafstand - een compactere constructie mogelijk maakt. Dat drukt niet alleen de kosten met bijna twintig procent, maar vereenvoudigt ook de bouw van de telescoop. Ondanks de kleinere afmetingen zal de E-ELT overigens nog steeds vijftien keer zo veel licht kunnen opvangen als de grootste optische telescopen van dit moment. De ESO-lidstaten moeten eind dit jaar nog hun goedkeuring geven aan een eenmalige extra bijdrage van in totaal 250 miljoen euro en een stijging van de jaarlijkse bijdrage met twee procent. Bij groen licht kan de bouw van de E-ELT, die zeker tien jaar zal duren, dan in januari 2012 beginnen. Ondanks de schaalverkleining zal de bouw van de reuzentelescoop nog ruim een miljard euro gaan kosten.
Meer informatie:
ESO moves one step closer to the first extremely large telescope
Meer informatie over de E-ELT

8 juni 2011
De VLT Survey Telescope (VST), de jongste aanwinst van de Europese Paranal-sterrenwacht in het noorden van Chili, heeft zijn eerste indrukwekkende opnamen van de zuidelijke hemel gemaakt. De VST is een geavanceerde 2,6-meter telescoop, voorzien van een enorme 268 megapixel camera, OmegaCAM, die onder Nederlandse leiding is ontworpen om de hemel zowel snel als nauwkeurig in beeld te brengen. De VST is een groothoek-surveytelescoop met een beeldveld dat twee keer zo breed is als de volle maan. Hij is de grootste telescoop ter wereld die specifiek is ontworpen om de hemel op zichtbare golflengten in kaart te brengen. De komende jaren zullen de VST en zijn camera enkele zeer gedetailleerde surveys van de zuidelijke hemel maken, onder meer gericht op het onderzoek van donkere materie, donkere energie en de evolutie van sterrenstelsels. Deze hemelverkenningen zullen een kolossale hoeveelheid informatie opleveren. Per jaar zal ongeveer 30 terabyte aan ruwe gegevens worden geproduceerd en ter verwerking naar datacentra in Europa worden gestuurd. Na verwerking zullen de gegevens voor wetenschappelijke analyse beschikbaar worden gesteld aan astronomen overal ter wereld.
Meer informatie:
Eerste beelden van de VLT Survey Telescope

6 juni 2011
Op de Kitt Peak-sterrenwacht in het zuiden van Arizona is de Nederlandse S5T-zonnetelescoop op zijn plaats gehesen, op een platform vlak naast de grote McMath Solar Telescope. De komende tien jaar zal het unieke instrument onderzoek doen aan het zwakke magneetveld van de zon. De metingen van S5T (Small Synoptic Second Solar Spectrum Telescope) moeten meer inzicht bieden in de oorsprong van de elfjaarlijkse zonnecyclus. Die uit zich vooral in het verschijnen en verdwijnen van zonnevlekken en actieve gebieden met een heel sterk magneetveld. Buiten deze actieve gebieden heeft de zon echter ook een zwak magneetveld, waarvan niet bekend is of het ook diezelfde elfjaarlijkse cyclus vertoont. Met de relatief kleine S5T-telescoop, ontwikkeld door de Utrechtse zonnefysicus Frans Snik, moet dat zwakke magneetveld onderzocht worden. Daartoe wordt de polarisatie van het zonlicht gedetailleerd opgemeten.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
S5T-telescoop
Webcam zonnetelescopen Kitt Peak
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

27 mei 2011
Wetenschappers doen al geruime tijd verwoede pogingen om zogeheten gravitatiegolven te detecteren. Tot nu toe heeft dat niets opgeleverd, en de Amerikaanse fysicus Bernard Schutz van het Albert Einstein-instituut in Duitsland weet hoe dat komt: de huidige detectors zijn niet goed verdeeld over de wereld. Gravitatiegolven zijn een voorspelling van Einsteins algemene relativiteitstheorie. Deze kleine verstoringen van de kromming van ruimte en tijd zouden uitgaan van zeer zware hemellichamen, zoals neutronensterren en zwarte gaten, die een versnelling of vertraging ondergaan - een botsing bijvoorbeeld. De golven die daarbij ontstaan planten zich met de lichtsnelheid voort door het heelal en onderweg weliswaar verzwakken, maar nooit helemaal verdwijnen. Geprobeerd wordt om deze golven met behulp van uiterst gevoelige laserapparatuur te detecteren. De belangrijkste van deze laserdetectors staan in de VS (drie) en Italië (één); binnenkort komt daar een nieuwe detector in Hannover (Duitsland) bij. Volgens computerberekeningen van Schutz laat deze geografische verdeling echter te wensen over. Door een extra detector in Japan, Australië of India te plaatsen, zou de detectiekans meer dan verdubbelen. Zelfs het verplaatsen van een van de bestaande detectors van de VS naar Australië zou al zinvol zijn.
Meer informatie:
Scientist Instills New Hope Of Detecting Gravitational Waves

24 mei 2011
Met nieuwe digitale ontvangers is de Very Large Array-radiotelescoop tien keer gevoeliger geworden dan hij vroeger was. De renovatie is nog niet klaar, maar met de Expanded VLA zijn al interessante ontdekkingen gedaan, zo werd vandaag bekend gemaakt op de 218de meeting van de American Astronomical Society in Boston. Op het eerste gezicht is er aan de VLA niet veel veranderd: er staan nog steeds 27 grote witte schotelantennes in de woestijn van New Mexico. Maar de VLA, die in 1980 in gebruik genomen werd, maakte gebruik van ontvangers en versterkers uit de jaren zeventig. Sinds 2001 is er gewerkt aan een grote vernieuwing, die volgende jaar gereed moet komen. De nieuwe digitale ontvangers zijn niet alleen veel gevoeliger, maar hebben ook een groter frequentiebereik, waarbinnen nauwkeuriger kan worden afgestemd. Ook kunnen met de radiotelescoop scherpere afbeeldingen worden gemaakt dan voorheen mogelijk was. Met dit vernieuwde systeem heeft men inmiddels in veel meer detail dan voorheen mogelijk was, gekeken naar supernovarestanten, moleculair gas rond jonge zonachtige sterren, de massa-uitstoot van oude reuzensterren, nabije dwergsterrenstelsels, en koolmonoxide-gasin sterrenstelsels op een afstand van 12 miljard lichtjaar. Deze resultaten worden binnenkort gepubliceerd in een speciaal nummer van Astrophysical Journal Letters.
Meer informatie:
Expanded VLA Flexing New Scientific Muscle
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Edwin Mathlener - www.dekoepel.nl

19 mei 2011
Vandaag zijn plannen gepresenteerd voor een nieuwe Europese detector voor gravitatiegolven, de Einstein Telescoop. Door nieuwe technieken te gebruiken moet deze detector veel gevoeliger worden dan alle eerdere detectors. Zwaartekracht golven zijn voorspeld door Einsteins Algemene Relativiteitstheorie, maar ze zijn nog nooit waargenomen. Ze moeten o.a. worden opgewekt bij supernova-explosies en samensmeltende zwarte gaten. Ook hoopt men ooit gravitatiegolven uit de begintijd van het heelal waar te nemen. Met de eerste-generatie-detectors, die enkele jaren terug zijn gebouwd, heeft men nog niets waargenomen. maar daardoor wel een bovengrens kunnen stellen aan de sterkte van de golven. Met de tweede-generatie-detectors die nu worden gebouwd, hoopt men voor het eerst gravitatiegolven waar te nemen. Met de derde generatie, waartoe de Einstein Telescoop behoort, verwacht men serieus onderzoek te kunnen doen. De gevoeligheid moet nog eens honderd keer groter worden, dan van de detectors die nu in aanbouw zijn. Gravitatiedetectors bestaan uit twee armen van enkele kilometers lengte die een hoek maken met elkaar. Een passerende gravitatiegolf verandert de lengte van de armen een heel klein beetje en dat moet meetbaar zijn. Met laserstralen die door de armen reizen, kunnen de periodieke veranderingen worden gemeten. De Einstein Telescoop moet op een diepte van enkele honderden meters onder de grond worden gebouwd, waardoor deze minder last heeft van trillingen en gevoeliger kan zijn. Bovendien zullen er feitelijk meerdere detectors binnen elkaar worden gebouwd om een groter frequentiebereik te kunnen meten. De Europese Commissie heeft de ontwerpstudie gesubsidieerd met drie miljoen euro. Of de detector ook daadwerkelijk gebouwd gaat worden, moet nog worden besloten.
Meer informatie:
New Observatory to Explore Black Holes & Big Bang
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Edwin Mathlener - www.dekoepel.nl

7 april 2011
SOFIA, de Stratospheric Observatory for Infrared Astronomy, heeft woensdag 6 april haar eerste vlucht gemaakt met het nieuwe instrument GREAT. Dat laatste is een spectrometer waarmee zogeheten terahertzstraling uit het heelal kan worden geanalyseerd - straling in het overgangsgebied van het infrarood naar microgolven. De extreem infrarode straling die met GREAT wordt waargenomen, is vooral interessant voor het onderzoek van stervormingsgebieden in ons Melkwegstelsel. Tijdens de eerste vlucht is onder meer het spectrum van het actieve stervormingsgebied M17 vastgelegd. SOFIA is een Duits/Amerikaans project, dat nog het beste kan worden omschreven als een 'vliegende sterrenwacht'. Deze bestaat uit een gemodificeerde Boeing 747SP met een 2,5-meter telescoop aan boord. Daarmee kunnen tot op een hoogte van ongeveer 13 kilometer waarnemingen worden gedaan. Die grote vlieghoogte is met name voor infraroodwaarnemingen van groot belang: lager in de atmosfeer wordt veel hinder ondervonden van de absorberende werking van waterdamp.
Meer informatie:
First Flight Of Sofia Airborne Observatory With Great Spectrometer

4 april 2011
De Amerikaanse National Science Foundation schenkt een 12 meter submillimeter-antenne aan het Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics (CfA). De ALMA Vertex Prototype Antenne was een van de drie proefantennes die gebouwd zijn voor de Atacama Large Millimeter Array (ALMA) in Noord-Chili. ALMA is inmiddels volop in aanbouw; de prototype-antennes, voornamelijk gebruikt voor het uittesten van constructietechnieken, zijn niet langer nodig. Het Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics heeft veel ervaring met (sub-)millimeterastronomie, onder andere met de Sub Millimeter Array op Mauna Kea, Hawaii. De nieuwe locatie voor de antenne, die beheerd wordt in samenwerking met het sterrenkundig instituut ASIAA in Taiwan, moet nog worden gekozen. Hij zal via de VLBI-techniek (Very Long Baseline Interferometry) gekoppeld worden aan andere submillimeterschotels.
Meer informatie:
NSF Will Transfer Prototype Radio Antenna to Center for Astrophysics
ALMA
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

2 april 2011
De Jodrell Bank-sterrenwacht nabij Manchester is gekozen als locatie voor het projectbureau van de Square Kilometre Array (SKA), een reusachtige toekomstige radiotelescoop die uit duizenden afzonderlijke schotels en antennes gaat bestaan. Op een vergadering in Rome is op 2 april ook een Founding Board in het leven geroepen, die leiding moet gaan geven aan de financiering van SKA; de verwachte ontwikkelkosten bedragen anderhalf miljard dollar. Negen landen (Australië, China, Frankrijk, Duitsland, Italië, Nederland, Nieuw-Zeeland, het Verenigd Koninkrijk en Zuid-Afrika) hebben besloten de komenden jaren hierin nauw samen te werken. De locatie van SKA, die zich over een vele duizenden kilometers groot gebied gaat uitstrekken, wordt in de loop van 2012 gekozen. Er zijn nog twee kandidaatlocaties over: zuidelijk Afrika en Australië/Nieuw-Zeeland.
Meer informatie:
SKA announces Founding Board and selects Jodrell Bank Observatory to host Project Office
Square Kilometre Array
Jodrell Bank Observatory
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

28 maart 2011
Zeven Canadese universiteiten hebben zich aangesloten bij een internationaal consortium dat in Noord-Chili een reusachtige submillimetertelescoop gaat bouwen. Het plan voor deze Cerro Chajnantor Atacama Telescope (CCAT) is afkomstig van de Cornell-universiteit en het California Institute of Technology. Later sloten zich ook andere Amerikaanse en Duitse universiteiten aan. Nu gaan dus ook zeven Canadese universiteiten aan het project deelnemen: Waterloo, British Columbia, Toronto, McGill, Western Ontario, McMaster en Calgary. CCAT wordt een 25 meter grote telescoop voor waarnemingen op submillimetergolflengten. Hij moet verrijzen op de 5600 meter hoge bergtop Cerro Chajnantor. Zeshonderd meter lager, op de Chajnantor-hoogvlakte, bouwen Noord-Amerika, Europa en Oost-Azië aan het krachtige ALMA-observatorium, ook voor submillimetergolflengten, dat uit tientallen kleinere schotelantennes moet bestaan. CCAT is minder gevoelig maar krijgt een groter beeldveld dan ALMA. Het is de bedoeling dat de telescoop zogeheten surveys uitvoert waarbij interessante objecten gevonden worden die dan vervolgens in veel meer detail waargenomen kunnen worden door ALMA.
Cerro Chajnantor Atacama Telescope
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

23 maart 2011
Een internationaal team onder leiding van het Nederlandse radiosterrenkundige instituut ASTRON heeft met een nieuwe elektronisch gestuurde radiotelescoop twee objecten tegelijk waargenomen die in compleet verschillende hemelrichtingen staan: een pulsar (neutronenster) en een stukje Melkweg. De waarnemingen zijn gedaan met een prototype radiotelescoop, EMBRACE ('Electronic Multi-beam Radio Astronomy Concept'), die gebaseerd is op een heel ander concept dan conventionele radiotelescopen zoals die in Westerbork. Het succes van de gelijktijdige waarneming toont de bruikbaarheid aan van EMBRACE voor de Square Kilometre Array (SKA), een grote internationale radiotelescoop die op het zuidelijk halfrond geplaatst zal worden. ASTRON is een van de instituten die bijdragen aan de ontwikkeling van de SKA. In plaats van de gangbare techniek met parabolische schotels met één centrale ontvanger, ontvangt EMBRACE signalen met een groot aantal kleine antennes, die elk een eigen ontvanger hebben en over een groot oppervlak verspreid zijn. De signalen die al die kleine ontvangers opvangen, worden met elkaar gecombineerd zodat de richting waarin de telescoop waarneemt elektronisch gestuurd kan worden. Het belangrijkste voordeel hiervan is dat er gelijktijdig in meerdere, ver uiteen liggende richtingen kan worden waargenomen.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig);

14 maart 2011
Op de vijfduizend meter hoge Chajnantor-vlakte in de Atacama-woestijn in het noorden van Chili wordt onverdroten doorgewerkt aan de bouw van het grootste astronomische observatorium ter wereld: de Atacama Large Millimeter Array (ALMA), die uiteindelijk uit 66 schotelantennes van twaalf meter middellijn moet bestaan. ALMA is een internationaal samenwerkingsproject van Europa, Noord-Amerika en Oost-Azië. Het observatorium gaat het heelal bestuderen op millimetergolflengten, en zal informatie opleveren over de oorsprong van de allereerste sterrenstelsels, over de geboorte van sterren, en over het ontstaan van planetenstelsels. Vorige week werd de tiende antenne vanaf de 2900 meter hoog gelegen Operations Support Facility naar de 5000 meter hoge waarneemlocatie getransporteerd, waarmee het aantal schotelantennes op Chajnantor voor het eerst met dubbele cijfers geschreven moet worden. Het is de bedoeling dat ALMA in 2013 zal zijn voltooid.
Meer informatie:
ALMA Antennas Reach Double Digits at Chajnantor
ALMA
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

1 maart 2011
De regering van Hawaï heeft een vergunning afgegeven voor de bouw van de reusachtige Thirty Meter Telescope (TMT) op de top van de meer dan vier kilometer hoge vulkaan Mauna Kea, waar zich al tal van andere telescopen bevinden. De afgifte van de vergunning is de afsluiting van een procedure van drie jaar, waarbij is gekeken naar de culturele en landschappelijke gevolgen van de bouw van de ruwweg 1 miljard euro kostende kolos. De inheemse bevolking van Hawaï beschouwt de Mauna Kea als een heilige plek. De nieuwe telescoop zal de hemel over een breed golflengtegebied gaan onderzoeken, van het ultraviolet tot het infrarood. Met zijn dertig meter grote hoofdspiegel kan de TMT negen keer zo veel licht opvangen als de grootste telescopen van dit moment. Het instrument zal worden uitgerust met de nieuwste technische snufjes op het gebied van de beeldverbetering. Dat moet resulteren in opnamen die twaalf keer zo scherp zijn als die van de Hubble-ruimtetelescoop. De TMT is een samenwerkingsproject van instituten in de VS, Canada, Japan, China en India.
Meer informatie:
Hawaii Approves Plan for Giant Telescope Atop Dormant Volcano

26 januari 2011
In de vroege ochtend van 22 januari zijn vanuit de Gemini South-telescoop in Chili voor het eerst vijf kunstmatige sterren aan de hemel geprojecteerd. Dat gebeurde met een vijfvoudige laserbundel die deel uitmaakt van een nieuw optisch systeem dat de beeldscherpte van de telescoop moet verbeteren. De laserbundel van zo'n adaptief optisch systeem brengt op een hoogte van ongeveer negentig kilometer natriumatomen in de aardatmosfeer aan het gloeien. Daardoor ontstaat een perfecte 'kunstster' die wordt gebruikt om hemelopnamen te corrigeren voor de beeldvertroebeling ten gevolge van luchtturbulenties. Zulke adaptieve optische systemen zijn op tal van plaatsen in gebruik, maar de meeste projecteren deze slechts één 'kunstster' aan de hemel. In de praktijk betekent dit, dat slechts een klein hemelgebiedje scherp kan worden afgebeeld. Door meer laserbundels te gebruiken, kan het bruikbare beeldveld aanzienlijk worden vergroot. Het nieuwe adaptieve optische systeem van Gemini South zal pas in de loop van 2012 volledig in bedrijf zijn. Ook bij de nabijgelegen Europese Zuidelijke Sterrenwacht wordt aan zo'n meervoudig systeem gewerkt.
Meer informatie:
Gemini South Shines First Sodium Laser "Constellation"

25 januari 2011
Op de 2,7-meter Harlan J. Smith-telescoop van de McDonald-sterrenwacht in Texas is de nieuwe spectrograaf VIRUS-W in gebruik genomen. VIRUS-W, ontwikkeld door het Duitse Max-Planck-Institut für Extraterrestrische Physik en de Universiteitssterrenwacht van München, is een zogeheten integraal-veldspectrograaf, die van 267 verschillende punten in het beeldveld tegelijkertijd een spectrum kan vastleggen. Op die manier is het mogelijk om met één belichting een compleet beeld te krijgen van de snelheidsverdeling van sterren, bijvoorbeeld in de binnengebieden van een sterrenstelsel. De eerste test-metingen die met VIRUS-W zijn uitgevoerd, hadden betrekking op het balkspiraalstelsel NGC 2903, op 30 miljoen lichtjaar afstand van de aarde.
Meer informatie:
First Light for VIRUS-W spectrograph
McDonald-sterrenwacht
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

17 januari 2011
Voor het eerst zijn Nederlandse antennestations van de LOFAR-radiotelescoop (LOw-Freqency ARray) gekoppeld aan stations in het buitenland. Dat meldt RTV Drenthe vandaag. LOFAR is een nieuw type radiotelescoop, bestaande uit tienduizenden afzonderlijke antennes, die verdeeld zijn over een groot aantal stations. De meeste daarvan liggen in Drenthe, maar er zijn ook LOFAR-stations in Duitsland, Engeland en Frankrijk. Uiteindelijk moeten alle stations onderling gekoppeld zijn via glasvezel; de metingen worden verwerkt door een supercomputer in Groningen.
Nieuwsbericht RTV Drenthe
LOFAR
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

13 januari 2011
Staatssecretaris Halbe Zijlstra van OCW heeft een subsidie van 880.481 euro toegekend voor de restauratie van de radiotelescoop in Dwingeloo. De Dwingeloo-telescoop kreeg in 2009 de status van rijksmonument en kwam daarmee in aanmerking voor restauratiesubsidie. Liefst 45 monumenten krijgen dit jaar ruim 27 miljoen euro subsidie voor grootschalige restauratie en herbestemming. In totaal ontving de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 138 aanvragen waarvan een derde gehonoreerd kon worden. Driekwart van de gehonoreerde subsidieaanvragen gaat naar monumenten met een herbestemming. 'Herbestemming wordt steeds belangrijker in ons monumentenbeleid. Onze levendige cultuur heeft Nederland in de loop der eeuwen veel karakteristieke gebouwen opgeleverd: kerken, kloosters, boerderijen, fabrieken, watertorens, postkantoren, enzovoort. Als ze hun oorspronkelijke functie verliezen, kunnen we er via herbestemming voor zorgen dat waardevol erfgoed verhouden blijft.' aldus staatssecretaris Zijlstra.
Meer informatie:
Subsidie van 880 k€ voor restauratie van Dwingeloo Radiotelescoop
Interview met astronoom René Vermeulen op RTV Drenthe

6 december 2010
De Large Binocular Telescope (LBT) in Arizona is voor het eerst als interferometer gebruikt. Daarbij is gekeken naar de ster Bèta Pictoris, een betrekkelijk nabije ster waar minstens één planeet omheen draait. Bij interferometrie wordt het opgevangen licht van twee of meer telescopen zodanig gecombineerd, dat de beeldscherpte van één grote telescoop wordt bereikt. In het geval van de LBT, die al enkele jaren als 'gewone' telescoop in bedrijf is, gaat het om twee 8,4-meter telescopen die ruim 14 meter uit elkaar staan. Tezamen vormen de beide spiegels de grootste telescoop die als één geheel beweegbaar is ter wereld. De LBT-interferometer zal onder meer worden ingezet om de naaste omgeving van nabije sterren te onderzoeken. Op die manier hopen astronomen aanwijzingen te vinden voor het bestaan van exoplaneten ter grootte van de aarde. Zulke planeten zijn weliswaar niet direct waarneembaar met de LBT, maar hun eventuele bestaan kan wel worden afgeleid uit de verstoringen die zij veroorzaken in het stof rond deze sterren.
Meer informatie:
Double Vision: New Instrument Casts Its Eyes to the Sky

1 december 2010
De Amerikaans/Duitse Stratospheric Observatory for Infrared Astronomy (SOFIA) heeft zijn eerste wetenschappelijke vlucht achter de rug. Tijdens de tien uur durende missie zijn vanuit deze sterrenwacht aan boord van een Boeing 747SP infraroodwaarnemingen gedaan. SOFIA is uitgerust met een 2,5-meter infraroodtelescoop, waarmee op een vluchthoogte van twaalf tot dertien kilometer wordt waargenomen. Daarbij wordt bijvoorbeeld gekeken naar de warme gas- en stofwolken in stervormingsgebieden. Tijdens deze eerste vlucht werd de infraroodcamera gericht op het nabije stervormingsgebied in het sterrenbeeld Orion. De eerste drie vluchten van SOFIA moeten worden gezien als een testprogramma dat laat zien wat er allemaal mogelijk is met deze 'vliegende sterrenwacht'. In februari volgend jaar zullen drie vluchten worden ondernomen waarbij de infraroodcamera van SOFIA is vervangen door een ontvanger voor het opvangen van submillimeterstraling.
Meer informatie:
NASA-German SOFIA Observatory Completes First Science Flight
Searching the Heavens for Newborn Stars
Information about SOFIA

22 november 2010
Sterrenkundigen van ASTRON hebben, door tegelijkertijd twee pulsars te detecteren die ver van elkaar aan de hemel staan, de bruikbaarheid aangetoond van nieuwe ontvangertechnologie waarvan verwacht wordt dat die een grote verandering teweeg zal brengen in de radiosterrenkunde. Dit resultaat is onderdeel van de ontwikkeling van een nieuwe groothoek-radiocamera, Apertif genaamd, voor de Westerbork Synthese Radio Telescoop (WSRT). Het resultaat luidt een nieuw tijdperk in voor de radiosterrenkunde. Joeri van Leeuwen, pulsar-onderzoeker bij ASTRON, is erg enthousiast over de nieuwe mogelijkheden: 'Deze technologie maakt hele nieuwe onderzoeksmethoden mogelijk. Pulsars horen bij de meest bijzondere en interessante objecten in het heelal; de nieuwe radiocamera maakt het mogelijk om honderden nieuwe pulsars te ontdekken.' Tom Oosterloo, hoofd van het Apertif-project, voegt daaraan toe: 'Met de nieuwe groothoekcamera kunnen waarnemingen dertig keer sneller gedaan worden. Waarnemingen waar we eerder een maand over deden, kunnen we nu in een enkele dag doen! Dit feit zal ongetwijfeld talrijke nieuwe ontdekking mogelijk maken, niet alleen van pulsars, maar ook van sterrenstelsels en andere tot nu toe onbekende soorten objecten.' Vele sterrenkundigen onderkennen de grote mogelijkheden van Apertif en willen het instrument graag gebruiken. Op 22 en 23 november komen astronomen van over de hele wereld samen in Dwingeloo om over alle interessante projecten te praten die met Apertif gedaan zouden kunnen worden.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)

4 november 2010
In Chili is een honderd kilometer lange datakabel in gebruik genomen die dwars door de onherbergzame Atacamawoestijn loopt. De kabel verbindt ESO's Paranal-sterrenwacht en de Observatorio Cerro Armazones met de grote Latijns-Amerikaanse wetenschappelijke databackbone. Daarmee is de laatste schakel in de snelle gegevensverbinding tussen de sterrenwachten en Europa gerealiseerd. De locaties van Paranal en Armazones zijn - vanwege hun hoge, afgelegen ligging en heldere hemels - bij uitstek geschikt voor astronomische waarnemingen. Maar diezelfde ligging brengt ook met zich mee dat zij ver verwijderd zijn van bestaande communicatie-infrastructuur. Hierdoor waren de beide locaties voor het overzenden van wetenschappelijke gegevens naar de thuisbasis bij Antofagasta tot nog toe afhankelijk van een microgolfverbinding. Waar de bestaande verbinding een capaciteit heeft van 16 megabit per seconde (vergelijkbaar met een ADSL-verbinding), levert de nieuwe 10 gigabit per seconde - een snelheid die groot genoeg is om een complete film op dvd binnen enkele seconden te verzenden. De enorme toename van de bandbreedte zal het vaker mogelijk maken om de gegevens van Paranal op afstand en live te verwerken. De nieuwe dataverbinding heeft voldoende capaciteit om de steeds verder aanzwellende stroom gegevens van Paranal en Armazones, waar de komende jaren nieuwe instrumenten in gebruik komen die veel bandbreedte nodig hebben, te kunnen bijbenen.
Meer informatie:
EVALSO: een nieuwe snelle dataverbinding met de Chileense sterrenwachten

16 augustus 2010
Amerikaanse sterrenkundigen hebben hun prioriteitenlijstje voor de komende tien jaar opgesteld. Astro2010, een onderzoekscommissie van de National Research Council onder voorzitterschap van Stanford-astronoom Roger Blandford, presenteerde afgelopen vrijdag het rapport 'New Worlds, New Horizons in Astronomy and Astrophysics', waarin aanbevelingen staan voor overheidsinvesteringen in het komende decennium. Het is de zesde keer dat een dergelijke 'Decadal Survey' is uitgevoerd. Op het gebied van sterrenkundig onderzoek vanuit de ruimte staat de Wide Field Infra-Red Survey Telescope (WFIRST) boven aan het verlanglijstje en krijgt ook de Laser Interferometer Space Antenna (LISA) een hoge notering; voor onderzoek vanaf het aardoppervlak gaat de nummer één-positie naar de Large Synoptic Survey Telescope - een telescoop met een spiegel van 8,4 meter in middellijn die wordt uitgerust met een kolossale digitale camera van 3,2 gigapixels. Ook de 25-meter CCAT-telescoop voor submillimeterstraling, die op 5200 meter hoogte in Noord-Chili gebouwd moet gaan worden, krijgt in het rapport een sterke aanbeveling. De afgelopen decennia zijn de aanbevelingen van de Decadal Surveys doorgaans in grote lijnen opgevolgd door de Amerikaanse National Academy of Sciences.
Astro2010-rapport
Wide Field Infra-Red Survey Telescope (WFIRST)
Large Synoptic Survey Telescope (LSST)
CCAT submillimeter-telescoop
Laser Interferometer Space Antenna (LISA)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

4 augustus 2010
Dankzij een doorbraak in de zogeheten adaptieve optiek kunnen sterrenkundigen nu opnamen van 'ruimtekwaliteit' maken met een telescoop die gewoon op aarde staat. Onderzoekers van de universiteit van Arizona hebben namelijk een lasertechniek ontwikkeld om het fonkelen van de sterren over een groot beeldveld stil te zetten (Nature, 5 augustus). Het fonkelen van de sterren aan de hemel wordt niet door de sterren zelf veroorzaakt, maar door turbulenties in de aardatmosfeer. Vandaar dat sterrenkundigen de moeite nemen om telescopen in een baan om de aarde te brengen: alleen daar kan een optimale beeldkwaliteit worden gehaald. Weliswaar zijn de afgelopen twintig jaar technieken bedacht om de vertroebelende invloed van de aardatmosfeer tegen te gaan, maar dat kon dan maar voor een klein stukje van het beeldveld van de telescoop. Bij de conventionele adaptieve optiek wordt met een laser een 'kunstster' aan de hemel geprojecteerd. Het licht daarvan geeft informatie over de turbulenties in de aardatmosfeer, die door een computer wordt verwerkt. De computer gebruikt deze informatie om een betrekkelijk kleine, flexibele spiegel in de lichtweg van de telescoop zodanig van vorm te laten veranderen, dat de atmosferische beeldfouten worden rechtgezet. En dat duizend keer per seconde. De nieuwe techniek bouwt daarop voort. In plaats van één kunstster worden nu echter vijf kunststerren gebruikt. Dat levert weliswaar een iets mindere beeldkwaliteit op dan bij de conventionele aanpak, maar een bruikbaar beeldveld dat veel groter is. Hierdoor is het mogelijk om grote groepen sterren of sterrenstelsels in één keer scherp af te beelden.
Meer informatie:
Taking the twinkle out of the night sky

15 juni 2010
De Large Binocular Telescope (LBT) op de Mount Graham in Arizona (VS) is uitgerust met een nieuw optisch systeem waarmee ongekend scherpe hemelopnamen kunnen worden gemaakt. Al de eerste test, waarbij maar één van de twee 8,4-meter grote spiegels van de telescoop werd gebruikt, leverde beelden op die driemaal zo gedetailleerd zijn als die van de Hubble-ruimtetelescoop. Net als de meeste andere grote telescopen op aarde is de LBT uitgerust met zogeheten adaptieve optiek. Daarmee kan de verstorende invloed van de aardatmosfeer op de beeldscherpte van een telescoop voor een belangrijk deel worden opgeheven. Het adaptieve optische systeem van de LBT presteert bijna twee keer zo goed als dat van de concurrentie. Dat komt doordat het systeem gelijk in het ontwerp van de telescoop is opgenomen, en niet naderhand is toegevoegd zoals bij andere telescopen. Het hart van het systeem wordt gevormd door een 91 centimeter grote spiegel van slechts anderhalve millimeter dik, waarvan de vorm met behulp van 672 'actuators' voortdurend wordt bijgesteld.
Meer informatie:
Large Binocular Telescope Achieves Major Breakthrough Using Adaptive Optics

10 juni 2010
Wetenschappers en technisch specialisten op het gebied van de radioastronomie zijn in de periode van 9 tot en met 16 juni vanuit de hele wereld bijeen in de Hof van Saksen bij het Drentse plaatsje Nooitgedacht en in de Drentse hoofdstad Assen en omgeving. Samen met het bedrijfsleven, politiek bestuurders, wetenschapsfinanciers en beleidsmakers uit allerlei landen praten ze over de bouw van een revolutionaire nieuwe radiotelescoop: de Square Kilometre Array (SKA). Deze 'week van de radiosterrenkunde' kent twee hoogtepunten. De eerste is de ingebruikname, komende zaterdag door Hare Majesteit de Koningin, van de grotendeels Nederlandse radiotelescoop LOFAR. En op dinsdag 15 juni vindt in de TT-hal in Assen een groot SKA-forum plaats. Dat richt zich op de impact die deze toekomstige internationale radiotelescoop zal hebben op industrie, onderwijs en de maatschappij als geheel. De bouw van SKA, in Zuid-Afrika, Australië of Nieuw-Zeeland, moet in 2013 van start gaan.
LOFAR
Square Kilometre Array

1 juni 2010
Voor het eerst zijn vijf Nederlandse antennestations van de in aanbouw zijnde radiotelescoop LOFAR verbonden met drie stations in Duitsland. Het resultaat is een gedetailleerde opname van een quasar - de actieve kern van een ver sterrenstelsel. LOFAR bestaat uit een groot aantal antennes die laagfrequente radiostraling uit het heelal opvangen. Uiteindelijk moeten verspreid over een groot deel van Europa antennestations komen te staan, om zo gedetailleerd mogelijke beelden van hemelobjecten te kunnen maken. Hoe groter de onderlinge afstand tussen de stations, des te beter. Maar ook met het onvoltooide LOFAR-netwerk is al veel mogelijk. Dat blijkt uit de detailrijke testopname van de quasar 3C196, die is verkregen door vijf Nederlandse antennestations te verbinden met de Duitse stations bij Bonn, Jena en München. Zonder de Duitse inbreng laat LOFAR slechts een vage vlek zien, maar deze blijkt uit zeker vier afzonderlijke bronnen van radiostraling te bestaan. De verwachting is dat LOFAR in zijn uiteindelijke configuratie nog veel gedetailleerdere beelden zal afleveren.
Meer informatie:
High resolution observations with LOFAR
First High-Resolution Image From The LOFAR Radio Telescope Array

26 mei 2010
De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) heeft, in het kader van het NWO-Groot programma, een subsidie van bijna 2,5 miljoen euro toegekend aan astronomen van ASTRON en het Kapteyn Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen. Met deze subsidie kan een belangrijke verbetering van de Westerbork Synthese Radio Telescoop (WSRT) worden gerealiseerd, waarmee deze een van de meest geavanceerde radiotelescopen in de wereld blijft. Het zogeheten APERTIF-project betreft het vervangen van de huidige radioantennes, een enkele antenne op elk van de veertien schotels, door een matrix van meer dan honderd gekoppelde antennes voor iedere schotel. Met deze revolutionaire 'radiocamera' wordt het bestaande beeldveld van de Westerbork-telescoop, dat nu ongeveer zo groot is als de volle maan, meer dan dertig maal vergroot. Deze uitbreiding van het beeldveld stelt sterrenkundigen in staat om op geheel nieuwe wijze sterrenstelsels, pulsars en magnetische velden in de kosmos te bestuderen.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)

24 mei 2010
In Californië staat de Stratospheric Observatory for Infrared Astronomy, kortweg SOFIA, klaar voor vertrek. Aan deze 'vliegende sterrenwacht' - een aangepaste Boeing 747SP met een telescoop van Duitse makelij - is dertien jaar gewerkt. De 2,5-meter telescoop van SOFIA is ontworpen voor hemelwaarnemingen in het infraroodgebied. Deze waarnemingen worden gedaan op een vlieghoogte van een kilometer of twaalf, waar nog maar weinig hinder wordt ondervonden van de infrarood-absorberende waterdamp in de aardatmosfeer. Volgens de makers is SOFIA een geschikt alternatief voor kostbare ruimtetelescopen zoals Hubble en Spitzer, en telescopen op hoge bergtoppen. Net als de ruimtetelescopen kan de vliegende sterrenwacht in beginsel de volledige sterrenhemel overzien, terwijl net als bij telescopen op aarde relatief gemakkelijk meetinstrumenten kunnen worden vervangen. Tijdens haar eerste echte vlucht, die ongeveer zes uur moet duren, is SOFIA uitgerust met de infraroodcamera FORCAST van de Cornell-universiteit. Met deze camera kunnen honderd opnamen per seconde worden gemaakt. Doelwitten zijn het centrum van ons Melkwegstelsel, stervormingsgebieden en nabije sterrenstelsels.
Meer informatie:
SOFIA Ready to Fly
SOFIA Operations, Science Teams Preparing for 'First Light' Flight
Stratospheric Observatory for Infrared Astronomy;

26 april 2010
De European Extremely Large Telescope (E-ELT) krijgt een plek op de Cerro Armazones, een berg in het noorden van Chili. Dat heeft de raad van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) vandaag besloten. De E-ELT zal met een effectieve middellijn van 42 meter vanaf 2018 de grootste telescoop ter wereld zijn. Cerro Armazones kwam als beste uit een vergelijkend weerkundig onderzoek dat zeven jaar heeft geduurd. De omstandigheden in het woestijngebied waar de 3060 meter hoge berg deel van uitmaakt zijn de droom van elke sterrenkundige. De hemel is er 320 nachten per jaar onbewolkt en de lucht boven de E-ELT-locatie is zeer droog en rustig. Momenteel wordt de laatste hand gelegd aan de bouwplannen van de telescoop zelf. Naar verwachting zal eind dit jaar het definitieve ontwerp worden gepresenteerd.
Meer informatie:
E-ELT Site Chosen

22 april 2010
Astronomen die waarnemingen verrichten met de Large Binocular Telescope (LBT) op Mount Graham in Arizona kunnen voortaan gebruik maken van een nieuwe afbeeldende spectrograaf, LUCIFER 1 geheten. Het instrument is ontwikkeld en gebouwd in Duitsland. De LBT is een telescoop met twee 8,4-meter spiegels die samen even gevoelig zijn als één denkbeeldige 11,8-meter spiegel en dezelfde beeldscherpte opleveren als een 22,8-meter instrument. LUCIFER 1 maakt foto's op nabij-infrarode golflengten en verricht gedetailleerde metingen aan de precieze samenstelling van die straling. Om het waarnemen van infrarode straling uit het heelal mogelijk te maken, zijn de detectoren van de afbeeldende spectrograaf gekoeld tot 213 graden onder nul - zestig graden boven het absolute nulpunt. LUCIFER 1 zal voornamelijk worden gebruikt voor onderzoek aan stervormingsgebieden in het Melkwegstelsel. Begin 2011 wordt het identieke tweelingsinstrument LUCIFER 2 geplaatst.
Meer informatie:
LUCIFER Allows Astronomers to Watch Stars Being Born
Large Binocular Telescope
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

31 maart 2010
De revolutionaire LOFAR-radiotelescoop (Low Frequency Array ), die in aanbouw is in Drenthe, wordt op zaterdag 12 juni officieel in gebruik genomen. LOFAR moet uiteindelijk uit tienduizenden afzonderlijke eenvoudige antennes gaan bestaan, maar met de antennevelden die tot nu toe zijn voltooid, zijn inmiddels al veelbelovende waarnemingen verricht. De inauguratie van LOFAR zal naar verwachting door vele tientallen radioastronomen van over de hele wereld worden bijgewoond: drie dagen later, op 15 juni, vindt in Drenthe het derde Internationale SKA Forum plaats, gewijd aan de toekomstige Square Kilometre Array - een kolossaal toekomstig schotel- en antennepark dat in Australië of in het zuiden van Afrika wordt gebouwd, en waarvoor LOFAR een van de technologische voorlopers is.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
LOFAR
Square Kilometre Array
Third International SKA Forum
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

8 maart 2010
De 70-meter 'Marsantenne' in Goldstone (Californië), die deel uitmaakt van NASA's Deep Space Network, ondergaat momenteel een grondige opknapbeurt. De historische schotelantenne vervult al meer dan veertig jaar een belangrijke rol in het opvangen van de zwakke signalen van ruimtesondes in ons zonnestelsel. Daarnaast heeft de antenne ook de eerste woorden ontvangen die astronaut Neil Armstrong uitsprak nadat hij in 1969 als eerste mens voet had gezet op de maan. Bij de werkzaamheden wordt een deel van het lagersysteem vervangen dat het gevaarte draaibaar maakt. Hiertoe moet een gewicht van ongeveer 4000 ton ongeveer een halve centimeter worden opgetild. Naar verwachting zal deze klus pas begin november geklaard zijn. Tot die tijd wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van de twee andere 70-meter schotelantennes van het Deep Space Network, in Spanje en Australië, en kleinere antennes.
Meer informatie:
Historic Deep Space Network Antenna Starts Major Surgery

4 maart 2010
Een speciaal ingestelde adviescommissie van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) in Chili heeft haar keus voor de toekomstige locatie van de nieuwe Europese reuzentelescoop bekendgemaakt. Op de kandidatenlijst stonden een viertal locaties in Chili en één op het Canarische eiland La Palma. De keus is uiteindelijk gevallen op Cerro Armazones, een berg in het noorden van Chili, niet ver van de Cerro Paranal, waar de Very Large Telescope staat. Volgens de adviescommissie biedt Cerro Armazones het beste evenwicht tussen goede waarneemomstandigheden en het gemak van de faciliteiten van de Paranal-sterrenwacht. De ESO-raad, waarin sterrenkundigen en politici uit de aangesloten lidstaten (waaronder Nederland) zitting hebben, zal op basis van dit advies een formeel besluit moeten nemen. De 42-meter Extremely Large Telescope moet in 2017 in bedrijf zijn.
Meer informatie:
E-ELT Site Selection Advisory Committee Recommends Cerro Armazones in Chile

16 februari 2010
In ESTEC, het testcentrum van het Europese ruimteagentschap ESA in Noordwijk, is een grote deeltjesdetector aangekomen die in juli naar het internationale ruimtestation ISS wordt overgebracht. Deze Alpha Magnetic Spectrometer (AMS-2) wordt nu uitgebreid getest in de grote ruimtesimulator van ESTEC. AMS, die gebouwd is door het Europese centrum voor kernfysica in Genève (CERN), is het grootste wetenschappelijke instrument dat in het ISS wordt geïnstalleerd. Hij zal onder meer gegevens verzamelen over de energierijke kosmische straling die afkomstig is van sterren in ons Melkwegstelsel en van verre sterrenstelsels. Daarbij zal speciaal worden gelet op de relatieve aantallen elektronen en positronen (positief geladen elektronen). Als er relatief veel energierijke positronen worden gevonden, zouden deze afkomstig kunnen zijn van botsingen tussen deeltjes van de zogeheten donkere materie. Over de aard van dit hypothetische goedje, dat de hoeveelheid normale materie in het heelal met een factor 5 à 6 overtreft, breken wetenschappers zich al tientallen jaren het hoofd.
Meer informatie:
Dark matter detective arrives at ESTEC

15 februari 2010
De beroemde HARPS-spectrograaf op de Europese 3,6-m telescoop op La Silla in Chili is uitgebreid met een polarimeter. Deze uitbreiding maakt dat HARPS nu ook nauwkeurig de polarisatie van sterlicht kan meten. Zulke polarisatiesignalen van sterren worden gecreëerd door magnetische gebieden die vergelijkbaar zijn met zonnevlekken. De HARPS-polarimeter is ontworpen door astronomen van het Sterrekundig Instituut van de Universiteit Utrecht. De eerste waarnemingen tonen aan dat het nieuwe instrument boven verwachting functioneert. HARPS is beroemd geworden door zijn succesvolle zoektocht naar exoplaneten. De ESO-spectrograaf heeft al meer dan 75 exoplaneten gevonden door met extreme precisie het dopplereffect te meten in spectra van sterren die heen en weer worden gewiebeld door de bijbehorende planeten. Met de nieuwe Nederlandse uitbreiding van HARPS kan het instrument nu bovendien erg nauwkeurig de polarisatie van sterlicht meten. Polarisatie beschrijft de voorkeursrichting waarin licht trilt terwijl het zich voortbeweegt. Zo'n voorkeursrichting kan veroorzaakt worden door magneetvelden, maar enkel in spectraallijnen (het zeemaneffect). De HARPS-spectrograaf kan vele spectraallijnen tegelijk meten met hoge resolutie. Door nu ook de polarisatie van de spectraallijnen te bepalen, maakt de HARPS polarimeter studies naar magneetvelden op sterren mogelijk.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)

4 januari 2010
De Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) heeft een nieuwe mijlpaal bereikt. Voor het eerst zijn nu drie schotelantennes in bedrijf, wat een aanzienlijke verbetering van de beeldkwaliteit betekent ten opzichte van waarnemingen met twee schotels. Uiteindelijk zal deze Europese radiotelescoop in het noorden van Chili uit 66 schotelantennes gaan bestaan. Met ALMA zullen zeer detailrijke opnamen worden gemaakt in een golflengtegebied dat nog weinig verkend is. Belangrijke onderzoeksdoelen zijn stervormingsgebieden binnen en buiten ons Melkwegstelsel en het bepalen van de chemische samenstelling van sterren en andere hemelobjecten.
Meer informatie:
Closing the Loop for ALMA
ALMA Test Sharpens The Vision Of New Observatory

18 december 2009
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA heeft een testvlucht gemaakt met de Stratospheric Observatory for Infrared Astronomy (SOFIA) - een aangepaste Boeing 747 die een 2,5-meter infraroodtelescoop van Duitse makelij aan boord heeft. Tijdens de vlucht, die ruim een uur duurde, werden de deuren voor de telescoop voor het eerst volledig geopend. Waargenomen werd er nog niet: de vlucht was uitsluitend bedoeld om te onderzoeken hoe de luchtstromen in en rond de telescoop zich gedragen. Volgend jaar zullen ook testvluchten worden ondernomen tijdens welke de telescoop zelf wordt getest. Naar verwachting zal SOFIA pas in 2011 de eerste waarnemingen kunnen doen. Aan de totstandkoming van de vliegende sterrenwacht, die met de nodige technische problemen gepaard ging, is meer dan tien jaar gewerkt.
Meer informatie:
NASA Flight Tests Unique Jumbo Jet With Opening In Side

17 december 2009
Wetenschappers van het Max Planck Instituut voor Radioastronomie in Bonn hebben de eerste complete hemelopname op radiofrequenties van 110 tot 190 megahertz gemaakt. Voor dit doel is het LOFAR-station in Effelsberg (Duitsland) gebruikt. Het is voor het eerst dat de gehele hemel in dit freqentiegebied compleet in beeld is gebracht. LOFAR, de Low Frequency Array, is de grootste radio-telescoop ooit. Hij wordt ontwikkeld door een consortium onder leiding van ASTRON, de Nederlandse stichting voor Astronomisch Onderzoek. Uiteindelijk moet LOFAR gaan bestaan uit 15.000 kleine, onbeweeglijke antennes, verdeeld over 77 stations in het noordoosten van Nederland en Duitsland. De telescoop neemt waar op de laagste radio-frequenties die vanaf de aarde te meten zijn, tussen 10 en 240 MHz. De waarnemingen die nu in Effelsberg zijn gedaan, maken deel uit van het hoogste frequentiegebied dat LOFAR kan ontvangen. De sterkste radiobronnen op de LOFAR-opname zijn het actieve sterrenstelsel Cygnus A en de supernovarest Cassiopeia A. Ook de band van de melkweg is duidelijk herkenbaar. Het maken van de hemelopname duurde slechts een minuut - een enorme verbetering in vergelijking met conventionele radioschotels, die doorgaans enkele weken tot maanden met zo'n klus bezig zijn.
Meer informatie:
LOFAR Maps The Radio Sky At Effelsberg

11 december 2009
Bij de Europese Zuidelijke Sterrenwacht op de berg Paranal, in het noorden van Chili, is een nieuwe telescoop in gebruik genomen: de Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy - kortweg VISTA. De telescoop heeft onder meer tot taak om de zuidelijke hemel op zichtbare en nabij-infrarode golflengten in beeld te brengen. VISTA heeft een groot beeldveld en is uitgerust met reusachtige en zeer gevoelige camera's. Het voordeel van deze combinatie van eigenschappen is dat in korte tijd een groot stuk hemel kan worden vastgelegd: ongeveer tien keer de schijnbare grootte van de volle maan. En daarbij kunnen objecten worden waargenomen die veertig keer zwakker zijn dan de zwakste objecten die bij eerdere surveys zijn vastgelegd. Ter gelegenheid van de officiële ingebruikname zijn met VISTA enkele bijzondere hemelobjecten gefotografeerd. In het vervolg zal de telescoop wat systematischer worden ingezet. De komende vijf jaar zal hij deelnemen aan zes verschillende surveys: één waarbij de hele zuidelijke hemel in kaart wordt gebracht en vijf waarbij kleinere gebieden in meer detail worden bekeken. Daarbij zal elke nacht ruwweg 300 gigabyte aan gegevens worden geproduceerd, die beschikbaar wordt gesteld aan wetenschappers én het grote publiek.
Meer informatie:
VISTA: Pioneering New Survey Telescope Starts Work

24 november 2009
De Tokai-to-Kamioka-detector (T2K) heeft zijn eerste neutrino's gedetecteerd. T2K is een internationaal experiment waarbij de eigenschappen van deze ongrijpbare deeltjes onderzocht worden. Dat gebeurt door aan de oostkust van Japan een bundel neutrino's te genereren die, na een tocht door de aardkorst, aan de westkust van Japan worden gedetecteerd. De drie bekende soorten neutrino's zijn nog steeds enigszins mysterieus. Ze hebben geen lading en vrijwel geen massa, bewegen bijna met de snelheid van het licht en kunnen ook nog eens van de ene soort in de andere veranderen. Daarbij komt nog dat ze bijzonder moeilijk detecteerbaar zijn: ze laten zich niet door wat gewone materie - een planeet bijvoorbeeld - tegenhouden. T2K is opgezet om meer inzicht te krijgen in het gedrag van deze deeltjes, die bij veel (explosieve) processen in het heelal in grote aantallen worden geproduceerd. Aan het project doen 400 natuurkundigen uit 12 landen mee.
Meer informatie:
T2K Neutrino Experiment Starts Its Search For The Unknown

19 november 2009
De kans is groot dat mede-oprichter Groot-Brittannië zich na 2012 zal terugtrekken uit de Gemini-sterrenwacht. Gemini behoort met twee 8-meter telescopen (Gemini North op Hawaï en Gemini South in Chili) tot de grootste sterrenwachten ter wereld. De sterrenwacht is een samenwerkingsverband van zeven landen, waarbij Groot-Brittannië bijna een kwart van de kosten voor zijn rekening neemt. Het stopzetten van deze samenwerking zou een kostenbesparing van ongeveer 4,5 miljoen euro per jaar opleveren. Of het ook daadwerkelijk zover komt, is overigens nog maar de vraag. Ook in 2007 dreigde Groot-Brittannië al eens uit Gemini te stappen, maar een paar maanden later werd dit voor de helft teruggedraaid: de overige deelnemende landen namen dit Britse aandeel toen over.
Meer informatie:
UK to pull out of Gemini Observatory

17 november 2009
De nationale sterrenwachten van de Chinese academie van wetenschappen hebben zich aangesloten bij het Thirty Meter Telescope Project (TMT). Na voltooiing in 2018 zal de TMT de eerste zijn van een nieuwe generatie van grote telescopen. Het instrument wordt uitgerust met een geavanceerd richtmechanisme en adaptieve optiek, waarmee het beeldvertroebelende effect van de aardatmosfeer wordt gecorrigeerd. Het ontwerp bouwt voort op dat van de beide Keck-telescopen op Hawaï. Maar de (uit segmenten opgebouwde) hoofdspiegel van de TMT zal met een middellijn van 30 meter drie keer zo groot zijn. Dat betekent dat hij negen keer zo veel licht opvangt als de grootste telescopen van dit moment, en drie keer zo scherpe opnamen kan maken.
Meer informatie:
China Joins Thirty Meter Telescope Project

16 november 2009

Sterrenkundigen zullen op 19 november 35 radiotelescopen, verspreid over zeven continenten, met elkaar verbinden. Doel van dit wereldwijde project is het verkrijgen van een zo nauwkeurig mogelijk referentiekader voor hemelwaarnemingen. Met de radiotelescopen zullen 243 zogeheten quasars worden waargenomen - de actieve kernen van verre sterrenstelsels waarin een superzwaar zwart gat schuilgaat. Deze verre objecten, die onbeweeglijke posities aan de hemel innemen, kunnen worden gebruikt als oriëntatiepunten voor de positiebepaling van andere hemelobjecten. Het is voor het eerst dat 35 radiotelescopen bij deze 'Very Long Baseline Interferometry' worden ingezet; het vorige record stond op 23.
Meer informatie:
Record-Breaking Radio Astronomy Project To Measure Sky With Extreme Precision

4 november 2009
De Universiteit van Utah in Salt Lake City neemt op 11 november officieel een nieuwe onderzoekstelescoop in gebruik. De telescoop heeft een spiegelmiddellijn van ruim 80 centimeter en is in de afgelopen jaren gebouwd op het Willard L. Eccles Observatory, op de 2900 meter hoge Frisco Peak nabij Milford, Utah. De totale bouwkosten bedroegen 860.000 dollar. Ter gelegenheid van de first light-ceremonie is met de telescoop een opname gemaakt van het sterrenstelsel NGC 891.
Meer informatie:
University Celebrates Telescope's 'First Light'
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

15 oktober 2009
De Universiteit van Californië in Berkeley heeft 29 miljoen dollar van de Amerikaanse National Science Foundation ontvangen voor het ontwikkelen van plannen voor de bouw van het Deep Underground Science and Engineering Laboratory (DUSEL) in de verlaten Homestake-goudmijn in South Dakota. Dankzij particuliere sponsoring wordt in de kilometersdiepe mijn momenteel al gewerkt aan de bouw van het Sanford Underground Science & Engineeering Laboratory (SUSEL). In de Homestake-mijn, op anderhalve kilometer onder het aardoppervlak en met in totaal 600 kilometer tunnels, werd in de jaren zestig al wetenschappelijk onderzoek verricht, onder andere naar neutrino's van de zon. Diep onder de grond wordt niet langer hinder ondervonden van allerlei verstorende signalen uit het heelal. Sommige delen van de mijn bevinden zich zelfs op 2,5 kilometer diepte. Binnen het DUSEL-project moet onderzoek verricht gaan worden op het terrein van de astronomie, de deeltjesfysica, de aardwetenschappen en de biologie. Een van de eerste experimenten die in gebruik genomen gaat worden is LUX (Large Underground Xenon-experiment), waarmee gezocht wordt naar donkere materie.
Meer informatie:
NSF authorizes $29 million for world's deepest underground lab
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 september 2009
Op donderdag 24 september is de nieuwe telescoop van de Universiteit van Amsterdam geplaatst in de hoogste koepel van het nieuwe gebouw van de faculteit FNWI in Amsterdam. Met behulp van een hijskraan is de telescoop met een spiegel van 51 cm geplaatst op zijn montering. Met deze installatie beschikt de Universiteit over het modernste observatorium in Nederland. Studenten kunnen zich tijdens hun studie trainen in het gebruik van camera's en spectrografen. De apparatuur kan in de toekomst zowel vanuit het controlecentrum als via internet bediend worden. Over enkele weken wordt ook de lage koepel voorzien van een zonnetelescoop zodat er bij helder weer ook zonnewaarnemingen gedaan kunnen worden.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

23 september 2009
De eerste schotel van de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) is naar de 5000 meter hoge Chajnantor-hoogvlakte gebracht in het Chileense Andes-gebergte. Het 100 ton zware gevaarte is met een speciaal gebouwd transportvoertuig, genaamd Otto, vervoerd naar de Array Operations Site, waar door de extreem droge lucht ideale condities bestaan voor sterrenkundige waarnemingen.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Persbericht ESO (Engelstalig), inclusief video's
Persbericht NRAO (Engelstalig)
ALMA
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

23 september 2009
Een internationale groep astronomen heeft met succes gezamenlijke waarnemingen uitgevoerd met stations van ASTRON's LOFAR-telescoop in Exloo (Drenthe, Nederland) en in Effelsberg (Duitsland). Hiermee is de internationale samenwerking binnen het LOFAR-project een feit. Op 20 augustus 2009 werd de heldere quasar 3C 196, een sterrenstelsel dat bijna tien miljard lichtjaar is verwijderd van de aarde, met succes door LOFAR-stations in de beide landen gemeten in een gezamenlijke waarneming. Dit bewijst dat de verschillende antennestations waaruit LOFAR bestaat, kunnen samenwerken om zo beelden met een hoge resolutie te maken van objecten in het heelal.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
LOFAR
Persbericht ASTRON
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

2 september 2009
Dat sterrenkundig onderzoek verrassende resultaten op kan leveren, is bekend. Maar dat sterrenkunde ook kan zorgen voor een geheel nieuw natuurgebied, is nieuw. LOFAR, een sensornetwerk dat op initiatief van ASTRON is ontwikkeld door onderzoeksinstellingen, universiteiten en bedrijven, bewijst dit. Op 15 september vindt de officiële oplevering plaats van het LOFAR-natuurproject in het centrale LOFAR-gebied. Het centrum van de LOFAR-telescoop wordt gebouwd tussen Exloo en Buinen in Drenthe op achttien terpen, waar ongeveer 3.000 antennes geplaatst worden. In het midden van het gebied bevindt zich de superterp, een grote cirkelvormige terp met een doorsnede van 340 meter. Dit centrale LOFAR-gebied ligt tussen de Hondsrug en het Veenkoloniale gebied en wordt doorsneden door het Achterste Diep, een bovenloop van de Hunze. Hier zijn een kwelmoeras, natte veelsoortige graslanden, slenken, poelen en een opnieuw kronkelende beek met vistrappen aangelegd. In totaal is in het gebied meer dan 360.000 kubieke meter grond verplaatst. Hiermee is dit voormalige akkerbouwgebied omgetoverd tot een veelbelovend natuurgebied van 400 hectare.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)

31 augustus 2009
Volgens Amerikaanse en Australische sterrenkundigen ligt de meest geschikte locatie voor een sterrenwacht op Antarctica. Het betreft een meer dan vier kilometer hoge plek op het Antarctisch Plateau, die Ridge A wordt genoemd. Volgens een van de onderzoekers is de atmosfeer daar zo droog en stabiel, dat je eigenlijk nauwelijks van 'weer' kunt spreken. De ideale waarneemomstandigheden ter plaatse hebben het voordeel dat je met een middelgrote telescoop hemelopnamen kunt maken die van betere kwaliteit zijn dan die van grote telescopen elders. De belangstelling voor Antarctica als locatie voor sterrenkundig onderzoek nam in 2004 sterk toe, toen bleek dat vanaf een andere plek op het Antarctisch Plateau hemelfoto's konden worden gemaakt die nauwelijks onderdeden voor die van de Hubble-ruimtetelescoop. Op die locatie zal rond 2012 een Australische telescoop met een middellijn van 2,5 meter komen te staan.
Meer informatie:
Astronomers find coldest, driest, calmest place on Earth

14 augustus 2009
Tijdens een van de laatste shuttlevluchten in 2010 zal een bijzonder meetinstrument naar het internationale ruimtestation ISS worden gebracht. Het betreft de Alpha Magnetic Spectrometer (AMS), een 1,5 miljard dollar kostende deeltjesdetector. Met AMS zullen de meest energierijke deeltjes worden gemeten die uit de ruimte komen. Deze deeltjes kunnen op verschillende manieren ontstaan, maar de meest intrigerende potentiële bron wordt gevormd door verre sterrenstelsels die geheel uit zogeheten antimaterie bestaan. Antimaterie is opgebouwd uit deeltjes met eigenschappen die deels gelijk, deels tegengesteld zijn aan de eigenschappen van de deeltjes van normale materie. Volgens de oerknaltheorie zou het heelal oorspronkelijk net zo veel materie als antimaterie hebben bevat. Maar in onze omgeving komt vrijwel geen antimaterie voor. Als dat wel zo was, zouden we geregeld intense uitbarstingen van röntgenstraling moeten waarnemen, die ontstaan als antimaterie en normale materie in catastrofale aanraking met elkaar komen. Het is denkbaar dat sommige verre sterrenstelsels, hoewel ze als twee druppels op normale sterrenstelsels lijken, geheel uit antimaterie bestaan. En in dat geval zouden er kleine aantallen kernen van anti-heliumatomen door de ruimte moeten zwerven. Als AMS straks geen enkele anti-heliumkern detecteert, is de kans dat er stelsels van antimaterie bestaan vrijwel nihil.
Meer informatie:
In Search of Antimatter Galaxies

24 juli 2009
Vierhonderd jaar nadat Galileo Galilei als eerste een telescoopje op de hemel richtte, wordt op het Canarische eiland La Palma de grootste optische telescoop ter wereld feestelijk ingewijd. Deze Gran Telescopio Canarias (GTC) is het (iets) grotere tweelingbroertje van de beide Keck-telescopen op Hawaï. Hij heeft een 10,4 meter grote hoofdspiegel, opgebouwd uit 36 zeshoekige elementen. Het instrument is voor 90 procent eigendom van Spanje; drie Mexicaanse universiteiten en de universiteit van Florida nemen de overige 10 procent voor hun rekening. Dat de GTC vandaag onder toeziend oog van onder anderen de Spaanse koning Juan Carlos wordt ingewijd, betekent overigens niet dat hij nu ook voor het eerst wordt gebruikt. De eerste testwaarnemingen zijn namelijk al een jaar geleden gedaan. Maar toen was pas een derde van de spiegelsegmenten geplaatst.
Meer informatie:
Inauguration of the Gran Telescopio CANARIAS

21 juli 2009
Na lang beraad heeft de leiding van de TMT Observatory Corporation besloten om de eerste 'reuzentelescoop' ter wereld op de hoge berg Mauna Kea op Hawaï neer te zetten. De bouw van deze telescoop, voorzien van een 30 meter grote hoofdspiegel bestaande uit 492 afzonderlijke segmenten, kan op z'n vroegst volgend jaar beginnen. In 2018 moet de Thirty Meter Telescope (TMT) officieel in gebruik worden genomen. De TMT kan negen keer zo veel licht opvangen dan de grootste telescopen van dit moment. Astronomen hopen dat dit voldoende is om een glimp te kunnen opvangen van de eerste sterren en sterrenstelsels in het heelal. De TMT is een samenwerkingsproject van instituten in de VS, Canada en Japan. De bouwkosten van de telescoop bedragen 300 miljoen dollar. Overigens heeft het Europese samenwerkingsverband ESO plannen voor een nog grotere telescoop: de 42-meter E-ELT. Ook deze telescoop, waarvan de definitieve locatie nog niet vaststaat, zou omstreeks 2018 gereed moeten zijn.
Meer informatie:
Thirty Meter Telescope Selects Mauna Kea

20 juli 2009
Een team van ASTRON-astronomen en -technici heeft met succes signalen van de hemel ontvangen met de eerste drie complete stations van de nieuwe LOFAR-radiotelescoop. Hiermee toont ASTRON dat de nieuwe telescoop werkt zoals hij moet werken. De antennes van deze eerste LOFAR-stations waren gericht op Cygnus A, een radiostelsel met een groot zwart gat in het midden. De signalen van deze radiobron hebben een lange weg afgelegd voor ze in Dwingeloo aankwamen: door de ruimte, door de dampkring van de aarde, via de LOFAR-antennes en via het glasvezelnetwerk waarmee ze verbonden zijn met de IBM BlueGene supercomputer van de Rijksuniversiteit Groningen, kwamen ze na een reis van 600 miljoen jaar aan in Dwingeloo. Hoewel de signalen maar door een paar LOFAR-stations zijn opgevangen, waren de beelden die de astronomen in Dwingeloo ontvingen goed.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)

18 juni 2009
De Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) heeft samen met Franse onderzoeksinstellingen een extreem gevoelige en supersnelle camera ontwikkeld die 1500 beelden per seconde registreert en desondanks in staat is om zwakke objecten vast te leggen. OCam, zoals de nieuwe camera heet, gaat deel uitmaken van het SPHERE-instrument dat in 2011 op de Europese Very Large Telescope geïnstalleerd wordt om foto's te gaan maken van planeten bij andere sterren. Zulke waarnemingen zijn alleen mogelijk dankzij adaptieve optie, waarbij de zeer snelle beelvervormingen als gevolg van atmosferische turbulentie in real time gecompenseerd worden. Daartoe moet wel meer dan duizend maal per seconde een opname gemaakt worden om de verstoringen in het zogeheten golffront te bepalen. OCam is een kleine camera, met een detector van slechts 240 bij 240 pixels, maar dat is voldoende voor deze taak. Vergelijkbare technieken zullen in de toekomst worden toegepast in de 42-meter European Extremely-Large Telescope.
Meer informatie:
World's fastest and most sensitive astronomical camera
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl;

17 juni 2009
Op de Palomar-sterrenwacht in Californië is een nieuw waarnemingsprogramma van start gegaan dat vrijwel automatisch jacht maakt op supernova-explosies in verre sterrenstelsels en veranderlijke sterren in ons eigen Melkwegstelsel. Met een 100 megapixel-camera in het brandpunt van de 1,2-meter Samuel Oschin Schmidt-telescoop van de sterrenwacht worden digitale groothoekopnamen van de sterrenhemel gemaakt die automatisch worden vergeleken met eerdere foto's van hetzelfde gebied. Op die manier kunnen hemellichamen ontdekt worden die snel van helderheid veranderen, zoals exploderende of pulserende sterren. De nieuwe ontdekkingen worden doorgegeven aan grotere telescopen zodat er vervolgonderzoek kan plaatsvinden. De Palomar Transient Factory, zoals het internationale programma genoemd wordt, heeft al veertig supernova's en vier veranderlijke sterren ontdekt. Het programma produceert meer dan honderd gigabyte aan waarnemingsgegevens per nacht. Binnenkort moet het programma volledig geautomatiseerd zijn.
Meer informatie:
Unique Sky Survey Brings New Objects into Focus
The Palomar Transient Factory
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 mei 2009
ESO's Very Large Telescope (VLT) in Chili is uitgebreid met het eerste tweede-generatie-instrument, X-shooter. X-shooter is de gevoeligste spectrograaf ter wereld en kan het hele golflengtegebied van het ultraviolet (300 nm) tot het nabij-infrarood (2400 nm) in één keer (one shot) waarnemen. Nederland heeft de nabij-infrarood arm gebouwd, het meest complexe onderdeel van het instrument. De spectrograaf rangschikt het licht dat door de VLT wordt opgevangen naar kleur. Het spectrum is de vingerafdruk (een soort streepjescode) van een object aan de hemel, waaruit bijvoorbeeld temperatuur, chemische samenstelling en roodverschuiving kunnen worden afgeleid. Het instrument gaat spectra maken van de zwakste bronnen die nog met de VLT waarneembaar zijn, zoals melkwegstelsels in het vroege heelal, gammaflitsen, neutronensterren, zwarte gaten in dubbelstersystemen en de zwaarste sterren in de Lokale Groep. Ook zal X-shooter worden ingezet om onbekende bronnen, ontdekt met andere telescopen, zoals de VLT Survey Telescope, ALMA, Herschel en LOFAR, te identificeren en fysisch te verklaren.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)

21 mei 2009
Onderzoekers van de universiteit van Delaware hebben op 17 maart in Zweden een reusachtige heliumballon opgelaten met daaraan een instrument voor de detectie van zogeheten kosmische straling - deeltjesstraling uit de ruimte. Het ongeveer 140 meter grote gevaarte vloog op een hoogte van meer dan 40 kilometer en verplaatste zich met een snelheid van ruim 75 km/uur in de richting van Canada. Daar moet het instrument - dat laagenergetische elektronen detecteerde - inmiddels met een parachute geland zijn. Ondertussen staat in het Zweedse Kiruna alweer een tweede ballon van de Delaware-onderzoekers in de startblokken, die juist energierijke elektronen moet detecteren. Kosmische straling is grotendeels afkomstig van supernova-explosies: bij de ontploffing van een zware ster worden allerlei soorten deeltjes de ruimte in geblazen. Omdat deze deeltjes grotendeels door de aardatmosfeer worden tegengehouden, moeten instrumenten naar zo groot mogelijke hoogte worden gebracht om ze te kunnen onderzoeken. Ballonlanceringen hebben weliswaar als nadeel dat de metingen niet zo lang kunnen duren, maar zijn vele malen goedkoper dan het in een baan om de aarde brengen van een satelliet.
Meer informatie:
Giant balloon flying high over Atlantic to catch cosmic rays
LEE Successfully Launched To Record Heights

20 mei 2009
Op het Big Bear Solar Observatory in Californië is de grootste zonnetelescoop ter wereld officieel in gebruik genomen. Het nieuwe instrument, de New Solar Telescope (NST), is met een opening van 1,6 meter driemaal zo groot als de oude zonnetelescoop op de hooggelegen sterrenwacht. Dat betekent dat nu veel detailrijkere beelden van het zonsoppervlak gemaakt kunnen worden. De timing is gunstig: de zon vertoont momenteel weinig activiteit in de vorm van zonnevlekken en uitbarstingen, maar daar zal de komende maanden en jaren verandering in komen. De NST kan dat veranderingsproces nu dus mooi volgen. Daarbij wordt nauw samengewerkt met de NASA, die de zon met een aantal satellieten bestudeert. Overigens zal de zonnetelescoop pas over drie jaar op volle sterkte zijn: een deel van de instrumentele hardware moet nog gebouwd worden.
Meer informatie:
World's Largest Telescope at NJIT’s Big Bear Captures Sun’s Magnetic Field Better

19 mei 2009
Groningse astronomen hebben een subsidie gekregen van 560.000 euro voor de aanschaf en exploitatie van een supercomputer, gebaseerd op grafische kaarten, die wordt ingezet bij de dataverwerking van de nieuwe radiotelescoop Lofar. Het geld is afkomstig van NWO, de Stichting Nationale Computerfaciliteiten NCF, en de Rijksuniversiteit Groningen.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
LOFAR (LOw-Frequency ARray)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

15 mei 2009
Volgende maand wordt in Noord-Chili een experiment in gebruik genomen dat jacht gaat maken op de 'vingerafdruk' van zwaartekrachtsgolven in de kosmische achtergrondstraling. Die straling werd kort na de oerknal uitgezonden. Het QUIET-experiment van de Universiteit van Chicago moet de extreem zwakke polarisatie van de achtergrondstraling detecteren en in kaart brengen. Die polarisatie wordt voorspeld door de inflatiehypothese - een noodzakelijke maar onbewezen aanvulling op de klassieke oerknaltheorie die stelt dat er in de allereerste minieme fractie van de levensduur van het heelal sprake was van een zeer snelle, exponentiële uitdijing. Tijdens die inflatieperiode moeten er krachtige zwaartekrachtsgolven zijn geproduceerd (vervormingen van de ruimtetijd), die een zwak polarisatiesignaal in de kosmische achtergrondstraling veroorzaakt zouden moeten hebben. QUIET (Q/U Imaging ExperimenT; de Q en de U zijn de zogeheten Stokes-stralingsparameters) bevat een kleine honderd gevoelige detectoren die gekoeld worden tot -253 graden Celsius. Het instrument staat op het vijf kilometer hoog gelegen Chajnantor-plateau waar ook het internationale ALMA-observatorium wordt gebouwd.
Meer informatie:
QUIET team to deploy new gravity-wave probe in June
QUIET
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

6 mei 2009
Wetenschappers en technici die bezig zijn met de constructie van de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA) hebben een nieuwe mijlpaal bereikt. ALMA is een reusachtige Europese radiotelescoop in het noorden van Chili, die uiteindelijk uit 66 schotelantennes met middellijnen van 7 en 12 meter zal gaan bestaan. Deze schotels zullen als één instrument - een zogeheten interferometer - moeten functioneren. Om dat voor elkaar te krijgen, moeten de signalen die de afzonderlijke schotels opvangen uitermate nauwkeurig moeten worden gesynchroniseerd. Op 30 april is dat voor het eerst gelukt met twee van de 12-meter schotels, die voor de gelegenheid op de planeet Mars werden gericht.
Meer informatie:
First two ALMA antennas successfully linked;

22 april 2009
Heino Falcke, hoogleraar Astrodeeltjesfysica en radioastronomie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, is ervan overtuigd. Zijn gewenste telescoop op de maan komt er. Deze maand heeft NASA een maaninstituut opgericht om onderzoek vanaf de maan voor te bereiden. En Falcke is erbij betrokken, als enige Europeaan. LUNAR is de naam. Het staat voor Lunar University Node for Astrophysics Research. Dit initiatief van NASA wordt ingevuld door een consortium van toponderzoeksinstituten - waaronder MIT en de universiteit van Colorado - en ruimtevaartbedrijven. LUNAR wil de maan gebruiken als platform voor onderzoek naar de zon, voor zwaartekrachtmetingen en voor onderzoek naar de oorsprong van het universum. En daar komt Heino Falcke van het Institute for Mathematics, Astrophysics and Particle Physics (IMAPP) van de Radboud Universiteit Nijmegen in beeld. De hoogleraar, mede aangesteld vanwege ASTRON, is uitgenodigd om deel te nemen in deze LUNAR-groep vanwege zijn ervaring met het ontwerp van radiotelescopen en recent wetenschappelijk werk. Falcke wil niet de maan zelf onderzoeken, maar er naar toe om er een radiotelescoop te bouwen. Op de maan is het namelijk veel stiller dan op aarde, waar radioprogramma's en auto's de radiosignalen uit de kosmos voor een deel overstemmen. Bovendien filtert de atmosfeer de langste radiogolven uit het signaal. En Falcke wil juist luisteren naar het vertraagde ruisen van de oudste âgeluidenâ uit het heelal, naar de fragmenten van de eerste periode na de bigbang, de oertijd in het heelal toen er nog geen materie was gevormd. Aan de stille kant van de maan welteverstaan: de kant die wij nooit zien. Die kant ligt namelijk in de radioschaduw van de aarde. Dit brengt meteen wel een extra probleem met zich mee: de communicatie met de aarde. Of het nu robots of mensen zijn die daar het observatorium bouwen: contact met thuisbasis aarde is cruciaal. Daarom moet er eerst een communicatiesatelliet rond de maan gelanceerd worden. Problemen genoeg dus nog, en voor het zover is zijn we wel minimaal tien jaar en enige kleine experimenten verder, maar Falcke is optimistisch. 'De tijd voor maanexploratie is gunstig. NASA en ESA denken serieus na over een bemand station op de maan. Het doel van die onderneming is niet zozeer fundamenteel wetenschappelijk onderzoek, maar verkenning van wat er allemaal bij komt kijken om buiten de aarde te leven. ESA heeft een verkennende studie gedaan naar een maanlander, waar ik bij betrokken was. Er komen nu vervolgstudies.' De radiogolven die iets vertellen over het vroege heelal waren ooit veel kortere golven, zoals die van mobiele telefoons. Door het uitdijen van het heelal is dat licht nu alleen extreem uitgerekt waar te nemen in het spectrum van een ultralage radiofrequentie met golven kleiner dan 100MHz. Ze zijn dan ook dertien miljard jaar oud. Prof. Falcke is gespecialiseerd in de astrofysica van superzware zwarte gaten in de centra van melkwegstelsels en de astrofysica van kosmische straling. Hij is bovendien coördinator van een netwerk van astronomen in toponderzoeksschool NOVA die onderzoek doet naar de extremen van het heelal en juist daarvoor wil hij naar de maan. Falcke is ook betrokken bij het LOFAR-project, de nieuwe Nederlandse superradiotelescoop gebouwd door ASTRON (het Nederlands instituut voor radioastronomie), die dit jaar de eerste wetenschappelijke testmetingen gaat doen. Het is dit type telescoop dat Falcke op de maan hoopt te zetten. 'Het voordeel is dat zo'n telescoop uit veel relatief kleine onderdelen bestaat, die meteen geïnstalleerd kunnen worden en dan kunnen gaan meten. Bij elke volgende missie kan er dan een uitbreiding mee.' Vorig jaar ontving Falcke een ERC advanced grant, een grote onderzoeksubsidie van de EU van tweeënhalf miljoen euro, in Falckes geval uitgebreid met een miljoen voor de ontwikkeling van radioantennes die vanaf de aarde werken.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Vakpublicatie over het onderzoek
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

15 april 2009
Op 25 april - een half jaar later dan gepland, vanwege een dodelijk ongeval tijdens de bouw - wordt op het Canarische eiland La Palma de MAGIC-II-telescoop in bedrijf genomen. Samen met de identieke MAGIC-I vormt dit instrument dan de grootste 'gammatelescoop' ter wereld. De beide MAGIC-telescopen zijn uitgerust met een 17 meter grote spiegel waarmee kleine, blauwachtige lichtflitsjes in de aardatmosfeer kunnen worden gedetecteerd. Deze zogeheten Cerenkov- of Tsjerenkov-straling ontstaat als energierijke gammastraling uit het heelal, afkomstig van ontploffende sterren, rondtollende neutronensterren en superzware zwarte gaten, de aardatmosfeer binnendringt. Door de interactie met luchtmoleculen ontstaan lawines van allerlei energierijke secundaire deeltjes die zeer kortstondige lichtflitsjes produceren. Door deze lichtflitsjes op te vangen, kan worden achterhaald waar de oorspronkelijke gammastraling ongeveer vandaan kwam en welke energie deze had. Op die manier zijn met MAGIC-I al een aantal nieuwe bronnen van gammastraling ontdekt. Naar verwachting zal de wetenschappelijke opbrengst dankzij MAGIC-II aanzienlijk toenemen. Detwee telescopen staan 85 meter uit elkaar en kunnen daardoor een ruimtelijk beeld van een waargenomen lichtflits geven. En daardoor kan de herkomstrichting van de oorspronkelijke gammastraling beter worden vastgesteld.
Meer informatie:
The MAGIC-II Telescope is ready to team up;

25 maart 2009
Een team van astronomen onder leiding van Dan Batcheldor van het Rochester Institute of Technology is erin geslaagd om de prestaties van de Hubble Space Telescope te verbeteren dankzij een nieuwe kalibratietechniek. Batcheldor en zijn collega's slaagden erin de waarnemingen van de infrarode NICMOS-camera van Hubble veel preciezer te kalibreren, waardoor het instrument in staat is om de polarisatie van kosmische infraroodstraling te onderzoeken, ook wanneer slechts één procent van de totale straling gepolariseerd is. Straling wordt onder andere gepolariseerd wanneer het weerkaatst en verstrooid wordt door stofdeeltjes. Onderzoek aan gepolariseerde straling maakt het daardoor mogelijk om stralingsbronnen te bestuderen die aan het directe zicht zijn onttrokken, maar waarvan het licht wel wordt weerkaatst door materie op grotere afstand. Dat is bijvoorbeeld het geval bij de energierijke kernen van verre sterrenstelsels en bij jonge sterren die gehuld zijn in circumstellaire schijven. Overigens vindt later dit voorjaar de vijfde en laatste onderhoudsvlucht naar de Hubble Space Telescope plaats, waarbij de ruimtetelescoop voorzien zal worden van nieuwe meetinstrumenten, terwijl andere worden gerepareerd.
Meer informatie:
RIT scientist finetunes Hubble Space Telescope: new calibration expands Hubble's capability
NICMOS
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 maart 2009
De eerste van 26 submillimeterontvangers voor de Europese schotels van de Atacama Large Millimeter Array (ALMA) wordt op 25 maart verscheept naar Chili. De gevoelige ontvangers, waarin ook Nederlandse onderdelen zijn verwerkt, zijn gebouwd door het Rutherford Appleton Laboratory in het Verenigd Koninkrijk. Het zijn de gevoeligste submillimeterontvangers ter wereld. ALMA wordt het grootste en hoogst gelegen observatorium op aarde, op 5000 meter boven zeeniveau in de Chileense Andes. Op millimeter- en submillimetergolflengten zullen de 66 schotelantennes van ALMA onderzoek doen aan het ontstaan van sterrenstelsels, sterren en planeten. De antennes hebben middellijnen van 12 en 7 meter, en worden gebouwd door Amerikaanse, Europese en Japanse consortia.
Meer informatie:
European receiver shipped to ALMA from STFC's Oxfordshire laboratory
ALMA
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

9 maart 2009
De Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) heeft samen met de Vereniging van Franstalige Planetaria een indrukwekkend planetariumprogramma geproduceerd over de Atacama Large Millimeter Array (ALMA). Het programma, getiteld 'In Search of our Cosmic Origins', is gemaakt ter gelegenheid van het Internationaal Jaar van de Sterrenkunde. Het beschrijft de ontwikkeling van de astronomie vanaf de uitvinding van de telescoop tot en met de bouw van het toekomstige ALMA-observatorium, op 5000 meter hoogte in het Chileense Andesgebergte. Met 66 schotelantennes wordt ALMA het grootste (en hoogstgelegen) observatorium ter wereld. Door het heelal te bestuderen op millimetergolflengten, zal ALMA vooral onderzoek kunnen doen aan de wordingsgeschiedenis van sterrenstelsels, sterren en planeten. De 3D-animaties voor het planetariumprogramma zijn grotendeels gemaakt door het Nederlandse bedrijf Mirage3D, onder leiding van Robin Sip. Het 30 minuten durende planetariumprogramma is in verschillende projectieversies beschikbaar in het Engels en het Frans; andere talen (o.a. Nederlands) zijn in voorbereiding.
Meer informatie:
New Inspiring Planetarium Show Introduces ALMA to the Public
Cosmic Origins
Mirage3D
Atacama Large Millimeter Array
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

4 maart 2009
In het kader van het Internationaal Jaar van de Sterrenkunde is een goedkoop telescoopje van goede kwaliteit ontwikkeld: de Galileoscope. Het is een 50 mm lenzenkijker met een achromatisch objectief. Het kijkertje vergroot 17 tot 50x en kan op een gewoon fotostatief worden gezet. In de VS kost de Galileoscope slechts 15 dollar; scholen en verenigingen die er minstens honderd afnemen krijgen zelfs nog 2,50 korting. Het is ook mogelijk om telescoopjes te doneren aan scholen en andere organisaties in ontwikkelingslanden. Met de Galileoscope kunnende ontdekkingen die Galileo Galilei 400 jaar geleden deed nog eens dunnetjes worden overgedaan. Met het kijkertje zijn de kraters en bergen op de maan te zien, de ringen van Saturnus (nou ja, dit jaar even niet), de schijngestalten van Venus, de manen van Jupiter en tal van sterrenhopen. De optische eigenschappen van de Galileoscope zijn echter vele malen beter dan die van de kijkertjes waarover Galilei kon beschikken. De Galileoscope kan per direct worden besteld en is vanaf ongeveer juli/augustus leverbaar in Nederland (kostprijs ca. € 25).
Meer informatie:
The IYA2009 telescope is now available!
Galileoscope website
Galileoscoop (Nederland)
IYA2009 website

26 februari 2009
De realisatie van de Square Kilometre Array (SKA) zal geen hinder ondervinden van de wereldwijde economische crisis. Dat was de belangrijkste boodschap op het SKA Forum 2009, een internationale bijeenkomst die afgelopen week gehouden werd in Kaapstad. SKA gaat bestaan uit vele duizenden afzonderlijke antennes en schotels, verspreid over een extreem groot gebied, en met een gezamenlijk antenne-oppervlak van een vierkante kilometer. Daarmee wordt het verreweg de grootste en gevoeligste radiotelescoop in de geschiedenis. In 2011 of 2012 wordt besloten of de SKA in Australië gebouwd zal worden of in zuidelijk Afrika. In dat laatste geval komen er niet alleen antennes te staan in Zuid-Afrika, maar ook in acht naburige landen. Zowel in Australië als in Afrika wordt momenteel gewerkt aan kleinere voorlopers van SKA: de Australian SKA Pathfinder (ASKAP) en de Karoo Array Telescope (MeerKAT). Ook Rober-Jan Smits van de Europese Commissie bevestigde in Kaapstad de financiële steun van de Europese Unie aan het unieke project, waaraan inmiddels al 55 instituten in 19 landen deelnemen. De SKA moet in 2017 de eerste wetenschappelijke waarnemingen gaan verrichten.
Meer informatie:
World economic recession won't jeopardise the SKA
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

6 februari 2009
Enkele weken nadat de eerste Japanse radioschotel voor de Atacama Large Millimeter Array (ALMA) is afgeleverd, is nu ook de eerste Noord-Amerikaanse antenne klaar voor gebruik. ALMA wordt het grootste en hoogst gelegen observatorium ter wereld. Na voltooiing zal het bestaan uit in totaal 66 schotelantennes: 54 schotels met een middellijn van 12 meter (voor de helft gebouwd in Noord-Amerika en voor de andere helft in Europa) en 12 Japanse schotels met een middellijn van 7 meter. De eerste Europese ALMA-antenne wordt later dit voorjaar verwacht. De Amerikaanse bijdrage aan ALMA is een samenwerkingsverband van de Verenigde Staten, Canada en Taiwan. De antenne die nu na een uitvoerige testfase officieel is overhandigd aan het ALMA-observatorium is gebouwd door General Dynamics SATCOM Technologies. Later dit jaar zullen ongeveer eens per maand nieuwe antennes worden afgeleverd. Met grote, zware transportvoertuigen worden de ALMA-schotels naar hun definitieve locatie vervoerd, op 5000 meter hoogte in het Chileense Andes-gebergte. ALMA gaat het heelal waarnemen op millimetergolflengten, en zal naar verwachting veel nieuwe informatie opleveren over de geboorte van sterrenstelsels, sterren en planeten.
Meer informatie:
First North American Antenna Enables Next Phase in Joint ALMA Observatory
ALMA
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

6 februari 2009
Negen astronomische onderzoeksorganisaties uit de VS, Australië en Korea doen officieel mee aan de totstandkoming van de Giant Magellan Telescope (GMT). Deelnemers zijn het Korean Astronomy and Space Sciences Institute, het Carnegie Institution for Science, de universiteit van Arizona, de Harvard-universiteit, het Smithsonian Institution, de Texas A&M-universiteit, de universiteit van Texas in Austin, de Australian National University en Astronomy Australia Limited. De GMT is een 25-meter telescoop, met een hoofdspiegel bestaande uit zeven losse spiegels, die op de Las Campanas-sterrenwacht in het noorden van Chili wordt geplaatst. De bouw gaat in 2012 van start en de telescoop moet omstreeks 2019 gereed zijn. Aan het project hangt een prijskaartje van 700 miljoen dollar.
Meer informatie:
Nine Partners Officially Join Giant Magellan Telescope Project

2 februari 2009
In de Chileense Atacama-woestijn werken technici en astronomen uit de hele wereld momenteel aan de Atacama Large Millimeter/submillimeter Array (ALMA). Deze bestaat uit 66 geavanceerde telescopen die op een hoogte van 5000 meter komen te staan en samen een nog nauwkeuriger beeld van het heelal zullen geven. ALMA gaat naar verwachting in 2012 van start en wordt door astronomen gezien als een grote stap voorwaarts voor het vakgebied. Nederlandse astronomen zijn erg actief in de ontwikkeling van ALMA. Maar ook uit de hoek van de nanotechnologie zijn er belangrijke bijdragen. De nieuwste is afkomstig van promovendus Chris Lodewijk en technicus Tony Zijlstra van het Kavli Institute of Nanoscience van de TU Delft. Zij wisten de meetnauwkeurigheid van ALMA in een cruciaal frequentiegebied drastisch te verhogen door de werking van een belangrijke component te verbeteren. Het draait daarbij om zogenoemde supergeleidende tunneljuncties. Deze minuscule sensoren bestaan uit twee supergeleiders die zijn gescheiden door een 1 tot 2 nanometer dikke isolerende laag, meestal van aluminiumoxide, met een oppervlak van 500 bij 500 nanometer. Het is echter onvermijdelijk dat de zeer dunne laag aluminiumoxide hier en daar 'lek' is. Lodewijk heeft daarom onderzoek gedaan naar de vervanging van aluminiumoxide door aluminiumnitride (AlN), met spectaculaire resultaten. Met aluminiumnitride blijkt de laag namelijk veel homogener en wordt de meetnauwkeurigheid, in het gebied van 602 tot 720 GHz, veel beter. Het onderzoek van Lodewijk is overigens ook essentieel voor de werking van de Herschel Space Telescope, die in april wordt gelanceerd. Het Kavli Institute of Nanoscience van TU Delft heeft een groot deel van de cruciale tunneljuncties voor de meetinstrumenten van Herschel ontwikkeld.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)

15 januari 2009
Astronomen van Princeton University in de Verenigde Staten hebben een samenwerkingsovereenkomst ondertekend met de National Astronomical Observatory of Japan (NAOJ). NAOJ beheert onder andere de grote 8,2-meter Subaru-telescoop op Mauna Kea, Hawaii. De Amerikanen worden mede-gebruikers van twee gevoelige nieuwe instrumenten op de Subaru-telescoop: Hyper Suprime-Cam (HSC, een extreem gevoelige digitale camera) en High Contrast Coronagraphic Imager with Adaptive Optics (HiCIAO), een instrument waarmee het mogelijk is om zwakke objecten vlak bij heldere lichtbronnen vast te leggen. Met de twee nieuwe waarnemingsinstrumenten wordt straks onder andere onderzoek gedaan naar zwakke objecten op zeer grote afstanden in het heelal en naar planeten bij andere sterren. In het verleden is er al op veel andere gebieden samengewerkt door astronomen uit Princeton en uit Japan.
Meer informatie:
Astronomers from Princeton and Japan unite to explore the universe, near and far
Subaru-telescoop
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

8 januari 2009
Een nieuwe stratosferische ballon van NASA maakt sinds 28 december een testvlucht boven Antarctica. De bijna 200.000 kubieke meter grote ballon is nu al de grootste in zijn soort. Maar het uiteindelijk doel is de bouw van een nog eens driemaal zo groot exemplaar, waarmee duizend kilo zware wetenschappelijk instrumenten naar een hoogte van meer dan 33 kilometer kunnen worden gebracht. Ballonnen als deze blijven doorgaans minstens honderd dagen achtereen in de lucht. Overigens zijn kort voor de lancering deze proefballon ook twee andere wetenschappelijke ballonmissies van start gegaan. De universiteit van Hawaï heeft een radiotelescoop laten opstijgen die indirecte aanwijzingen moet vinden voor zeer energierijke neutrino's van buiten ons Melkwegstelsel. En de universiteit van Maryland heeft een instrument in de stratosfeer gebracht die energierijke kosmische stralingsdeeltjes van supernova-explosies moet opvangen.
Meer informatie:
New NASA Balloon Successfully Flight-Tested Over Antarctica

18 december 2008
In Noord-Chili is de eertste schotelantenne voor de Atacama Large Millimeter Array (ALMA) officieel afgeleverd. ALMA wordt een reusachtig schotelpark voor millimeter-astronomie. Vanaf de Chajnantor-vlakte op 5000 meter boven zeeniveau gaan 66 antennes, met afmetingen van twaalf en zeven meter, onderzoek doen aan verre sterrenstelsels en aan de geboorte van sterren en planeten. De antennes voor het internationale observatorium, dat geleid wordt door de Nederlandse astronoom Thijs de Graauw, worden gebouwd door Europa, de Verenigde Staten en Japan. De eerste 12-meter antenne die nu officieel aan het ALMA-project is overgedragen is ontwikkeld en gebouwd door de Japanse firma Mitsubishi. Volgens De Graauw is er sprake van een mijlpaal, en zullen Europese en Amerikaanse antennes snel volgen.
Meer informatie:
ALMA observatory equipped with its first antenna
ALMA
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

12 december 2008
Sterrenkundigen van de Universiteit van Virginia ontwikkelen een nieuwe infraroodspectrograaf waarmee onderzoek wordt verricht aan de chemische samenstelling van ons eigen Melkwegstelsel. De spectrograaf, APOGEE geheten, wordt gekoppeld aan de 2,5-meter telescoop van de Sloan Digital Sky Survey in New Mexico. Het instrument richt zich op waarnemingen van rode reuzen - relatief lichte sterren die aan het eind van hun leven enorm opzwellen. APOGEE is in staat om van 300 rode reuzen tegelijkertijd het spectrum vast te leggen. Het is een van de projecten die geselecteerd zijn voor de derde fase van de Sloan Digital Sky Survey.
Meer informatie:
U.Va. to Probe Milky Way History in Sloan Digital Sky Survey III
Sloan Digital Sky Survey
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

28 november 2008
Nederland gaat voor 18,8 miljoen euro bijdragen aan instrumenten voor de Europese Extremely Large Telescope (E-ELT). Het bedrag is toegekend aan een consortium van academische en industriële partners onder leiding van de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA). NOVA gaat meewerken aan de ontwerpstudies voor vier van de acht instrumenten op deze optische telescoop in de periode 2009-2011. Het beschikbare budget geeft de Nederlandse astronomie in 2012-2018 de mogelijkheid een leidende rol te spelen bij de bouw van één van deze instrumenten, in samenwerking met een aantal andere Europese landen.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
European Extremely Large Telescope
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 november 2008
Op de Haleakala-vulkaan op het Hawaïaanse eiland Maui is vanaf december een bijzondere telescoop operationeel. Het betreft de eerste van vier identieke telescopen die in één en dezelfde koepel worden geplaatst. Samen vormen zij het Panoramic Survey Telescope and Rapid Response System (Pan-STARRS). De vier 1,8-m telescopen, die worden uitgerust met de grootste digitale camera's ter wereld, zijn bedoeld om (potentieel gevaarlijke) kometen en planetoïden op te sporen. De 1,4 gigapixel cameraâs hebben een beeldveld waar de volle maan zes keer in past en kunnen objecten registreren die 10 miljoen keer te zwak zijn om met het blote oog zichtbaar te zijn. Het is bedoeling om de hele hemel die vanaf Maui waarneembaar is minstens één keer per week in zijn geheel te fotograferen. De eerste Pan-STARRS-telescoop zal de komende jaren uitgebreid worden getest. Ondertussen zal dan ook met de bouw van de definitieve Pan-STARRS-configuratie worden begonnen.
Meer informatie:
Early warning of dangerous asteroids and comets
Pan-STARRS

13 november 2008
Vandaag wordt het Pierre Auger Observatorium in Argentinië geopend. Dit observatorium wordt gebruikt om de raadsels van kosmische straling met de allerhoogste energie te onderzoeken. Deze straling bestaat uit geladen deeltjes, die met de atmosfeer van de aarde botsen met een energie die tien miljoen groter is dan die bereikt wordt in de grootste deeltjesversneller op aarde. Tot nu toe is het is niet duidelijk wat de bron is van deze deeltjes. Om deze uitzonderlijke zeldzame gebeurtenissen te kunnen waarnemen, is het Pierre Auger samenwerkingsverband acht jaar geleden begonnen met het bouwen van een observatorium op het zuidelijk halfrond. Dit observatorium bestaat uit 1600 detectors, verspreid over een oppervlakte van 3000 vierkante kilometer in de provincie Mendoza in Argentinië, iets ten oosten van het Andesgebergte. Rond dit gebied zijn 24 telescopen geplaatst, die het zwakke ultraviolette fluorescentielicht waarnemen, dat ontstaat wanneer een energierijk deeltje door de atmosfeer raast.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Pierre Auger Observatory

12 november 2008
Drie observatoria op Hawaï zijn samengevoegd tot 's werelds krachtigste submillimeter-telescoop, de Extended SubMillimeter Array (eSMA). Geavanceerde computertechnieken creëren een virtuele telescoop met een diameter van maar liefst 782 meter. Dit levert een ongekend scherpe blik op het heelal in een golflengtebereik waar dichte stervorminggebieden doorzichtig worden. De eSMA is een uniek instrument, gebaseerd op interferometrie. Een systeem van glasvezels verbindt drie bestaande telescopen: het 10-meter Caltech Submillimeter Observatory, de 15-meter grote en deels Nederlandse James Clerk Maxwell Telescoop (JCMT) en de uit acht 6-meter schotels bestaande Smithsonian Millimeter Array. Interferometrie is een techniek die sinds jaar en dag in de radioastronomie wordt gebruikt, maar waarvan de toepassing bij kortere golflengten aanzienlijk moeilijker is. De Nederlandse astronoom Remo Tilanus van de JCMT beaamt dit: 'De drie observatoria hebben nauw samen moeten werken om dit project te realiseren en dat we nu de eerste astronomische resultaten zien, is ronduit fantastisch.'
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Submillimetre Eagle Eyes on Mauna Kea

23 oktober 2008
NASA heeft drie astronomen geselecteerd die volgend jaar zomer als eerste waarnemingen mogen doen met SOFIA - een tot vliegende infraroodsterrenwacht omgebouwde Boeing. SOFIA (Stratospheric Observatory For Infrared Astronomy) heeft een 2,5-meter telescoop aan boord, en verricht metingen aan kosmische infraroodstraling vanaf een hoogte van 12-14 kilometer, boven het grootste deel van de absorberende waterdamp in de aardatmosfeer. De 'first light'-vlucht van SOFIA vindt begin zomer 2009 plaats. Uit de vele ingediende waarnemingsvoorstellen zijn er drie uitgekozen. David Neufeld van de Johns Hopkins Universiteit gebruikt de spectrometer van SOFIA om onderzoek te doen aan de chemische samenstelling van warme interstellaire gaswolken; Mark Morris van de Universiteit van Californië in Los Angeles onderzoekt het centrum van het Melkwegstelsel, en Paul Harvey van de Universiteit van Colorado in Boulder gaat waarnemingen verrichten aan stervormingsgebieden. Morris en Harvey maken beiden gebruik van de infraroodcamera aan boord van de vliegende sterrenwacht. SOFIA is de opvolger van het Kuiper Airborne Observatory (genoemd naar de Nederlands-Amerikaanse planeetonderzoeker Gerard Kuiper). De geplande operationele levensduur van het observatorium is 20 jaar. De eerste reguliere wetenschappelijke waarnemingen worden eind 2009 verwacht. SOFIA is een gezamenlijk project van NASA en de Duitse lucht- en ruimtevaartorganisatie DLR.
Meer informatie:
Scientists Selected for New Airborne Eye on the Universe

23 oktober 2008
De Allen Telescope Array (ATA) van het SETI-instituut, de radiotelescoop die onder meer naar buitenaardse beschavingen moet gaan speuren, heeft zijn eerste signaal opgevangen. En het was nog een signaal van een intelligente beschaving ook... De onze namelijk. Want de bron was de oude ruimtesonde Voyager 1, die inmiddels al 106 astronomische eenheden (16 miljard kilometer) van ons verwijderd was. Ook de veel nabijere ruimtesonde Rosetta is gedetecteerd. De Allen Telescope Array is een verzameling kleine radioschotels die uiteindelijk 350 leden moet gaan tellen en waarvan er nu vijftien in combinatie kunnen worden gebruikt. De schotels zullen een oppervlakte van ongeveer een hectare gaan beslaan en daarmee ook een radiotelescoop van die omvang nabootsen. Een groot deel van de waarneemcapaciteit is beschikbaar voor 'normaal' sterrenkundig onderzoek.
Meer informatie:
SETI Signal Detectors See First Light on Radio Telescope

16 oktober 2008
Door het toekennen van drie miljoen euro aan een ontwerpstudie van de Einstein Telescoop - een pan-Europees observatorium voor gravitatiegolven - heeft de Europese Commissie een beslissende stap genomen in het onderzoek van het heelal door middel van gravitatiegolven. De directe detectie van gravitatiegolven - kleine verstoringen van de structuur van ruimte en tijd die voorspeld zijn door Albert Einstein - vormt een van de meest fundamentale onderzoeksgebieden van de moderne wetenschap. De directe meting van gravitatiegolven maakt het mogelijk om te 'luisteren' tot aan de allereerste triljoenste van een seconde na de oerknal. De Einstein Telescoop moet een verzameling ondergrondse interferometers met elk tien kilometer lange armen gaan worden.
Meer informatie:
Europese Commissie honoreert ontwerpstudie van een uniek toekomstig gravitatiegolf-observatorium
Einstein Telescope

13 oktober 2008
De Brits/Canadees/Nederlandse James Clerk Maxwell Telescope (JCMT) op Hawaï is begonnen aan een nieuwe grote hemelverkenning: de JCMT Legacy Survey. De JCMT is geen normale telescoop, maar een soort radiotelescoop die straling op submillimeter-golflengten waarneemt. Dit golflengtegebied is met name interessant voor het onderzoek van stervormingsgebieden binnen en buiten ons eigen Melkwegstelsel. Voor de survey, die in feite uit zeven afzonderlijke projecten bestaat, is de telescoop uitgerust met twee nieuwe instrumenten: een camera (SCUBA-2) en een systeem voor het vastleggen van spectrale informatie (HARP). Met deze instrumenten hopen de sterrenkundigen het ontstaansproces van sterren en planeten gedetailleerder dan ooit te kunnen bestuderen.
Meer informatie:
James Clerk Maxwell Telescope Begins Legacy Survey of the Submillimetre Sky

9 oktober 2008
Een internationaal team van sterrenkundigen en optici heeft een manier bedacht om 'ongelooflijk grote' telescopen op de maan te realiseren. Het hart van zo'n telescoop zou bestaan uit een langzaam ronddraaiende bak, gevuld met een vloeistof. Door de draaiing neemt het vloeistofoppervlak vanzelf een parabolische vorm aan - precies de vorm die nodig is om het binnenkomende sterlicht in een brandpunt samen te brengen. Dit principe wordt op aarde al toegepast. Zo staat in Canada de Large Zenith Telescope, die een 6 meter grote hoofdspiegel van kwik heeft. Om voor de hand liggende redenen kun je zo'n telescoop maar heel beperkt richten, maar daartegenover staat een flink lagere kostprijs. Nu is het niet mogelijk om een kwikspiegel naar de maan te brengen: het transport van dit zware metaal zou te duur zijn en bovendien zou het kwik in het luchtledige op de maan snel verdampen. Daarom wordt erover gedacht om gebruik te maken van zogeheten ionische vloeistoffend. Deze 'vloeibare zouten' komen onder de heersende omstandigheden op de maan niet tot verdamping en blijven ook bij zeer lage temperaturen vloeibaar. Bovendien is hun dichtheid vergelijkbaar met die van water. Er kleeft wel een belangrijk nadeel aan de ionische vloeistoffen: ze weerkaatsen niet veel licht. Maar dat zou verholpen kunnen worden door een superdun laagje zilver over het oppervlak te verspreiden - gek genoeg zou zo'n zilverlaagje een vaste vorm aannemen en niet verdampen. Een complete 'maantelescoop' met een 20 meter grote hoofdspiegel zou slechts een paar ton wegen en met één raket naar de maan kunnen worden gebracht. Ook veel grotere telescopen, met spiegels van 100 meter, zijn realiseerbaar.
Meer informatie:
Liquid Mirror Telescopes on the Moon

2 oktober 2008
Dankzij een nieuw optisch systeem van de Europese Very Large Telescope in Chili, hebben astronomen zeer scherpe infraroodopnamen van de planeet Jupiter kunnen maken. Gedurende twee uur, verspreid over twee nachten in augustus, is een reeks van 265 opnamen gemaakt met de Multi-Conjugate Adaptive Optics Demonstrator (MAD). Dit is het prototype van een nieuw adaptief optisch systeem waarmee, anders dan met voorgaande systemen, relatief grote objecten kunnen worden gefotografeerd. Adaptieve optische systemen maken gebruik van computergestuurde spiegels die zodanig vervormd worden, dat ze de beeldverstorende werking van de aardatmosfeer opheffen. Zulke systemen hebben een kleine 'puntbron' nodig om de juiste beeldcorrecties te kunnen bepalen. In dit geval hebben de Jupitermanen Europa en Io die rol vervuld.
Meer informatie:
Sharpening Up Jupiter

30 september 2008
De stichting ASTRON is deze zomer begonnen met het inrichten van het 400 hectare grote centrale gebied voor de LOFAR-radiotelescoop tussen Exloo en Buinen in Drenthe. Op spectaculaire luchtfoto's zijn de inrichtingswerkzaamheden te zien. De foto's tonen onder andere een grote terp, de superterp genoemd. Deze cirkelvormige superterp, met een middellijn van 300 meter, vormt het centrum van LOFAR (LOw-Frequency ARray) en biedt plaats aan zes LOFAR-antennestations. De luchtfoto's zijn gemaakt met een camera onderaan een kleine zeppelin, die vanaf de grond bediend werd. Ze laten een spectaculair beeld zien van de werkzaamheden aan de superterp, de slenken, de opnieuw kronkelende beek en de overige terpen. Het centrale LOFAR-gebied, dat plaats biedt aan ruim 2600 antennes, krijgt duidelijk vorm. De superterp en de terpen voor de overige antennestations komen 60 tot 90 cm hoger te liggen dan het omliggende maaiveld. Dat is nodig omdat ASTRON het centrale LOFAR-gebied inricht als een uniek natuurgebied. Door deze natuurontwikkeling wordt het gebied veel natter, vandaar de verhoogde antennestations in de vorm van terpen. Dwars op de nieuwe meanders van het Achterstediep zijn slenken (ondiepe geulen) uitgegraven, er is een gracht gemaakt rond de superterp en er worden enkele grote poelen gegraven. Zo kan de beek in natte periodes overstromen en wordt het water in droge tijden langer vastgehouden in het gebied.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 september 2008
De PRIMA faciliteit uitgerust met TNO's Sterrensplitsers is begin september succesvol getest op de Very Large Telescope in Chili. PRIMA opent nieuwe mogelijkheden om uiterst zwakke astronomische objecten waar te nemen en, met zeer nauwkeurige astrometrie, exoplaneten te detecteren. De PRIMA (Phase-Referenced Imaging and Microarcsecond Astrometry) faciliteit van de European Southern Observatory (ESO) is onderdeel van de Very Large Telescope Interferometer (VLTI) in Chili, waarbij het signaal van meerdere telescopen wordt gecombineerd. TNO's Sterrensplitsers zijn geïnstalleerd op twee VLTI Auxiliary Telescopes.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Persbericht ESO
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl;

14 september 2008
De Duitse astronoom Florian Goebel van het Max-Planck-Institut für Physik in München is begin september om het leven gekomen tijdens constructiewerkzaamheden van de MAGIC II-telescoop op de Roque de los Muchachos-sterrenwacht op La Palma, Canarische Eilanden. Goebel was bezig met het verwisselen van lenzen in de telescoop toen hij van een hoogte van een kleine tien meter naar beneden viel. Hij was een van de hoofdverantwoordelijken voor de bouw van de grote reflector-telescoop, die de zwakke Cerenkov-straling moet detecteren die ontstaat wanneer energetische gammafotonen de aardse dampkring binnendringen. MAGIC II zou op 19 september officieel in gebruik genomen worden, maar die feestelijke gebeurtenis is vanwege de dood van Goebel voor onbepaalde tijd uitgesteld. Op La Palma is al enkele jaren de identieke MAGIC I-telescoop actief; door de waarnemingen van twee telescopen te combineren, kunnen natuur- en sterrenkundigen de herkomstrichting van energetische gammastraling beter achterhalen.
Mededeling Instituto de Astrofisico de Canarias
Nieuwsbericht 'Hollandse Nieuwe'
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 september 2008
Sinds vandaag beschikt de Rijksuniversiteit Groningen over een eigen sterrenwacht. De sterrenwacht is vernoemd naar de Groningse sterrenkundige Adriaan Blaauw, die van 1957-1970 directeur was van het Groningse sterrenkundige instituut. Rector magnificus prof.dr. Frans Zwarts opende de sterrenwacht in aanwezigheid van prof. Blaauw. In de 6,5 meter grote koepel van de sterrenwacht huist een spiegeltelescoop met een diameter van 40 cm, een van de grootste van Nederland. De Blaauw-sterrenwacht zal gebruikt worden door studenten, in hun opleiding tot astronoom, en daarnaast goede diensten bewijzen voor het ontwikkelen en testen van nieuwe waarneem-apparatuur. Scholieren kunnen zich aanmelden voor speciaal voor hen ontwikkelde scholierenprojecten en voor het algemene publiek zal er iedere eerste vrijdag van de maand een lezing en kijkavond worden georganiseerd.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Blaauw sterrenwacht
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

4 september 2008
Europese astronomen hebben met succes het principe van de laser-frequentiekam gedemonstreerd - een techniek om spectroscopische waarnemingen uiterst nauwkeurig te kalibreren. De tests zijn afgelopen voorjaar gedaan met de Vacuum Tower Telescope, een zonnetelescoop op het Canarische eiland Tenerife. De resultaten worden deze week gepresenteerd in het Amerikaanse weekblad Science . In de toekomst zullen laser-frequentiekammer ingezet worden bij spectroscopische metingen op andere telescopen, waaronder de toekomstige European Extremely Large Telescope (E-ELT). De techniek, waarvoor in 2005 de Nobelprijs Natuurkunde werd uitgereikt, maakt gebruik van laserlicht op een groot aantal precies gespatieerde golflengten. Uiteindelijk is het mogelijk om hiermee een astronomisch spectrum te kalibreren met een nauwkeurigheid van tien cijfers achter de komma. Die hoge nauwkeurigheid is onder andere van belang bij het speuren naar minieme golflengteverschuivingen in het licht van sterren die omgeven worden door exoplaneten. De reflexbewegingen van deze sterren kunnen straks gemeten worden met een precisie van een centimeter per seconde - voldoende om de aanwezigheid van planeten zoals de aarde af te leiden.
Meer informatie:
A Fine-Tooth Comb to Measure the Accelerating Universe
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

2 september 2008
In het Mirror Laboratory van de Universiteit van Arizona in Tucson is de productie voltooid van de 23,5 ton zware glasschijf waaruit twee grote spiegels voor de toekomstige Large Synoptic Survey Telescope (LSST) gemaakt zullen worden. De glasschijf, met een middellijn van 8,4 meter, is gegoten in een van de grote roterende ovens van het Mirror Lab. Volgens technici is de schijf 'perfect', wat wil zeggen dat hij de juiste gebogen vorm heeft en geen onregelmatigheden vertoont. De LSST moet in 2015 verrijzen op Cerro Pachón in Noord-Chili. De groothoektelescoop zal drie keer per week de gehele sterrenhemel in kaart brengen, en daarbij naar verwachting talloze supernova's, planetoïden en ijsdwergen ontdekken. De telescoop krijgt drie grote spiegels, waarvan de eerste een middellijn van 8,4 meter heeft. De secundaire spiegel weerkaatst het opgevangen licht door een reusachtig gat in deze hoofdspiegel, waarna een derde spiegel, met een middellijn van 5 meter, het licht verder in de richting van de detectie-apparatuur leidt. Aangezien het gat in de hoofdspiegel iets groter is dan 5 meter, kunnen de eerste en de derde spiegel uit een en dezelfde glasschijf worden gefabriceerd. De productie van de LSST-spiegels moet in 2012 zijn voltooid, en wordt bekostigd vanuit donaties, onder andere van Bill Gates.
Meer informatie:
Giant Furnace Opens to Reveal 'Perfect' LSST Mirror Blank
Mirror Lab
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 juni 2008
Een internationaal team van sterrenkundigen heeft een mijlpaal bereikt bij de bouw van een grote camera die zal worden gebruikt om de mysterieuze donkere energie in ons heelal te onderzoeken. Het gaat om vijf lenzen die vanuit de VS naar Frankrijk zijn gestuurd om hun laatste bewerking te ondergaan. De grootste van de vijf heeft een middellijn van een meter en is daarmee een van de grootste lenzen ter wereld. Uit recente astronomische waarnemingen blijkt dat slechts 4% van de inhoud van het heelal uit normale materie bestaat en 22% uit zogeheten donkere materie. De overige 74% is een component die ervoor lijkt te zorgen dat het heelal steeds sneller uitdijt. Maar hoe de vork precies in de steel zit, is nog onduidelijk. Om meer inzicht te krijgen in dit raadsel, wordt vanaf 2011 de Dark Energy Survey (DES) gehouden. De nu in aanbouw zijnde DES-camera zal dan aan een grote telescoop in Chili worden bevestigd en in de loop van vijf jaar 300 miljoen sterrenstelsels in kaart brengen.
Meer informatie:
Huge lenses to observe cosmic dark energy

4 juni 2008
Astronomen en technici van NASA's Goddard Space Flight Center hebben mogelijk een methode ontdekt om gigantisch grote telescoopspiegels te bouwen op de maan, waarbij het alomtegenwoordige maanstof een doorslaggevende rol speelt. Laboratoriumexperimenten wijzen uit dat een mengsel van vermalen maanstof, microscopische koolstof-nanobuisjes en lijmachtige epoxy-hars een buitengewoon stijf en sterk materiaal vormt, dat gebruikt kan worden voor de basisstructuur van telescoopspiegels met afmetingen tot vijftig meter. Zo'n spiegel moet dan nog wel van een reflecterende aluminium coating worden voorzien. Omdat gebruik kan worden gemaakt van maanstof, is het niet nodig veel zware materialen naar de maan te transporteren om grote reuzentelescopen te bouwen, aldus Peter Chen en zijn collega's, die hun plannen presenteerden op de 212e bijeenkomst van de American Astronomical Society in St. Louis, Missouri.
Meer informatie:
NASA Scientists Pioneer Method for Making Giant Lunar Telescopes
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

19 mei 2008
Sterrenkundigen van de Case Western Reserve University (VS) hebben een nieuw stuk gereedschap: een camera waarmee (relatief) grote lappen hemel in één keer gefotografeerd kunnen worden. De camera is speciaal bedoeld voor het onderzoek van de schijnbaar lege stukken ruimte in zogeheten clusters van sterrenstelsels. Die ruimte tussen de stelsels is lang niet zo leeg als hij lijkt: er zwerven tal van 'verweesde sterren' rond. Deze stellaire wezen zijn ontsnapt uit sterrenstelsels die dicht langs elkaar zijn gegaan of zelfs in botsing met elkaar zijn gekomen. Onderzoek aan deze objecten moet meer informatie opleveren over het ontstaan van clusters.
Meer informatie:
Astronomers Search For Orphan Stars Using Newly Upgraded Telescope

15 mei 2008
Na een uitgebreide inventarisatie van mogelijke locaties is besloten om de toekomstige Thirty-Meter Telescope (TMT) in het noorden van Chili of op de Mauna Kea (Hawaï) neer te zetten. Om ervoor te zorgen dat deze eerste telescoop van een nieuwe generatie van 'reuzen' op de beste plek komt te staan, is onder meer satellietonderzoek gedaan aan de atmosferische omstandigheden boven twee potentiële locaties op het noordelijk halfrond en drie op het zuidelijk halfrond. De TMT zelf bevindt zich nog in de ontwerpfase. Het is de bedoeling om in 2010 met de bouw van de telescoop te beginnen en het instrument begin 2018 voor het eerst te gebruiken. De bouwkosten zullen ongeveer 300 miljoen dollar gaan bedragen.
Meer informatie:
Thirty-Meter Telescope Focuses on Two Candidate Sites
Thirty-Meter Telescope

1 mei 2008
Tijdens een symposium over in formatie vliegende satellieten, dat van 23 tot 25 april in Noordwijk plaatsvond, is het idee geopperd voor een ruimtetelescoop zonder hoofdspiegel. Het objectief van het instrument zou bestaan uit een groot stuk metalen folie met gaatjes. Normaal gesproken vangen telescopen licht op met een spiegel of lens. Maar het in de ruimte brengen van een groot en zwaar stuk glas is nogal onhandig en kostbaar. Volgens een team onder leiding van Laurent Koechlin van het Observatoire Midi Pyrénées (Toulouse, Frankrijk) bestaat er een alternatief: de Fresnel-telescoop. Deze maakt gebruik van het golfkarakter van licht, dat ervoor zorgt dat licht aan de rand van een object afbuigt. In de praktijk betekent dit, dat je licht kunt bundelen door het door een speciaal gekozen patroon van gaatjes in een ondoorzichtige folie te laten gaan. Zulke 'Fresnel-zoneplaten' worden al gebruikt om laserbundels te focusseren, maar in de sterrenkunde zijn ze nog niet toegepast. Koechlin stelt voor om een tientallen meters grote Fresnel-zoneplaat in de ruimte te brengen. Dat zou een lichte folie kunnen zijn, die in opgevouwen toestand gelanceerd wordt en pas in de ruimte wordt uitgevouwen. Weliswaar laat zo'n folie maar tien procent van het licht door, maar dat is voldoende om het lichtverzamelend vermogen van bijvoorbeeld de Hubble-ruimtetelescoop ruimschoots overtreffen. De beelden van zo'n Fresnel-telescoop zouden scherp en contrastrijk genoeg zijn om kleine, aarde-achtige planeten bij andere sterren te fotograferen. Er kleven echter wel de nodige nadelen aan het principe. Zo zou het brandpunt van de folie op kilometers afstand liggen, waardoor er dus een tweede ruimtesonde met camera's en dergelijke nodig is, die tot op de millimeter nauwkeurig gepositioneerd moet worden. En dan zijn er nog de kwesties van het richten en de scherpstelling. Deze praktische bezwaren maken de Fresnel-telescoop tot een nogal moeilijk uitvoerbaar project. Dat is waarschijnlijk ook de reden waarom het Europese ruimtevaartagentschap ESA geen testmissie met een slechts 3,6 meter grote folie op de kandidatenlijst voor Cosmic Vision 2015-2025 heeft gezet. Koechlin geeft de hoop echter nog niet op en is begonnen met een reeks kleine experimenten in een laboratoriumomgeving. Binnenkort hoopt het team een 20 centimeter grote Fresnel-telescoop te bouwen.
Meer informatie:
Telescope could focus light without a mirror or lens

16 april 2008
Op de 2518 meter hoge Cerro Paranal in Chili, de berg waarop de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) gevestigd is, is de 4,1 meter grote hoofdspiegel aangekomen van de nieuwe VISTA-telescoop. VISTA staat voor 'Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy'. Het is een instrument waarmee vanaf begin 2009 grootschalige hemelverkenningen zullen worden gedaan. De spiegel van de telescoop is een bijzondere: het is de sterkst gekromde telescoopspiegel van deze afmetingen die ooit gemaakt is. Bovendien bestaat de glimmende laag van de spiegel niet uit aluminium, zoals bij de meeste andere telescopen, maar uit zilver. Voor dat laatste materiaal is gekozen, omdat het meer infraroodlicht weerkaatst. VISTA zal de zuidelijke hemel in het infraroodgebied afspeuren naar relatief koele objecten zoals bruine dwergen en de stofschijven rond sterren. Ook zal de ruimtelijke verdeling van sterrenstelsels in kaart worden gebracht.
Meer informatie:
Paranal Receives New Mirror
VISTA web page

9 april 2008
De 100-meter radiotelescoop in Effelsberg, ten zuiden van Bonn, is met succes aangesloten op het Europese EXPReS-netwerk voor realtime radio-interferometrie met extreem lange basislijnen. Bij radio-interferometrie (Very Long Baseline Interferometry, VLBI) worden de waarnemingen van verschillende telescopen onderling gekoppeld om zo een veel hogere beeldscherpte te verkrijgen. Binnen het Europese VLBI-netwerk (EVN) gebeurde dat tot voor kort door de elektronische waarnemingsgegevens naar Dwingeloo te transporteren, waar ze dan met behulp van de supercomputer van het Joint Institute for VLBI in Europe (JIVE) onderling werden 'gecorreleerd'. Het EXPReS-netwerk (Express Production Real-time e-VLBI Service) voert die correlatie in realtime uit, dankzij supersnelle breedbandverbindingen waarmee de deelnemende radiotelescopen onderling zijn verbonden. Er doen nu zeven telescopen mee aan het EXPReS-netwerk, en de totale datatransmissiesnelheid is 6,7 gigabits per seconde. Het e-EVN-netwerk is daarmee het snelste ter wereld.
Meer informatie:
Effelsberg Joins the e-EVN
Effelsberg-radiotelescoop
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

7 april 2008
De nabij-infrarood spectrograaf van X-shooter wordt deze week door NOVA opgeleverd aan de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO). X-shooter zal in september 2008 worden gemonteerd onder de Very Large Telescope (VLT) in Noord-Chili, als eerste van vier tweede-generatie instrumenten die in de plaats komen van een aantal 10 jaar oude instrumenten. Precies tien jaar geleden is de VLT in gebruik genomen en nu wordt een van de eerste instrumenten van de VLT vervangen. X-shooter is de gevoeligste spectrograaf ter wereld en kan het hele golflengtegebied van 300-2500 nm in één keer (one shot) waarnemen. Nederland is, samen met Denemarken, Frankrijk, Italië en ESO lid van het internationale consortium dat X-shooter heeft gebouwd.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
X-Shooter
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

3 april 2008
Wetenschappers van de universiteit van Harvard en het Massachusetts Institute of Technology hebben een nieuw laserinstrument ontwikkeld dat de ontdekking van kleine planeten bij andere sterren mogelijk maakt (Nature, 4 april). Het opsporen van planeten buiten ons eigen zonnestelsel is een van de speerpunten van de huidige sterrenkunde. Probleem is echter dat de technieken die worden gebruikt om deze zogeheten exoplaneten op te sporen, afhankelijk zijn van het uiterst kleine effect dat zo'n planeet uitoefent op de ster waar hij omheen draait. Bij de ene techniek wordt de kleine 'schommelbeweging' van de ster gemeten die het gevolg is van de zwaartekrachtsaantrekking van de planeet, bij de andere de kleine afname van de helderheid van een ster als een planeet daar voorlangs beweegt. Met beide technieken kunnen tot nog toe alleen betrekkelijk grote exoplaneten worden opgespoord - planeten die veel groter en anders van aard zijn dan onze eigen planeet. Met behulp van het nieuwe instrument, dat de 'astrokam' wordt genoemd, worden uiterst korte pulsen laserlicht gebruikt om een zeer nauwkeurig ijkspectrum (een regelmatige reeks lichtpiekjes, vergelijkbaar met de tanden van een kam) te verkrijgen waarmee de golflengte van sterlicht kan worden vergeleken. Daardoor neemt de precisie waarmee de schommelbewegingen van sterren kunnen worden gemeten met een factor honderd toe. Volgens de ontwikkelaars van de astrokam moet het nu binnen enkele jaren mogelijk zijn om een exoplaneet op te sporen die vergelijkbaar is met onze aarde. Nog dit voorjaar zullen de eerste proefmetingen worden gedaan. Het uitkammen van de hemel naar kleine exoplaneten begint naar verwachting in 2010.
Meer informatie:
Laser precision added to search for new Earths

27 maart 2008
De stichting ASTRON in Dwingeloo heeft de afgelopen weken de eerste succesvolle waarnemingen verricht met een zogenaamde Focal Plane Array (FPA) op één van de schotels van de Westerbork telescoop. Focal Plane Arrays zijn clusters van ontvangers. Met dit systeem is het mogelijk om met één schotel van de telescoop in meerdere richtingen tegelijkertijd waar te nemen, iets wat tot nu toe met bestaande telescopen niet mogelijk was. Op die manier kunnen er in kortere tijd veel meer gegevens verkregen worden over een groter stuk van de hemel. Het is nu voor het eerst, waar dan ook ter wereld, dat er astronomische beelden zijn gemaakt met dit type ontvanger op deze golflengte.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

19 februari 2008
Het Amerikaanse ruimtevaartagentschap NASA heeft de verdere ontwikkeling goedgekeurd van een plan om een array van radiotelescopen op de achterzijde van de maan te zetten. Het betreft het Lunar Array for Radio Cosmology-project (LARC), dat tot doel heeft om op zeer lage frequenties radiostraling uit de begintijd van het heelal op te vangen - iets dat vanaf de aarde niet mogelijk is vanwege het bestaan van de ionosfeer en interferentie van radio- en tv-signalen. De array zou moeten bestaan uit honderden elementen, verspreid over een gebied van maximaal twee vierkante kilometer. Het voordeel van het gekozen frequentiegebied is dat de plaatsing van de elementen niet zo nauw komt. Behalve voor kosmologisch onderzoek zou LARC ook kunnen worden gebruikt voor het onderzoek van uitbarstingen op de zon. De betrokken wetenschappers krijgen een jaar om het meer dan 1 miljard dollar kostende plan uit te werken. Mocht het zo ver komen, dan kan de constructie na het jaar 2025 van start gaan.
Meer informatie:
MIT to lead development of new telescopes on moon
NASA Sponsors Studies of Next Generation Astronomy Missions

18 februari 2008
De modernisering van de grootste radiotelescoop ter wereld - de Very Large Array (VLA) in de Amerikaanse staat New Mexico - is halverwege. Veertien van de 28 radioschotels van het instrument zijn nu van nieuwe digitale elektronica voorzien, die de 'Expanded VLA' tien keer zo gevoelig maken voor radiostraling uit het heelal. Bovendien zal de radiotelescoop een groter frequentiebereik hebben. Als het moderniseringsproject in 2012 voltooid is, zal de VLA in staat moeten zijn om de eerste sterrenstelsels in het heelal te onderzoeken.
Meer informatie:
Very Large Array Retooling for 21st-Century Science

16 januari 2008
De eerste reeks van vijf testvluchten met het vliegende infraroodobservatorium SOFIA zijn met succes voltooid. SOFIA (Stratospheric Observatory For Infrared Astronomy) is een omgebouwde Boeing 747 waarin een Duitse 2,5-meter infraroodtelescoop gemonteerd wordt, die vanaf grote hoogte door een vijf meter grote deur de nachtelijke sterrenhemel kan waarnemen. SOFIA kan op die manier bepaalde infraroodgolflengten bestuderen die het aardoppervlak niet bereiken als gevolg van absorptie door waterdamp in de atmosfeer. De eerste reeks testvluchten vond plaats met gesloten deur; eind 2008 vindt een tweede reeks testvluchten plaats, met geopende deur. In 2009 zullen de eerste wetenschappelijke waarnemingen verricht kunnen worden; tussen 2011 en 2014 moet de vliegende sterrenwacht volledig in gebruik worden genomen. SOFIA is de opvolger van het succesvolle Kuiper Airborne Observatory, dat in 1995 op non-actief werd gesteld. Het project heeft echter enorme vertragingen en kostenoverschrijdingen opgelopen.
Meer informatie:
SOFIA Completes Closed-Door Test Flights
SOFIA
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 december 2007
In Effelsberg, nabij Bonn, is het eerste internationale LOFAR-station in gebruik genomen. LOFAR (Low-Frequency Array) is een nieuw type radiotelescoop dat ontwikkeld is door radioastronomen van ASTRON in Dwingeloo. LOFAR gaat uiteindelijk bestaan uit honderden afzonderlijke stations, elke met vele tientallen kleine, statische antennes. Eén station, vlak bij Exloo in Drenthe, is al gereed en in bedrijf. Bij de 100-meter radiotelescoop in Effelsberg is nu ook een tweede LOFAR-station in gebruik genomen. De officiële overdracht van dit eerste internationale station aan het Max-Planck-Instituut voor Radioastronomie vond op 20 november plaats. Met de antennes in Effelsberg is inmiddels een all sky-radiokaart van de hemel gemaakt.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Persbericht Max-Planck-Institut für Radioastronomie
LOFAR
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

29 november 2007
Op 6 december opent ASTRON met een korte ceremonie haar nieuwe Radio Observatory Control Room in Dwingeloo. Vanuit deze Control Room worden de sterrenkundige waarnemingen van zowel de LOFAR als de Westerbork radiotelescoop gecoördineerd. De operationele activiteiten voor beide radiotelescopen, waarvan de mogelijkheden elkaar uitstekend aanvullen, zijn geïntegreerd in de Radio Observatory van ASTRON - oftewel de Radiosterrenwacht. De Radiosterrenwacht, sinds 1970 verantwoordelijk voor het beheer van de Westerbork Synthese Radio Telescoop, zal nu ook een hoofdrol gaan spelen bij het behalen van het maximale astronomische rendement uit de supertelescoop LOFAR. Hiervoor moest een aantal uitgekiende aanpassingen van de werkwijze worden doorgevoerd, omdat LOFAR heel anders gebruikt gaat worden dan de WSRT.
Meer informatie:
ASTRON opent Radio Observatory Control Room

23 oktober 2007
Zonneonderzoekers hebben een geslaagde testvlucht gemaakt met een zonnetelescoop aan boord van een gigantische heliumballon. Op 3 oktober heeft een 1-meter telescoop op die manier een hoogte van ruim 36 kilometer bereikt. Op die hoogte kan ook ultraviolet zonlicht bestudeerd worden (dat geabsorbeerd wordt in de onderste lagen van de aardse dampkring) en is er geen sprake meer van atmosferische turbulentie, zodat extreem scherpe beelden verkregen kunnen worden, waarop details van slechts 30 kilometer groot te onderscheiden zijn. Het Sunrise-project is een samenwerkingsverband van zonneonderzoekers uit de Verenigde Staten, Duitsland, Spanje en Zweden. Doel is meer te weten te komen over de structuur van het magnetisch veld van de zon. Na een vlucht van tien uur is de telescoop aan een parachute weer afgedaald naar de aarde. In 2009 moet een meerdaagse vlucht gemaakt worden vanaf de basis Kiruna in Noord-Zweden.
Meer informatie:
Origineel persbericht van de University Corporation for Atmospheric Research (UCAR)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

15 oktober 2007
De radiotelescoop in Dwingeloo staat op de top-100 lijst van topmonumenten uit de 'Wederopbouwperiode 1940-1958', die vandaag is gepresenteerd door minister Plasterk. Dit is een belangrijke stap voor de Stichting CAMRAS (C.A. Muller Radioastronomie Station), de stichting die de radiotelescoop in Dwingeloo weer nieuw leven inblaast. Onder het motto 'gebruik is de beste wijze van behoud en beheer' werkt de stichting CAMRAS aan het herstel van de telescoop om deze vervolgens beschikbaar te stellen voor onderwijs, publiek, amateurastronomen en radiozendamateurs. Om de status van rijksmonument te kunnen krijgen dient een object minstens vijftig jaar oud te zijn. Enkele opvallende andere toppers zijn: het Provinciehuis in Arnhem, de Hoogovens in IJmuiden, de Adventkerk in Aerdenhout, het Groothandelsgebouw in Rotterdam, het Monument op de Dam, de Erebegraafplaats in Bloemendaal en het NS station van Zutphen.
Stichting CAMRAS
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

5 oktober 2007
In Zuid-Duitsland is de eerste ALMA-transporter gepresenteerd. Het 100 ton zware voertuig, met afmetingen van 20 bij 10 bij 6 meter, zal op 5000 meter hoogte in de Chileense Andes worden ingezet voor het verplaatsen van de 66 schotelantennes van de Atacama Large Millimeter Array. Een tweede identieke transporter wordt binnen enkele weken afgeleverd. Dit jaar nog worden beide voertuigen naar Chili verscheept. De gigantische transporters, met 28 wielen, zijn gebouwd door Scheuerle Fahrzeugfabrik. De eerste is officieel Otto genoemd, naar Otto Rettenmaier, de eigenaar van het bedrijf. De ALMA-antennes moeten regelmatig verplaatst worden, met een precisie van een paar millimeter, om interferometrie op millimetergolflengten mogelijk te maken. Tijdens het verplaatsen van de 115 ton zware antennes bereiken de voertuigen een maximale snelheid van 12 kilometer per uur.
Meer informatie:
A Colossus Gets its Name
ALMA
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

4 oktober 2007
De Giant Magellan Telescope (GMT) komt op dezelfde berg te staan als zijn beide voorlopers, de Magellan-telescopen: de Cerro Las Campanas in het noorden van Chili. De supertelescoop, die in 2016 voltooid moet zijn, zal bestaan uit zeven hoofdspiegels met een middellijn van 8,4 meter. Dat resulteert in een effectieve opening van 24,5 meter. De eerste hoofdspiegel is overigens al in productie en zal begin 2009 gereed zijn.
Meer informatie:
Giant Magellan Telescope Site Selected
Giant Magellan Telescope Observatory

5 september 2007
Met de oude 5-meter Hale-telescoop op Palomar Mountain in Californië zijn foto's van de sterrenhemel gemaakt die scherper zijn dan wat ooit eerder is vertoond. Astronomen van het Calfiornia Institute of Technology maakten daartoe gebruik van een techniek die 'Lucky Imaging' wordt genoemd. Deze techniek komt erop neer dat een gevoelige elektronische camera twintig beelden per seconde vastlegt. Computersoftware zoekt in die enorme verzameling vervolgens naar beeldjes die toevallig niet of nauwelijks zijn 'versmeerd' door atmosferische trillingen. Die zeldzame scherpe beeldjes worden vervolgens bij elkaar opgeteld om het uiteindelijke resultaat te behalen. Deze techniek (die met eenvoudiger apparatuur al jarenlang door amateursterrenkundigen wordt toegepast) maakt het mogelijk om op zichtbare golflengten het theoretisch scheidend vermogen van de gebruikte telescoop te benaderen. In het infrarood lukt dat al met behulp van adaptieve optiek, maar die techniek is moeilijk toepasbaar voor zichtbaar licht. Omdat de spiegel van de Hale-telescoop ruim twee keer zo groot is als die van de Hubble Space Telescope, zijn de resulterende optische beelden ook scherper dan de beste Hubblefoto's. Met grote reuzentelescopen zal het in de toekomst mogelijk zijn om de beeldscherpte nog verder op te voeren.
Meer informatie:
Caltech Astronomers Obtain Sharpest-Ever Pictures of the Heavens
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

3 september 2007
Sterrenkundigen zijn er voor het eerst in geslaagd om radiotelescopen in verschillende continenten 'live' met elkaar te laten samenwerken. Via de techniek van de Very Long Baseline Interferometry (VLBI) was het al langer mogelijk om de signalen van verschillende radiotelescopen in fase bij elkaar op te tellen, zodat een enorm veel hogere beeldscherpte ontstaat. In het Europese VLBI-netwerk, waarvan het zenuwcentrum gevestigd is bij het JIVE-instituut in Dwingeloo, gebeurde dat echter door harddisks met meetgegevens naar Nederland te sturen, die dan in de JIVE-supercomputer werden 'gecorreleerd'. Deelnemers aan het EXPReS project (Express Production Real-Time e-VLBI Service) hebben nu echter een succesvol intercontinentaal e-VLBI-experiment gedaan, waarbij de gegevens 'online' bij elkaar worden gevoegd, via snelle glasvezelverbindingen. Hierbij werd voor het eerst gebruik gemaakt van telescoop-paren uit China en Australië, China en Europa en voor een korte periode zelfs Australië en Europa. Deze e-VLBI techniek is erg geschikt voor het waarnemen van snel veranderende bronnen, zoals supernova's en gammaflitsen.
Meer informatie:
Origineel persbericht
Persbericht JIVE (Engelstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

31 augustus 2007
De Pan-STARRS-1 telescoop op het Hawaïaanse eiland Maui is voorzien van de grootste digitale camera ter wereld. De camera zal worden ingezet voor het opsporen van planetoïden (met name aardscheerders) en het samenstellen van de meest omvangrijke catalogus van sterren en sterrenstelsels ooit. Met de camera kunnen opnamen van 38.000 bij 38.000 beeldpunten (pixels) worden gemaakt. Anders gezegd: het is een 1444 megapixel-camera, waarmee we dus in het bereik van de gigapixels terecht zijn gekomen. Het is bovendien een uiterst gevoelige camera, waarmee objecten tot magnitude 24 kunnen worden vastgelegd. Met de Pan-STARRS-1 zal elke stuk hemel dat vanaf Hawaï zichtbaar is te minstemaal per week in beeld worden gebracht.
Meer informatie:
World's Largest Digital Camera Installed on Maui Telescop

29 augustus 2007
De Nederlandse Onderzoekschool Voor Astronomie (NOVA) heeft een contract ondertekend voor de bouw van 48 ALMA Band 9 ontvangers voor de nieuwe Europese radiotelescoop ALMA in Chili. Opdrachtgever is de European Southern Observatory (ESO). Met de opdracht is een bedrag gemoeid van 9,5 miljoen euro. De uitvoering van het project vindt plaats bij het Kapteyn Instituut van de Rijksuniversiteit Groningen, het Kavli Institute of Nanoscience in Delft en SRON Netherlands Institute for Space Research. De productie van onderdelen wordt zoveel mogelijk uitbesteed aan de industrie. Een team van de Rijksuniversiteit Groningen zal de ontvangers samenstellen, testen en certificeren.
Meer informatie:
Origineel persbericht

25 juli 2007
Vijf instituten in de VS, Canada en Groot-Brittanië hebben een consortium gevormd dat gaat toezien op de bouw van een 25-meter submillimetertelescoop, hoog in de Atacama-woestijn in het noorden van Chili. De 100 miljoen dollar kostende Cornell Caltech Atacama Telescope (CCAT) moet in 2013 gereed zijn. Een submillimetertelescoop is een radiotelescoop die zich tot een specifiek golflengtegebied beperkt. De CCAT zal stervormingsgebieden, starburststelsels en de groteschaalstructuur van het heelal gaan onderzoeken. De grote hoogte en extreme droogte ter plaatse zijn zeer gunstig voor submillimeter-onderzoek. In dezelfde woestijn wordt, op iets lagere hoogte, ook de internationale Atacama Large Millimeter Array (ALMA) gebouwd.
Meer informatie:
International Consortium Is Created to Build World's Largest Submillimeter Telescope
Cornell Caltech Atacama Telescope

16 juli 2007
De Large Synoptic Survey Telescope (LSST) Corporation heeft een gift van anderhalf miljoen dollar ontvangen van de W.M. Keck Foundation voor de ontwikkeling van cameradetectoren. De LSST is een toekomstige 8,4-meter telescoop met een beeldveld van tien graden en een elektronische detector van drie miljard pixels, die drie keer per week de gehele sterrenhemel extreem gedetailleerd in beeld brengt en onderzoek gaat doen aan snel variërende verschijnselen (zoals supernova's en planetoïden), donkere materie en donkere energie. In 2014 moet hij in gebruik worden genomen op Cerro Pachón in Chili. De W.M. Keck Foundation, die eerder ook de twee 10-meter Keck-telescopen op Hawaï financierde, heeft met de donatie de ontwikkeling van de cameradetectoren veilig gesteld. Overigens is de financiering van de LSST nog steeds niet voor honderd procent rond.
Meer informatie:
Keck Foundation Donates $1.5 million to the Large Synoptic Survey Telescope
Large Synoptic Survey Telescope
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

16 juli 2007
Met het eerste LOFAR-station CS-01 is vorige week voor het eerst een pulsar gedetecteerd. Tijdens een meting van in totaal 15 minuten werd de pulsar PSR B0329+54 gedetecteerd. De waarneming maakte gebruik van 6 prototype High Band Antennes (HBA's), die onlangs op het "Core Station 1" veld in Exloo zijn geplaatst. De High Band Antennes werken op frequenties van 115-240 MHz. Er werd naar de pulsar gezocht in 48 frequentiebanden in het gebied van 170-230 MHz. De pulsar bleek waarneembaar te zijn in 44 van de 48 frequentiebanden. Dat betekent dat het radiospectrum relatief schoon is. Het resultaat laat ook zien dat de High Band Antennes uitstekend functioneren. Hiermee zijn nu alle onderdelen van LOFAR "in het veld" getest op astronomische waarnemingen.
Meer informatie:
Origineel persbericht
LOFAR
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

14 juli 2007
De Gran Telescopio Canarias (GTC) heeft 'first light' gezien. In de nacht van vrijdag 13 op zaterdag 14 juli is de 10,4-meter telescoop voor het eerst op de sterren gericht, in aanwezigheid van de Spaanse kroonprins Felipe. De GTC is de afgelopen zeven jaar gebouwd op de sterrenwacht op La Palma in de Canarische eilanden. Net als de twee 10-meter Keck-telescopen heeft hij een gesegmenteerde spiegel. De 'first light'-waarnemingen zijn verricht op het moment dat twaalf van de zesendertig spiegelsegmenten waren geplaatst. De telescoop is dus nog niet echt klaar: komend jaar wordt hij voltooid en zullen tal van testmetingen worden uitgevoerd. De GTC is momenteel de grootste enkelvoudige optische telescoop ter wereld. Het project is een samenwerkingsverband met drie instituten in Mexico en met de Universiteit van Florida.
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

10 juli 2007
De Amerikaanse National Science Foundation heeft de Homestake-goudmijn in South Dakota gekozen als locatie voor het toekomstige nationale ondergrondse onderzoekslaboratorium. De Homestake-mijn, vlak bij het stadje Lead, is met bijna 2,5 kilometer de diepste mijn in de Verenigde Staten. In het toekomstige ondergrondse laboratorium zal onder andere onderzoek worden gedaan aan neutrino's - elektrisch neutrale en vrijwel massaloze elementaire deeltjes die in grote hoeveelheden voorkomen in het heelal. Ook andere processen op het gebied van deeltjesfysica en astrofysica kunnen op grote diepte onder het aardoppervlak beter onderzocht worden. Verder zullen ook geofysici gebruik maken van het ondergrondse laboratorium, dat officieel het Sanford Underground Science and Engineering Laboratory (SUSEL) heet, naar de filantroop Denny Sanford die de ontwikkeling van het laboratorium mogelijk heeft gemaakt met een gift van 70 miljoen dollar.
Meer informatie:
Homestake Strikes Gold Again
Sanford Laboratory
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

6 juli 2007
Op de 2,2-meter telescoop van de Europese sterrenwacht op La Silla in Chili is een nieuwe camera in gebruik genomen voor vervolgonderzoek aan gammaflitsen. Gammaflitsen zijn de krachtigste explosies in het heelal. Ze worden ontdekt door satellieten in een baan om de aarde. Vervolgonderzoek met telescopen op de grond levert informatie op over hun afstand, op basis van metingen van de zogeheten roodverschuiving van de optische nagloeier van de flits. Voor die metingen is echter weinig tijd beschikbaar, omdat de nagloeiers van gammaflitsen snel doven. Bovendien heb je een zeer grote telescoop nodig om een spectrum vast te leggen van een extreem ver verwijderde lichtbron als een gammaflits. Met de in Duitsland gebouwde GROND-camera (Gamma-Ray burst Optical/Near-Infrared Detector) is het echter mogelijk een ruwe roodverschuiving te bepalen met een relatief kleine telescoop. De camera maakt foto's op zeven verschillende golflengten in het zichtbare en het nabij-infrarode deel van het spectrum. Op basis van de helderheidsverhouding van een nieuwe gammaflits op die zeven golflengten kan een vrij nauwkeurige roodverschuiving worden bepaald, waardoor de afstand bekend is.
Meer informatie:
First Light for Gamma-Ray Burst Chaser at La Silla
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

13 juni 2007
Vanaf de bergtop Cerro Paranal in noord-Chili schieten sinds kort regelmatig laserstralen de ruimte in. Natriumatomen hoog in de dampkring gloeien op in het laserlicht. Op die manier wordt een (voor het blote oog onzichtbare) kunstmatige ster gecreëerd. Metingen aan de twinkelingen van die laservolgster bieden informatie over atmosferische trillingen. Wanneer die precies bekend zijn, kunnen ze uit astronomische waarnemingen weggefilterd worden met behulp van kleine, flexibele spiegels. Op die manier kunnen sterrenkundigen veel scherper zien. Op de Europese Very Large Telescope op Paranal zijn de eerste wetenschappelijke resultaten behaald met het nieuwe systeem voor adaptieve optiek met behulp van een laservolgster. Er zijn waarnemingen verricht aan versmeltende sterrenstelsels; aan sterrenstelsels in de buurt van het Melkwegstelsel en op ca. vier miljard lichtjaar afstand, en aan de grote ijsdwerg 2003 EL61. Adaptieve optiek wordt al geruime tijd gebruikt op de Very Large Telescope (met name door de instrumenten NACO en SINFONI), maar zonder laservolgster zijn veel objecten in het heelal op deze manier niet waarneembaar. Dankzij de in Duitsland gebouwde PARSEC-laser komen de superscherpe beelden nu voor de gehele sterrenhemel binnen bereik.
Meer informatie:
Laser Guide Star System on ESO's VLT Starts Regular Science Operations
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

21 mei 2007
Een nieuwe vliegende infraroodsterrenwacht van NASA is opgedragen aan luchtvaartpionier Charles Lindbergh. Dat gebeurde op de 80ste verjaardag van Lindberghs historische vlucht over de Atlantische Oceaan, in aanwezigheid van zijn kleinzoon Erik. Het Stratospheric Observatory for Infrared Astronomy (SOFIA) is de opvolger van NASA's succesvolle Kuiper Airborne Observatory, waarmee vanaf grote hoogte in de dampkring revolutionaire infraroodwaarnemingen zijn verricht die vanaf het aardoppervlak niet mogelijk zijn. SOFIA krijgt een telescoop met een spiegelmiddellijn van 2,5 meter. Die moet op 13,7 kilometer hoogte gaan vliegen, boven 99 procent van alle absorberende waterdamp in de aardse atmosfeer. De eerste testvluchten met de omgebouwde Boeing 747 zijn inmiddels uitgevoerd; de infraroodsterrenwacht (een samenwerkingsproject van NASA met het Duitse centrum voor lucht- en ruimtevaart) moet binnen enkele jaren zijn eerste operationele vlucht maken. De Boeing was oorspronkelijk 'Clipper Lindbergh' genoemd door de luchtvaartmaatschappij PanAm.
Meer informatie:
NASA Rededicates Flying Observatory on Lindbergh Anniversary
SOFIA
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

16 mei 2007
De Universiteit van Colorado in Boulder en het United Kingdom Astronomy Technology Centre gaan deelnemen in het CCAT-project. CCAT (Cornell Caltech Atacama Telescope) is een samenwerkingsverband van de Cornell-universiteit en het California Institute of Technology op het gebied van de submillimeter-astronomie. Het is de bedoeling om een 25-meter submillimeter-telescoop te bouwen op een bergpiek in de onmiddelijke omgeving van het 5000 meter hoge Chajnantor-plateau in Noord-Chili. De bouw zou dit jaar al kunnen beginnen; de telescoop moet dan in 2013 in bedrijf genomen kunnen worden. Submillimeterstraling (ook wel ver-infraroodstraling genoemd) biedt astronomen een blik op de vorming van sterrenstelsels en sterren. CCAT gaat ongeveer 100 miljoen dollar kosten. Dankzij de twee nieuwe partners komt de volledige financiering van het project hopelijk snel rond.
Meer informatie:
Two more institutions sign agreement to advance Cornell Caltech Atacama Telescope project to 'revolutionize astronomy'
Cornell Caltech Atacama Telescope
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

25 april 2007
Astronomen en technici hebben samen de eerste beelden met zeer hoge kwaliteit geproduceerd met nieuwe LOFAR-antennestations. De gegevens zijn opgenomen met 96 antennes verspreid over vier velden in het centrum van de LOFAR-telescoop (LOw-Frequency ARray) in Drenthe. Na transport over een speciale glasvezelverbinding naar de Rijksuniversiteit Groningen zijn ze verwerkt op de STELLA-supercomputer. De kwaliteit van de uiteindelijke resultaten bevestigt het wetenschappelijk potentieel van LOFAR en vormt een belangrijk bewijs voor het definitieve ontwerp van de LOFAR-stations. Dat ontwerp werd op 17 en 18 april in Assen voorgelegd aan een panel van experts in de Critical Design Review. Hier kreeg het project groen licht voor de constructiefase, die in de tweede helft van dit jaar zal beginnen. Deze week zijn 120 astronomen uit alle delen van de wereld bij elkaar op een internationaal wetenschappelijk symposium georganiseerd door ASTRON om hun plannen met LOFAR te presenteren en te bespreken. Een actieve en groeiende gemeenschap van wetenschappers staat klaar om gebruik te gaan maken van deze telescoop, die een nieuw venster op het heelal gaat openen.
Meer informatie:
Origineel persbericht
LOFAR
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

12 maart 2007
De Large Binocular Telescope (LBT) heeft zijn eerste echte wetenschappelijke waarneming gedaan. De telescoop op Mount Graham (Arizona), die in oktober 2005 zijn eerste sprankjes licht opving, nadert voltooiing. Eind dit jaar zullen beide 8,4-meter spiegels voor waarnemingen kunnen worden gebruikt. Daarop vooruitlopend hebben astronomen alvast met één van beide spiegels de zwakke optische nagloed van een zogeheten gammaflits vastgelegd. Deze waarneming maakt deel uit van een wetenschappelijk evaluatieprogramma dat moet uitwijzen of alle systemen van het instrument naar behoren werken.
Meer informatie:
LBT captures extremely faint light with its first mirror and camera

7 maart 2007
De Atacama Large Millimeter Array (ALMA) bereikte begin deze maand een belangrijke mijlpaal. Op de ALMA Test Facility in New Mexico werden twee radioschotels succesvol met elkaar gekoppeld, zodat gedetailleerde waarnemingen verricht konden worden van de planeet Saturnus. ALMA is een groot internationaal observatorium dat uiteindelijk uit circa vijftig schotelantennes van 12 meter middellijn moet gaan bestaan. Om radiostraling uit het heelal met een golflengte in de orde van enkele millimeters waar te nemen, wordthet observatorium op grote hoogte gebouwd: op de Chajnantor-vlakte in de Chileense Andes, 5000 meter boven de zeespiegel. Momenteel worden tests uitgevoerd met proefantennes in de Verenigde Staten. Net als bij de Westerbork-radiotelescoop moetn de ALMA-schotels via interferometrie met elkaar gekoppeld worden, om een zeer hoge beeldscherpte te verkrijgen. Dat is nu met de Saturnuswaarnemingen voor het eerst gelukt.
Meer informatie:
ALMA Achieves Major Milestone With Antenna-Link Success
ALMA
Persbericht ESO
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

26 februari 2007
Op 16 februari heeft de South Pole Telescope 'first light' gezien. Die avond werden succesvolle testwaarnemingen verricht aan de planeet Jupiter. De South Pole Telescope is de afgelopen jaren gebouwd op de geografische zuidpool. Het is een 10-meter telescoop die gevoelig is voor straling uit het heelal met een golflengte van enkele millimeters. Na voltooiing zal hij voornamelijk worden gebruikt voor onderzoek aan de kosmische achtergrondstraling - de 'echo' van de oerknal. Op die manier hopen sterrenkundigen meer inzicht te krijgen in de ware aard van de donkere energie die er momenteel voor zorgt dat de uitdijing van het heelal steeds sneller verloopt. De South Pole Telescope is gebouwd door een groot consortium van Amerikaanse universiteiten. Het project, met een prijskaartje van een kleine 20 miljoen dollar, is grotendeels gefinancierd door de National Science Foundation, die ook het Amundsen-Scott South Pole Research Station beheert.
Meer informatie:
South Pole Telescope to help astrophysicists learn what universe is made of, how it evolves
South Pole Telescope
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

13 februari 2007
Het Amerikaanse Laser Interferometer Gravitational-Wave Observatory (LIGO) en zijn Italiaans/Frans/Nederlandse tegenhanger Virgo gaan samenwerken om zwaartekrachtsgolven uit het heelal te detecteren. Het samenwerkingsverband omvat alles bij elkaar vijf detectors: de drie van LIGO in de VS, de Duits/Britse GEO600 en de Virgo-detector bij Pisa. Afgesproken is dat de verschillende instituten die bij deze projecten betrokken zijn al hun gegevens gaan uitwisselen. Hierdoor bestaat een grotere kans om passerende zwaartekrachtsgolven, die een voorspelling zijn van Einsteins algemene relativiteitstheorie, waar te nemen. De vijf detectors zijn vergelijkbaar van constructie: ze zijn L-vormig, met armen van 600 meter tot 4 kilometer lang en maken gebruik van laserbundels om de posities van spiegeltjes aan de uiteinden van de armen uitermate nauwkeurig (tot op een duizendste van een atoomkern!) te meten. Volgens Einsteins theorie zouden de relatieve afstanden van de spiegeltjes een heel klein beetje moeten veranderen als er een zwaartekrachtsgolf de detector passeert. Zwaartekrachtsgolven zouden onder meer ontstaan bij zware supernova-explosies en bij twee om elkaar draaiende zwarte gaten.
Meer informatie:
LIGO and Virgo Join Forces In Search for Gravitational Waves
Website LIGO
Website GEO600
Website Virgo

19 januari 2007
De vijftig jaar oude radiotelescoop in Dwingeloo, die met een schotelmiddellijn van 25 meter korte tijd de grootste radiotelescoop ter wereld was, zal binnenkort weer gebruikt worden door radio-amateurs en voor onderwijsdoeleinden. Met de Dwingeloo-telescoop worden al enkele jaren geen wetenschappelijke waarnemingen meer gedaan. Op 29 januari wordt de Stichting CAMRAS opgericht (C.A. Muller Radio Astronomie Station, genoemd naar de ingenieur die de drijvende kracht was achter de ontvangstapparatuur van de telescoop), waarin de VERON (Vereniging voor experimenteel Radio Onderzoek in Nederland), het KNMI en ASTRON zijn vertegenwoordigd. Een van de doelstellingen van de stichting is het stimuleren van de belangstelling voor techniek en exacte vakken in het onderwijs.
Meer informatie:
Origineel persbericht
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

17 januari 2007
Een minuscule maar supergevoelige sensor helpt raadsels in de uithoeken van het heelal op te lossen. De kosmische straling met de zogenoemde terahertzfrequenties die de sensor detecteert, bevat voor sterrenkundigen belangrijke informatie over het ontstaan van sterrenstelsels en planeten. Merlijn Hajenius ontwikkelde deze sensor aan het Kavli Institute of Nanoscience van de TU Delft in samenwerking met het SRON Netherlands Institute for Space Research. Op vrijdag 19 januari promoveert hij in Delft op dit onderwerp. De 'maiden flight' van Hajenius' detector is vermoedelijk volgend jaar, niet in een satelliet om kosmische wolken te bestuderen, maar aan een ballon voor onderzoek aan de aardatmosfeer. Het instrument TELIS, waar SRON aan werkt, wordt uitgerust met de Delftse detector en zal boven Brazilië metingen gaan doen aan moleculen in de atmosfeer die van invloed zijn op de vorming van het gat in de ozonlaag. Daarnaast werkt SRON aan de voorbereiding van toepassing van de detectoren in een nieuw door het Steward Observatory in Arizona op te zetten observatorium op de Zuidpool, HEAT (High Elevation Antarctic TeraHertz Telescope).
Meer informatie:
Origineel persbericht
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

5 januari 2007
Internetgigant Google heeft zich aangesloten bij een groep van Amerikaanse universiteiten en instituten die bezig zijn met de bouw van de Large Synoptic Survey Telescope (LSST). Deze 8,4-m telescoop, die in 2013 gereed moet zijn, zal elke week de gehele hemel fotograferen, om supernova-explosies en voorbijkomende planetoïden op te sporen. Dat levert een datastroom van 30 terabyte per nacht op en Google zal helpen bij het in goede banen leiden van al deze informatie. Het is de bedoeling dat iedereen straks onmiddellijk over de LSST-gegevens kan beschikken.
Meer informatie:
Homepage Large Synoptic Survey Telescope Project

18 december 2006
De Keck-telescoop op Hawaï zal binnenkort nóg scherpere afbeeldingen kunnen maken van nóg zwakkere objecten. Daarmee zal het onder andere mogelijk zijn om Jupiterachtige planeten bij andere sterren in beeld te brengen, en vervormingen van de ruimte te detecteren in de onmiddellijke omgeving van ver verwijderde zwarte gaten. Het W.M. Keck Observatory, op de 4200 meter hoge vulkaantop Mauna Kea op Hawaï, bestaat uit twee identieke telescopen, elk met een spiegelmiddellijn van tien meter. De Keck-telescopen zijn momenteel de grootste optische telescopen ter wereld. Ze zijn uitgerust met adaptieve optiek, waarbij dampkringtrillingen worden opgemeten met behulp van lasers, en gecompenseerd met computergestuurde flexibele spiegels. Bovendien kunnen de twee telescopen gekoppeld worden als interferometer. Daardoor wordt een ongekende beeldscherpte bereikt. Dankzij een subsidie van twee miljoen dollar van de Amerikaanse National Science Foundation zal de beeldscherpte van het Keck-observatorium de komende jaren verder worden opgevoerd, en zal het ook mogelijk zijn veel zwakkere objecten waar te nemen met behulp van adaptieve optiek.
Meer informatie:
NSF awards $2 million to W.M. Keck Observatory in Hawaï
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 december 2006
De ESO heeft het groene licht gegeven aan een ontwerpstudie voor een telescoop met een hoofdspiegel van ongeveer 42 meter, die voorlopig de European Extremely Large Telescope (EELT) wordt genoemd. De studie moet ongeveer drie jaar duren. Mocht alles naar wens verlopen, en de financiering haalbaar zijn, kan het nieuwe instrument al in 2017 in bedrijf zijn. De kosten van het project worden geschat op 800 miljoen euro. De hoofdspiegel van de EELT zou gaan bestaan uit 906 zeshoekige elementen, elk bijna anderhalve meter groot. Uiteraard moet de telescoop worden uitgerust met de nieuwste technische snufjes, zoals adaptieve optiek om de negatieve uitwerking op de beeldscherpte ten gevolge van atmosferische turbulenties tegen te gaan. Naar verwachting zal in 2008 de toekomstige lokatie van de telescoop worden aangewezen.
Meer informatie:
ESO Council Gives Green Light to Detailed Study of the European Extremely Large Telescope

21 november 2006
De Japanse 8,2-meter Subaru-telescoop op Mauna Kea, Hawaï, is begin oktober uitgerust met een nieuw systeem voor adaptieve optiek, waardoor de gezichtsscherpte van de telescoop met een factor tien is verbeterd. Dat blijkt uit de eerste proefopnamen die met het systeem zijn gemaakt. Adaptieve optiek is een techniek waarbij storende trillingen in de dampkring worden gecompenseerd met behulp van kleine, flexibele spiegels in de lichtweg. Om de snel wisselende verstoringen nauwkeurig op te meten, wordt gebruik gemaakt van een laserstraal die een kunstmatige volster produceert op ca. 90 kilometer hoogte in de dampkring. Inmiddels zijn bijna alle grote optische telescopen op aarde uitgerust met zo'n systeem voor adaptieve optiek. Subaru is de vierde grote telescoop die daarbij ook gebruik maakt van een laservolgster. Met het nieuwe systeem zijn proefopnamen gemaakt van de Trapeziumcluster - de vier jonge, heldere sterren in het hart van de Orionnevel. Die foto's blijken tien keer zo scherp te zijn als de oude opnamen zónder adaptieve optiek.
Meer informatie:
Subaru Telescope Improves its Eyesight by a Factor of Ten
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

28 september 2006
Een internationale commissie van wetenschappers heeft ervoor gekozen om de Square Kilometre Array (SKA), een reusachtige verzameling radioantennes met een gezamenlijk oppervlak van een vierkante kilometer, in Australië of zuidelijk Afrika te plaatsen. Daarmee zijn de mogelijke locaties Argentinië en China afgevallen. De SKA zal uit duizenden afzonderlijke radioantennes bestaan, verspreid over een 3000 kilometer groot gebied, en vijftig keer zo gevoelig zijn als de meest krachtige radiotelescopen van nu. Als het instrument in Australië komt, zal het centrale deel (dat de meeste radioantennes omvat) in het westen van het continent worden gebouwd, ongeveer honderd kilometer ten westen van Meekathara. In het andere geval zal de centrale locatie in het noorden van Zuid-Afrika komen te liggen en worden de overige elementen over een aantal landen verspreid. De beide kandidaat-lokaties zullen nu nader onderzocht worden. De definitieve beslissing zal tegen het einde van dit decennium worden genomen. Naar verwachting zal het dan nog zeker tien jaar duren voordat SKA geheel voltooid is.
Meer informatie:
SKA-website

5 juli 2006
Op 30 juni is op de top van de Haleakala-vulkaan op het Hawaïaanse eiland Maui de PS1-telescoop in gebruik genomen. Het betreft het prototype van de grotere Panoramic Survey Telescope and Rapid Response System (Pan-STARRS), waarmee vanaf 2010 planetoïden worden. Het uiteindelijke instrument zal uit vier 1,8-meter spiegels bestaan, waarvan PS1 de eerste is. Net als de overige drie spiegels zal PS1 worden uitgerust met de grootste digitale camera ter wereld, die 1,4 miljard pixels (beeldelementen) zal bevatten' ongeveer driehonderd keer zo veel als een gewone digitale camera. De PS1 brengt in een paar dagen de hele hemel in kaart, waardoor het gemakkelijk objecten kan opsporen die zich ten opzichte van de vaste sterren verplaatsen. In veel gevallen zal het om planetoïden gaan, waarvan sommige ook een bedreiging voor de aarde kunnen vormen.
Meer informatie:
Telescope Dedicated on Haleakala Summit
Pan-STARRS

4 mei 2006
In het Inyo-gebergte in het oosten van Californië wordt op 5 mei een nieuwe telescoop in gebruik genomen voor onderzoek aan millimeterstraling uit het heelal. De telescoop heet CARMA, een afkorting voor Combined Array for Research in Millimeter-wave Astronomy. Hij bestaat uit vijftien onderling gekoppelde schotelantennes, die eerst deel uitmaakten van twee andere millimeter-observatoria. De vijftien schotels zijn verplaatst naar het hoger gelegen Cedar Flat-gebied (2195 meter), waar minder hinder wordt ondervonden van absorptie door waterdamp in de aardatmosfeer. CARMA is een gezamenlijk project van de universiteiten van Maryland, Illinois, Californië (Berkeley) en Caltech. Het instrument zal onder andere gebruikt worden voor onderzoek aan moleculaire wolken in stervormingsgebieden en bestudering van de kosmische achtergrondstraling.
Meer informatie:
Powerful CARMA Brings Cool, Far Out Astrophysics More in Focus
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

25 april 2006
De 4 meter William Herschel Telescoop op La Palma wordt binnenkort uitgebreid met een nieuw instrument: de Beam Launch Telescope (BLT). Deze speciaal ontwikkelde telescoop, gebouwd door ASTRON in Dwingeloo, is ontworpen om de storende invloed van luchtturbulentie op de waarnemingen te corrigeren door middel van adaptieve optiek. De Beam Launch Telescope projecteert een sterke laserbundel op een hoogte van zo'n 20 km. De laserstraal vormt zo een "kunst-volgster" die via de hoofdtelescoop gebruikt wordt om de atmosferische beeldverstoringen te meten en te corrigeren, en zodoende veel scherpere opnamen te maken dan voorheen mogelijk was.
Isaac Newton Group of Telescopes, La Palma
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

19 april 2006
De Australian National University is toegetreden tot het consortium dat de eerste ‘extreem grote’ telescoop gaat bouwen: de Giant Magellan Telescope (GMT). Aan het consortium doen verder alleen Amerikaanse instellingen mee. De GMT moet in 2016 op een plek in het noorden van Chili staan. Hij zal bestaan uit zeven hoofdspiegels met een middellijn van 8,4 meter die in een bloempatroon worden opgesteld. Netto levert dat een spiegel met een middellijn van bijna 25 meter op, die 4,5 keer zo veel licht kan opvangen dan de grootste telescopen van dit moment. De eerste spiegel is al in de maak.
Meer informatie:
http://www.gmto.org/newsitems/gmt_adds_anu
http://info.anu.edu.au/mac/Media/Media_Releases/_2006/_April/_190406gmt.asp

14 april 2006
Op 17 april 1956 nam Koningin Juliana de inmiddels wereldberoemde radiotelescoop aan de rand van het Dwingelderveld in gebruik. ASTRON staat op 18 april aanstaande stil bij dat feit. In de afgelopen 50 jaar heeft menig Nederlandse en internationale sterrenkundige baanbrekend onderzoek gedaan met wat toen 's werelds grootste radiotelescoop was. Zo werden twee nieuwe sterrenstelsels ontdekt die nu wereldwijd bekend zijn als Dwingeloo 1 en Dwingeloo 2. In 1997 werd de Dwingeloo telescoop buiten gebruik gesteld, omdat verdere technische vernieuwingen te kostbaar werden. Na een aantal jaren in ruste echter worden er nu plannen gemaakt om de telescoop weer geschikt te maken voor gebruik ditmaal door leerlingen, studenten en amateur onderzoekers.
ASTRON
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 maart 2006
Op de bodem van de Middellandse Zee, voor de kust van Toulon, is met succes de neutrinotelescoop ANTARES in gebruik genomen. ANTARES gebruikt de aarde als een soort filter om neutrino's afkomstig uit het heelal te meten. De eerste van twaalf detectorlijnen werd begin deze maand aangesloten op de controlekamer aan de wal en begon meteen signalen te geven. Uit analyse daarvan blijkt nu dat ANTARES al vele duizenden sporen van deeltjes heeft waargenomen, waarvan een aantal veroorzaakt is door neutrino's. Neutrino's zijn deeltjes die worden geproduceerd in het inwendige van sterren en in zeer energetische processen in het heelal en vormen daarom een bijzondere bron van informatie over die processen. De deeltjes hebben geen elektrische lading en nauwelijks massa. Daardoor dringen ze met gemak door elk denkbaar materiaal heen, zelfs de aarde als geheel. Ze zijn om die reden dus lastig te meten. Eén oplossing is een neutrinotelescoop op de bodem van de zee. Daar bereiken in ieder geval veel andersoortige deeltjes de detector niet door afscherming van het water. ANTARES is zo'n neutrinotelescoop. Hij gaat uiteindelijk bestaan uit twaalf detectorlijnen die op de zeebodem (op 2500 meter diepte) worden aangebracht en samen een telescoop van ongeveer 20 miljoen kubieke meter zullen vormen.
Meer informatie:
Origineel persbericht
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

23 februari 2006
Bij de Very Large Telescope van de ESO in Chili is, voor het eerst op het zuidelijk halfrond, met succes een ‘kunstster’ aan de hemel geprojecteerd. De ‘ster’ kwam tot stand met behulp van een krachtige gele laserbundel die natriumatomen op een hoogte van 90 kilometer tot gloeien brengt. Dat levert een scherp lichtpuntje op, dat gebruikt kan worden om astronomische opnamen te corrigeren voor de verstorende effecten van de aardatmosfeer. Voor dat doel kunnen ook echte sterren worden gebruikt, maar lang niet altijd staat een ster in het beeldveld van het object dat men wil waarnemen die helder genoeg is voor het adaptieve optische systeem dat de correcties uitvoert. De ‘kunstster’ is overigens niet waarneembaar met het blote oog. Sterrenkundigen zullen pas later dit jaar gebruik kunnen maken van het lasersysteem.
Meer informatie:
http://www.eso.org/outreach/press-rel/pr-2006/pr-07-06.html

10/13 februari 2006
De planeet Venus is welhaast berucht om haar dichte wolkendek. Helemaal gesloten is dat wolkendek niet, maar met een normale telescoop laat zich dat niet makkelijk vaststellen, mede doordat de planeet altijd zo dicht bij de zon staat. Wetenschappers van de New Mexico State University waren daarom van plan een zonnetelescoop in te zetten voor het onderzoek van het weer op Venus. Het betrof de Dunn Solar Telescope, die enkele jaren geleden is uitgerust met adaptieve optiek, die automatisch corrigeert voor de verstorende turbulenties van de aardatmosfeer. Helaas hebben de waarnemingen wegens problemen met het filter van de infrarood-camera geen doorgang kunnen vinden. Het is nog niet bekend wanneer een nieuwe poging zal worden gewaagd.
Meer informatie: http://www.nso.edu/press/venus06/

11 januari 2006
Sterrenkundigen hebben, gewapend met een vrij kleine telescoop, een planeet ontdekt bij een jonge ster op bijna 100 lichtjaar van de aarde. Verreweg de meeste planeten bij andere sterren hebben hun bestaan verraden door de kleine snelheidsveranderingen die zij tijdens hun omloop bij de ster veroorzaken. Deze snelheidsveranderingen uiten zich in kleine, regelmatige verschuivingen van de lijnen in het spectrum van de ster. Doorgaans worden deze spectraallijnen waargenomen met een spectrograaf, maar zo’n instrument is niet erg lichtgevoelig, waardoor er voor de planetenjacht grote telescopen nodig zijn. Bij het nieuwe instrument, de Exoplanet Tracker, is de spectrograaf vervangen door een interferometer. Omdat deze gevoeliger voor licht is dan een spectrograaf, hoeft de telescoop waarmee wordt waargenomen niet zo groot te zijn – in dit geval is een 90-cm kijker gebruikt. Het onderzoeksteam werkt momenteel aan een verbeterde versie van de ‘tracker’, waarmee honderd sterren tegelijk waargenomen kunnen worden. Met een dergelijk instrument zou het aantal ontdekte exoplaneten (nu nog minder dan 200) flink kunnen oplopen.
Meer informatie: http://news.ufl.edu/2006/01/11/new-planet/

22 december 2005
Een nieuwe detector van het zogeheten Atacama Pathfinder Experiment (APEX), CONDOR, heeft zijn eerste waarnemingen gedaan. APEX, dat een voorloper is van een aanbouw zijnde array van radiotelescopen (ALMA), bevindt zich op een vijf kilometer hoog plateau in het noorden van Chili. Het is het eerste instrument van deze omvang dat radiogolven met een extreem hoge frequentie (1,5 miljard hertz) kan waarnemen. Bij deze frequentie kunnen onder meer koolmonoxidemoleculen in stervormingsgebieden worden opgespoord. Uit de eerste APEX-waarnemingen zou blijken dat het warme gas in zulke gebieden zijn warmte te danken heeft aan de ultraviolette straling van de sterren-in-wording en niet, zoals wel verondersteld werd, aan botsingen tussen gaswolken.
Meer informatie: http://www.mpg.de [Duitstalig]

24 november 2005
Met behulp van het pas geïnstalleerde AMBER-instrument van de Very Large Telescope Interferometer (VLTI) hebben Europese sterrenkundigen de directe omgeving van twee sterren bekeken. De ene is een zware, jonge ster, die nog niet helemaal ‘af’ is, de andere is juist een oude ster die tegen het einde van zijn leven loopt. Beide sterren blijken door een stofschijf omringd te zijn. Door middel van interferometrie is het mogelijk om een extreem groot oplossend vermogen (van slechts enkele duizendsten van een boogseconde!) te bereiken. Daardoor kon onder meer ook worden vastgesteld dat het binnenste deel van de protoplanetaire schijf rond de jonge ster leeg is.
Meer informatie:
http://www.eso.org/outreach/press-rel/pr-2005/pr-29-05.html
http://www.mpg.de [Duitstalig]

24 november 2005
De Canada-France-Hawaii-Telescope (CFHT), een van de oudste waarneemfaciliteiten op de Mauna Kea, is enige tijd geleden van een grote digitale camera voorzien: MegaPrime. De afgelopen maanden kreeg deze camera gezelschap van een nieuw instrument, dat ESPaDOnS wordt genoemd. Met dit instrument is het mogelijk om de magnetische velden van sterren te onderzoeken. Uit waarnemingen van de jonge ster FU Orionis is nu gebleken dat het magnetische veld in de materieschijf rond deze ster ervoor zorgt dat de rotatie vertraagt, waardoor materie gemakkelijker naar de ster toe kan vallen. Dit gedrag was al theoretisch voorspeld, maar het was tot nu toe niet gelukt om het magnetische veld zo dicht in de buurt van de ster waar te nemen. Overigens blijkt de afremming van het schijfmateriaal bij FU Orionis veel sterker te zijn dan de modellen voorspellen.
Meer informatie:
http://cfht.hawaii.edu/News/ESPaDOnS/
Nature, 24 november 2005

26 oktober 2005
Op 12 oktober jl. is de Large Binocular Telescope (LBT), een samenwerkingsproject van instituten in de VS, Italië en Duitsland, voor de helft (!) in gebruik genomen. Met de eerste hoofdspiegel van de telescoop zijn enkele fraaie opnamen gemaakt. De LBT bevindt zich op de Mount Graham, in het zuidoosten van Arizona. In zijn definitieve vorm zal het instrument over twee 8,4-meter spiegels beschikken, die ook interferometrisch kunnen waarnemen. Hierdoor zal de LBT het scheidend vermogen van een 22,8-meter telescoop hebben. Naar verwachting zal de telescoop over een jaar volledig operationeel zijn.
Meer informatie:
http://medusa.as.arizona.edu/lbto/FL/main.htm
http://www.mpg.de/ [Duitstalig]

1 september 2005
Aan de rand van de Kalahari-woestijn in Zuid-Afrika is de South African Large Telescope (SALT) officieel in gebruik genomen. Het betreft een fors instrument met een gesegmenteerde hoofdspiegel van 10 bij 11 meter. De telescoop' één van de grootste ter wereld' zal voor een belangrijk deel worden ingezet voor spectroscopisch onderzoek.
Meer informatie:
http://www.news.wisc.edu/11478.html
http://ur.rutgers.edu/medrel/viewArticle.html?ArticleID=4680
http://www.salt.ac.za/

11 juli 2005
De succesvolle Sloan Digital Sky Survey (SDSS), de tot op heden grootste verkenning van het heelal, krijgt een vervolg. In het kader van de SDSS zijn de afgelopen vijf jaar de helderheden en posities van honderden miljoenen melkwegstelsels, sterren en quasars gemeten. Tot 2008 zal SDSS-II daarop voortbouwen, maar er zullen ook nieuwe elementen, aan het onderzoek worden toegevoegd, waaronder het in kaart brengen van de structuur en stellaire bevolkingsopbouw van ons Melkwegstelsel.
Meer informatie: http://www.sdss.org/news/releases/20050711.sdssII.html

24 juni 2005
Britse sterrenkundigen hebben een begin gemaakt met de UKIRT Infrared Deep Sky Survey (UKIDSS). Bij dit project wordt de hemel in kaart gebracht met de meest gevoelige infraroodcamera van dit moment: WFCAM. Eén van de doelen is het opsporen van zwakke en verre melkwegstelsels, maar ook zal in ons eigen stelsel naar bruine dwergen worden gezocht. Alles bij elkaar zullen duizend Hawaïaanse waarneemnachten aan UKIDSS worden besteed.
Meer informatie: http://www.pparc.ac.uk/Nw/UKIDSS.asp

9 juni 2005
Britse sterrenkundigen hebben bij de Very Large Telescope in Chili een ‘ultrasnelle’ camera geïnstalleerd: ULTRACAM. De camera is speciaal ontwikkeld om snel verlopende hemelverschijnselen vast te leggen. ULTRACAM, die 500 (kleuren)opnamen per seconde kan maken, is niet nieuw: hij is vanaf 2002 met veel succes gebruikt bij de William Herschel Telescope op La Palma.
Meer informatie: http://www.eso.org/outreach/press-rel/pr-2005/pr-17-05.html

27 april 2005
De Very Large Telescope (VLT), de grote Europese ‘telescoop’ op een bergtop in het noorden van Chili, heeft een mijlpaal bereikt. Onlangs is het duizendste wetenschappelijke artikel verschenen dat op VLT-gegevens is gebaseerd. Momenteel komt daar gemiddeld ongeveer één wetenschappelijke publicatie per dag bij en het tempo neemt nog steeds toe.
Meer informatie: http://www.eso.org/outreach/press-rel/pr-2005/pr-11-05.html

14 maart 2005
De grootste interferometer ter wereld, de Europese Very Large Telescope Interferometer (VLTI), is uitgebreid. Eind 2004 is een tweede 1,8-m hulptelescoop op de bergtop Paranal in Chili gezet, die enkele weken geleden in gebruik genomen is. Vanaf nu kunnen de signalen van zes telescopen (de vier grote telescopen van de VLT plus de twee hulptelescopen) met elkaar worden gecombineerd tot een beeld dat de scherpte van een reusachtige telescoop met een middellijn van 200 meter benadert. Eind 2006 zullen er nog eens twee hulptelescopen bijgekomen zijn.
Meer informatie: http://www.eso.org/outreach/press-rel/pr-2005/pr-06-05.html

28 januari 2005
De Amerikaanse onderzoeksballon CREAM heeft een recordvlucht gemaakt boven Antarctica. Het instrument, dat de kosmische straling onderzocht, heeft in de loop van 42 dagen drie rondjes om de zuidpool gemaakt. Dat is ruim tien dagen langer dan het vorige record. De grootste hoogte die CREAM bereikte was ruim 38 kilometer.
Meer informatie: http://www.nasa.gov/vision/universe/starsgalaxies/cream.html

6 januari 2005
In Amerika is een besluit genomen over de locatie van een nieuwe zonnetelescoop. Deze Advanced Technology Solar Telescope (ATST) zal op het Hawaïaanse eiland Maui worden geplaatst. Met een opening van 4 meter zal de ATST de grootste zonnetelescoop op aarde zijn. Het instrument zal niet alleen visueel onderzoek aan de zon doen, maar ook exacte metingen verrichten van de magnetische velden op de zon.
Meer informatie: http://www.ifa.hawaii.edu/info/press-releases/ATST_1-06-05.html

6 januari 2005
In een bunker in de Amerikaanse staat Wisconsin bestuderen wetenschappers een bal van gesmolten metaal. Het doel? Erachter komen hoe de aarde en andere hemellichamen aan hun magnetische velden komen. De theorie zegt dat magnetische velden spontaan ontstaan in elke ronddraaiende elektrisch geleidende vloeistof; in de aarde zou het gaan om gesmolten ijzer. Maar daar houdt onze ‘kennis’ ook wel een beetje op. Niemand weet hoe snel zo’n natuurlijk magnetisch veld ontstaat of waarom het op een gegeven moment niet meer sterker wordt. En daar hoopt men met het Madison Dynamo Experiment achter te komen. Daartoe heeft men een stalen bol gemaakt die gevuld is met natrium, een zacht metaal dat al bij 98 graden smelt. Dat natrium wordt met twee propellers beweging gebracht om de stromingen in de aarde na te bootsen.
Meer informatie: http://www.nsf.gov/od/lpa/newsroom/pr.cfm?ni=15300000000140

22 december 2004
Op Hawaï is de meest geavanceerde infraroodcamera ter wereld in gebruik genomen. Deze Wide Field Camera (WFCAM) is van Britse makelij en zal worden gebruikt om grootschalige surveys van de hemel te doen. WFCAM heeft een beeldveld ter grootte van de volle maan, opgedeeld in 250 miljoen pixels.
Meer informatie: http://outreach.jach.hawaii.edu/pressroom/2004-wfcam/

17 december 2004
De afgelopen week zijn vanaf Antarctica twee nieuwe wetenschappelijke ballonexperimenten gelanceerd. Het eerste is BESS-Polar (BESS staat voor Balloon-borne Experiment with a Superconducting Spectrometer), die ongeveer tien dagen in de lucht zal zijn. Van een hoogte van 40 km zal worden gezocht naar bronnen van antiprotonen in het heelal, en met name naar de zogeheten Hawking-straling die door ‘verdampende’ zwarte gaten zou worden uitgezonden.
Het tweede experiment is CREAM: Cosmic Ray Energetics And Mass. Deze ballon zal ongeveer drie weken boven het zuidelijke continent cirkelen en gegevens verzamelen over hoogenergetische kosmische straling. Daarbij zal vooral worden gekeken naar de oorsprong van deze deeltjesstraling en de manier waarop de betreffende deeltjes hun grote snelheden kunnen bereiken.
Meer informatie:
http://bess-gsfc.gsfc.nasa.gov/docs/gamcosray/hecr/BESS/BESS.html
http://www.infn.it/comunicati/detaileng.php?id=337

8 november 2004
Een test met een experimentele telescoop voor harde röntgenstraling is geslaagd. Het instrument, InFOCuS geheten, heeft, hangend aan een stratosferische ballon, een opname gemaakt van een pulsar in een dubbelstersysteem. Het is bedoeling dat een soortgelijke telescoop over een aantal jaren wordt meegestuurd met de Amerikaanse röntgensatelliet Constellation-X.
Meer informatie: http://www.nasa.gov/vision/universe/starsgalaxies/infocus_firstlight.html

5 oktober 2004
Europese en Amerikaanse astronomen hebben voor het eerst live waarnemingen gedaan met een netwerk van radiotelescopen. Dankzij supersnelle internet-verbindingen kon een ster die op de nominatie staat om supernova te worden, tot in detail geobserveerd worden. Deze techniek, Very Long Baseline Interferometry (VLBI), kon tot nu toe alleen off-line toegepast worden. Dit hield in dat de afzonderlijke radiotelescopen hun waarnemingen op magnetische tape opsloegen, waarna alle tapes fysiek naar een centrale computer werden gebracht om daar het samengestelde beeld te construeren.
Meer informatie: http://www.astronomy.nl/inhoud/pers/persberichten/05_10_04.html

16 september 2004
Australische wetenschappers denken dat Antarctica een ideale plek is voor sterrenkundig onderzoek. Een 16-m telescoop op de locatie ‘Dome C’ zou van de beste waarneemomstandigheden voor infrarood- en optische sterrenkunde op aarde kunnen profiteren. De telescoop zou bovendien heel goedkoop kunnen zijn: de fundering zou uit blokken ijs bestaan en de spiegel kan van eenvoudig vensterglas worden gemaakt.
Meer informatie: http://www.aao.gov.au/press/antarctic_tel_160904.html

14 september 2004
Britse sterrenkundigen hebben een begin gemaakt met het opzettten van een wereldwijd netwerk van grote robottelescopen: RoboNet-1.0. Met de telescopen wordt naar allerlei (veranderlijke) hemelverschijnselen uitgekeken: van nagloeiende gammaflitsen tot exoplaneten. Het voordeel van een netwerk dat de hele globe omspant, is dat de verschijnselen 24 uur per dag gevolgd kunnen worden.
Meer informatie: http://www.pparc.ac.uk/Nw/Robonet.asp

3 september 2004
De Arecibo-radiotelescoop heeft zes nieuwe radio-ontvangers gekregen. Daarmee zal veel gevoeliger dan voorheen de hele ‘radiohemel’ in kaart kunnen worden gebracht. Naar verwachting zullen daarbij duizenden nieuwe pulsars, supernovae en planetenstelsels ontdekt worden.
Meer informatie: http://www.space.com/scienceastronomy/arecibo_galaxy_040903.html

24 augustus 2004
Europese sterrenkundigen hebben een nieuw instrument in gebruik genomen, dat aan de Very Large Telescope in Chili is gekoppeld: de Spectrograph for INtegral Field Observation in the Near-Infrared' kortweg SINFONI. Het instrument maakt gebruik van adaptieve optiek en kan worden gebruikt om gedetailleerde opnamen van dynamische gebieden, zoals kraamkamers van sterren of de omgeving van een zwart gat' te onderzoeken. Tijdens de eerste waarneemperiode is onder meer het centrum van ons Melkwegstelsel onder de loep genomen. Aan de ontwikkeling van SINFONI is zeven jaar gewerkt, onder meer door Nederlandse instituten.
Meer informatie: http://www.eso.org/outreach/press-rel/pr-2004/pr-21-04.html

11 augustus 2004
Hubble-ruimtetelescoop wordt waarschijnlijk met Canadese robot opgeknapt.
Meer informatie: http://www.physorg.com/news778.html

6 augustus 2004
STIS-instrument van Hubble-ruimtetelescoop (voorlopig) uitgeschakeld.
Meer informatie: http://www1.nasa.gov

22 juni 2004
Nieuwe camera zal mogelijk de eerste directe foto's van exoplaneten maken.
Meer informatie: http://uanews.org

18 mei 2004
Op 28 april jl. is door Europese radioastronomen voor het eerst direct een ‘eVLBI’-afbeelding gemaakt. Signalen van drie radiotelescopen van het Europese VLBI-netwerk (EVN) werden direct via glasvezelkabels naar de dataprocessor bij JIVE in Dwingeloo gestuurd en verwerkt, zonder dat de gegevens in de tussentijd ergens werden opgeslagen. eVLBI maakt het mogelijk om veel hogere datasnelheden te realiseren en om direct analyses van de data te maken. Anders gezegd: er kan nu met het VLBI-netwerk ‘live’ naar de radiohemel worden gekeken. De gebruikte datasnelheden voor dit experiment zijn nog ‘laag’ (32 Mb/s), maar zullen eind dit jaar naar verwachting al 512 MB/s bedragen.
Meer informatie: http://www.jive.nl/docs/pr/pr_realtime.html

12 mei 2004
De ESO Very Large Telescope in Chili heeft er weer een goeddeels Nederlands instrument bij: op 30 april jl. zijn de eerste opnamen gemaakt met VISIR (VLT Imager Spectrometer in the InfraRed). Deze geavanceerde infrarood-camera en -spectrometer biedt nieuwe waarneemmogelijkheden vanaf de aarde, zoals het opsporen van warm moleculair waterstofgas, wat waarschijnlijk een belangrijke component van ons Melkwegstelsel is. De eerste opnamen tonen het centrum van ons stelsel.
Meer informatie: http://www.astronomy.nl/inhoud/pers/persberichten/13_05_04.html

26 februari 2004
Bij de Lick-sterrenwacht in de VS hebben sterrenkundigen volop gebruik gemaakt van een nieuw lasersysteem waarmee ‘kunststerren’ aan de hemel worden geprojecteerd. Deze ‘sterren’ zijn nodig om een adaptief optisch systeem te laten werken' zo’n systeem corrigeert de atmosferische onrust die sterbeeldjes doet trillen. Adaptieve optische systemen hebben een vrij heldere referentiester nodig om de benodigde beeldcorrecties te kunnen toepassen. Omdat er ‘van nature’ betrekkelijk weinig van zulke heldere sterren zijn, maakt men gebruik van een laser om natriumatomen op een hoogte van ongeveer honderd kilometer te laten oplichten. Dat resulteert in een ‘kunstster’ van magnitude 9' onzichtbaar voor het blote oog dus.
Meer informatie: http://www.berkeley.edu/news/media/releases/2004/02/26_laser.shtml

17 december 2003
Een privé-stichting heeft 17,5 miljoen dollar toegekend aan de universiteit van Californië om de bouw van ’s werelds grootste telescoop te bevorderen: de Thirty Meter Telescope (TMT). Zoals de naam al aangeeft, zal het instrument een opening van 30 meter hebben' driemaal die van de huidige recordhouders, de Keck-telescopen op Hawaï. Het is de bedoeling dat de TMT omstreeks 2012 in bedrijf zal zijn op een nog nader te bepalen locatie.
Meer informatie: http://www.ucsc.edu/news_events/press_releases/text.asp?pid=434

4 augustus 2003
De eerste echte robottelescoop ter wereld, de 2-m Liverpool Telescope op La Palma, heeft deze week zijn eerste plaatjes geschoten. De telescoop werkt een zelfstandig waarneemprogramma af, waarbij dezelfde objecten gedurende vele jaren in de gaten worden gehouden, maar kan ook heel snel reageren op nieuwe ontdekkingen.
Meer informatie: http://www.astro.livjm.ac.uk/press/index.html

14 juli 2003
De eerste resultaten van de ‘neutrinotelescoop’ AMANDA zijn bekendgemaakt. De diep in het ijs van Antarctica begraven detector vangt hoogenergetische deeltjes op die afkomstig zijn van extreme gebeurtenissen in het heelal, zoals gammaflitsen en botsende zwarte gaten. In tegenstelling tot eerdere neutrinodetectors kan AMANDA ook de richtingen bepalen van waaruit de deeltjes afkomstig zijn.
Meer informatie: http://www.news.wisc.edu/newsphotos/amanda.html

18 juni 2003
Bij de National Solar Observatory in New Mexico is een nieuw adaptief optisch systeem in gebruik genomen, waarmee ongekend scherpe beelden van de zon kunnen worden gemaakt. Het is de bedoeling dat het AO-systeem ook zal worden ingezet bij de toekomstige 4-meter Advanced Technology Solar Telescope.
Overigens is op de zon momenteel weer een grote zonnevlekkengroep te zien. Het betreft dezelfde groep, 10365 bijgenaamd ‘De Koning’, die enkele weken geleden van de voorkant van de zon wegdraaide en nu dus weer in beeld is. Het actieve gebied heeft al enkele fikse uitbarstingen veroorzaakt.
Meer informatie: http://www.nso.edu/press/AO
Recente zonnebeelden: http://umbra.nascom.nasa.gov/images/latest.html

2 juni 2003
Op de Mauna Kea (Hawaï) is het adaptieve optische systeem Altair (Altitude
Conjugate Adaptive Optics for Infrared) van de 8-m Gemini-telescoop in gebruik genomen. Met systemen als deze wordt gecompenseerd voor turbulenties in onze atmosfeer: er kunnen dus vlijmscherpe hemelopnamen mee worden gemaakt. Het bewijs hiervan is bijvoorbeeld te zien aan de foto van de kern van de bolvormige sterrenhoop M13 die nu is vrijgegeven.
Meer informatie:
http://www.gemini.edu/project/announcements/press/2003-2.html
http://www.gemini.edu/public/adaptive.html

13 mei 2003
Bij één van de vier telescopen van de VLT (Chili) is een nieuw adaptief optisch systeem geïnstalleerd: MACAO (Multi Application Curvature AdaptiveOptics). Met dit systeem wordt het telescoopbeeld gecorrigeerd voor atmosferische turbulenties. Theoretisch kan daarbij de beeldscherpte van een telescoop in de ruimte worden benaderd. De eerste proefresultaten zijn bemoedigend. Het is de bedoeling dat alle vier de telescopen zo’n MACAO krijgen; uiteindelijk moeten de vier zelfs middels interferometrie met elkaar verbonden worden.
Meer informatie: http://www.eso.org/outreach/press-rel/pr-2003/pr-11-03.html

29 april 2003
In Engeland wordt druk gezocht naar deeltjes die tot de zogeheten donkere materie van het heelal behoren. Dat gebeurt' vreemd genoeg' vanuit een mijn!
Al jarenlang staat vast dat slechts 5% van de massa van het heelal uit sterren en andere waarneembare materie bestaat. De overige 95% is ‘zoek’. Eén van de mogelijkheden is dat deze donkere materie uit zogeheten Weakly Interacting Massive Particles (WIMP’s) bestaat. Maar hoewel er ontelbare van deze deeltjes zouden moeten zijn, is er nog nooit één waargenomen: WIMP’s treden namelijk nauwelijks in wisselwerking met normale materie en zijn daardoor moeilijk te detecteren. Maar zelfs WIMP’s zouden wel eens tegen een atoomkern moeten botsen en dan een specifiek spoor achterlaten. Instrumenten in de mijn van Boulby (Engeland) moeten naar zulke botsingen uitkijken. Theoretisch zou het om één detectie per dag kunnen gaan.
Meer informatie: http://www.pparc.ac.uk/Nw/Md/Press/Missing.asp

24 april 2003
Vier Amerikaanse instituten hebben besloten om een nieuwe grote telescoop te bouwen die speciaal bedoeld is voor het doen van surveys. Deze Large Synoptic Survey Telescope (LSST) krijgt een hoofdspiegel van 8 meter en een 2 gigapixel (!) digitale camera. Het is de bedoeling dat het instrument elke week een complete afbeelding van de hemel maakt, om nieuwe objecten op te sporen, zoals supernovae en objecten in de Kuipergordel. De LSST moet in 2011 gereed zijn; de locatie staat nog niet vast.
Meer informatie: http://www.lsst.org

8 april 2003
Bij de 3,6-m Canada-France-Hawaii Telescope (CFHT) is een nieuwe ccd-camera in gebruik genomen. Het instrument, MegaPrime geheten, heeft maar liefst 340 megapixels en kan in één keer een beeldveld van een vierkante graad overzien (vier volle manen).
Meer informatie: http://www.cfht.hawaii.edu/News/MegaPrime/

25 februari 2003
Op 25 februari 2003 hebben de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) en de Amerikaanse National Science Foundation (NSF) een overeenkomst getekend over de bouw en het gebruik van de grootste en krachtigste radiotelescoop ter wereld. De toekomstige faciliteit staat bekend als de Atacama Large Millimeter Array (ALMA) en zal uit 64 met elkaar verbonden schotels van 12 meter doorsnede bestaan. Het complex wordt op 5000 meter hoogte gebouwd in de Atacama-woestijn in de Chileense Andes. Men verwacht dat de bouw ongeveer acht jaar in beslag zal nemen en 680 miljoen euro kost.
Meer informatie: http://www.eso.org/outreach/press-rel/pr-2003/pr-04-03.html

4 februari 2003
Astronomen hebben nieuwe, zeer scherpe opnamen gemaakt met de 6,5-m MMT-telescoop in Arizona. De opnamen zijn gemaakt met een geavanceerd adaptief optisch systeem, dat corrigeert voor de beeldverstoringen ten gevolge van turbulenties in de aardse dampkring. Theoretisch kan men op die manier de beeldscherpte van een telescoop in de ruimte benaderen. De spiegel waarmee voor de verstoring wordt gecorrigeerd ‘zweeft’ in een magnetisch veld en verandert om de paar milliseconden een beetje van vorm.
Meer informatie: http://uanews.opi.arizona.edu/cgi-bin/WebObjects/UANews.woa/wa/MainStoryDetails?ArticleID=6714

19 januari 2003
Bij de grote bosbranden rond de Australische hoofdstad Canberra is ook de historische sterrenwacht op Mount Stromlo grotendeels in rook opgegaan. De in 1924 opgerichte sterrenwacht bevindt zich op een 760 meter hoge heuvel nabij de stad. Alle telescopen zijn verwoest en ook een bijna gereed instrument dat men voor de Amerikaanse Gemini-telescoop aan het bouwen was is verbrand. De schade loopt in de tientallen miljoenen, maar het is de bedoeling dat de sterrenwacht wordt herbouwd.
Meer informatie:
http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/2676247.stm
http://www.abc.net.au/science/news/stories/s766412.htm
http://www.smh.com.au/articles/2003/01/20/1042911332579.html

18 december 2002
Met twee van de VLT-telescopen van ESO is het voor het eerst gelukt om interferentiepatronen te maken in het midden-infrarode deel van het spectrum. Men gebruikte hiervoor het nieuwe MIDI-instrument dat mede door Nederlandse astronomen is ontworpen. Uiteindelijk moeten alle vier de VLT-telescopen en diverse kleinere hulpkijkers op deze wijze gekoppeld worden. Uit dit soort waarnemingen kunnen astronomen o.a. de afmetingen van sterren bepalen, en informatie verzamelen over stofschijven en planeetvorming rond sterren.
Het volledige Nederlandse persbericht staat hier:
http://www.astronomy.nl/navigatie/pers_index.html
Meer informatie bij ESO:
http://www.eso.org/outreach/press-rel/pr-2002/pr-25-02.html

13 december 2002
Vinden wij de 8 meter VLT-telescopen van ESO en de 10 meter Keck-telescopen al groot, astronomen willen graag nog groter. Op een speciale bijeenkomst zijn vandaag de plannen besproken voor extreem grote telescopen. Zo denkt ESO serieus aan een optische telescoop met een diameter van 100 meter, de OverWhelmingly Large Telescope (OWL). Andere plannen zijn met 30 tot 50 meter bescheidener maar nog steeds indrukwekkend. Toepassing van allerlei nieuwe technieken moeten deze reuzenkijkers betaalbaar houden.
Meer informatie:
http://www.roe.ac.uk/atc/ras2002/
http://www.eso.org/projects/owl/

30 september 2002
Astronomen hebben een “virtuele radiotelescoop” ter grootte van de aarde in gebruik genomen. Dit soort netwerken bestaat al langer: bij de Very Long Baseline Interferometry wordt bijvoorbeeld gebruik gemaakt van de signalen van radiotelescopen verspreid over de hele wereld. Het nieuwe netwerk, de High Frequency VLBI Array, maakt echter alleen gebruikt van submillimeter-telescopen: radiotelescopen die op de allerkortste golflengten werken. De nieuwe array heeft een scheidend vermogen van 50 microboogseconden, en zal voornamelijk worden gebruikt om de kernen van actieve melkwegstelsels te onderzoeken.
Meer informatie: http://web.mit.edu/newsoffice/nr/2002/telescope.html

26 september 2002
In de nachten van 15/16 en 16/17 september zijn succesvolle tests uitgevoerd met de VLT: voor het eerst is het licht van de vier telescopen (paarsgewijs) gecombineerd tot één interferometrische opname. Bij interferometrie wordt een scheidend vermogen bereikt dat gelijk is aan dat van een reusachtige telescoop met een middellijn die gelijk is aan de grootste afstand tussen de afzonderlijke telescopen. De komende maanden zal de techniek verder worden beproefd. In 2003 zal ook de eerste van vier verplaatsbare telescopen bij de VLT worden geïnstalleerd, die een verdere uitbreiding van de VLTI mogelijk maakt.
Meer informatie: http://www.eso.org/outreach/press-rel/pr-2002/pr-16-02.html

4 september 2002 • instrumenten
De grootste ‘vliegende sterrenwacht’ ter wereld krijgt een nieuw hoofdinstrument. De Stratospheric Observatory for Infrared Astronomy (SOFIA) wordt momenteel uitgerust met een 2,5-m telescoop van Duits fabrikaat. De montage zal negen maanden gaan duren. De eerste waarnemingen met het nieuwe instrument' op een hoogte van meer dan 12 kilometer' zullen pas in de loop van 2004 gaan plaatsvinden.
Meer informatie: http://www.amesnews.arc.nasa.gov/releases/2002/02_98AR.html

28 augustus 2002
In Namibië zijn de waarnemingen met de High Energy Stereoscopic System (H.E.S.S.) van start gegaan, een Europees/Afrikaans instrument voor de detectie van gammastraling uit het heelal. Het instrument zal uiteindelijk uit vier telescopen bestaan, waarvan er nu één in bedrijf is, de overige volgen binnen een jaar. Met H.E.S.S. worden de kleine flitsjes Cerenkov-straling waargenomen, die ontstaan als energierijke gammastraling de aardatmosfeer binnenkomt. De straling is afkomstig van heftige gebeurtenissen, zoals supernova-explosies, of uit de kernen van actieve melkwegstelsels.
Meer informatie:
http://www.pparc.ac.uk/Nw/Press/HESS.asp
http://www.mpg.de/pri02/pri0283.htm (Duits)
http://www.mpi-hd.mpg.de/hfm/HESS/HESS.html

26 augustus 2002
Een NASA-ballon die op 25 augustus vanuit Canada opsteeg, en een hoogte van 49 kilometer bereikte, heeft daarbij een recordomvang bereikt. Op het hoogtepunt had de balon een volume van 1,7 miljoen kubieke meter. Stratosferische ballonnen als deze vertrekken met een vrij kleine omvang, en worden groter naarmate de omgevingsdruk in de atmosfeer afneemt. Aan boord van de ballon bevond zich een instrument voor onderzoek aan de zon en de heliosfeer.
Meer informatie:
ftp://ftp.hq.nasa.gov/pub/pao/pressrel/2002/02-163.txt
http://www.wff.nasa.gov/pages/scientificballoons.html

9 augustus 2002
Hoog boven Canada hebben wetenschappers uit Japan en de VS opnieuw een poging gedaan om met een stratosferische ballon deeltjes antimaterie op te vangen. Dit zogeheten BESS-experiment vindt sinds 1993 vrijwel jaarlijks plaats; het ultieme doel is de detectie van een anti-heliumkern, waarvan het bestaan zou aantonen dat er in het heelal complete melkwegstelsels van antimaterie bestaan. Tot nog toe zijn de resultaten steeds negatief. Wel zijn antiprotonen opgevangen, maar deze zijn voor het overgrote deel het product van botsingen tussen normale materiedeeltjes. De volgende BESS-vlucht staat voor december 2003 op het programma.
Meer informatie: http://www.gsfc.nasa.gov/topstory/20020809balloon.html

12 juni 2002
Dankzij een nieuwe, geavanceerde infraroodcamera is één van de oudste professionele telescopen ter wereld weer tot nieuwe ontdekkingen in staat. Het betreft de in 1917 gebouwde 2,5 meter telescoop op Mount Wilson in Californië, waarmee de uitdijing van het heelal is ontdekt. De nieuwe ontdekking is wat bescheidener in omvang: drie zwakke rode dwergsterren die om normale heldere sterren draaien. Het is de bedoeling dat er met de telescoop meer van dit soort zwakke objecten in de omgeving van heldere sterren worden opgespoord. De camera is uitgerust met een bijzonder gevormd ‘masker’ waarmee het licht van zo’n heldere ster kan worden afgeschermd.

5 juni 2002
Na drie jaar uitgeschakeld te zijn geweest is onlangs de infraroodcamera NICMOS van de Hubble-ruimtetelescoop weer in gebruik genomen. De NICMOS raakte in 1999 eerder dan verwacht door zijn voorraad stikstofijs' nodig om de infraroodstraling van het instrument zelf te onderdrukken' heen. Bij de laatste onderhoudsbeurt van de ‘Hubble’, in maart van dit jaar, is een nieuw koelsysteem geïnstalleerd waarmee nu een aantal proefopnamen zijn gemaakt.
Meer informatie: http://oposite.stsci.edu/pubinfo/pr/2002/13