11 september 2024
Technici hebben met succes een probleem opgelost met de chemische stuwraketjes van de Voyager 1, die ervoor zorgen dat deze oude ruimtesonde op de aarde blijft gericht zodat hij commando’s kan ontvangen, en wetenschappelijke gegevens kan blijven overseinen. Na 47 jaar was een brandstofleiding in de stuwraketjes, die kleine pufjes gas uitstoten, verstopt geraakt met siliciumdioxide – een bijproduct dat na verloop van tijd ontstaat doordat een rubberen membraan in de brandstoftank van de ruimtesonde verstopt raakt. Daardoor neemt het vermogen van de stuwraketjes af – een probleem dat al in 2002 voor het eerst werd opgemerkt. Net als zustersonde Voyager 2 is de Voyager 1 uitgerust met meerdere stuwraketjes: twee sets voor de standregeling en één voor koerscorrecties. Toen de ruimtesondes de grote planeten van ons zonnestelsel verkenden, waren deze allemaal in gebruik, maar nu het tweetal het zonnestelsel achter zich heeft gelaten, zijn koerscorrecties verleden tijd en kunnen beide sets worden gebruikt om hen op de aarde gericht te houden. Toen in 2002 bleek dat enkele brandstofleidingen in de set van het standregelsysteem verstopt raakten, schakelde het Voyager-team over op de andere set. En toen in 2018 ook die begon te verstoppen, werd overgeschakeld op de set raketjes voor koerscorrecties. Inmiddels waren deze laatste er echter ook slecht aan toe, en moest weer worden teruggeschakeld naar een van de sets van het standregelsysteem. Om dit voor elkaar te krijgen, moesten de technici een van de verwarmingselementen van de ruimtesonde een uur lang uitschakelen, zodat er genoeg energie beschikbaar was om de verwarming van de stuwraket aan te zetten. Dit plan heeft gewerkt: op 27 augustus kon het Voyager-team melden dat de beoogde set weer in bedrijf is en helpt om Voyager 1 op de aarde gericht te houden. (EE)
→ Voyager 1 Team Accomplishes Tricky Thruster Swap

5 juni 2024
De gyroscopen van de eerbiedwaardige Hubble ruimtetelescoop raken op, en zonder gyroscopen, kan het instrument geen zinvolle wetenschap meer bedrijven. Om het instrument, dat al bijna drieënhalf decennium in de ruimte actief is, te behouden, heeft NASA dinsdag aangekondigd dat het Hubble’s activiteiten zodanig zal verminderen dat deze met slechts één gyroscoop toe kan. Dit zal sommige wetenschappelijke activiteiten beperken en het zal langer duren om de telescoop op nieuwe objecten te richten en deze te lokaliseren. Maar volgens Hubble-officials betekent dit (nog) niet dat de ruimtetelescoop binnenkort moet worden afgeschreven. Hubble werd in 1990 gelanceerd met een ruimteveer van NASA en heeft nadien vijf onderhoudsbeurten gehad. Bij de laatste daarvan, in 2009, werden onder meer de zes gyroscopen van de ruimtetelescoop, die nodig zijn om het instrument snel en nauwkeurig op hemelobjecten te richten, vervangen. Maar de afgelopen vijftien jaar hebben drie van de zes gyroscopen het begeven, en sinds een half jaar vertoont een van de andere steeds meer kuren, waardoor de wetenschappelijke activiteiten geregeld moesten worden stilgelegd. Al met al beschikt Hubble dus nog maar over twee volledig functionele gyroscopen, en ook die hebben al heel wat bedrijfsuren achter de kiezen. Daarom is NASA nu van plan om de ruimtetelescoop met één gyroscoop te laten werken en de andere als ‘reserve’ achter de hand te houden. Volgens het Amerikaanse ruimteagentschap zijn de gevolgen voor Hubble’s werkschema beperkt, al vergt het richten van de telescoop nu meer tijd, waardoor ongeveer twaalf procent van de waarneemtijd verloren gaan. Daar staat tegenover dat de ingreep de operationele levensduur van de ruimtetelescoop met ongeveer tien jaar kan verlengen. Met een beetje geluk zal hij nog tot 2035 in bedrijf kunnen blijven. (EE)
→ The Hubble Space Telescope has lost a majority of its gyroscopes (Ars Technica)

23 mei 2024
Vandaag heeft ESA vijf afbeeldingen gepubliceerd van ruimtetelescoop Euclid. Ze overtreffen volgens de astronomen die met de data werken alle verwachtingen en laten zien dat Euclid in staat is om de geheimen van het heelal te ontrafelen. De wetenschappers binnen het Euclid-consortium kunnen zo op zoek gaan naar weesplaneten, ‘gelensde’ sterrenstelsels gebruiken om de mysterieuze donkere materie te bestuderen, en de evolutie van het heelal onderzoeken. De nieuwe beelden zijn onderdeel van Euclids zogeheten Early Release Observations en worden vergezeld van de eerste wetenschappelijke gegevens van de missie, die ook vandaag zijn gepubliceerd, en tien wetenschappelijke artikelen die binnenkort verschijnen. De eerste wetenschappelijke data zijn gepubliceerd minder dan een jaar na de lancering van de ruimtetelescoop en ongeveer zes maanden nadat Euclid zijn eerste fullcolour beelden van het heelal naar de aarde heeft gestuurd. Euclid is een Europese missie, gebouwd en beheerd door ESA, met bijdragen van NASA. Het Euclid-consortium bestaat uit meer dan 2000 wetenschappers van 300 instituten binnen en buiten Europa. Veel Nederlandse astronomen en datawetenschappers zijn nauw betrokken bij de verwerking en analyse van de gegevens die Euclid genereert. “Euclid is een unieke, baanbrekende missie en dit zijn de eerste datasets die openbaar worden gemaakt - het is een belangrijke mijlpaal”, zegt Valeria Pettorino, ESA's Euclid Project Scientist. “De beelden en bijbehorende wetenschappelijke bevindingen zijn indrukwekkend divers wat betreft de waargenomen objecten en afstanden. Ze omvatten een verscheidenheid aan wetenschappelijke toepassingen, en toch vertegenwoordigen ze slechts 24 uur aan waarnemingen. Koen Kuijken (Sterrewacht Leiden) voegt daaraan toe: “We staan te popelen om met de eerste grote dataset van Euclid, die we in februari 2025 verwachten, aan de slag te gaan. Deze beelden tonen nogmaals dat de data de verwachtingen overstijgen!” De volledige set vroege waarnemingen was gericht op 17 astronomische objecten, van nabije gas- en stofwolken tot verre clusters van sterrenstelsels, in de aanloop naar het hoofddoel van Euclid: de geheimen van de donkere kosmos blootleggen en vaststellen waardoor het heelal eruitziet zoals het er nu uitziet. Euclid zal de verborgen web-achtige structuren van de kosmos traceren, miljarden sterrenstelsels in kaart brengen in een gebied van meer dan een derde van de hemel, onderzoeken hoe ons heelal is gevormd en geëvolueerd in de loop van de kosmische geschiedenis, en de meest mysterieuze van de fundamentele componenten bestuderen: donkere energie en donkere materie. De beelden die met Euclid zijn gemaakt, zijn minstens vier keer zo scherp als de beelden die astronomen met telescopen op de grond kunnen maken. Ze bestrijken grote stukken hemel met een ongeëvenaarde diepte en kijken ver in het verre heelal in zowel zichtbaar als infrarood licht. Hoewel de beelden visueel verbluffend zijn, zijn ze veel meer dan mooie kiekjes; ze onthullen nieuwe fysische eigenschappen van het heelal dankzij de nieuwe en unieke waarnemingsmogelijkheden van Euclid. Een aantal begeleidende wetenschappelijke artikelen van het Euclid-consortium verschijnt op de preprintserver arXiv, samen met vijf referentiepapers over de Euclid-missie. De impact van Euclid zal groot zijn, zoals is beschreven in een omvangrijk overzichtsartikel van de missie. Henk Hoekstra (Sterrewacht Leiden) die de samenstelling van het artikel heeft gecoördineerd, licht toe: “Een gemiddeld boek heeft 50.000 woorden, net als het aantal melkwegstelsels dat Euclid waarneemt in een opname. Hubble heeft in de afgelopen 30 jaar een boekenkast gelezen, terwijl Euclid dat in een paar dagen doet, en in zes jaar tijd de hele bibliotheek uitleest. Je kunt veel leren van de boeken in een enkele boekenkast, maar in een hele bibliotheek kun je nog veel meer ontdekken.” De eerste bevindingen laten zien dat Euclid in staat is om vrij zwevende planeten (weesplaneten, ‘rogue planets’ in het Engels) met een massa van slechts vier keer die van Jupiter te vinden in stervormingsgebieden, om de buitenste regio's van sterclusters in ongekend gedetailleerd te bestuderen en om verschillende sterrenpopulaties in kaart te brengen om te onderzoeken hoe sterrenstelsels in de loop der tijd zijn geëvolueerd. Ze onthullen ook hoe de ruimtetelescoop individuele sterrenhopen in verre groepen en clusters van sterrenstelsels kan detecteren, nieuwe dwergstelsels kan identificeren, en het licht kan zien van sterren die van hun moederstelsels zijn weggerukt. Euclid produceerde deze catalogus in slechts één dag en identificeerde meer dan elf miljoen objecten in zichtbaar licht en nog eens vijf miljoen in infrarood licht.
→ ESA-persbericht

30 april 2024
De Europees-Chinese röntgensatelliet Einstein Probe, die op 9 januari van dit jaar in een baan om de aarde is gebracht, heeft zijn eerste foto’s gemaakt. Ze zijn gepresenteerd tijdens een bijeenkomst die van 24 tot 26 april in Beijing is gehouden. De Einstein Probe beschikt over twee instrumenten. Het ene – de Wide-Field X-ray Telescope (WXT) – kan binnen vijf uur systematisch de halve hemel scannen, om mogelijke nieuwe bronnen van röntgenstraling op te sporen, zoals zwarte gaten en neutronensterren. Vervolgens bekijkt de Follow-up Telescope (FXT) de meest interessante bronnen gedetailleerder. Ook telescopen op aarde kunnen voor vervolgwaarnemingen worden ingezet, zoals de 2,2-meter MPG-telescoop op La Silla in Chili. Momenteel worden alle onderdelen van de Einstein Probe zorgvuldig getest en gekalibreerd. Maar ondertussen heeft de satelliet al meer dan een dozijn nieuwe tijdelijke röntgenobjecten ontdekt en meer dan honderd uitbarstingen van sterren in ons Melkwegstelsel. Naar verwachting zal de kalibratie van de röntgensatelliet medio juni zijn voltooid. Pas dan zal de Einstein Probe volledig operationeel zijn. (EE)
→ Einstein Probe First Light

30 april 2024
NASA is bezig om de wetenschappelijke activiteiten van de Hubble-ruimtetelescoop te hervatten nadat deze op 23 april in ‘veilige modus’ was gegaan vanwege een probleem met een gyroscoop. Voor het overige is de ruimtetelescoop in goede conditie. Hubble schakelde automatisch over naar veilige modus toen een van zijn drie gyroscopen afwijkende informatie gaf. De gyroscopen meten de draaisnelheid van de telescoop en maken deel uit van het systeem dat bepaalt in welke richting de telescoop kijkt. In de veilige modus worden de wetenschappelijke activiteiten opgeschort en wacht de telescoop op nieuwe instructies. Dezelfde gyroscoop gaf in november vorig jaar ook al eens problemen. Tijdens zijn laatste onderhoudsbeurt in 2009 is Hubble van zes nieuwe gyroscopen voorzien. Daarvan zijn er nog drie operationeel, waaronder het exemplaar dat nu problemen geeft. Idealiter heeft de ruimtetelescoop drie gyroscopen nodig om nauwkeurig te worden gericht, maar indien nodig hij ook met één gyroscoop waarnemingen blijven doen. NASA verwacht dan ook dat Hubble nog tot in het volgende decennium in bedrijf kan blijven. (EE)
→ NASA’s Hubble Pauses Science Due to Gyro Issue

27 maart 2024
De procedure om de spiegels van de Europese ruimtetelescoop Euclid van ijs te ontdoen heeft boven verwachting gewerkt. De afgelopen maanden had zich een dun laagje ijs op de optiek afgezet, waardoor Euclid geleidelijk minder scherpe beelden afleverde. Om dit probleem te verhelpen werd een procedure bedacht waarbij de spiegels van het complexe optische systeem van de ruimtetelescoop één voor één werden verwarmd, zonder dat zorgvuldige kalibratie van het systeem te verstoren. En direct al nadat de eerste spiegel 34 graden was opgewarmd, was het zicht van Euclid hersteld. ‘Onze hoofdverdachte, de koudste spiegel achter de optiek van de hoofdtelescoop, werd verwarmd van -147 °C tot -113 °C. Hij hoefde niet heet te worden, want in een vacuüm is deze temperatuur voldoende om al het ijs snel te laten verdampen. En het werkte perfect! Vrijwel onmiddellijk ontvingen we 15% meer licht uit het heelal’, aldus Mischa Schirmer, kalibratiewetenschapper bij het Euclid Consortium. Naar verwachting zal het ijs geleidelijk weer terugkomen, maar de nieuwe selectieve ontdooiprocedure kan gemakkelijk om de zes tot twaalf maanden worden herhaald, zonder dat dit veel waarneemtijd kost. (EE)
→ Euclid/s sight restored

19 maart 2024
Wetenschappers die betrokken zijn bij de Europese Euclid-missie proberen een dun laagje ijs kwijt te raken dat in toenemende mate het zicht van deze uiterst gevoelige ruimtetelescoop vertroebeld. Euclid werd in juli gelanceerd om meer te weten te komen over de aard van de raadselachtige donkere materie en donkere energie, waarvan wordt aangenomen dat ze 95 procent van het heelal uitmaken. Tijdens controles die onlangs werden uitgevoerd, merkte het Euclid-team dat er wat minder licht de telescoop binnenkwam dan verwacht. Na zich in het probleem te hebben verdiept, denkt men nu dat zich een uiterst dun, maar zeer hinderlijk, laagje ijs op de optische elementen van de telescoop heeft afgezet. Bij de montage van een ruimtevaartuig komt er altijd wel een beetje waterdamp binnen. En eenmaal blootgesteld aan de koude ruimte, vriezen deze watermoleculen vast aan het eerste oppervlak dat ze tegen komen – in dit geval de optiek van Euclid. Kort na de lancering van de ruimtetelescoop probeerden wetenschappers dit effect tegen te gaan door de verwarmingselementen aan boord aan te zetten. Dit werkte, en zou kunnen worden herhaald, maar het verstoort het onderzoeksprogramma van Euclid. Omdat de meeste materialen uitzetten door opwarming, zou de ruimtetelescoop dan namelijk opnieuw moeten worden gekalibreerd – een klus die zeker een maand in beslag neemt. Daarom is ESA vorige week begonnen om slechts twee van de spiegels van de ruimtetelescoop een beetje op te warmen – net genoeg om het ijslaagje te doen smelten. Deze procedure zal eind deze week voltooid zijn, maar of het iets uithaalt, zal pas in de loop van april duidelijk worden. Een deel van het probleem is namelijk dat niet precies bekend is waar het ijs zich heeft opgehoopt en om hoeveel het gaat. In het slechtste geval zou het ijs naderhand gewoon weer terugkomen, en moet alsnog de complete ruimtetelescoop worden opgewarmd. En als dit proces jaarlijks moet worden herhaald zou het observatieprogramma van Euclid daardoor flinke vertraging oplopen. (EE)
→ Operations begin to de-ice Euclid’s vision

7 maart 2024
Het is niet moeilijk om erachter te komen wat de ruimtetelescopen Hubble en Webb in het verleden hebben waargenomen. Er gaat bijna geen week voorbij zonder nieuws over een kosmische ontdekking die mogelijk is gemaakt met behulp van foto’s, spectra en andere gegevens die door deze productieve astronomische observatoria zijn vastgelegd. Maar waar kijken Hubble en Webb op dit moment naar? NASA’s Space Telescope Live, een webapplicatie die oorspronkelijk in 2016 werd ontwikkeld om realtime updates over Hubble-waarnemingen te verspreiden, biedt nu rechtstreeks toegang tot actuele informatie over huidige, vroegere en komende waarnemingen van zowel Hubble als Webb. Space Telescope Live biedt een eenvoudige en boeiende manier om meer te weten te komen over hoe astronomisch onderzoek in zijn werk gaat. Met de opnieuw ontworpen interface en uitgebreide functionaliteit kunnen gebruikers niet alleen zien welke planeet, ster, nevel, sterrenstelsel of hemelgebied elke telescoop op dit moment bekijkt, maar ook waar aan de hemel deze doelwitten zich bevinden; welke wetenschappelijke instrumenten worden gebruikt om de beelden, spectra en andere gegevens vast te leggen; wanneer en hoe lang de waarnemingen precies gepland staan; wat de status van de waarneming is; wie het onderzoek leidt en vooral: wat de wetenschappers proberen te ontdekken. Ook de volledige catalogus van eerdere waarnemingen is beschikbaar. De inzoombare hemelkaart met de locatie van het onderzoeksobject is gebaseerd op de interactieve Aladin Sky Atlas, die aan de hand van telescopische opnamen vanaf de aarde de waarneming van context voorziet. Omdat de door Hubble en Webb verzamelde gegevens eerst moeten worden verwerkt, en in veel gevallen ook moeten worden geanalyseerd, voordat ze worden vrijgegeven aan het publiek en de astronomische gemeenschap, bevat Space Telescope Live geen realtime beeldmateriaal van de twee ruimtetelescopen. Space Telescope Live is ontwikkeld voor desktop- en mobiele apparaten en is bereikbaar via NASA’s officiële Hubble- en Webb-websites. Aanvullende informatie over de inhoud, waaronder uitleg over de informatie die in de tool wordt weergegeven, is te vinden in de (Engelstalige) gebruikershandleiding. (EE)
→ What Are Hubble and Webb Observing Right Now?

26 januari 2024
Het Europese ruimteagentschap ESA heeft groen licht gegeven aan twee missies, één om rimpelingen in de ruimtetijd, zogeheten zwaartekrachtgolven, te detecteren en een andere om de geheimen van Venus, de dichtstbijzijnde buurplaneet van de aarde, te onderzoeken. De Laser Interferometer Space Antenna (LISA) zal de eerste missie worden om zwaartekrachtgolven vanuit de ruimte te onderzoeken. De missie bestaat uit drie ruimtesondes die de aarde in haar baan om de zon volgen en daarbij een gelijkzijdige driehoek in de ruimte vormen, met zijden van 2,5 miljoen kilometer lang. Door met behulp van laserbundels heel nauwkeurig de afstanden tussen de ruimtesondes te meten, is het mogelijk om passerende zwaartekrachtgolven te detecteren. Zwaartekrachtgolven ontstaan door catastrofale gebeurtenissen in de ruimte, zoals botsingen tussen zwarte gaten, en gaan vrijwel ongehinderd met de lichtsnelheid door alles en iedereen heen. Als alles volgens plan verloopt, zal de LISA-missie in 2035 worden gelanceerd. De ruimtemissie naar Venus, EnVision geheten, zal al vier jaar eerder vertrekken. EnVision moet meer inzicht geven in de geschiedenis, de geologische activiteit en het klimaat van deze helse planeet. Het wordt de eerste ruimtemissie die met behulp van radartechnologie direct onder het oppervlak Venus gaat kijken. Het lot van beide ruimtemissies is verbonden met dat van de nieuwe Europese draagraket Ariane 6 die, na jarenlang uitstel, pas komende zomer haar eerste vlucht zal maken. (EE)
→ Gravitational wave, Venus missions get European green light

9 december 2023
Op vrijdag 8 december heeft het Amerikaanse ruimteagentschap NASA de Hubble-ruimtetelescoop weer in gebruik gesteld. De telescoop had zijn wetenschappelijke waarneemprogramma op 23 november onderbroken vanwege een probleem met een van zijn gyroscopen. Alle drie de gyroscopen van de ruimtetelescoop zijn nu weer in bedrijf. De twee belangrijkste camera’s van Hubble – de Wide Field Camera 3 en de Advanced Camera for Surveys – hebben hun waarnemingen hervat, en later deze maand zullen ook de Cosmic Origins Spectrograph en de Space Telescope Imaging Spectrograph weer operationeel worden. (EE)
→ NASA’s Hubble Space Telescope Returns to Science Operations

30 november 2023
NASA is bezig om de wetenschappelijke activiteiten van de Hubble-ruimtetelescoop te hervatten nadat deze zich op 23 november jl. automatisch in ‘veilige modus’ had gezet vanwege een probleem met een gyroscoop. Voor het overige verkeert de ruimtetelescoop in goede staat. De veilige modus werd geactiveerd toen een van de drie gyroscopen van Hubble foute data aangaf. De gyroscopen meten de draaisnelheid van de telescoop en maken deel uit van het systeem dat bepaalt in welke richting de telescoop wijst. Als er een storing in dit standregelsysteem optreedt, worden de waarnemingen opgeschort en wacht de ruimtetelescoop op nieuwe instructies.  Ook op 19 november bracht Hubble zichzelf in veilige modus, maar toen kon dat binnen een dag worden verholpen. Maar op 21 november ging het weer mis, en op 23 november opnieuw. Hubble’s missieteam voert nu tests uit om het probleem nader te analyseren en oplossingen te bedenken. Indien nodig kan de inmiddels 33 jaar oude ruimtetelescoop zodanig worden geconfigureerd dat hij met slechts één gyroscoop kan werken. Tijdens de vijfde en laatste onderhoudsmissie in 2009 is Hubble van zes nieuwe gyroscopen voorzien, waarvan er inmiddels nog drie in bedrijf zijn, inclusief de gyroscoop die nu problemen geeft. (EE)
→ NASA’s Hubble Space Telescope Pauses Science Due to Gyro Issue

7 november 2023
Vandaag zijn de eerste kleurenbeelden van de kosmos van ESA’s ruimtetelescoop Euclid gepresenteerd. Nooit eerder was een telescoop in staat om zulke haarscherpe astronomische beelden te maken van zo’n groot deel van de hemel en zo diep het heelal in. De vijf opnamen illustreren het volledige potentieel van Euclid; ze laten zien dat de telescoop klaar is om de meest uitgebreide 3D-kaart van het heelal tot nu toe te maken en een bijdrage te leveren aan het oplossen van een aantal onopgeloste kosmische vraagstukken. Euclid, ook wel de ‘detective van het donkere heelal’ genoemd, heeft als taak te onderzoeken hoe donkere materie en donkere energie ervoor hebben gezorgd dat ons heelal eruitziet zoals het er nu uitziet. 95% van onze kosmos lijkt te bestaan uit de mysterieuze en nog onbegrepen ‘donkere’ ingrediënten, die met hun aanwezigheid slechts zeer subtiele veranderingen veroorzaken in het uiterlijk van objecten die we wel kunnen zien. Om deze ‘donkere invloed’ op het zichtbare heelal te onthullen, zal Euclid de komende zes jaar de vormen, afstanden en snelheden van miljarden sterrenstelsels waarnemen, tot op een afstand van 10 miljard lichtjaar. Dit zal de grootste driedimensionale kaart van de kosmos opleveren die ooit is gemaakt. Euclid kan in één keer een opmerkelijk scherpe opname maken van een ongekend groot stuk hemel in zowel zichtbaar als infrarood licht. De beelden die vandaag zijn vrijgegeven laten deze speciale capaciteit zien: van heldere sterren tot zwakke sterrenstelsels. Ze tonen de objecten in hun geheel, terwijl ze extreem scherp blijven, zelfs wanneer wordt ingezoomd op verre sterrenstelsels. 
→ Volledig persbericht

21 augustus 2023
De X-Ray Imaging and Spectroscopy Mission (XRISM), die de meest energierijke objecten en verschijnselen in het heelal zal observeren, is klaar voor zijn lancering op zaterdag 26 augustus a.s. XRISM is een samenwerkingsproject van het Japanse ruimteagentschap JAXA en NASA. Maar ook het Europese ruimteagentschap ESA draagt een steentje bij. In ruil voor het leveren van hardware en wetenschappelijk advies krijgt ESA acht procent van de beschikbare waarneemtijd van XRISM. Als tegenprestatie mogen Europese wetenschappers voorstellen indienen voor hemelobjecten die op röntgengolflengten kunnen worden waargenomen. Röntgenstraling komt vrij bij de meest energierijke explosies en heetste plekken in het heelal. Dit geldt ook voor het superhete gas rond de grootste ‘bouwstenen’ van het heelal: de clusters van sterrenstelsels. JAXA heeft XRISM ontworpen om röntgenstraling van dit gas te detecteren, zodat astronomen de totale massa van deze systemen kunnen meten. Dit zal informatie opleveren over de vorming en evolutie van het heelal. De waarnemingen van de clusters zullen ook inzicht geven in de vorming en verspreiding van chemische elementen. Het hete clustergas is een overblijfsel van de geboorte en dood van opeenvolgende generaties van sterren. Door de röntgenstraling te bestuderen die dit gas uitzendt, zal XRISM in kaart brengen welke ‘metalen’ (elementen zwaarder dan waterstof en helium) het bevat en hoe het heelal hiermee verrijkt is geraakt. Ook zal XRISM afzonderlijke objecten die röntgenstraling uitzenden onder de loep nemen. Het gaat daarbij onder meer om uiterst compacte objecten zoals de actieve superzware zwarte gaten die zich in de centra van sommige sterrenstelsels bevinden. Dit moet wetenschappers helpen begrijpen hoe deze objecten de omringende ruimtetijd vervormen en in welke mate ze hun moederstelsels beïnvloeden via de ‘winden’ van deeltjes zij met bijna de snelheid van het licht uitstoten. De lancering van XRISM is, in het Japans en Engels, te volgen via het YouTube-kanaal van JAXA. [Update: de lancering is voor de derde keer uitgesteld; de volgende poging staat gepland voor 7 september. (EE)]
→ Next major X-ray mission set to launch on Saturday

19 mei 2023
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA denkt erover om de in ‘spaarstand’ gezette ruimtetelescoop Spitzer weer in gebruik te nemen. Spitzer deed tussen 2003 en 2020 waarnemingen in het infraroodbereik en heeft talrijke ontdekkingen op zijn naam staan. Infraroodtelescopen moeten gekoeld worden om te kunnen functioneren, en Spitzer heeft allang geen koelvloeistof meer. Desondanks heeft hij nog een hele tijd kunnen functioneren in ‘warme modus’, waarin ook nog nuttige waarnemingen kunnen worden gedaan. Aan zijn missie kwam pas een (voorlopig?) einde toen de ruimtetelescoop te ver van de aarde was afgedreven om nog goed te kunnen communiceren. NASA heeft nu het commerciële ruimtetechnologie-bedrijf Rhea Space Activity 250.000 dollar betaald om een Spitzer Resurrector Mission te ontwikkelen. Het betreft een kleine ruimterobot die naar de huidige locatie van Spitzer reist, de ruimtetelescoop weer helpt opstarten en vervolgens als relais-satelliet fungeert, die de radioverbinding met de aarde herstelt. Echt koppelen met de ruimtetelescoop doet hij niet, dus van het ‘bijtanken’ van koelvloeistof kan geen sprake zijn. Spitzer draait, net als de aarde, om de zon, maar dan met een iets langere omlooptijd. Hierdoor is zijn afstand tot onze planeet geleidelijk toegenomen. Inmiddels heeft hij een halve baan achterstand opgelopen en bevindt hij zich van ons uit gezien aan de andere kant van de zon, op een afstand van 300 miljoen kilometer. Mocht de behoorlijk gecompliceerde reddingsoperatie slagen, dan wordt Spitzer weer voor astronomische waarnemingen gebruikt. Ook kan de ruimtetelescoop worden ingezet voor het opsporen van planetoïden en kometen die de aarde dicht kunnen naderen. (EE)
→ Could We Resurrect the Spitzer Space Telescope? (Universe Today)

20 april 2023
Op 25 april is het alweer 33 jaar geleden dat de Hubble-ruimtetelescoop in een baan om de aarde werd gebracht. Om dat te vieren hebben astronomen hem een indrukwekkende foto van het nabije stervormingsgebied NGC 1333 laten maken. Deze nevel van gas en stof maakt deel uit van een moleculaire wolk in het sterrenbeeld Perseus en is ongeveer 960 lichtjaar van ons verwijderd. De kleurrijke foto, die te danken is aan Hubble’s unieke vermogen om opnamen te maken van het ultraviolet tot in het nabij-infrarood, toont een mengsel van gloeiende gassen en gitzwart stof, dat aan het kolken wordt gebracht door de honderden jonge sterren die in de donkere nevel zijn ingebed. Hubble kan slechts een tipje van de sluier oplichten, want de stellaire geboortegolf wordt grotendeels aan het zicht onttrokken door wolken van fijn stof – in feite roet – die onderaan de foto op hun dichtst zijn. Zwart is daar dus geen lege ruimte, maar een gebied gevuld met verduisterend stof. De feestelijke Hubble-foto onderstreept nog maar eens dat stervorming een slordig proces is. Woeste sterrenwinden, waarschijnlijk afkomstig van de heldere blauwe ster bovenaan de foto, blazen door een gordijn van fijn stof, dat het sterlicht op blauwe golflengten verstrooid. Wat lager straalt een andere heldere, superhete ster door filamenten van verduisterend stof, als de zon die tussen de wolken door schijnt. Helemaal onderaan is de rode gloed van geïoniseerde waterstof te zien. Het lijkt wel een vuurwerkshow, die wordt veroorzaakt door de potlood-dunne ‘jets’ van pasgevormde sterren die zich buiten beeld bevinden. Deze sterren zijn omgeven door schijven van gas en stof, waaruit uiteindelijk planetenstelsels kunnen ontstaan. De jets bestaan uit heet gas dat door sterke magnetische velden de ruimte in wordt geschoten. Al met al geeft de foto een fraaie impressie van de geboorte van ons eigen zonnestelsel, 4,6 miljard jaar geleden. Ook onze zon ontstond niet in eenzaamheid, maar was ingebed in een ‘mosh pit’ van hevige stervorming die misschien nog wel groter was dan NGC 1333. (EE)
→ Hubble Celebrates 33rd Anniversary With a Peek Into Nearby Star-Forming Region

27 januari 2023
Tegenslag voor de Webb-ruimtetelescoop: een van zijn instrumenten – de Near Infrared Imager and Slitless Spectrograph (NIRISS) – is offline gegaan. NIRISS legt onder meer spectra van de atmosferen van exoplaneten vast. Althans, dat deed hij tot zondag 15 januari, toen een communicatiefout ervoor zorgde dat hij uitviel. Er zijn geen aanwijzingen dat het instrument beschadigd is, en de rest van de ruimtetelescoop werkt normaal. NIRISS is de Canadese bijdrage aan de internationale Webb-ruimtetelescoop. Behalve voor het onderzoek van de atmosferen van exoplaneten kan het instrument ook worden gebruikt om het licht van de eerste sterren in het heelal te detecteren. Ook kan hij het licht scheiden van objecten die zeer dicht bij elkaar staan. Het is onduidelijk wanneer het instrument weer online is, maar het is hoe dan ook geen goed nieuws voor waarnemers. Er is veel vraag naar waarneemtijd op de Webb-ruimtetelescoop en het is niet duidelijk in welke mate deze onderbreking de waarnemingen zal beïnvloeden. Het is ook niet de eerste tegenvaller voor de ruimtetelescoop. Afgelopen december ging hij voor ongeveer drie weken in ‘veilige modus’ door een softwarefout in het standregelsysteem. Ook MIRI, het mid-infraroodinstrument van de telescoop was korte tijd buiten werking. (EE)
→ Webb NIRISS Instrument has Gone Offline (Universe Today)

1 september 2022
Voor het eerst hebben astronomen de nieuwe Webb-ruimtetelescoop gebruikt om een exoplaneet – een planeet buiten ons zonnestelsel – in beeld te brengen. De exoplaneet is een gasreus, wat betekent dat hij geen rotsachtig oppervlak heeft. De opname bewijst dat ‘Webb’ heel geschikt is voor het fotograferen van exoplaneten. De nu vastgelegde exoplaneet, HIP 65426 b genaamd, is naar schatting zes tot acht keer zo zwaar als Jupiter. In vergelijking met onze aarde, die 4,5 miljard jaar oud is, is deze ‘super-Jupiter’ heel jong: slechts 15 à 20 miljoen jaar. HIP 65426 b werd al in 2017 ontdekt met behulp van het SPHERE-instrument van de Europese Very Large Telescope in het noorden van Chili. Dat instrument maakte er opnamen van op korte infrarode golflengten. De Webb-opname, gemaakt op langere golflengten, laat details zien die telescopen op de grond niet kunnen detecteren, vanwege de infraroodgloed die de aardatmosfeer uitzendt. Omdat HIP 65426 b ongeveer honderd keer zo ver van zijn moederster is verwijderd als de aarde van de zon, kon de ruimtetelescoop de planeet gemakkelijk van de ster scheiden. Twee camera’s van Webb zijn uitgerust met coronagrafen – kleine maskers die het sterlicht blokkeren, waardoor eventuele planeten in de omgeving van een ster beter te zien zijn. Het maken van directe opnamen van exoplaneten is niet gemakkelijk, omdat sterren veel helderder zijn dan planeten. Zo is HIP 65426 b in het nabij-infrarood meer dan tienduizend keer zwakker dan zijn moederster, en in het mid-infrarood altijd nog een paar duizend keer zwakker. Eerder is het ook met de Hubble-ruimtetelescoop al gelukt om directe opnamen van exoplaneten te maken. De nieuwe Webb-beelden zijn verkregen door een grote internationale samenwerking onder leiding van Sasha Hinkley, van de Universiteit van Exeter (VK). (EE)
→ Webb takes its first exoplanet image

18 augustus 2022
Een team wetenschappers dat gebruik maakt van de Webb-ruimtetelescoop heeft de grootste foto vrijgegeven die de telescoop tot nu toe heeft gemaakt. De afbeelding is een mozaïek van 690 afzonderlijke opnamen die zijn vastgelegd met de nabij-infraroodcamera NIRCam, en bestrijkt een gebied aan de hemel dat ongeveer acht keer zo groot is als de eerste Deep Field Image, die op 12 juli werd vrijgegeven. En hij barst werkelijk van de vroege sterrenstelsels, waarvan vele nog nooit eerder zijn gezien. Ook heeft het team mogelijk een van de verste sterrenstelsels gefotografeerd die ooit zijn waargenomen. Volgens de wetenschappers van de Cosmic Evolution Early Release Science Survey (CEERS)-samenwerking omvat het mozaïek een stukje hemel in de ‘steel’ van de Grote Beer. De beelden zijn gemaakt in het kader van de eerste waarnemingen van het CEERS-team, dat probeert aan te tonen dat de Webb-telescoop heel geschikt is voor het uitvoeren van extragalactische surveys, zelfs terwijl hij op dat moment andere waarnemingen uitvoert. In een blogpost op de CEERS-website, spoort het team iedereen aan om de detailrijke opnamen te openen en deze nauwkeurig te bekijken. Maar let op: de foto’s met de hoogste resoluties zijn enorm groot en komen niet tot hun recht op kleine beeldschermen, zoals die van een smartphone. (EE)
→ Ceers Epoch 1: Color Images Release

12 juli 2022
De Amerikaanse president Joe Biden heeft maandagavond, tijdens een publiek evenement in het Witte Huis in Washington, de eerste kleurenopname van de nieuwe Webb-ruimtetelescoop gepresenteerd. Daarop is de 4,6 miljard lichtjaar verre cluster SMACS 0723 afgebeeld. Op de foto zijn duizenden sterrenstelsels te zien, waaronder de zwakste objecten die ooit in het infrarood zijn waargenomen. De opname beslaat een stukje hemel ter grootte van een zandkorrel die op armlengte wordt gehouden. Later vandaag – tussen 16.30 en 17.30 uur onze tijd – zullen nog meer Webb-opnamen worden verspreid via de websites en social media-kanalen van de drie ruimteagentschappen die bij de Webb-missie betrokken zijn, waaronder ESA. [Update: op de website van de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA) is een Nederlandstalig overzicht van alle vandaag vrijgegeven Webb-opnamen te vinden.] (EE)
→ President Biden Reveals First Image From NASA’s Webb Telescope

8 juli 2022
Zoals zo’n beetje iedereen inmiddels wel zal weten, presenteren de ruimteagentschappen van de VS, Canada en Europa (NASA, CSA en ESA) komende dinsdag (12 juli) de eerste opnamen en spectroscopische gegevens die met de nieuwe Webb-ruimtetelescoop zijn verkregen. Bij wijze van voorproefje is vandaag al bekendgemaakt welke objecten in het kader van deze eerste waarnemingen zijn bekeken. Geselecteerd zijn de Carinanevel, een van de grootste en helderste gasnevels aan de (zuidelijke) hemel; WASP-96b (spectrum), een reuzenplaneet buiten ons zonnestelsel die voornamelijk uit gas bestaat; de Zuidelijke Ringnevel, een uitdijende gaswolk rond een stervende ster; het Kwintet van Stephan, een compact groepje sterrenstelsels op 290 miljoen lichtjaar van de aarde; en SMACS J0723.3, een cluster van sterrenstelsels die als ‘lens’ fungeert en het licht van verre achtergrondstelsels versterkt. De vrijgave van deze eerste beelden vormt het startschot voor het wetenschappelijke waarneemprogramma van de Webb-ruimtetelescoop. De nieuwe opnamen worden tussen 16.30 en 17.30 uur MEZT verspreid via de websites en social media-kanalen van de drie ruimteagentschappen. Nadien zijn ze ook allemaal terug te vinden in o.a. het beeldarchief van ESA. Kort na de presentatie van het beeldmateriaal zal ook een persbericht worden vrijgegeven. [Update 11 juli: NASA heeft bekendgemaakt dat een van de Webb-opnamen al vanavond zal worden gepresenteerd door de Amerikaanse president, Joe Biden. De gebeurtenis is te volgen via NASA TV.] (EE)
→ NASA Shares List of Cosmic Targets for Webb Telescope’s First Images

28 juni 2022
De eerste van de vier belangrijkste wetenschappelijke instrumenten van de Webb-ruimtetelescoop is volledig bedrijfsklaar. Het betreft de Canadese Near-Infrared Imager and Slitless Spectrograph (NIRISS), die onder meer gebruikt gaat worden voor het onderzoek van exoplaneten – planeten buiten ons zonnestelsel. Het laatste onderdeel van NIRISS dat alle tests moest doorstaan was een speciaal prisma dat het licht van hemelobjecten uiteen rafelt tot drie verschillende spectra (‘regenbogen’) die uit meer dan 2000 tinten infrarood bestaan. Deze spectra zullen specifiek worden gebruikt voor het onderzoek van exoplaneten die met regelmatige tussenpozen voor hun ster langs schuiven. Door spectra die vóór, tijdens en ná zo’n planeetovergang zijn verkregen met elkaar te vergelijken, kan worden vastgesteld of de planeet überhaupt een atmosfeer heeft en welke atomen en moleculen deze bevat. De komende weken worden ook de tests van de overige meetinstrumenten van de nieuwe ruimtetelescoop – NIRCam, NIRSpec en MIRI – afgerond. Op 12 juli a.s. zullen de ruimteagentschappen van de VS, Canada en Europa de eerste kleurenfoto’s en spectroscopische gegevens presenteren die met Webb zijn gemaakt. (EE)
→ Webb’s NIRISS Ready to See Cosmos in over 2,000 Infrared Colors

8 juni 2022
De eerste wetenschappelijke foto's moeten nog gepresenteerd worden (dat gaat gebeuren op 12 juli), maar de gloednieuwe James Webb Space Telescope heeft zijn eerste beschadigingen al opgelopen. Sinds de lancering, op 25 december 2021, is de 6,4 meter grote gesegmenteerde hoofdspiegel van de nieuwe ruimtetelescoop al vijf keer geraakt door microscopisch kleine kosmische stofdeeltjes - zogeheten micrometeoroïden. Dat zal overigens geen gevolgen hebben voor de prestaties van de telescoop. Ruimtewetenschappers zijn zich er altijd van bewust geweest dat de grote hoofdspiegel van Webb geraakt zal worden door kleine ruimtestofjes. Daar is van tevoren ook uitgebreid theoretisch en experimenteel onderzoek naar verricht. Eén van de geregistreerde 'inslagen', die plaatsvond tussen 23 en 25 mei 2022 op spiegelsegment C3, was echter zwaarder dan waar modelstudies rekening mee hielden. Een piepklein 'sterretje' in een van de 18 segmenten heeft een zeer geringe degradatie van de optische kwaliteit van de spiegel tot gevolg. De effecten kunnen overigens grotendeels teniet gedaan worden doordat alle spiegelsegmenten afzonderlijk uitgelijnd kunnen worden. Volges ruimtevaartorganisatie NASA is er dan ook geen enkele reden tot zorg, ook al staat vast dat er in de toekomst nog veel meer inslagen van micrometeoroïden zullen plaatsvinden. En, zoals een beroemde Nederlandse filosoof ooit zei: elk nadeel heb z'n voordeel: door de inslagen van kleine stofdeeltjes zorgvuldig te registreren, krijgen wetenschappers een beter beeld van de hoeveelheid micrometeoroïden in het deel van het zonnestelsel waar Webb zich bevindt: op zo'n 1,5 miljoen kilometer afstand van de aarde, in een richting tegenovergesteld aan de richting van de zon. (GS)
→ Origineel nieuwsbericht

10 mei 2022
Eind 2023 wil China een nieuwe ruimtetelescoop lanceren, die nieuwe kennis moet opleveren over verre sterrenstelsels en de vroegere en toekomstige evolutie van het heelal. De Chinese Survey Space Telescope, ook bekend als de Chinese Space Station Telescope (CSST) of de Xuntian Space Telescope, is een om de aarde draaiende ‘sterrenwacht’ waarmee astronomen het heelal nauwkeurig in kaart kunnen brengen. Hij heeft de afmetingen van een tourbus en een opening van twee meter – iets kleiner dan die van de Hubble-ruimtetelescoop. Daar staat tegenover dat de CSST een veel groter beeldveld heeft dan Hubble: ruim 1 vierkante graad tegen 0,003 vierkante graad. Dat betekent dat hij in veel kortere tijd een groot hemelgebied kan afspeuren. De Chinese ruimtetelescoop wordt uitgerust met vijf instrumenten, waaronder een surveycamera. Deze camera is voorzien van dertig 81-megapixel detectoren, die opnamen en spectra zullen maken van ruwweg 40 procent van het complete hemelgewelf. De overige instrumenten zijn ontworpen om afzonderlijke objecten of kleine hemelgebiedjes in beeld te brengen, zoals stervormingsgebieden in ons Melkwegstelsel en kometen en planetoïden in ons eigen zonnestelsel. De ruimtetelescoop zal dezelfde omloopbaan om de aarde volgen als het momenteel in aanbouw zijnde bemande ruimtestation Tiangong, blijft normaal gesproken op ruime afstand daarvan. Alleen voor onderhoudswerkzaamheden worden de twee aan elkaar gekoppeld. Het observatieprogramma van de Chinese ruimtetelescoop gaat naar verwachting in 2024 van start en zal minstens tien jaar duren. Het belangrijkste punt op de actielijst is het meten van de vorm en helderheid van een miljard sterrenstelsels. Dat moet niet alleen informatie geven over de wijze waarop deze stelsels evolueren, maar ook over de (versnellende) uitdijingssnelheid van het heelal als geheel. Ook zal de CSST kunnen helpen bij het bepalen van de bovengrens van de massa van het neutrino, en licht werpen op de mysterieuze donkere materie en donkere energie die, naar wordt aangenomen, het leeuwendeel van de massa-energie-inhoud van het heelal voor hun rekening nemen. (EE)
→ Flagship Chinese Space Telescope to Unravel Cosmic Mysteries

29 april 2022
NASA’s Webb-ruimtetelescoop is nu volledig uitgelijnd. Uit een volledige analyse blijkt dat de telescoop in staat is om scherpe opnamen te maken met elk van zijn wetenschappelijke instrumenten. Als volgende stap zullen nu die instrumenten stuk voor stuk in bedrijf worden genomen – een proces dat ongeveer twee maanden in beslag zal nemen. Volgens het team van technici dat de uitlijning heeft verricht zijn de optische prestaties van de telescoop beter dan de meest optimistische voorspellingen. De beeldkwaliteit die aan alle instrumenten wordt geleverd is ‘buigingsbegrensd’, wat wil zeggen dat de fijnheid van de details die kunnen worden waargenomen zo goed is als met een telescoop van deze omvang mogelijk is. Van nu af aan zal aan de hoofdspiegel van de Webb-telescoop die uit achttien zeshoekige segmenten bestaat, afgezien van kleine periodieke bijstellingen, niet meer worden ‘gesleuteld’. De komende maanden zal het Webb-team zich bezighouden met de in bedrijfstelling van de vier wetenschappelijke instrumenten van de ruimtetelescoop. Elk instrument bestaat uit een geavanceerd combinatie van lenzen, maskers, filters en elektronica, waarmee wetenschappelijk onderzoek zal worden gedaan. Tijdens de inbedrijfstellingsfase zullen de instrumenten worden geconfigureerd en in verschillende combinaties worden gebruikt, om er zeker van te zijn dat ze klaar zijn voor gebruik. (EE)
→ NASA’s Webb In Full Focus, Ready for Instrument Commissioning

14 april 2022
Met behulp van een ‘cryocooler’ – een soort koelkast – is het Mid-Infrared Instrument (MIRI) van de Webb-ruimtetelescoop op een temperatuur van –266 °C (enkele graden boven het absolute nulpunt) gebracht. Het door NASA en ESA ontwikkelde instrument is nu klaar voor de laatste stap: kalibratie. De Webb-ruimtetelescoop zal de eerste sterrenstelsels in beeld brengen die zich na de oerknal hebben gevormd, maar om dat te kunnen doen moeten zijn vier meetinstrumenten eerst sterk worden afgekoeld. In de schaduw van het enorme zonneschild van de ruimtetelescoop daalde hun temperatuur al tot ongeveer –183 graden Celsius, maar voor verdere afkoeling moet een elektrisch aangedreven koelelement worden gebruikt. De lage bedrijfstemperatuur is nodig, omdat de instrumenten van de ruimtetelescoop infraroodlicht detecteren – licht met golflengten die wat langer zijn dan wat onze ogen kunnen waarnemen. Verre sterrenstelsels, sterren-in-wording en planeten buiten ons zonnestelsels zenden allemaal infraroodlicht uit. Maar dat geldt ook voor andere warme objecten, zoals de elektronica en optische apparatuur van Webb zelf. Door de detectoren van de vier instrumenten en de omringende hardware af te koelen, wordt deze ‘infraroodruis’ onderdrukt. Omdat MIRI langere golflengten detecteert dan de overige instrumenten, moet hij nog iets kouder zijn. Voordat MIRI met het opsporen van verre sterrenstelsels kan beginnen, zullen eerst nog testopnamen van sterren en ander bekende worden gemaakt. Op manier kan worden vastgesteld of het instrument naar behoren functioneert en kan het nauwkeurig worden afgesteld (‘gekalibreerd’). Ook de overige drie instrumenten van de nieuwe ruimtetelescoop zullen deze procedure doorlopen. Naar verwachting zullen komende zomer de eerste wetenschappelijke opnamen worden gemaakt. (EE)
→ Webb Telescope’s Coldest Instrument Reaches Operating Temperature

25 maart 2022
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA heeft goedkeuring gegeven aan het ontwerp van de SPHEREx – een nieuwe satelliet die in staat zal zijn om een ongekend nauwkeurige kaart van het heelal te maken. De missie, die volgens planning uiterlijk in april 2025 wordt gelanceerd, heeft tot doel om te onderzoeken wat er in de eerste seconde na de oerknal is gebeurd, hoe sterrenstelsels zijn ontstaan en hoe wijdverbreid moleculen zijn die cruciaal zijn voor het ontstaan van leven. Veel ruimtetelescopen, zoals Hubble of de recent gelanceerde Webb, zijn gemaakt om specifieke soorten sterren, sterrenstelsels of andere kosmische objecten gedetailleerd te onderzoeken. Maar SPHEREx (wat staat voor Spectro-Photometer for the History of the Universe, Epoch of Reionization and Ices Explorer) heeft tot doel om in korte tijd zoveel mogelijk objecten in kaart te brengen. De satelliet zal elke zes maanden meer dan 99 procent van de hemel scannen. Ter vergelijking: de Hubble-ruimtetelescoop heeft in zijn hele bestaan maar ongeveer 0,1 procent van de hemel waargenomen. Hoewel surveytelescopen zoals SPHEREx objecten niet zo gedetailleerd naar specifieke objecten kunnen kijken als andere (ruimte)telescopen, kunnen ze wel vragen beantwoorden over de kosmische populatie als geheel. Bijvoorbeeld de vraag hoe vaak exoplaneten zich vormen in een omgeving die geschikt is voor leven zoals wij dat kennen. Met SPHEREx zullen wetenschappers kunnen meten hoe vaak water en andere cruciale ingrediënten voor het ontstaan van leven voorkomen in de grote wolken van gas en stof waaruit nieuwe sterren en planeten ontstaan. Net als de Webb-ruimtetelescoop zal SPHEREx de hemel op infrarode golflengten waarnemen. Maar daar houdt de overeenkomst tussen beide telescopen ook wel zo’n beetje op. Met een hoofdspiegel van 6,5 meter en een zonneschild ter grootte van een tennisbaan is Webb de grootste ruimtetelescoop tot nu toe. SPHEREx daarentegen is uitgerust met een spiegel(tje) van 20 centimeter en een zonneschild van iets meer dan drie meter. Naar verwachting zal SPHEREx vanuit zijn omloopbaan om de aarde gegevens verzamelen over meer dan 300 miljoen sterrenstelsels en meer dan 100 miljoen sterren in ons eigen Melkwegstelsel. Uit deze overvloed aan gegevens kunnen vervolgens objecten worden geselecteerd die interessant lijken voor nader onderzoek met andere telescopen op aarde en in de ruimte. (EE)
→ NASA Finalizes Plans for Its Next Cosmic Mapmaker

17 maart 2022
Op 11 maart is de optische fijnafstemming van de hoofdspiegel (‘het ‘oog’) van de Webb-ruimtetelescoop afgerond. Webb heeft alle tests goed of zelfs boven verwachting doorstaan en kan probleemloos het licht van verre sterrenstelsels opvangen en naar zijn wetenschappelijke instrumenten doorgeven. Als bewijs daarvan heeft NASA een testopname gepresenteerd waarop de ster 2MASS J17554042+6551277 te zien is, met op de achtergrond grote aantallen sterrenstelsels. Hoewel er nog maanden te gaan zijn voordat Webb volledig in bedrijf is, toont deze mijlpaal aan dat het primaire optische systeem van de nieuwe ruimtetelescoop naar behoren werkt. Ook diens belangrijkste camera – de Near-Infrared Camera – is volledig uitgelijnd op de spiegel van de telescoop. De komende zes weken zal het Webb-team de nog resterende uitlijningsstappen uitvoeren en de laatste voorbereidingen treffen voor de inbedrijfstelling van de wetenschappelijke instrumenten van de ruimtetelescoop: twee andere infraroodcamera’s en twee spectrografen. Met behulp van een computeralgoritme worden de prestaties van elk instrument geëvalueerd en de laatste correcties berekend die nodig zijn om de telescoop voor alle instrumenten goed uitgelijnd te krijgen. Vervolgens zullen de nog resterende kleine afwijkingen in de standen van de segmenten van de hoofdspiegel worden gecorrigeerd. Naar verwachting zal het uitlijningsproces uiterlijk begin mei worden afgerond. Daarna zal het nog twee maanden duren voordat alle instrumenten paraat zijn. De eerste opnamen op volledige resolutie en wetenschappelijke gegevens zullen in de zomer worden vrijgegeven. (EE)
→ NASA’s Webb Reaches Alignment Milestone, Optics Working Successfully

25 januari 2022
Gisteravond, maandag 24 januari om 20.00 uur Nederlandse tijd, heeft de Webb-ruimtetelescoop zijn stuwraketten bijna vijf minuten afgevuurd om zijn laatste kleine koerscorrectie te volbrengen. Deze procedure heeft hem in de gewenste (halo)baan rond het tweede lagrangepunt (L2) van het zon-aarde-stelsel gebracht. Het L2-punt ligt van de zon uit gezien 1,5 miljoen kilometer achter de aarde. Voor de koerscorrecties tijdens zijn reis naar L2 is Webb zo zuinig mogelijk omgesprongen met raketbrandstof, om zoveel mogelijk over te houden voor de uitvoering van zijn eigenlijke taak: het speuren naar verre sterrenstelsels op infrarode golflengten. Doordat de ruimtetelescoop met zijn enorme zonneschild blootstaat aan de stralingsdruk van de zon, moet hij geregeld een beetje ‘bijsturen’ om in zijn baan te blijven en zijn oriëntatie in stand te houden. Zoals het er nu naar uitziet, is er voldoende raketbrandstof over om minstens tien jaar lang waarnemingen te kunnen doen. De komende maanden zullen worden gebruikt om Webb te laten afkoelen tot zijn bedrijfstemperatuur van –223 °C. Ook zullen technici bezig zijn om de 18 zeshoekige segmenten van de hoofdspiegel van de ruimtetelescoop tot op bijna een nanometer (een miljoenste van een millimeter) nauwkeurig uit te lijnen. Daartoe zullen talrijke testopnamen worden gemaakt van de Grote Magelhaense Wolk – een klein buurstelsel van onze Melkweg. De eerste ‘echte’ opnamen zal Webb op zijn vroegst eind mei gaan maken. (EE)
→ Webb has arrived at L2

8 januari 2022
De hoofdspiegel van de Webb-ruimtetelescoop is in de loop van zaterdag 8 januari volledig uitgeklapt en gezekerd. Dat heeft het Amerikaanse ruimteagentschap NASA bekendgemaakt. Helemaal bedrijfsklaar is de nieuwe ruimtetelescoop overigens nog niet. Na afkoeling zullen de 18 zeshoekige segmenten waaruit de spiegel bestaat met behulp van elektromotortjes, zorgvuldig worden uitgelijnd, zodat ze als één grote spiegel kunnen fungeren. Bij dit proces wordt een heldere ster als doelwit gebruikt. Vervolgens worden alle onderdelen van Webb gekoeld tot 266 graden onder nul en uitvoerig getest. Als alles goed gaat, zal de ruimtetelescoop dan over een maand of vijf zijn eerste opnamen kunnen maken. (EE)
→ NASA’s Webb Telescope Reaches Major Milestone as Mirror Unfolds

6 januari 2022
Op 5 januari is de ruim zeven meter lange driepootconstructie van de 74 centimeter grote vangspiegel van de Webb-ruimtetelescoop uitgevouwen. De vangspiegel bevindt zich nu in de juiste positie om straks het door de 6,5 meter grote hoofdspiegel van de ruimtetelescoop verzamelde licht op te vangen en in de richting van de meetinstrumenten te weerkaatsen. De volgende cruciale stap die Webb te wachten staat, is het openklappen van het koelsysteem aan de achterzijde van de (nu nog opgevouwen) hoofdspiegel. Deze radiator moet ervoor zorgen dat de instrumenten en spiegels van de ruimtetelescoop op hun gewenste lage temperatuur blijven. (EE)
→ Secondary Mirror Deployment Confirmed

4 januari 2022
Na een kleine ‘rustpauze’ zijn NASA-technici erin geslaagd om het grote zonnescherm van de op 25 december gelanceerde Webb-ruimtetelescoop volledig te ontvouwen en op te spannen. Aanvankelijk was het de bedoeling om dit al op Nieuwjaarsdag te doen, maar uiteindelijk is besloten om het Webb-team die dag vrijaf te geven. Ook werd er een extra dag ingelast om de elektrische systemen van de telescoop nog eens goed te controleren. Het opspannen van het zonnescherm ter grootte van een tennisbaan is cruciaal voor het kunnen waarnemen van de infraroodstraling van de eerste sterren en sterrenstelsels in het heelal. Om dit zwakke schijnsel te kunnen detecteren moet ‘Webb’ worden afgekoeld tot een temperatuur van minder dan 50 kelvin (-223 °C). Het is daarbij van groot belang dat de vijf membranen waaruit het zonnescherm bestaat strak worden getrokken en van elkaar worden gescheiden. Zo ontstaan er lege ruimtes tussen de afzonderlijke lagen, en kan warmte langs de zijkanten ontsnappen. Later deze week zullen ook de vangspiegel en de segmenten van de 6,5 meter grote hoofdspiegel van de ruimtetelescoop worden uitgevouwen. Om haarscherpe opnamen te kunnen maken, moet dit optische systeem vervolgens nog zorgvuldig worden uitgelijnd – een proces dat naar verwachting enkele weken in beslag zal nemen. (EE)
→ Sunshield Successfully Deploys on NASA’s Next Flagship Telescope

30 december 2021
Na de succesvolle lancering op 25 december jl. en twee koerscorrecties, heeft NASA’s vluchtleiding de exacte baan van de Webb-ruimtetelescoop geanalyseerd. Daarbij is vastgesteld dat Webb straks genoeg brandstof over houdt om meer dan tien jaar in zijn uiteindelijke omloopbaan te blijven. Vooraf was ingeschat dat de missie minstens vijf jaar zou duren. De brandstof aan boord van Webb is niet alleen nodig voor koerscorrecties en het in een baan brengen van de ruimtetelescoop om het lagrangepunt L2 (een gravitationeel evenwichtspunt op anderhalf miljoen kilometer van de aarde). Hij is straks ook nodig om de ruimtetelescoop steeds de goede kant op te laten wijzen. De ‘extra’ brandstof is voor een belangrijk deel te danken aan de nauwkeurigheid waarmee de Europese Ariane 5-raket de Webb-telescoop de ruimte in heeft gebracht. Of deze brandstof straks ook daadwerkelijk moet worden aangesproken, hangt er natuurlijk vanaf of de ruimtetelescoop naar behoren functioneert en blijft functioneren. Ook is inmiddels de eerste stap gezet die nodig is om de hoofdspiegel van Webb te kunnen uitvouwen en zijn meetinstrumenten straks voldoende te laten afkoelen. De ruim één meter lange schacht die verbinding vormt tussen de twee helften van de ruimtetelescoop – het deel met de hoofdspiegel en de meetinstrumenten en het deel met de elektronica en de stuurraketten – is woensdag (29 december) met goed gevolg uitgeschoven. De volgende cruciale stappen zijn het 'opspannen' van het zonneschild (op zijn vroegst op 2 januari), het openklappen van de vangspiegel (op zijn vroegst op 4 januari) en het ontvouwen van de hoofdspiegel (op zijn vroegst 7 januari). Actuele informatie van NASA over de inbedrijfstelling van de Webb-ruimtetelescoop is te vinden op de pagina Where is Webb?. (EE)
→ NASA Says Webb’s Excess Fuel Likely to Extend its Lifetime Expectations

25 december 2021
De James Webb Ruimtetelescoop (Webb in het kort) is vanmiddag aan boord van een Ariane 5-draagraket succesvol gelanceerd vanaf de Europese basis in Kourou, Frans-Guyana. Na de lancering en het loskoppelen heeft het missiecontrolecentrum in Baltimore (VS) bevestigd dat het zonnepaneel is uitgevouwen en het observatorium in goede staat verkeert. De komende maand zal Webb, een internationaal samenwerkingsverband van NASA, ESA en het Canadese ruimtevaartagentschap (CSA), naar het tweede Lagrangepunt (L2) reizen. Van daaruit uit zal Webb het heelal in het infrarood bestuderen. De telescoop moest voor de lancering zorgvuldig worden opgevouwen in de speciaal aangepaste Ariane 5-capsule, die ongeveer drie minuten na de lancering werd afgestoten. Ariane 5 begon toen aan een speciale kantelmanoeuvre om Webb tegen de straling van de zon te beschermen. Na 27 minuten werd de telescoop losgelaten en de bovenste rakettrap afgeworpen. Ook Nederlandse ontwerpers, ingenieurs en astronomen werkten de afgelopen 25 jaar mee aan twee van de vier wetenschappelijke instrumenten op Webb, MIRI en NIRSpec. Het hart van de MIRI-spectrometer is zelfs in Nederland ontworpen en gebouwd onder leiding van de Optisch-Infraroodgroep van de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA). Naast Nederlandse universiteiten droegen onder andere ook TNO, ASTRON en SRON bij aan de ontwikkeling van deze spectrometer.Na de lancering klappen de telescoop en het zonneschild in enkele weken tijd helemaal uit en vliegt Webb ver voorbij de maan naar het tweede lagrangepunt. Het duurt maanden voordat de instrumenten helemaal zijn afgekoeld en getest kunnen worden. Medio 2022 worden de eerste resultaten verwacht. ‘We kijken nu uit naar de prachtige beelden en spectra die Webb zal genereren. De Europese astronomische gemeenschap is enthousiast om de resultaten te zien van de 33% beschikbare waarneemtijd die zij in competitie hebben gewonnen voor Webb’s eerste jaar,’ zegt ESA’s Webb projectwetenschapper Antonella Nota. Ewine van Dishoeck (Europese co-PI van MIRI) is opgelucht dat de lancering volgens het spoorboekje is gegaan. ‘Het spannendste deel van Webb’s reis naar L2 begint nu’, zegt Van Dishoeck. ‘De komende weken worden het zonneschild en de spiegel uitgevouwen. Hoewel alles natuurlijk heel minutieus is getest, blijft dit enorm spannend.’
→ Oorspronkelijk persbericht

24 december 2021
Na heel veel uitstel zal morgen, zaterdag 25 december, om 13.20 uur Nederlandse tijd de James Webb-ruimtetelescoop worden gelanceerd. Hij bevindt zich nu in de neuskegel van een Ariane 5-draagraket op de Europese lanceerbasis bij Kourou in Frans-Guyana. [De lancering van Webb is geslaagd, en de ruimtetelescoop is op weg naar zijn ‘uitkijkpost’, op anderhalf miljoen kilometer van de aarde.] Aan de ruimtetelescoop – een gezamenlijke inspanning van de ruimteagentschappen van de VS (NASA), Europa (ESA) en Canada (CSA) – is meer dan twintig jaar gewerkt. Oorspronkelijk bestond nog het idee dat het instrument in 2007 gelanceerd zou kunnen worden, maar uitstel op uitstel volgde. Pas nu, veertien jaar en een slordige 10 miljard dollar later, is het echt zo ver. De nieuwe ruimtetelescoop wordt vaak de opvolger van Hubble genoemd, al is het een compleet andersoortig instrument. De spiegel waarmee hij licht uit de kosmos opvangt is met 6,5 meter bijna drie keer zo groot en bestaat niet uit één stuk, maar uit 18 zeshoekige segmenten. Bovendien vangt hij geen zichtbaar licht op, maar infraroodstraling. De Webb-ruimtetelescoop bekijkt het heelal dus door een heel andere bril dan Hubble, en NASA wil beide instrumenten dan ook nog een aantal jaren ‘naast elkaar’ kunnen gebruiken. Tijdens de lancering zitten de hoofdspiegel en het nog grotere ‘zonnescherm’ van de Webb-ruimtetelescoop in opgevouwen toestand in de neuskegel van de Ariane-raket. Het uitvouwen van de beide onderdelen is een complexe en vooral ook razend spannende onderneming die nog geen drie dagen na de lancering van start gaat en ongeveer twee weken in beslag neemt. Dertig dagen na de lancering zal de nieuwe ruimtetelescoop aankomen op zijn bestemming: het lagrangepunt L2, dat van de zon uit gezien anderhalf miljoen kilometer achter de aarde ligt. Het duurt vervolgens nog maanden voordat zijn instrumenten helemaal zijn afgekoeld en getest kunnen worden. Uiteindelijk zal ‘Webb’ de hemel gaan afspeuren naar de eerste sterrenstelsels, die vermoedelijk 100 tot 250 miljoen jaar na de oerknal zijn ontstaan. Ook zal hij het ontstaan en evolutie van sterren en hun planetenstelsels onderzoeken. De eerste resultaten worden medio 2022 verwacht, al zullen voor die tijd vast wel enkele testopnamen worden gepresenteerd. Voorafgaand aan de lancering hebben de astronomen Ewine van Dishoeck en Bernhard Brandl vrijdagochtend online lezingen gegeven over de Webb-ruimtetelescoop. Deze lezingen zijn nog steeds via YouTube te bekijken. De lancering zelf is onder meer te volgen via ESA Web TV. Bij ESA kan ook een Nederlandstalige ’informatiemap’ in pdf-formaat worden gedownload. (EE)
→ ESA-homepage van de James Webb Space Telescope

21 december 2021
Na heel veel uitstel zal komende zaterdag, 25 december, om 13.20 uur Nederlandse tijd de James Webb-ruimtetelescoop worden gelanceerd. Hij bevindt zich nu in de neuskegel van een Ariane 5-draagraket op de Europese lanceerbasis bij Kourou in Frans-Guyana. [Datum en tijd zullen in dit bericht worden aangepast wanneer daar aanleiding toe is.] Aan de ruimtetelescoop – een gezamenlijke inspanning van de ruimteagentschappen van de VS (NASA), Europa (ESA) en Canada (CSA) – is meer dan twintig jaar gewerkt. Oorspronkelijk bestond nog het idee dat het instrument in 2007 gelanceerd zou kunnen worden, maar uitstel op uitstel volgde. Maar nu, veertien jaar en een slordige 10 miljard dollar later, is het dan eindelijk zo ver. De nieuwe ruimtetelescoop wordt vaak de opvolger van Hubble genoemd, maar is een compleet andersoortig instrument. De spiegel waarmee hij licht uit de kosmos opvangt is met 6,5 meter bijna drie keer zo groot en bestaat niet uit één stuk, maar uit 18 zeshoekige segmenten. Bovendien vangt de hij geen zichtbaar licht op, maar infraroodstraling. De Webb-ruimtetelescoop bekijkt het heelal dus door een heel andere bril dat Hubble, en NASA hoopt dan ook dat beide instrumenten nog een aantal jaren ‘naast elkaar’ kunnen worden gebruikt. Tijdens de lancering zitten de hoofdspiegel en het nog grotere ‘zonnescherm’ van de Webb-ruimtetelescoop in opgevouwen toestand in de neuskegel van de Ariane-raket. Het uitvouwen van de beide onderdelen is een complexe en vooral ook razend spannende onderneming die nog geen drie dagen na de lancering van start gaat en ongeveer twee weken in beslag neemt. Dertig dagen na de lancering zal de nieuwe ruimtetelescoop aankomen op zijn bestemming: het lagrangepunt L2, dat van de zon uit gezien anderhalf miljoen kilometer achter de aarde ligt. Het duurt vervolgens nog maanden voordat zijn instrumenten helemaal zijn afgekoeld en getest kunnen worden. Uiteindelijk zal ‘Webb’ de hemel gaan afspeuren naar de eerste sterrenstelsels, die vermoedelijk 100 tot 250 miljoen jaar na de oerknal zijn ontstaan. Ook zal hij het ontstaan en evolutie van sterren en hun planetenstelsels onderzoeken. De eerste resultaten worden medio 2022 verwacht, al zullen voor die tijd vast wel enkele testopnamen worden gepresenteerd. Voorafgaand aan de lancering geven de astronomen Ewine van Dishoeck en Bernhard Brandl op 24 december tussen 11.00 uur en 12.00 uur online lezingen over de Webb-ruimtetelescoop, die via YouTube te volgen zijn. De lancering zelf is onder meer te volgen via ESA Web TV . Bij ESA kan ook een Nederlandstalige ’informatiemap’ in pdf-formaat worden gedownload. (EE)
→ NASA-homepage van de James Webb Space Telescope

15 december 2021
De lancering van de nieuwe Webb-ruimtetelescoop, die voor 22 december gepland stond, is opnieuw uitgesteld. Afgelopen weekend is de ruimtetelescoop bovenop de Ariane 5-draagraket geplaatst die hem de ruimte in moet brengen. Deze procedure verliep vlekkeloos, maar bij tests is een communicatieprobleem ontdekt tussen de Webb-telescoop en de Ariane-raket. De lancering zal nu niet eerder plaatsvinden dan 24 december. (EE)
→ Webb launch date update

8 december 2021
Afgelopen maandag heeft NASA de Space Telescope Imaging Spectrograph van de Hubble-ruimtetelescoop weer geactiveerd. Daarmee zijn nu alle vier de wetenschappelijke instrumenten in bedrijf. Ook zijn er sinds 1 november geen synchronisatiefouten meer opgetreden, die eind oktober ertoe leidden dat de ruimtetelescoop in ‘winterslaap’ ging. NASA-technici zullen blijven werken aan het ontwikkelen en testen van veranderingen aan de instrumentensoftware die hen in staat zou stellen om wetenschappelijke operaties uit te voeren, zelfs als er in de toekomst meerdere synchronisatieberichten optreden. Medio december zal als eerste de Cosmic Origins Spectrograph zo’n digitale ‘boosterprik’ krijgen; de overige instrumenten volgen de maanden daarna. De Hubble-ruimtetelescoop is nu al meer dan 31 jaar operationeel en heeft gedurende deze periode tal van baanbrekende waarnemingen gedaan. NASA rekent erop dat het instrument ook na de lancering van de Webb-ruimtetelescoop, later deze maand, nog tot ver in het lopende decennium zal blijven functioneren, zodat de beide ruimtetelescopen elkaar kunnen aanvullen. (EE)
→ NASA Returns Hubble to Full Science Operations

29 november 2021
Na de Advanced Camera for Surveys (ACS) en de cruciale Wide Field Camera 3 is nu ook de Cosmic Origins Spectrograph (COS) van de Hubble-ruimtetelescoop weer geactiveerd. Dat betekent dat het instrument weer voor driekwart in bedrijf is. Alleen de Space Telescope Imaging Spectrograph (STIS) is nog niet ingeschakeld. Op 23 oktober gingen de instrumenten van de ruimtetelescoop na een storing in ‘winterslaap’, waardoor het Hubble-onderzoeksprogramma compleet stil kwam te liggen. De instrumenten gaven toen foutcodes af, die erop wezen dat de timing-informatie die nodig is om correct te reageren op commando’s en data-verzoeken soms wegviel. De daaropvolgende herstart verhielp dit synchronisatieprobleem eventjes, maar twee dagen laten ging het opnieuw mis. Hoewel er sinds 1 november geen synchronisatiefouten meer zijn opgetreden, willen NASA-technici de diverse instrumenten van nieuwe instructies voorzien, die ervoor moeten zorgen dat het onderzoeksprogramma niet zo snel stil komt te liggen. Zodra deze oplossing grondig is getest, wat nog wel een paar weken kan duren, zal COS als eerste worden geüpdatet. (EE)
→ NASA Takes Another Step Toward Full Hubble Ops: Spectrograph Returns

23 november 2021
De lancering van de James Webb Space Telescope (JWST) – de prestigieuze opvolger van de Hubble-ruimtetelescoop – is minstens vier dagen opgeschoven. De extra tijd is nodig om de ruimtetelescoop aan extra tests te onderwerpen, na een recent ‘incident’ tijdens de voorbereidingen van de lancering. Volgens planning zou de JWST op 18 december met een Europese Ariane 5-raket vanuit Kourou in Frans Guyana worden gelanceerd. Het incident deed zich voor bij werkzaamheden in de voorbereidingsfaciliteit in Kourou, die onder verantwoordelijkheid van Arianespace worden uitgevoerd. Technici waren bezig met de voorbereidingen om de ruimtetelescoop aan de adapter van de draagraket te bevestigen, die nodig is om het instrument aan de bovenste trap van de Ariane 5-draagraket te koppeling. Daarbij schoot een klemband los, waardoor er trillingen optraden. Daarop werd een door NASA geleide onderzoeksraad bijeengeroepen, die nu aanvullende tests zal uitvoeren, om er zeker van te zijn dat de JWST geen averij heeft opgelopen. Deze tests zullen naar verwachting eind deze week zijn afgerond. De Webb-ruimtetelescoop is een internationaal samenwerkingsproject van NASA en de ruimteagentschappen van Europa en Canada. Hij zal de kosmos op infrarode golflengten gaan onderzoeken – van ons eigen zonnestelsel tot verre sterrenstelsels in het vroege heelal. (EE)
→ NASA Provides Update on Webb Telescope Launch

9 november 2021
Het Hubble-missieteam heeft één van de wetenschappelijke instrumenten van de ruimtetelescoop – de Advanced Camera for Surveys – weer in bedrijf gesteld. Ondertussen zoekt NASA nog steeds naar de oorzaak van de storing die Hubble op 23 oktober jl. heeft getroffen. Zolang daar geen duidelijkheid over is, blijven de overige instrumenten in ‘winterslaap’. Er wordt onder meer over gedacht om de software van de ruimtetelescoop zodanig aan te passen, dat het synchronisatieprobleem dat tot het uitvallen van de meetinstrumenten leidde wordt omzeild. Mocht de storing dan opnieuw optreden, zullen de instrumenten zichzelf niet meer automatisch in veilige modus schakelen. Of dit een veilige oplossing is, wordt met behulp van simulaties op aarde nagegaan. (EE)
→ Hubble’s Advanced Camera for Surveys Instrument Resumes Science, Investigation Continues

3 november 2021
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA is bezig te onderzoeken waarom de instrumenten van de Hubble-ruimtetelescoop recent in ‘veilige modus’ – een soort elektronische winterslaap – zijn geschakeld, waardoor het wetenschappelijke onderzoeksprogramma stil kwam te liggen. De diverse meetinstrumenten van de ruimtetelescoop zijn in goede staat, maar zullen gedurende het onderzoek in veilige modus blijven. De overige onderdelen van de ruimtetelescoop functioneren normaal. Op 23 oktober gaven Hubble’s meetinstrumenten foutcodes af, die wezen op het verlies van een specifiek synchronisatiebericht. Dit bericht geeft timing-informatie die de instrumenten gebruiken om correct te reageren op commando’s en data-verzoeken. Het missieteam heeft de instrumenten gereset en de volgende ochtend de wetenschappelijke activiteiten hervat. Twee dagen later gaven de instrumenten echter opnieuw foutcodes: ditmaal waren meerdere synchronisatieberichten verloren gegaan. Het missieteam is bezig om de data van Hubble te evalueren en mogelijke oplossingen te bedenken. Naar verwachting zullen deze activiteiten minstens een week in beslag nemen. Bij de vorige grote storing, afgelopen zomer, duurde het enkele weken voordat de ruim dertig jaar oude ruimtetelescoop weer in bedrijf was. (EE)
→ Hubble Remains in Safe Mode, NASA Team Investigating

21 oktober 2021
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA heeft een nieuwe ruimtetelescoop geselecteerd die de recente geschiedenis van het ontstaan en vergaan van sterren, en de vorming van chemische elementen in het Melkwegstelsel zal bestuderen. De Compton Spectrometer and Imager (COSI) wordt naar verwachting in 2025 gelanceerd en kost ongeveer 145 miljoen dollar, exclusief lanceringskosten. COSI zal vanuit een lage aardbaan gammastraling detecteren die afkomstig is van de radioactieve atomen die ontstaan bij de explosies van zware sterren, om in kaart te brengen waar in ons Melkwegstelsel chemische elementen zijn gevormd. De ruimtetelescoop zal ook de mysterieuze oorsprong onderzoeken van de positronen oftewel anti-elektronen in ons Melkwegstelsel - subatomaire deeltjes die dezelfde massa hebben als een elektron, maar een positieve lading hebben in plaats van een negatieve. Hoofdonderzoeker van de COSI-missie is John Tomsick van de Universiteit van Californië te Berkeley. Het COSI-team heeft tientallen jaren besteed aan de ontwikkeling van hun technologie door middel van vluchten met wetenschappelijke ballonnen die tot in de stratosfeer van de aarde opstegen. In 2016 lieten ze een eerdere versie van de gammastralingsdetector op met een speciale NASA-ballon die ontworpen is voor lange vluchten met zware apparatuur. De COSI-missie maakt deel uit van NASA’s Explorers Program, dat is gericht op het frequent lanceren van relatief goedkope missies op het gebied van de astrofysica en heliofysica. Sinds de lancering in 1958 van Explorer 1, die de stralingsgordels van de aarde ontdekte, heeft het programma meer dan negentig missies afgeleverd. (EE)
→ NASA Selects Gamma-ray Telescope to Chart Milky Way Evolution

8 september 2021
De James Webb Space Telescope (JWST), de opvolger van de Hubble-ruimtetelescoop, zal op 18 december gelanceerd worden, met een Ariane 5-ECA raket vanaf de Europese lanceerbasis in Frans Guyana. Dat maken ruimtevaartorganisaties NASA en ESA vandaag bekend. Eerder stond 31 oktober als officiële lanceerdatum op de agenda, maar al geruime tijd was duidelijk dat dat niet zou gaan lukken. De James Webb-telescoop heeft een 6,5 meter grote, vergulde hoofdspiegel, die uit 18 zeshoekige segmenten bestaat, en die in opgevouwen toestand wordt gelanceerd. Eenmaal in de ruimte moet ook het gigantische zonnescherm van de nieuwe ruimtetelescoop uitgevouwen worden. JWST komt niet in een baan om de aarde, maar wordt gestationeerd in een punt in de ruimte op 1,5 miljoen kilometer afstand 'achter' de aarde, gezien vanuit de zon. JWST gaat vooral foto's maken en spectroscopische metingen verrichten op infrarode golflengten. Belangrijkste onderzoeksterreinen zijn de eerste sterren en sterrenstelsels in het heelal, de vroege evolutie van sterrenstelsels, het ontstaan van sterren en planetenstelsels, en de eigenschappen van exoplaneten (planeten bij andere sterren). De James Webb Space Telescope is een gezamelijk project van NASA, ESA en de Canadese ruimtevaartorganisatie CSA. Nederland leverde een belangrijke bijdrage aan het Mid-InfraRed Instrument (MIRI). De eerste plannen voor de telescoop dateren uit 1996; met het project is in totaal een bedrag van bijna 10 miljard dollar gemoeid. (GS)
→ Targeted launch date for Webb: 18 December 2021

2 maart 2021
De nieuwe Amerikaanse ruimtetelescoop JWST heeft, op weg naar zijn lancering in oktober van dit jaar, twee belangrijke tests doorstaan. Ze laten zien dat de inwendige elektronica van de JWST naar behoren functioneert en dat de telescoop en zijn vier wetenschappelijke instrumenten data kunnen zenden en ontvangen via hetzelfde netwerk dat ze in de ruimte zullen gebruiken. Uit de tests, die zeventien achtereenvolgende dagen in beslag namen, is verder ook gebleken dat de ruimtetelescoop zowel mechanisch als elektronisch bestand is tegen de enorme krachten die zullen optreden bij zijn lancering. De volgende tests waaraan de JWST nog zal worden onderworpen hebben betrekking op zijn uitvouwbare zonnepanelen en hoofdspiegel. Pas nadat de ruimtetelescoop voor alle tests is geslaagd, krijgt hij groen licht voor zijn lancering. De JWST wordt gezien als de belangrijkste ruimtetelescoop sinds de (nog steeds actieve) Hubble-ruimtetelescoop. Hij zal waarnemingen doen van objecten in ons zonnestelsel en planeten bij andere sterren, en licht opvangen van sterren en sterrenstelsels die kort na de oerknal werden gevormd. (EE)
→ NASA’s James Webb Space Telescope Completes Final Functional Tests to Prepare for Launch

17 juli 2020
De lancering van de James Webb Space Telescope, de nieuwe grote ruimtetelescoop van NASA, is nu gepland voor 31 oktober 2021. Dat heeft het Amerikaanse ruimteagentschap bekendgemaakt. Daarmee heeft het ambitieuze project, door een combinatie van coronacrisis en technische perikelen, opnieuw een half jaar vertraging opgelopen. De JWST is de meest complexe ruimtetelescoop die ooit is ontwikkeld. Zijn grote omvang maakt het noodzakelijk om het instrument in gevouwen toestand te lanceren – anders pas het niet in de draagraket die de telescoop de ruimte in moet brengen. Het weer uitvouwen van JWST mag ook absoluut niet fout gaan, want anders dan ‘voorganger’ Hubble wordt hij niet in een baan om de aarde gebracht, maar op anderhalf miljoen kilometer van onze planeet ‘geparkeerd’. Eenmaal gelanceerd is de JWST dus op zichzelf aangewezen. Vandaar dat alle onderdelen van de ruimtetelescoop grondig worden getest. En juist dat proces heeft de afgelopen half jaar vertraging opgelopen, omdat vanwege corona in kleinere teams moest worden gewerkt. Desondanks hoopt NASA vanaf nu binnen de (al diverse malen opgehoogde) begroting van het project te kunnen blijven. Met de ontwikkeling van de JWST is een bedrag van 8,8 miljard dollar gemoeid. Voordat er kan worden gelanceerd moet de nieuwe ruimtetelescoop overigens nog aan allerlei tests worden onderworpen. Daarbij zal hij worden blootgesteld aan omstandigheden die vergelijkbaar zijn met die in de ruimte. Pas als de JWST voor deze tests geslaagd is, zal hij worden overgebracht naar de lanceerbasis in Kourou, Frans Guyana, waar een Europese Ariane-raket op hem staat te wachten. De James Webb Space Telescope bouwt voort op de ervaringen die met de ruimtetelescopen Hubble en Spitzer zijn opgedaan. Door het heelal door een ‘infraroodbril’ te bekijken, zal hij proberen om de eerste generatie van sterrenstelsels in het heelal op te sporen en nabije exoplaneten op tekenen van ‘leefbaarheid’ te onderzoeken. (EE)
→ NASA Announces New James Webb Space Telescope Target Launch Date

19 juni 2020
De röntgentelescoop eROSITA, het belangrijkste instrument van de Russisch-Duitse satelliet Spektr-RG, heeft zijn eerste complete hemelkaart afgeleverd. De kaart, waarop meer dan een miljoen objecten te zien zijn, geeft een gedetailleerd beeld van het hete, energetische heelal. Het gaat daarbij vooral om de actieve kernen van zeer verre sterrenstelsels en clusters van sterrenstelsels. Maar ook sterren met hete corona’s, dubbelsterren en supernovaresten in ons eigen Melkwegstelsel zijn geregistreerd. De nieuwe hemelkaart gaat ongeveer vier keer ‘dieper’ dan de vorige complete röntgensurvey van de hemel, die dertig jaar geleden door de Duitse röntgensatelliet ROSAT is verricht, en heeft ongeveer tien keer zoveel röntgenobjecten opgeleverd. Hoewel bijna alle kosmische objecten wel een zekere hoeveelheid röntgenstraling uitzenden, ziet het heelal er door een ‘röntgenbril’ gezien heel anders uit dan op beelden van optische telescopen en radiotelescopen. Dan wordt bijvoorbeeld pas duidelijk dat sterrenstelsels en clusters omgeven zijn door kolossale halo’s van ijl, heet gas. Het samenstellen van de röntgenkaart was een gigantische klus. Tot dusver heeft het missieteam ongeveer 165 gigabyte aan data van de zeven camera’s van eROSITA ontvangen. Naar de huidige maatstaven lijkt dat niet zo heel veel, maar het is niet eenvoudig om zoveel data over te halen van een instrument dat zich 1,5 miljoen kilometer van de aarde bevindt. Toch is het gelukt om 97 procent van alle data die de röntgentelescoop heeft verzameld veilig te stellen. eROSITA gaat overigens gewoon door met haar verkenning van de röntgenhemel. Ze is begonnen aan haar tweede survey, die naar verwachting eind dit jaar voltooid zal zijn. En daar blijft het niet bij: het is de bedoeling dat er de komende drieënhalf jaar zeven surveys worden gedaan. (EE)
→ Our deepest view of the X-ray sky

16 juni 2020
Tijdens een virtuele bijeenkomst van de Space Studies Board van de Amerikaanse National Academies heeft NASA-topman Thomas Zurbuchen bekendgemaakt dat de James Webb-ruimtetelescoop (JWST), de grote opvolger van de Hubble-ruimtetelescoop, zeker niet op tijd klaar zal zijn voor een lancering in maart 2021. De oorzaak ligt ditmaal niet bij NASA of de JWST zelf, maar bij de corona-pandemie. Het werk aan de nieuwe ruimtetelescoop, die momenteel grondig wordt getest, heeft vertraging opgelopen omdat er de afgelopen tijd minder personeel beschikbaar was. Inmiddels draait alles bij hoofdaannemer Northrop Grumman wel weer zo’n beetje op volle toeren, maar de ontstane achterstand kan niet meer worden goedgemaakt. Overigens was het zelfs als alles op rolletjes was blijven lopen nog maar de vraag geweest of de geplande lanceerdatum haalbaar was. Maar nu heeft NASA die dus ook officieel uit het hoofd gezet. Zurbuchen verwacht nog steeds in 2021 te kunnen lanceren, maar benadrukte ook dat er nog veel werk moet worden verricht. Het laatste wat NASA wil, is dat er haast wordt gemaakt met het testen van de JWST. Anders dan voorganger Hubble zal de nieuwe ruimtetelescoop niet in een baan om de aarde worden gebracht, maar op anderhalf miljoen kilometer van onze planeet worden ‘geparkeerd’. Van onderhoudsbeurten, zoals die bij zijn voorganger hebben plaatsgevonden, kan dus geen sprake zijn: eenmaal gelanceerd is de JWST op zichzelf aangewezen. Het is dus zaak dat alle onderdelen van de ruimtetelescoop grondig worden getest. Dat geldt met name voor het zonneschild en de hoofdspiegel, die pas in de weken na de lancering zullen worden ontvouwen. Als daarbij onverhoopt iets misgaat, heeft NASA een levensgroot probleem. (EE)
→ Well. It Looks Like James Webb is Getting Delayed Again, but it Should Still Launch in 2021

20 mei 2020
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA heeft de Wide Field Infrared Survey Telescope (WFIRST) omgedoopt tot Nancy Grace Roman Space Telescope of kortweg Roman Space Telescope. Nancy Grace Roman (1925-2018) was NASA’s eerste hoofdastronoom. Zij speelde onder meer een belangrijke rol bij de totstandkoming van de succesvolle Hubble-ruimtetelescoop, wat haar de bijnaam ‘Moeder van Hubble’ opleverde. De lancering van de Roman Space Telescope staat gepland voor omstreeks 2025, al is de financiering van deze missie nog niet rond. De ruimtetelescoop moet onder meer onderzoek gaan doen naar de donkere energie, de mysterieuze kracht die het heelal sneller doet uitdijen. Ook kan het instrument speuren naar exoplaneten (planeten buiten ons zonnestelsel) en reeds bekende exoplaneten bij nabije sterren nader onder de loep nemen. Anders dan de Hubble-ruimtetelescoop zal de Roman Space Telescope niet om de aarde draaien, maar even buiten de aardbaan worden gestationeerd op ongeveer anderhalf miljoen kilometer afstand van onze planeet. De hoofdspiegel van de ruimtetelescoop is net zo groot als die van Hubble (2,4 meter), maar de Roman Space Telescope krijgt een groothoekcamera met een honderd keer zo groot beeldveld. Daarnaast wordt hij uitgerust met een coronograaf – een technisch hulpmiddel bij het fotograferen en spectroscopisch onderzoeken van nabije exoplaneten. In technisch opzicht heeft de nieuwe ruimtetelescoop al groen licht gekregen, maar voor het fiscale jaar 2021 is geen budget voor de missie gereserveerd. De huidige Amerikaanse regering geeft eerste prioriteit aan de voltooiing van een andere, nog veel grotere ruimtetelescoop: de James Webb Space Telescope. De lancering daarvan staat vooralsnog gepland voor 2021, maar door de coronacrisis is het nog maar de vraag of dat haalbaar is.
→ NASA Telescope Named For ‘Mother of Hubble’ Nancy Grace Roman

24 april 2020
Vandaag is het precies dertig jaar geleden dat de Hubble-ruimtetelescoop werd gelanceerd. Ter gelegenheid van deze ‘verjaardag’ is een opname gepresenteerd van een van de meest fotogenieke stellaire kraamkamers die het instrument heeft bekeken: de reusachtige gasnevel NGC 2014 en zijn kleine buur NGC 2020. Het tweetal maakt deel uit van de Grote Magelhaense Wolk, een satellietstelsel van de Melkweg op ongeveer 163.000 lichtjaar afstand. Hoewel het om afzonderlijke objecten lijkt te gaan, maken de twee deel uit van een en hetzelfde kolossale stervormingsgebied. Het gas en stof in deze omgeving wordt aangelicht door sterren die minstens tien keer zoveel massa hebben als onze zon. In de loop van zijn lange carrière, die nog niet ten einde is, heeft de ruimtetelescoop 1,4 miljoen waarnemingen gedaan en astronomen van gegevens voorzien die goed waren voor meer dan 17.000 wetenschappelijke publicaties. Daarmee is ‘Hubble’ een van de meest productieve ruimtetelescopen in de geschiedenis. (EE)
→ Hubble Celebrates its 30th Anniversary with a Tapestry of Blazing Starbirth

23 januari 2020
Over precies een week, op donderdag 30 januari, wordt de Spitzer-ruimtetelescoop uitgeschakeld. Samen met de ruimtetelescopen Hubble, Chandra en Compton behoorde hij tot de vier ‘Grote Sterrenwachten’ die het Amerikaanse ruimteagentschap NASA vanaf 1990 heeft gelanceerd. Compton viel twintig jaar geleden als eerste af. Spitzer werd ontworpen om alles wat ‘koud, oud of stoffig’ was te onderzoeken – objecten die zich vooral op infrarode golflengten goed laten bekijken. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om bruine dwergen (‘mislukte’ sterren) en wolken van gas en stof tussen de sterren, maar ook verre sterrenstelsels behoorden tot het onderzoeksrepertoire. In samenwerking met ‘collega’ Hubble heeft de Spitzer-telescoop onder meer ontdekt dat de vroegste sterrenstelsels in het heelal meer massa hebben dan waarop was gerekend. Ook exoplaneten – planeten buiten ons zonnestelsel – zijn met Spitzer waargenomen. Hij was verantwoordelijk voor de ontdekking van vier van de zeven planeten bij de ster TRAPPIST 1. Verder heeft hij de atmosferen van enkele exoplaneten onderzocht, wat informatie heeft opgeleverd over hun samenstelling, temperatuur en luchtstromingen. De infrarood-ruimtetelescoop, genoemd naar astronoom Lyman Spitzer, is in 2003 gelanceerd voor een missie die hooguit een jaar of vijf zou gaan duren. Dat had te maken met de beperkte voorraad vloeibare helium aan boord, die nodig was om de telescoop te koelen. Ruimtetelescopen genereren nu eenmaal warmte en dus infraroodstraling, en dat kan de waarnemingen verstoren. Toen het koelmiddel uiteindelijk in 2009 opraakte, leek het einde van de missie dan ook een feit. Maar de camera van Spitzer bleek op twee golflengten ook zonder koeling nog dermate goed te functioneren, dat de missie kon worden voortgezet: eerst nog tot 2018, maar uiteindelijk dus tot nu. Dat laatste had te maken met de vele tegenslag waarmee Spitzers opvolger – de James Webb Space Telescope – te kampen had. Diens lancering staat nu gepland voor maart 2021. (EE)
→ NASA Celebrates the Legacy of the Spitzer Space Telescope

22 oktober 2019
Astronomen van het Max-Planck-Institut für extraterrestrische Physik hebben de eerste opnamen gepresenteerd die met het eROSITA-instrument zijn gemaakt. eROSITA is een camera van de Russisch-Duitse ruimtetelescoop Spektr-RG, waarmee de komende vier jaar de complete hemel op röntgengolflengten in beeld moet worden gebracht. De beelden tonen de Grote Magelhaense Wolk, een klein buurstelsel van de Melkweg, en een tweelingcluster van duizenden sterrenstelsels elk op ongeveer 800 miljoen lichtjaar afstand. Een van de details op de foto van de Grote Magelhaense Wolk is het restant van supernova 1987A. De eROSITA-opname laat zien dat deze röntgenbron, zoals verwacht, zwakker wordt naarmate de schokgolf van de explosie zich een weg baant door het interstellaire medium. Waar normale foto’s vooral de sterren in een sterrenstelsel laten zien, worden röntgenopnamen gedomineerd door objecten die heel veel energie produceren, zoals de accretieschijf rond het superzware zwarte gat in de kern van het sterrenstelsel. En röntgenbeelden van clusters van sterrenstelsels tonen ook het hete gas tussen de afzonderlijke sterrenstelsels. Spektr-RG of voluit Spektrum-Röntgen-Gamma (SRG) werd op 13 juli van dit jaar gelanceerd en bereikte op 21 oktober zijn bestemming: een punt dat van de zon uit gezien anderhalf miljoen kilometer achter de aarde ligt. Spektr-RG beweegt nu in een baan om dit zogeheten L2-punt. De ruimtetelescoop beschikt tevens over een tweede camera, de Russische camera ART-XC, die energierijkere röntgenstraling kan detecteren dan eROSITA. (EE)
→ Revealing the Beauty of the Hidden Universe: eROSITA sees first light

13 juli 2019
Vanmiddag is – na drie weken uitstel – de nieuwe Russisch-Duitse ruimtetelescoop Spektr-RG gelanceerd. Deze ruimtetelescoop is uitgerust met een röntgencamera van Duitse makelij, eROSITA, waarmee astronomen miljoenen superzware zwarte gaten en honderdduizenden clusters van sterrenstelsels en (ontplofte) sterren hopen te gaan opsporen. Daarnaast is ook de Russische camera ART-XC aan boord, die specifiek gevoelig is voor energierijke (‘harde’) röntgenstraling. Spektr-RG is op weg naar het zogeheten Lagrange-punt L2, dat vanuit de zon gezien anderhalf miljoen kilometer achter de aarde ligt. Vanuit die positie zal eROSITA in zeven jaar tijd de volledige hemel op röntgengolflengten in kaart brengen. Dat gebeurt met een gevoeligheid die 20 keer groter is dan die van de baanbrekende Duitse ROSAT-missie in de jaren 90 van de afgelopen eeuw. Een van de doelstellingen van de missie is om meer te weten te komen over de mysterieuze donkere energie. Dat is een nog onbegrepen ingrediënt van ons heelal dat ervoor lijkt te zorgen dat de ruimte in versneld tempo uitdijt. Met behulp van eROSITA kan worden gemeten hoe snel clusters van sterrenstelsels door de ruimte bewegen, en of het inderdaad zo is dat deze snelheid in de loop van de kosmische tijd verandert. (EE)
→ eROSITA – the hunt for Dark Energy begins

8 juli 2019
Met veel kunst- en vliegwerk houden NASA-technici de ruimtesondes Voyager 1 en 2 nu al bijna 42 jaar aan de praat – een record. Om ervoor te zorgen dat het tweetal, dat zich inmiddels in de interstellaire ruimte bevindt, zo lang mogelijk wetenschappelijke gegevens blijft overseinen, is een nieuw managementplan opgesteld. Dat plan vraagt wel om offers op instrumenteel gebied. Een van de grootste problemen is dat de ‘nucleaire batterijen’ van de Voyagers, die hun meetinstrumenten en verwarmingselementen van stroom voorzien, langzaam uitgeput raken. Dat gaat bij Voyager 2 sneller dan bij Voyager 1, omdat eerstgenoemde één meetinstrument meer in bedrijf heeft. Na lang beraad is onlangs besloten om bij Voyager 2 de verwarming van een detector van kosmische straling uit te zetten. Dat instrument speelde afgelopen november een cruciale rol bij het vaststellen van het moment waarop de ruimtesonde de heliosfeer – de invloedssfeer van de zon – verliet. Tot nu toe lijkt het erop dat dit instrument ook bij de inmiddels tot 59 graden onder nul gedaalde temperatuur blijft werken. Omdat de nucleaire batterijen van de beide ruimtesondes inmiddels nog maar ongeveer 40 procent van hun oorspronkelijke vermogen hebben, en dat percentage alleen maar verder zal afnemen, zullen de komende jaren waarschijnlijk nog meer verwarmingselementen moeten worden uitgeschakeld. Een andere uitdaging waar de vluchtleiding voor staat betreft de kleine stuurraketjes die ervoor moeten zorgen dat de antennes van de Voyagers op de aarde blijven gericht. Deze raketjes vertonen steeds meer slijtage, en bij Voyager 1 was het al in 2017 nodig om over te schakelen op een ander raketsysteem, eigenlijk bedoeld voor koerscorrecties, dat al in geen tientallen jaren was gebruikt. Binnenkort zal Voyager 2 dezelfde procedure ondergaan. De nieuwe maatregelen moeten ervoor zorgen dat de beide Voyagers nog jarenlang gegevens over de interstellaire ruimte kunnen blijven verzamelen. (EE)
→ A New Plan for Keeping NASA's Oldest Explorers Going

21 juni 2019
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA heeft besloten om een van zijn vlaggenschepen, de ruimtetelescoop Spitzer, uit de ‘vaart’ te nemen. Spitzer doet sinds 2003 onderzoek van de infraroodhemel. Dat betekent dat hij opnamen maakt en spectra vastlegt van warme objecten in het heelal, zoals gasnevels en sterrenstelsels, maar ook van planeten binnen en buiten ons zonnestelsel. Spitzer kan inmiddels over nog maar één van zijn drie instrumenten beschikken, maar doet desondanks nog steeds nuttig onderzoek. Toch heeft NASA nu besloten om de ruimtetelescoop op 30 januari 2020 uit te schakelen. Samen met de ruimtetelescopen Hubble, Compton en Chandra behoort Spitzer tot de Great Observatories van NASA. Na het wegvallen van de infraroodsatelliet zullen nog maar twee daarvan in bedrijf zijn: Hubble en Chandra. De Compton-ruimtetelescoop, die onderzoek deed op gammagolflengten werd al in 2000 buiten bedrijf gesteld. Een belangrijk deel van het onderzoek dat Spitzer deed zal worden overgenomen door de James Webb-ruimtetelescoop, die in 2021 moet worden gelanceerd. (EE)
→ NASA is retiring its legendary Spitzer Space Telescope

30 mei 2019
NASA heeft een kaart gepresenteerd die de complete hemel laat zien op röntgengolflengten. De gegevens voor deze kaart zijn verzameld met de Neutron star Interior Composition Explorer (NICER), een röntgeninstrument aan boord van het internationale ruimtestation ISS. De helderste plekken op de kaart geven de locaties aan die NICER tijdens de eerste 22 maanden dat hij in bedrijf was het meest heeft waargenomen. Het betreft bekende bronnen van kosmische röntgenstraling die regelmatig opnieuw worden bekeken. De wijde bogen daar tussenin ontstaan doordat het instrument van bron naar bron zwenkt. Ook elders, ver van de heldere röntgenobjecten, vertoont de hemel een zwakke gloed van röntgenstraling. Een opvallend object op de NICER-kaart is de Cygnus-lus, die zich als een rond vlekje vertoont (linksboven op de kaart). De Cygnus-lus is het restant van een supernova, een ontploffende ster, die zich 5000 tot 8000 jaar geleden heeft voltrokken. De supernovarest heeft een middellijn van ongeveer 90 lichtjaar en is ruwweg 1500 lichtjaar van ons verwijderd. Het hoofddoel van de NICER-missie is de nauwkeurige bepaling van de afmetingen van de compacte restanten die achterblijven na supernova-explosies, zogeheten neutronensterren. De meetresultaten moeten de vraag beantwoorden uit welk soort materie deze objecten nu precies bestaan. (EE)
→ NICER’s Night Moves Trace the X-ray Sky

4 maart 2019
De wetenschappelijk directeur van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA, Günther Hasinger, nodigt het grote publiek uit om deel te nemen aan een enquête over de toekomst van het Europese ruimteonderzoek. Het idee daarachter is dat ruimteonderzoek via de belasting uiteindelijk betaald wordt door de burger, en dat die burger dus ook een directere stem mag hebben in de beoogde doelstellingen. De resultaten van de enquête (waaraan iedereen ouder dan 16 kan deelnemen, ongacht nationaliteit) worden meegenomen in de plannen voor het toekomstige Europese ruimteonderzoeksprogramma Voyage 2050. (GS)
→ Help Shape the European Space Agency's Science Programme

16 januari 2019
De Wide Field Camera 3 van de Hubble-ruimtetelescoop doet het weer. Het instrument had zichzelf op 8 januari jl. in ‘veilige modus’ gezet toen er een ongewenste spanningspiek werd geregistreerd in zijn stroomvoorziening. Nader onderzoek heeft uitgewezen dat er geen sprake is geweest van een te hoge elektrische spanning, en dat de telemetrische circuits die de boel in de gaten houden verkeerde meetwaarden rapporteerden. Met de stroomvoorziening van de camera lijkt niets aan de hand. Na een reset van de telemetrische circuits lijkt alles weer normaal. Toch wordt de Wide Field Camera 3, voordat hij weer in bedrijf wordt genomen, nog twee tot drie dagen getest. Ook zal nog onderzocht worden waarom het systeem onjuiste meetwaarden meldde. (EE)
→ Hubble’s Wide Field Camera 3 to Resume Operations

13 februari 2019
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA zet een nieuwe ruimtemissie op touw die meer inzicht moet geven in de evolutie van het heelal: de Spectro-Photometer for the History of the Universe, Epoch of Reionization and Ices Explorer oftewel SPHEREx. De lancering van de 242 miljoen dollar kostende missie staat gepland voor 2023. SPHEREx zal de hemel zowel op optische als op nabij-infrarode golflengten gaan afspeuren. Op die manier zullen gegevens over meer dan 300 miljoen sterrenstelsels op afstanden tot 10 miljard lichtjaar en meer dan 100 miljoen sterren en stervormingsgebieden in onze eigen Melkweg worden verzameld. Het doel van de missie is drieledig. Ze moet de ruimtelijke verdeling van de materie in het heelal in kaart brengen, om zo meer te weten te komen over de vroege (snelle) uitdijing ervan. Ook moet de totale lichtproductie van alle sterren en sterrenstelsels in de loop van de kosmische geschiedenis worden gemeten. Dat geeft inzicht in het ontstaan en de evolutie van sterrenstelsels. Het laatste doel betreft de rol die interstellair ijs speelt bij de toelevering van water en organische verbindingen aan proto-planetaire schijven – stoffen die cruciaal zijn voor het ontstaan van leven zoals wij dat kennen. (EE)
→ NASA Selects New Mission to Explore Origins of Universe

10 januari 2019
Een van de belangrijkste instrumenten van de Hubble-ruimtetelescoop – de Wide Field Camera 3 – is woensdag uitgevallen ten gevolge van een niet nader omschreven hardwareprobleem. Het probleem kan waarschijnlijk wel worden verholpen – de camera beschikt over backupsystemen – maar zolang de Amerikaanse federale overheid platligt zal dat niet gebeuren. De Hubble-missie wordt geleid door NASA’s Goddard Space Flight Center, en het meeste personeel is naar huis gestuurd. Het voor de tweede keer in een paar maanden tijd dat de bijna 30 jaar oude ruimtetelescoop met problemen kampt. In oktober was Hubble drie weken lang niet bruikbaar door het uitvallen van een van zijn gyroscopen, waarmee de telescoop zich oriënteert in de ruimte. (EE)
→ Hubble telescope camera is broken — and US government shutdown could delay repairs

13 december 2018
Hoewel de inmiddels kolossaal dure en vertraagde James Webb Space Telescope eerst nog maar eens gelanceerd moet worden, wordt bij NASA al nagedacht over diens opvolgers. Op het wensenlijstje staan vier kandidaten, waarvan er één ergens na 2030 moet worden gelanceerd. Het wetenschappelijke tijdschrift Science laat deze ‘droomtelescopen’ in een online presentatie de revue passeren. Kandidaat 1 is het Lynx X-ray Observatory, een röntgentelescoop met een 3-meter grote ’hoofdspiegel’. Deze is speciaal bedoeld voor het opsporen van superzware zwarte gaten en het onderzoeken van hun invloed op de ontwikkeling van sterrenstelsels. De volgende is het Habitable Exoplanet Observatory (HabEx). Uitgerust met een hoofdspiegel die ruim anderhalf keer zo groot is als die van ‘Hubble’ (4 meter), zou deze ruimtetelescoop naar aardeachtige exoplaneten moeten gaan zoeken. Daarbij wordt hij geholpen door een afzonderlijk te lanceren ‘parasol’ met een middellijn van 72 meter, die het licht van een ster moet tegenhouden om planeten in diens omgeving beter zichtbaar te maken. Nummer drie is de Origins Space Telescope (hoofdspiegel 9 meter), die zou worden uitgerust met een koelinstallatie die het instrument op een temperatuur van vier graden boven het absolute nulpunt houdt. Op die manier kan de moeilijk waarneembare infraroodstraling uit het heelal worden waargenomen die wordt uitgezonden door het koude gas en stof waaruit sterren en planeten ontstaan. En dan is er nog de Large UV Optical Infrared Surveyor (LUVOIR). Deze reus onder de ruimtetelescopen zou met een hoofdspiegel van 15 meter bijna veertig keer zoveel licht opvangen als de Hubble-ruimtetelescoop en een breed onderzoeksprogramma hebben: van aardeachtige exoplaneten tot de verste en oudste sterrenstelsels in het heelal. Welke van het viertal de strijd gaat winnen, moet nog blijken. Maar de ervaringen met vorige ruimtetelescopen hebben geleerd dat uitstel eerder regel dan uitzondering is. (EE)
→ NASA is planning four of the largest space telescopes ever. But which one will fly?

14 november 2018
De wetenschappelijke-programmacommissie van ESA heeft goedkeuring verleend aan de verlenging van tien wetenschappelijke ruimtemissies waar het Europese ruimteagentschap bij betrokken is. De missies worden nu voortgezet tot uiterlijk 2022. Vijf van de missies voert ESA zelfstandig uit. Het gaat daarbij om Cluster (onderzoek van de aardse magnetosfeer), Gaia (meet posities en bewegingen van een miljard sterren), INTEGRAL (detecteert gammastraling), Mars Express en XMM-Newton (onderzoekt röntgenobjecten). De overige vijf worden uitgevoerd in samenwerking met andere ruimteagentschappen. Het betreft drie satellieten voor zonneonderzoek (Hinode, IRIS en SOHO), de Hubble-ruimtetelescoop en de ExoMars Trace Gas Orbiter. (EE)
→ Extended Life for ESA’s Science Missions

27 oktober 2018
De Hubble Space Telescope heeft in de nacht van vrijdag 26 op zaterdag 27 oktober weer wetenschappelijke waarnemingen verricht: met de Wide Field Camera 3 zijn infraroodmetingen verricht aan het verre sterrenstelsel DSF2237B-1-IR. De ruimtetelescoop, gelanceerd in 1990, was sinds begin oktober buiten bedrijf vanwege een probleem met een van de gyroscopen, die nodig zijn voor de standregeling van het instrument. Vermoedelijk was er sprake van een soort blokkade in de stroperige vloeistof in het inwendige van de gyroscoop. Dat probleem is uiteindelijk verholpen door de ruimtetelescoop enkele malen in tegenovergestelde richtingen te laten bewegen. (GS)
→ NASA's Hubble Space Telescope Returns to Science Operations

23 oktober 2018
De problemen met de Hubble Space Telescope lijken onder controle, aldus NASA. Sinds begin oktober staat de ruimtetelescoop in een soort 'veilige modus', vanwege een onverwacht probleem met een van de gyroscopen. Hubble heeft zes gyroscopen aan boord; er zijn er drie nodig om optimaal te functioneren. De instrumenten verzorgen de precieze standregeling van de ruimtetelescoop. Nadat een oudere gyroscoop het had begeven (de derde van de zes), werd het laatste reserve-exemplaar in werking gesteld, maar die werkte niet naar behoren, mogelijk door een asymmetrische verdeling van de stroperige vloeistof in het instrument, of als gevolg van een soort blokkade in de beweging van die vloeistof. De afgelopen weken is de weerbarstige gyroscoop een aantal malen uit- en weer ingeschakeld, en hebben vluchtleiders de ruimtetelescoop in tegenovergestelde richtingen laten bewegen. Sinds 19 oktober lijkt het probleem daardoor te zijn verholpen, en functioneert de gyroscoop weer naar behoren. Er staan nu nog enkele laatste tests op het programma; daarna zal Hubble weer wetenschappelijke waarnemingen kunnen gaan verrichten. (GS)
→ Hubble Moving Closer to Normal Science Operations

15 oktober 2018
NASA's Chandra X-ray Observatory, een grote ruimtetelescoop voor het bestuderen van röntgenstraling uit het heelal, is binnenkort weer operationeel. Vorige week zette de ruimtetelescoop zichzelf in een 'veilige modus', en moesten de waarnemingen tijdelijk gestaakt worden. De oorzaak van het probleem is nu achterhaald: een storing in een van de gyroscopen van Chandra. De taken van de problematische gyroscoop zullen nu worden overgenomen door een reserve-gyroscoop aan boord. Eind deze week moeten de wetenschappelijke waarnemingen van Chandra weer van start gaan. (GS)
→ Chandra Operations Resume; Cause of Safe Mode Identified

12 oktober 2018
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA zoekt nog steeds naar een oplossing voor de problemen met de Hubble-ruimtetelescoop. Deze ging een week geleden in ‘pauzestand’ nadat een van zijn drie gyroscopen het had begeven. Deze apparaten zorgen ervoor dat de ruimtetelescoop kan draaien en nauwkeurig op hemelobjecten kan worden gericht. De reserve gyroscoop die vervolgens werd ingeschakeld meldde veel te hoge rotatiesnelheden. Wel hebben tests laten zien dat hij de bewegingen van de ruimtetelescoop goed volgt. Het is alsof je in een auto rijdt waarvan de snelheidsmeter consequent 100 km/uur teveel aangeeft, maar wel goed laat zien wanneer en hoeveel de auto optrekt of afremt. De snelle rotatie van de gyroscoop is vooral hinderlijk op momenten dat de ruimtetelescoop heel nauwkeurig op een object moet blijven gericht. De ‘gyro’ kan dan heel kleine bewegingen van de ruimtetelescoop niet registreren. Onderzocht wordt nu of daar nog iets aan te doen is. Zo ja, dan kan Hubble gewoon weer met drie gyroscopen gaan werken. Zo niet, dan zal ervoor worden gekozen om het met slechts één gyroscoop te doen. Dan kan de enig andere overgebleven gyroscoop dienst doen als reserve. NASA zet alles op alles om de Hubble-ruimtetelescoop nog tot ver in het volgende decennium in bedrijf te houden. Tot overmaat van ramp heeft afgelopen woensdag ook NASA’s ruimtetelescoop Chandra zichzelf in veilige modus gezet. Ook daar lijkt een gyroscoop debet aan te zijn. Aan een oplossing wordt gewerkt. (EE)
→ Update on the Hubble Space Telescope Safe Mode

8 oktober 2018
De succesvolle Hubble Space Telescope kampt met defecte gyroscopen, en staat om die reden sinds enkele dagen in de 'veilige modus', waardoor er geen sterrenkundige waarnemingen verricht kunnen worden. Hubble heeft drie gyroscopen nodig voor de precieze standregeling. Sinds 2009 beschikt de ruimtetelescoop over zes van die instrumenten, drie van een wat ouder type en drie nieuwere, die in principe een langere levensduur zouden moeten hebben. Twee van de oude gyroscopen zijn al langere tijd stuk; de afgelopen jaren draaide Hubble op één 'oude' en twee 'nieuwe' exemplaren. Vrijdag begaf het derde en laatste 'oude' exemplaar het, en werd de derde 'nieuwe' gyroscoop in gebruik genomen. Die vertoonde echter per direct problemen. Vluchtleiders proberen deze gyroscoop nu opnieuw aan de praat te krijgen, maar het is nog onduidelijk of dat zal lukken. In principe kan de ruimtetelescoop ook op twee gyroscopen werken (en zelfs op één als het moet), maar dan is hij wel veel minder effectief en kunnen bepaalde waarnemingen niet langer worden uitgevoerd. Omdat NASA de spaceshuttle uit de vaart heeft genomen, kunnen er geen reparatiemissies naar de Hubble-telescoop meer worden uitgevoerd, zoals die in het verleden enkele malen hebben plaatsgevonden. (GS)
→ Hubble in Safe Mode as Gyro Issues are Diagnosed

3 oktober 2018
Komende vrijdag (5 oktober) bevestigen ruimte-onderzoeksinstituut SRON en de Japanse ruimtevaartorganisatie JAXA hun nauwe samenwerking door het ondertekenen van een verklaring. Minister van OCW, Ingrid van Engelshoven, is in Tokio aanwezig bij de ondertekening door SRON-directeur Rens Waters en JAXA-directeur Hitoshi Kuninaka. SRON en JAXA werken nu gezamenlijk aan de realisatie van onder meer de infraroodtelescoop SPICA en de röntgensatellieten XRISM en Athena. Beide partijen willen deze samenwerking in de toekomst voorzetten. De samenwerking heeft betrekking op drie gebieden. Ten eerste op de ontwikkeling van instrumentatie: beide partijen zijn onderdeel van een consortium dat de röntgencamera X-IFU ontwikkelt voor de Europese ruimtetelescoop Athena, die volgens de huidige plannen in 2031 wordt gelanceerd en gaat kijken naar samenklontering van materie en de evolutie van zwarte gaten. Bovendien levert SRON het filterwiel voor de Resolve-spectroscoop van de Japanse röntgenmissie XRISM, die wetenschappers vanaf 2021 onder meer inzicht geeft in de uitstroom van gas uit de kernen van sterrenstelsels. Ten tweede dienen SRON en JAXA gemeenschappelijk voorstellen in voor bijdragen aan toekomstige ruimtemissies, zoals de Europese infraroodtelescoop SPICA, die inmiddels is doorgedrongen tot de laatste selectieronde voor een middelgrote missie van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. Bij een definitieve selectie gaat SPICA rond 2030 de ruimte in om onder andere de vorming van de eerste sterrenstelsels te bestuderen. Ook wisselen de organisaties kennis en hardware uit om de ontwikkeling van nieuwe technologie te bevorderen. Zo werken ze momenteel aan een nieuwe techniek om detectoren uit te lezen.
→ Volledig persbericht

11 juli 2018
De Chinese Academie van Wetenschappen (CAS) heeft plannen bekendgemaakt voor de lancering van vier nieuwe wetenschappelijke satellieten, waarvan de eerste al in 2020 moet plaatsvinden. Het Chinese ruimteonderzoek, dat pas een jaar of tien geleden werd opgestart, begint dus goed op stoom te komen. De eerste van de nieuwe missies is de Gravitational Wave High-energy Electromagnetic Counterpart All-sky Monitor (GECAM). Deze bestaat uit twee satellieten voor de detectie van kosmische gammastraling die tegenover elkaar om de aarde gaan cirkelen. Op die manier kunnen ze voortdurend de complete hemel overzien. Hoofddoel van GECAM is de detectie van de uitbarstingen van gammastraling die gepaard gaan met zwaartekrachtgolven zoals die met LIGO worden gedetecteerd. Bij dit onderzoek krijgt GECAM ondersteuning van de Einstein Probe (EP), die de hemel zal afspeuren naar uitbarstingen van röntgenstraling, zoals die gepaard gaan met verschijnselen als gammaflitsen en botsingen tussen zwarte gaten. De twee andere missies – de Advanced Space-based Solar Observatory (ASO-S) en de Solar wind Magnetosphere Ionosphere Link Explorer (SMILE) – zijn gericht op het onderzoek van de zon en de interactie tussen de zonnewind en de magnetosfeer van de aarde. SMILE is een samenwerkingsproject met het Europese ruimteagentschap ESA. Ook een vijfde grote ruimtemissie staat al in de steigers: de enhanced X-ray Timing and Polarimetry-missie (eXTP). Deze ambitieuze internationale röntgenmissie, die voor 2025 op het programma staat, is gericht op het onderzoek van (magnetische) neutronensterren en zwarte gaten. (EE)
→ New China space missions will watch for colliding black holes, solar blasts (Science)

27 juni 2018
De onafhankelijke onderzoeksraad die NASA heeft ingesteld om de voortgang van de ontwikkeling van de nieuwe JWST-ruimtetelescoop te beoordelen, heeft unaniem geadviseerd om door te gaan met dit prestigeproject. De grote technische uitdagingen van het project hebben NASA echter doen besluiten om de lancering van de ruimtetelescoop nog verder naar achteren te schuiven. De lanceerdatum is nu vastgesteld op 30 maart 2021. In haar verslag heeft de onderzoeksraad vastgesteld dat technische problemen en menselijke fouten de planning van de JWST ernstig hebben vertraagd. De James Webb Space Telescope – toen nog Next Generation Space Telescope geheten – zou oorspronkelijk al in 2007 gelanceerd worden. Maar uitstel na uitstel volgde. In maart van dit jaar was nog sprake van lancering in 2020, maar nu komt er dus nog weer een jaar bij. Inmiddels zijn de kosten van het project opgelopen tot iets minder dan 10 miljard dollar – twintig keer zoveel als het bedrag waar in de jaren 90 nog sprake van was. De JWST wordt gezien als het vlaggenschip van NASA’s astrofysische onderzoeksprogramma. De ruimtetelescoop zou in staat moeten zijn om het licht van de eerste sterren en sterrenstelsels in het verre heelal te detecteren en de atmosferen van exoplaneten te onderzoeken op mogelijke tekenen van leven. Het project mag eigenlijk niet mislukken, maar de vraag is hoeveel uitstel de ‘opvolger van Hubble’ nog kan verdragen. (EE)
→ NASA Completes Webb Telescope Review, Commits to Launch in Early 2021

20 juni 2018
Astronomen van onder meer SRON en de Sterrewacht Leiden hebben met ESA’s ruimtetelescoop XMM-Newton gas gevonden dat een van de puzzelstukjes vormt om de totale hoeveelheid ‘normale’ materie in het heelal in kaart te brengen (Nature, 21 juni). Het heelal bestaat voor respectievelijk 25 en 70 procent uit mysterieuze donkere materie en donkere energie. Slechts 5 procent bestaat uit ‘gewone’ materie – dingen die wij kunnen zien, zoals sterren, planeten en mensen. Maar zelfs die 5 procent is moeilijk op te sporen. De totale hoeveelheid normale materie, die astronomen baryonen noemen, kan worden geschat op basis van de kosmische achtergrondstraling, het oudste licht in het heelal, dat afkomstig is uit de periode van slechts 380.000 jaar na de oerknal. Als je alle sterren en sterrenstelsels in het heelal bij elkaar optelt, inclusief het interstellaire gas, kom je op ongeveer 10 procent van alle normale materie. Als je daar het hete diffuse gas in de halo’s rond sterrenstelsels aan toevoegt, plus het nog hetere gas in clusters van sterrenstelsels, blijf je steken op nog geen 20 procent. Dat is op zich geen verrassing, want sterren, sterrenstelsels en clusters worden gevormd in de dichtste knopen van het kosmische web, de draadachtige groteschaalstructuur van het heelal, en die zijn zeldzaam. Astronomen denken dat de ‘vermiste’ baryonen zich schuilhouden in de filamenten van het kosmische web, waar de materie ijler is en dus lastiger waarneembaar. Tot nu toe is slechts 60 procent van deze intergalactische materie gelokaliseerd. Hoofdauteur Fabrizio Nicastro (Istituto Nazionale di Astrofisica (INAF), Italië) en zijn collega’s hebben in 2015 en 2017 in totaal 18 dagen lang met ESA’s röntgentelescoop XMM-Newton gekeken naar een quasar op 4 miljard lichtjaar afstand. Quasars zijn grote sterrenstelsels met een superzwaar zwart gat in het centrum en schijnen helder op röntgen- en radiogolflengten. In de data vonden de onderzoekers de vingerafdruk van zuurstof in het hete intergalactische gas tussen ons en de verre quasar, op twee locaties langs de zichtlijn. Tweede auteur Jelle Kaastra (Ruimteonderzoeksinstituut SRON): ‘Er liggen daar enorme voorraden aan materie, waaronder zuurstof, in de hoeveelheden die we verwachtten. Het lijkt erop dat we eindelijk het raadsel van de vermiste baryonen kunnen oplossen.’Het resultaat is het begin van een nieuwe zoektocht. De astronomen gaan nu met zowel XMM-Newton als NASA’s Chandra-observatorium nieuwe quasars onderzoeken. Coauteur Nastasha Wijers (promovenda aan de Sterrewacht Leiden): ‘We willen nu naar andere bronnen in het heelal gaan kijken om te kunnen bevestigen dat onze resultaten universeel zijn. Ook willen we de langgezochte materie verder gaan onderzoeken.’ Coauteur Joop Schaye (Sterrewacht Leiden) voegt daaraan toe: ‘Dit is een spannende eerste stap. We kijken ook uit naar de lancering van Athena in 2031 waarmee we door de veel grotere gevoeligheid het warme intergalactische medium tot in groot detail kunnen bestuderen.’
→ Volledig persbericht

17 mei 2018
Komende zondag, om 23.00 uur Nederlandse tijd, hoopt de Chinese ruimtevaartorganisatie een satelliet te lanceren naar een positie achter de maan. Aan boord bevindt zich onder meer een radioantenne van Nederlandse makelij, de Netherlands Chinese Low-Frequency Explorer (NCLE). Het is het eerste Nederlandse wetenschappelijke instrument ooit dat meereist op een Chinese ruimtemissie. De radioantenne is ontwikkeld en gebouwd door een team van wetenschappers en ingenieurs van het Radboud Radio Lab van de Radboud Universiteit, ASTRON, het Nederlands instituut voor radioastronomie in Dwingeloo en het Delftse bedrijf ISIS. Het gaat de zwakke radiosignalen uit het zeer vroege heelal detecteren. Waarnemen aan de achterkant van de maan heeft als voordeel dat daar een deel van de radiostraling uit het heelal die niet door de aardse dampkring heen komt, toch kan worden gedetecteerd. Bovendien is de verstorende invloed van aardse radiozenders daar minimaal. Hier op aarde kunnen we bijna alle kosmische radiostraling ontvangen, maar het deel met frequenties onder de 30 MHz wordt goeddeels geblokkeerd door de dampkring. Juist in die frequenties zit informatie over het vroege heelal: de periode direct na de oerknal, waarin de eerste sterren en sterrenstelsels werden gevormd. Bijzonder aan de Nederlandse radioantenne is dat hij laagfrequente radiogolven gaat opvangen met een groot frequentiebereik. Het instrument wordt gezien als voorloper voor een toekomstige radiotelescoop in de ruimte. De Chinese satelliet vormt de voorpost van een de maanmissie Chang’e-4, die eind dit jaar gelanceerd moet worden. Bij die missie worden een lander en een rover op de achterkant van de maan afgezet. De satelliet, die in een baan om het zogeheten L2-punt van het aarde-maanstelsel gaat draaien, moet de gegevens van dit tweetal doorseinen naar de aarde. (EE)
→ Persbericht NOVA

7 mei 2018
Het Europese ruimteagentschap ESA heeft drie nieuwe kandidaten geselecteerd voor het wetenschappelijke onderzoeksprogramma Cosmic Vision. Het gaat om een satelliet voor de detectie van de meest energierijke uitbarstingen in het heelal (Theseus), een infraroodsatelliet (Spica) en een ruimtesonde die om de planeet Venus zou gaan cirkelen (EnVision). In 2021 wordt beslist welke van de drie missies ten uitvoer wordt gebracht. De lancering staat gepland voor 2032. Bij eerdere selectierondes werden al vier andere Cosmic Vision-missies geselecteerd. De eerste daarvan – de Solar Orbiter – wordt in oktober van dit jaar gelanceerd. De overige drie volgen in de periode 2020-2028. (EE)
→ ESA selects three new mission concepts for study

1 mei 2018
Het klinkt vergezocht, maar Amerikaanse wetenschappers werken echt aan een ruimtetelescoop die zichzelf in elkaar zet. Het instrument zou gaan bestaan uit talrijke afzonderlijke modules die verspreid over maanden of jaren ‘meeliften’ met andere ruimtemissies. Die zouden vervolgens op eigen kracht naar een vooraf bepaalde lokatie in de ruimte navigeren, en daar tezamen een bijna 30 meter grote ruimtetelescoop gaan vormen. De nieuwe ruimtetelescoop – bijna 12 keer zo groot als de Hubble-ruimtetelescoop en ruim 4 keer zo groot als de toekomstige James Webb-ruimtetelescoop – zou primair bedoeld zijn voor het opsporen van exoplaneten – planeten buiten ons zonnestelsel. Ook zouden de oppervlakken van reeds bekende exoplaneten in kaart kunnen worden gebracht. Voor de verdere ontwikkeling van het idee heeft NASA een bescheiden budget van 125.000 dollar ter beschikking besteld. Het gaat daarbij slechts om een haalbaarheidsonderzoek. Het plan voor de revolutionaire ruimtetelescoop moet het opnemen tegen een mobiele maanrobot die van vorm kan veranderen, een Marsverkenner met vleugels en een autonome oceaanrobot op stoomkracht. (EE)
→ NASA green lights self-assembling space telescope

12 april 2018
Ruimteonderzoeksinstituut SRON ontvangt als leider van een groter team bijna 19,5 miljoen euro voor de ontwikkeling van een röntgencamera annex spectrograaf voor de nieuwe Europese ruimtetelescoop Athena. De gelden zijn afkomstig uit de Nationale Roadmap voor Grootschalige Wetenschappelijke Infrastructuur van NWO. Dit heeft minister Van Engelshoven van OCW vandaag bekendgemaakt. Athena, de nieuwe grote röntgentelescoop van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA (lancering circa 2030), gaat straks de ruimte in dankzij door Nederland ontwikkelde technologie. SRON heeft samen met andere internationale instituten de leiding over de ontwikkeling van de uiterst gevoelige röntgencamera annex spectrograaf(X-IFU) van de ruimtetelescoop. Cosine research in Warmond heeft de leiding over de ontwikkeling van de röntgenspiegel van de telescoop. Behalve dat Nederland dus een leidende rol speelt in de realisatie van de telescoop, krijgen Nederlandse sterrenkundigen straks ook kostbare waarnemingstijd met Athena. Onderdeel van het roadmap-voorstel van SRON is ook de ontwikkeling van software voor de operationele fase, samen met de universiteiten van Amsterdam (UvA), Leiden, Groningen en Nijmegen. Athena moet meer inzicht geven in de evolutie van het heelal. Op dit moment is maar ongeveer de helft van de bekende materie eenduidig gedetecteerd. Dankzij de veel grotere gevoeligheid van Athena verwachten astronomen veel meer te leren over de ontbrekende materie, die grotendeels onbekend is. Ook moet Athena helpen vaststellen in hoeverre de evolutie van ons heelal is bepaald door zwarte gaten. Bovendien zal Athene gegevens opleveren over de vraag hoe en wanneer de chemische elementen in ons heelal zijn ontstaan.
→ Volledig persbericht

27 maart 2018
De lancering van de 6,5-meter James Webb Space Telescope (JWST) is opnieuw met een jaar uitgesteld. De 'opvolger van Hubble' zou oorspronkelijk in oktober 2018 gelanceerd worden. Dat werd verschoven naar voorjaar 2019, maar nu is nieuw uitstel aangekondigd, tot mei of juni 2020. Vermoedelijk zullen de projectkosten van de ruimtetelescoop daardoor boven de 8 miljard dollar uitkomen. Het uitstel is nodig omdat NASA tot de conclusie is gekomen dat er extra tests uitgevoerd moeten worden nu alle elementen van Webb (telescoop, ruimtevaartuig, zonneschild, instrumenten) zijn samengevoegd. Webb wordt gelanceerd met een Europese Ariane 5-raket. (GS)
→ Webb Observatory Requires More Time for Testing and Evaluation; New Launch Window Under Review

22 maart 2018
Het Europese ruimteagentschap ESA heeft een nieuwe portal gepresenteerd die toegang geeft tot hemelbeelden en -gegevens van verschillende ruimteonderzoeksmissies, waaronder ook Amerikaanse en Japanse. Via ESASky kan iedereen die in het bezit is van een pc, tablet en/of smartphone de hemel op uiteenlopende golflengten afstruinen. Daarnaast geeft de portal toegang tot relevante wetenschappelijke publicaties. De nieuwe ‘hemelatlas’ bevat meer dan een half miljoen afbeeldingen, 300.000 spectra en meer dan een miljard catalogusbronnen. Hij omvat niet alleen sterren en sterrenstelsels, maar ook planeten, manen en kometen van ons eigen zonnestelsel. Het beeldmateriaal en de overige beschikbare gegevens zijn verzameld met ruimtetelescopen zoals Gaia, Herschel, INTEGRAL, Planck, XMM-Newton, Hubble, Chandra en Suzaku. ESASky is voortdurend in ontwikkeling. Er zullen steeds weer nieuwe functionaliteiten en gegevens aan de portal worden toegevoegd. (EE)
→ Explore the Cosmos with ESASky

1 maart 2018
Volgens het wetenschappelijke tijdschrift Science staat de James Webb Space Telescope (JWST), de grote opvolger van de Hubble-ruimtetelescoop, meer tegenslag te wachten. Een rapport van de Government Accountability Office (GAO) – de ‘Algemene Rekenkamer’ van de VS, die toezicht houdt op de overheidsuitgaven – geeft aan dat de kans groot is dat de lancering van de ruimtetelescoop nogmaals moet worden uitgesteld. Hierdoor zou het project door het in 2011 opgelegde budgetplafond van 8 miljard dollar heen breken.  De JWST is een veel complexer instrument dan de Hubble-ruimtetelescoop. Ergens is het dus niet verrassend dat dit project – de kostbaarste wetenschappelijke missie waar NASA (samen met haar Europese en Canadese zusterorganisaties) ooit aan begonnen is – niet helemaal volgens plan verloopt. Aanvankelijk stond de lancering van de nieuwe ruimtetelescoop gepland voor 2010, maar door kostenoverschrijdingen en technische problemen is de lanceerdatum steeds verder vooruitgeschoven. Zoals het er nu voorstaat, zal de lancering plaatsvinden in de eerste helft van 2019, maar volgens het GAO-rapport is het nog maar de vraag of dat haalbaar is. Een van de knelpunten is het opvouwbare zonnescherm van de JWST. Uit tests is gebleken dat het openvouwen ervan langer duurt dan verwacht. Mogelijk zijn er meer tests nodig om er zeker van te zijn dat deze ‘parasol’ van dunne kunststof na de lancering goed functioneert. Ook het samenvoegen van de verschillende onderdelen van de ruimtetelescoop is nog veel tijd gemoeid. Inmiddels is er echter nog maar anderhalve maand speling in de planning van het project. De GAO acht het dan ook waarschijnlijk dat de lancering nogmaals moet worden uitgesteld, wat tot nieuwe kostenoverschrijdingen zou leiden. In reactie op het rapport zegt NASA de zaak te onderzoeken en in april met een eigen rapport te komen. (EE)
→ Flagship U.S. space telescope facing further delays

12 februari 2018
Het ziet er naar uit dat de Amerikaanse WFIRST-missie wordt gecanceld. WFIRST (Wide-Field Infrared Survey Telescope) zou midden jaren twintig gelanceerd worden. MEt een 2,4-meter spiegel (even groot als die van de Hubble Space Telescope) zou WFIRST de gehele sterrenhemel gedetailleerd in kaart brengen op infrarode golflengten. Belangrijkste doel: onderzoek aan verre sterrenstelsels en aan 'weak lensing': de statistisch meetbare vormverandering van ver verwijderde sterrenstelsels als gevolg van de zwaartekrachtwerking van donkere materie in het heelal. WFIRST is in zekere zin de Amerikaanse 'tegenhanger' van het Europese Euclid-project. Euclid is met een spiegelmiddellijn van 1,2 meter een stuk kleiner dan WFIRST. De Europese ruimtetelescoop moet in 2021 worden gelanceerd. In het voorgestelde NASA-budget voor het fiscale jaar 2019 (dat loop van najaar 2018 tot najaar 2019) komt WFIRST niet langer voor. In lijn met de nieuwe wensen van het Witte Huis zal NASA zich meer gaan toeleggen op de exploratie van de maan. Zoals verwacht zal ook de overheidsfinanciering van het internationale ruimtestation ISS met ingang van 2025 worden beëindigd. (GS)
→ NASA Acting Administrator Statement on Fiscal Year 2019 Budget Proposal

7 december 2017
De wetenschappelijke-programmacommissie van ESA heeft de verlenging van acht wetenschappelijke ruimtemissies waar het Europese ruimteagentschap bij betrokken is goedgekeurd. De levensduur van GAIA, de ESA-ruimtesonde die een miljard sterren in kaart brengt en onderzoekt, is verlengd tot 31 december 2020. Gaia werd in 2013 gelanceerd en haar missie zou aanvankelijk vijf jaar duren. Ook Mars Express, SOHO (zonsonderzoek) en XMM-Newton (röntgenobjecten) gaan in de verlenging. Hun missies zullen tot zeker eind 2020 doorgaan. Integral, die gammastraling uit de ruimte detecteert, krijgt in elk geval nog tot eind 2019 en misschien tot eind 2020. Over een eventuele verlenging van de Cluster-missie, die de magnetosfeer van de aarde onderzoekt, wordt in februari 2018 beslist.Ook de Europe bijdragen aan de gezamenlijke missies met NASA (Hubble-ruimtetelescoop en IRIS) en Japan (Hinode) worden voortgezet. (EE)
→ Green Light for Continued Operations of ESA Science Missions

13 november 2017
Uit ruim honderd waarnemingsvoorstellen zijn de eerste dertien onderzoeksprojecten voor de James Webb Space Telescope (JWST) geselecteerd. De JWST is de opvolger van de Hubble Space Telescope. De nieuwe ruimtetelescoop krijgt een spiegelmiddellijn van 6,5 meter en zal voornamelijk waarnemingen doen op infrarode golflengten. De lancering staat gepland in het voorjaar van 2019. De geselecteerde waarnemingsprogramma's beslaan een breed scala aan astronomische objecten, van de reuzenplaneet Jupiter in ons eigen zonnestelsel tot verre sterrenstelsels aan de rand van het waarneembare heelal. Verder is er onder andere aandacht aan de jacht op organische moleculen in de interstellaire ruimte, massabepalingen van zwarte gaten, en exoplaneten. Eén van de geselecteerde programma's, een onderzoek aan de chemische evolutie van bevroren gassen in de omgeving van pasgeboren sterren, wordt geleid door Melissa McClure van de Universiteit van Amsterdam. De waarnemingsresultaten van de eerste onderzoeksprogramma's zullen per direct beschikbaar gesteld worden aan de wereldwijde astronomische gemeenschap. (GS)
→ NASA's James Webb Space Telescope Early Science Observations Revealed

28 september 2017
Het wil maar niet vlotten met de opvolger van de Hubble-ruimtetelescoop. NASA heeft besloten om de lancering van de James Webb Space Telescope op te schuiven van oktober 2018 naar het voorjaar van 2019. Daarmee is de vertraging in het project opgelopen tot acht jaar. Volgens NASA is de nieuwe vertraging niet het gevolg van hardwareproblemen. De oorzaak ligt bij het in elkaar passen van de verschillende onderdelen van de zeer complexe ruimtetelescoop, dat langzamer gaat dan verwacht. Ook wordt er meer tijd uitgetrokken om het gevaarte als geheel grondig te testen. De kosten van de vertraging kunnen worden opgevangen binnen het bestaande budget en zullen geen gevolgen hebben voor het wetenschappelijke programma dat uitgevoerd moet worden – aldus NASA. (EE)
→ NASA’s James Webb Space Telescope to be Launched Spring 2019

20 juni 2017
De Europese ruimtevaartorganisatie ESA heeft vandaag definitief groen licht gegeven voor twee belangrijke toekomstige projecten: LISA en PLATO. LISA (Laster Interferometer Space Antenna, voorheen eLISA geheten) wordt uiterlijk 2034 gelanceerd en gaat vanuit de ruimte jacht maken op zwaartekrachtgolven. Die minieme rimpelingen in de ruimtetijd zijn de afgelopen jaren voor het eerst ontdekt door geavanceerde instrumenten op aarde, maar vanuit zijn baan om de zon kan LISA 'Einsteingolven' waarnemen met een veel lagere frequentie. Zulke laagfrequente golven geven onder andere informatie over botsingen en versmeltingen van dubbele superzware zwarte gaten in de kernen van verre sterrenstelsels. Overigens heeft ESA ook aangekondigd dat er op 30 juni een einde komt aan de succesvolle missie van LISA Pathfinder - een technologiedemonstrator voor LISA, die op 3 december 2015 werd gelanceerd en vanaf maart 2016 in bedrijf is geweest. PLATO (Planetary Transits and Oscillations of stars) wordt eind 2026 gelanceerd; het ruimte-observatorium krijgt 26 telescopen waarmee onder andere gezocht wordt naar de aanwezigheid van planeten bij vele tienduizenden andere sterren. Ook doet PLATO onderzoek aan sterbevingen. Daarnaast gaat ESA bijdragen aan de Amerikaans-Japanse röntgentelescoop XARM (X-ray Astronomy Recovery Mission), die de verloren gegane Hitomi-satelliet moet vervangen. Het SRON Netherlands Institute for Space Research bouwt een belangrijk filterwiel voor deze missie. SRON en andere Nederlandse instituten, waaronder Nikhef en TNO, leveren ook bijdragen aan LISA en PLATO. (GS)
→ Persbericht ESA

22 januari 2017
De Duitse röntgentelescoop eROSITA, gebouwd door het Max Planck Institut für Extraterrestrische Physik, is aan boord van een vrachtvliegtuig op transport gezet naar Rusland. Daar zal de ruimtetelescoop geïntegreerd worden met de Russische SRG-satelliet (Spektrum-Röntgen-Gamma), voor lancering in het voorjaar van 2018. eROSITA is 25 maal zo gevoelig als de eerdere Duitse röntgenkunstmaan ROSAT. De nieuwe telescoop is opgebouwd uit zeven spiegelmodules, elk met 54 'geneste' gouden spiegels die energierijke röntgenstraling uit het heelal concentreren op gevoelige camera's. Na de lancering reist SRG met eROSITA aan boord naar een punt op 1,5 miljoen kilometer afstand van de nachtzijde van de aarde (het zogeheten L2-libratiepunt), vanwaar de gehele sterrenhemel in vier jaar tijd in totaal acht maal in kaart gebracht zal worden. (GS)
→ A journey of a million miles begins with a single step: eROSITA travels to Russia for launch into deep space in 2018

3 januari 2017
De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA heeft groen licht gegeven voor de Imaging X-ray Polarimetry Explorer (IXPE). IXPE wordt ontwikkeld en gebouwd in samenwerking met het Italiaanse ruimtevaartagentschap ASI. De lancering staat gepland voor 2020. De totale kosten van de missie bedragen 188 miljoen dollar. Hoofdonderzoeker is Martin Weisskopf van NASA's Marshall Space Flight Center in Huntsville, Alabama. IXPE maakt deel uit van het Amerikaanse Explorers-programma, dat in 1958 van start ging met Explorer 1, die de Van Allen-stralingsgordels rond de aarde ontdekte. IXPE gaat metingen verrichten aan de polarisatie van kosmische röntgenstraling. Op die manier hopen astronomen onder andere meer inzicht te verkrijgen in de natuurkundige processen die zich afspelen in de onmiddellijke omgeving van zwarte gaten. (GS)
→ NASA Selects Mission to Study Black Holes, Cosmic X-ray Mysteries

13 december 2016
De röntgencamera annex spectrograaf die het Nederlandse ruimteonderzoeksinstituut SRON ontwikkelt voor de toekomstige Europese ruimtetelescoop Athena, heeft dinsdagmiddag een plek gekregen op de Nationale Roadmap Grootschalige Wetenschappelijke Infrastructuur van NWO. Dit betekent dat het project in aanmerking kan komen voor NWO-financiering. Door deze selectie mag SRON nu een aanvraag doen om de Nederlandse cruciale bijdrage aan de röntgentelescoop financieel veilig te stellen. Als dat lukt, krijgen Nederlandse astrofysici ook kostbare waarnemingstijd met Athena, de eerstvolgende grote röntgenmissie van het Europese ruimteagentschap ESA. Ook voor de Nederlandse industrie zijn er belangen. Zo ontwikkelen cosine BV en Micronit, in samenspraak met SRON, de uiterst scherpe röntgenlens voor deze missie. Athena zal vanaf 2028 gedurende ten minste vijf jaar waarnemingen doen van het hete en extreem energierijke heelal, dat zich vooral op röntgengolflengten goed laat bestuderen. Bovendien zal Athena voor het eerst de precieze samenstelling in kaart brengen van het ijle hete gas in clusters van sterrenstelsels. Op die manier moet de ruimtetelescoop twee grote wetenschappelijke vragen beantwoorden: hoe en waarom klontert gewone materie samen tot de clusters die wij nu waarnemen, en hoe groeien zwarte gaten en beïnvloeden zij hun omgeving? De totale investering voor de Athena-missie bedraagt bijna 2 miljard euro. De beoogde Nederlandse bijdrage is 50 miljoen euro, waarvan SRON een belangrijk deel voor zijn rekening neemt. (EE)
→ Volledig persbericht

23 november 2016
De wetenschappelijke-programmacommissie van het Europese ruimteagentschap ESA heeft besloten om negen wetenschappelijke missies met twee jaar te verlengen. Daarmee is hun toekomst tot eind 2018 gegarandeerd. Het gaat om de ‘solo-missies’ Cluster, INTEGRAL, Mars Express, PROBA-2, SOHO en XMM-Newton en drie internationale missies waar ESA een aandeel in heeft (Hubble, IRIS en Hinode). Het doorlichten van de bestaande Europese ruimtemissies is een ritueel dat eens in de twee jaar plaatsvindt. De missies SOHO, PROBA-2, Hinode, IRIS en Cluster maken deel uit van een omvangrijk onderzoeksprogramma van de zon en het ‘ruimteweer’ (de invloed die de zon uitoefent op de magnetosfeer van de aarde. Mars Express is al dertien jaar bezig om de planeet Mars en zijn manen te onderzoeken. Binnenkort krijgt hij daarbij versterking van de Trace Gas Orbiter, die in oktober is gearriveerd. XMM-Newton, Hubble en INTEGRAL verkennen het heelal op uiteenlopende golflengten – van zichtbaar licht tot gammastraling. (EE)
→ Two-year extensions confirmed for ESA's science missions

25 oktober 2016
ESA heeft vandaag Europese wetenschappers opgeroepen om voorstellen in te dienen voor een nieuwe missie om gravitatiegolven te detecteren. Dit is de derde grote missie in ESA’s Cosmic Vision plan.  Op dit moment draait de LISA Pathfinder-satelliet in een baan om de aarde. Deze satelliet is zelf niet in staat om gravitatiegolven te detecteren, maar is een testsatelliet voor diverse technieken die nodig zijn voor zo’n detector. Deze missie was aanvankelijk bedoeld als voorloper van LISA, een gezamenlijke missie van drie satellieten van NASA en ESA, maar dit project is in 2011 afgeblazen. Hierna is ESA gaan onderzoeken of ze een soortgelijk project alleen kunnen ondernemen. De voorlopige uitkomst hiervan is positief en vandaar de oproep van vandaag. Een stimulans voor dit project is natuurlijk de succesvolle detectie van gravitatiegolven met een detector op aarde, die eerder dit jaar bekend werd gemaakt.  Gravitatiegolven bieden een geheel nieuw venster op het heelal. Met aardse telescopen kunnen golven met een frequentie rond 100 Hz worden gedetecteerd, afkomstig van samensmeltende zwarte gaten met massa’s van tientallen zonsmassa’s. Met detectoren in de ruimte verwacht men golven te kunnen detecteren met frequenties tussen 1 Hz en 0,1 mHz, veroorzaakt door superzware zwarte gaten in de kernen van sterrenstelsels.  Grote missies in het wetenschappelijke programma van ESA worden door de ESA geleid, maar staan ook open internationale samenwerking. De eerste missie van het Cosmic Vision plan is Juice, de JUpiter ICy moons Explorer, die in 2022 gelanceerd moet worden. De tweede missie is het röntgenobservatorium Athena (Advanced Telescope for High-ENergy Astrophysics), met een waarschijnlijke lanceerdatum in 2028. De derde missie om gravitatiegolven te detecteren, zal mogelijk in 2034 worden gelanceerd. (EM)
→ Next step toward a gravitational-wave observatory in space

11 augustus 2016
Op een mooie dag aan het strand ondergaat je lichaam een bombardement van ongeveer een triljard fotonen – een ‘1’ gevolgd door 21 nullen – per seconde. Bijna al deze lichtdeeltjes zijn afkomstig van de zon. Maar een héél klein deel ervan bestaat uit fotonen die miljarden jaren onderweg zijn geweest. Ze zijn afkomstig van buiten onze Melkweg. Bij een onderzoek waarvan de resultaten in de Astrophysical Journal zijn verschenen, heeft een team van Australische, Amerikaanse en Britse astronomen nauwkeurig geïnventariseerd welk deel van de ver-infrarode tot ver-ultraviolette straling die de aarde bereikt van extragalactische oorsprong is. Dat is erg weinig: slechts 10 miljard fotonen per seconde per vierkante meter, oftewel een miljardste procent van het totaal. Doorgaans berusten bepalingen van de intensiteit van dat ‘extragalactische achtergrondlicht’ op directe metingen. Maar deze nieuwe inventarisatie is gebaseerd op tellingen van sterrenstelsels die met een hele reeks ruimtetelescopen en telescopen op aarde is vastgelegd. Hun bijdrage aan het achtergrondschijnsel bestaat uit het licht van hun sterren en uit de straling die wordt uitgezonden door de materie die naar de superzware zwarte gaten in hun kernen stroomt. Onderzoek van het extragalactische achtergrondlicht is primair bedoeld om meer inzicht te krijgen in de evolutie van het heelal. Directe metingen ervan worden echter sterk gehinderd door onze eigen Melkweg en het zogeheten zodiakale licht – zonlicht dat wordt verstrooid door stofdeeltjes in ons eigen zonnestelsel. Daar kan voor worden gecorrigeerd, maar het eindresultaat is nogal afhankelijk van de modellen die daarbij wordt gehanteerd. Het nieuwe onderzoek geeft aan dat de betrouwbaarheid van deze correcties nog veel te wensen overlaat. (EE)
→ Ten Trillionths Of Your Suntan Comes From Beyond Our Galaxy

7 juni 2016
De Europese technologische ruimtemissie LISA Pathfinder overtreft alle verwachtingen. LISA Pathfinder, gelanceerd op 3 december 2015 en operationeel sinds 1 maart 2016, test technologieën die in de toekomst nodig zijn voor de bouw van een zwaartekrachtgolfdetector in de ruimte. De meetnauwkeurigheid, verkregen met de allereerste laser-interferometer in de ruimte, blijkt ruim honderd maal beter te zijn dan wat nodig is voor de toekomstige eLISA-missie. eLISA (evolved Laser Interferometer Space Antenna) is een groot toekomstig Europees ruimteonderzoeksproject om laagfrequente zwaartekrachtgolven te meten met drie in formatie vliegende satellieten in een baan om de zon. Zwaartekrachtgolven - minieme rimpelingen in de ruimtetijd, 100 jaar geleden voorspeld door Albert Einsteins relativiteitstheorie - zijn afgelopen jaar voor het eerst direct gedetecteerd, met het Amerikaanse LIGO-observatorium. Daarbij ging het om golven met een frequentie van een paar honderd hertz, uitgezonden door twee versmeltende zwarte gaten. In het heelal worden echter ook zwaartekrachtgolven met een veel lagere frequentie (en dus met een veel langere golflengte) geproduceerd, onder andere door botsingen van superzware zwarte gaten in de kern van sterrenstelsels. Het ruimte-observatorium eLISA moet die laagfrequente golven gaan meten. Om dat mogelijk te maken, moeten de afstanden tussen vrij zwevende testmassa's op onderlinge afstanden van minstens één miljoen kilometer extreem nauwkeurig gemeten kunnen worden met behulp van lasers. Die meettechnologie wordt momenteel aan boord van LISA Pathfinder uitgetest. In het hart van de satelliet bevinden zich twee kubusvormige testmassa's van een legering van goud en platina met afmetingen van 4,6 centimeter. Die vallen geheel vrij door de ruimte, onder invloed van de zwaartekracht (voornamelijk de zwaartekracht van de zon), op een onderlinge afstand van 38 centimeter. Om ze af te schermen van alle denkbare storende invloeden (temperatuurschommelingen, zonnewind, micrometeoroïden enzovoort) worden de testmassa's 'omhuld' door de eigenlijke satelliet. Een laser-interferometer meet continu de afstand tussen de twee testmassa's, die dus in perfecte 'vrije val' verkeren. De resterende verstoringen op de beweging van de twee kubusvormige testmassa's zijn vijf maal zo klein als verwacht; de meetnauwkeurigheid van de laser-interferometer blijkt ruim honderd maal beter dan wat nodig is voor eLISA. In een artikel in Physical Review Letters schrijven de onderzoekers vandaag dat hiermee de weg geëffend is voor de bouw van de toekomstige Europese zwaartekrachtgolvendetector in de ruimte. De lancering daarvan staat officieel gepland voor 2034, maar er wordt onderzocht of de ontwikkeling van eLISA enkele jaren kan worden versneld. (GS)
→ LISA Pathfinder Exceeds Expectations

28 april 2016
Het Japanse ruimteagentschap JAXA heeft de hoop opgegeven dat de röntgensatelliet Astro-H – alias Hitomi – nog kan worden gered. Hitomi, met een door het Nederlandse ruimteonderzoekslaboratorium SRON gebouwd filterwiel aan boord, werd op 17 februari gelanceerd. Bij de start van de operationele fase, eind maart, ging het mis: het contact met de satelliet ging verloren. Opnamen die nadien vanaf de aarde zijn gemaakt, lieten zien dat er enkele stukken van de satelliet waren losgeraakt. Uit onderzoek blijkt dat het waarschijnlijk gaat om de zonnepanelen: die zouden zijn afgebroken nadat de satelliet – mogelijk ten gevolge van een softwarefout in het standregelsysteem – is gaan rondtollen. Even bestond nog de hoop dat het radiocontact met Hitomi kon worden hersteld, omdat enkele radiosignalen waren ontvangen. Het lijkt er echter op dat die signalen niet afkomstig waren van de Japanse satelliet. Overigens is de missie van Hitomi niet helemaal mislukt. Voordat de satelliet stukging zijn metingen gedaan van de snelheid van het hete gas in de Perseus-cluster. Ironisch detail: aan het instrument waarmee deze waarneming is gedaan, een röntgencalorimeter, is dertig jaar gewerkt en twee eerdere versies ervan gingen verloren bij vorige ruimtemissies. Pas in 2028 zal opnieuw een poging worden gedaan om zo’n instrument te lanceren – ditmaal als onderdeel van de Europese Athena-missie. (EE)
→ Operation Plan Of X-Ray Astronomy Satellite Astro-H (Hitomi)

27 maart 2016
Het Japanse ruimtevaartagentschap JAXA heeft het contact verloren met de röntgenkunstmaan Hitori (aanvankelijk ASTRO-H geheten). De wetenschappelijke satelliet, met een door het Nederlandse ruimteonderzoekslaboratorium SRON gebouwd filterwiel aan boord, werd op 17 februari gelanceerd met een Japanse HII-A raket. Op zaterdag 26 maart begon de operationele fase van de kunstmaan, maar meteen vanaf het 'aanzetten' van Hitori ging vrijwel alle contact verloren. Er is een onderzoekscommissie ingesteld die de oorzaak van het probleem moet achterhalen. (GS)
→ Communication failure of X-ray Astronomy Satellite “Hitomi” (ASTRO-H)

24 maart 2016
Wetenschappers van het Max-Planck-Institut für extraterrestrische Physik (MPE) hebben, op basis van gegevens van de Europese ROSAT-satelliet, een nieuwe kaart van de ‘röntgenhemel’ gemaakt. Het is het nauwkeurigste overzicht van het energierijke heelal dat tot nu toe is verkregen. ROSAT was in bedrijf in de jaren negentig van de vorige eeuw. De satelliet heeft in acht jaar tijd de complete hemel op röntgengolflengten in kaart gebracht. De gegevens van de satelliet waren al eens verwerkt, maar met behulp van geavanceerde analysetechnieken is de betrouwbaarheid van de catalogus van röntgenobjecten aanzienlijk verbeterd. Dat geldt met name voor de zwakste objecten die ROSAT heeft geregistreerd: daarvan zijn zo weinig röntgenfotonen opgevangen, dat ze moeilijk van achtergrondruis te onderscheiden zijn. De nieuwe data-analyse wordt gezien als een vingeroefening voor de verwerking van de gegevens van de Duitse röntgentelescoop eROSITA, die deel uitmaakt van de internationale Spektr-RG-missie. Deze opvolger van ROSAT, die in 2017 gelanceerd zal worden, is dertig keer zo gevoelig voor röntgenstraling en zal dus een nóg nauwkeurigere catalogus afleveren van materie-opslokkende zwarte gaten, actieve sterren, restanten van supernova-explosies en (vooral) clusters van sterrenstelsels. (EE)
→ A new view of the X-ray sky

18 februari 2016
Na jarenlange voorbereiding begint het Amerikaanse ruimteagentschap NASA met de ontwikkeling van een nieuwe grote ruimtemissie: de Wide-Field Infrared Survey Telescope (WFIRST). Deze gedrongen versie van de Hubble-ruimtetelescoop zal alleen waarnemingen doen op infrarode golflengten, maar heeft wel een beeldveld dat honderd keer zo groot is. WFIRST zal voornamelijk worden gebruikt voor surveys: het verkennen van grote stukken sterrenhemel. Dat moet meer inzicht geven in de twee mysterieuze hoofdbestanddelen van het heelal – de donkere materie en de donkere energie. Daarnaast zal de ruimtetelescoop naar (leefbare) planeten bij andere sterren zoeken. De lancering van WFIRST staat gepland voor halverwege het volgende decennium. De ruimtetelescoop zal worden gepositioneerd in het zogeheten L2-punt dat, vanaf de zon gezien, anderhalf miljoen kilometer achter de aarde ligt. Het is niet de eerste ruimtetelescoop die daar wordt ondergebracht: onder meer de (voormalige) Europese infraroodsatelliet Herschel en de Europese astrometrie-missie Gaia gingen hem voor, en in 2018 wordt ook de nieuwe James Webb Space Telescope daar gestald. Het wetenschappelijke deel van de WFIRST-missie is deels in handen van het Space Telescope Science Institute in Baltimore, dat ook de ruimtetelescopen Hubble en JWST onder zijn hoede heeft. Dat deel staat onder leiding van de Nederlandse astronoom Roeland van der Marel. (EE)
→ NASA Introduces New, Wider Set of Eyes on the Universe

17 februari 2016
Japan heeft vanochtend een nieuwe röntgentelescoop gelanceerd. De ASTRO-H-missie gaat met behulp van Nederlandse hardware een aantal energierijke verschijnselen bestuderen, waaronder invallende materie nabij zwarte gaten, turbulenties in clusters van melkwegstelsels, schokgolven veroorzaakt in supernova-explosies en grootschalige structuren in het universum. Ook de versnelling van kosmische deeltjes tot hoge energieën en donkere materie behoren tot het onderzoeksveld van de missie. ASTRO-H is vanmorgen om 9.45 uur Nederlandse tijd gelanceerd vanaf het Tanegashima Space Center. De ruimtetelescoop – 14 meter lang bij een gewicht van 2,7 ton – wordt afgezet in een baan om de aarde, op een hoogte van 575 km. Daar zal ASTRO-H elke 96 minuten een rondje om de aarde vliegen. Na een testfase van drie maanden beginnen de wetenschappelijke waarnemingen, die zo'n drie jaar gaan duren. ASTRO-H heeft de beschikking over vier telescopen voor zachte en harde röntgenstraling, die het röntgenlicht bundelen en doorgeven aan twee röntgencamera's, een spectrometer voor zachte röntgenstraling (deels ontwikkeld door het Nederlands Instituut voor Ruimteonderzoek SRON) en een detector voor zachte gammastraling. De ASTRO-H-missie is in feite een verkenner voor de nog krachtiger ATHENA-missie, waarvan de lancering gepland staat in 2028.  [Update: Inmiddels heeft het Japanse ruimteagentschap JAXA – volgens goed gebruik – de satelliet ook een 'echte' naam gegeven. ASTRO-H gaat voortaan door het leven als 'Hitomi' ('Oog').]
→ Volledig persbericht

16 februari 2016
Europese ruimtewetenschappers zijn erin geslaagd om de twee zogeheten testmassa's aan boord van de ruimtesonde LISA Pathfinder in 'vrije val' te brengen. LISA Pathfinder werd op 3 december gelanceerd en kwam op 22 januari aan in een punt op 1,5 miljoen kilometer afstand van de aarde, in de richting van de zon. Vanaf die locatie wordt de ruimtesonde het komende jaar ingezet om ervaring op te doen met technologieën die in de toekomst nodig zijn voor het eLISA-project, een grote zwaartekrachtsgolvendetector in de ruimte die in 2034 gelanceerd moet worden. Voor eLISA is het nodig om afzonderlijke ruimtesondes in formatie te laten vliegen, en hun onderlinge afstand constant te houden tot op een miljardste millimeter. Dat wil zeggen: de onderlinge afstand tussen spiegeltjes die vrij zweven in het binnenste van die ruimtesondes, afgeschermd tegen externe invloeden zoals zonlicht en de elektrisch geladen deeltjes van de zonnewind. Precies die technologieën worden met LISA Pathfinder uitgetest. Binnenin de ruimtesonde zweven twee testmassa's: 2 kilogram zware kubusvormige blokjes met zijden van 4,6 centimeter, gemaakt van een legering van goud en platina. De testmassa's zijn in 'vrije val': hun beweging wordt uitsluitend beïnvloed door het zwaartekrachtsveld van de zon en de planeten. Met behulp van lasers, spiegeltjes en interferometers wordt de afstand tussen de twee testmassa's continu gemeten; capacitieve elektroden en micro-stuurraketjes zorgen er vervolgens voor dat de testmassa's nooit in aanraking komen met de binnenwanden van hun (eveneens kubusvormige) behuizingen, die slechts een paar millimeter wijder zijn dan de testmassa's zelf. Tijdens de lancering en de reis van de ruimtesonde naar zijn definitieve bestemming werden de testmassa's vastgehouden door mechanische 'vingers'. Die zijn nu met succes in twee fasen teruggetrokken. Alles lijkt erop te wijzen dat de testmassa's exact zoals bedoeld vrij en contactloos zweven binnenin het technologisch 'hart' van LISA Pathfinder. Volgende week wordt een begin gemaakt met de technologische en wetenschappelijke metingen. (GS)
→ Test Cubes Floating Freely Inside LISA Pathfinder

12 februari 2016
De lancering van de Japanse röntgensatelliet ASTRO-H, die voor vanochtend op het programma stond, is uitgesteld. De weersomstandigheden boven het Tanegashima-ruimtevaartcentrum zijn te slecht: er wordt veel wind verwacht en er is kans op blikseminslagen. Een nieuwe lanceerdatum is nog niet vastgesteld. ASTRO-H moet de meest energierijke objecten en verschijnselen in het heelal gaan onderzoeken, zoals superheet materiaal dat op het punt staat in een zwart gat te verdwijnen en de evolutie van grote clusters van sterrenstelsels. Daartoe is de satelliet uitgerust met vier geavanceerde instrumenten die een breed energiegebied bestrijken – van ‘zachte’ (relatief laagenergetische) röntgenstraling tot zachte gammastraling. De nieuwe satelliet is veel gevoeliger dan zijn voorganger, Suzaku, die tussen 2005 en 2015 heeft gefunctioneerd. De ASTRO-H-missie is een internationale missie waar zestig instituten uit Japan, de VS, Canada en Europa aan bijdragen. Ook het Nederlands Instituut voor Ruimteonderzoek SRON heeft enkele onderdelen geleverd. (EE)
→ Launch Postponement of H-IIA Launch Vehicle No. 30 with X-ray Astronomy Satellite (ASTRO-H) Onboard

4 februari 2016
Het 18de en laatste segment van de hoofdspiegel van de toekomstige James Webb Space Telescope (JWST) zit op zijn plek. Daarmee is een belangrijke fase in de bouw van deze ruimtetelescoop voltooid. Elk van de segmenten van de JWST is ongeveer 1,3 meter groot en weegt 40 kilogram. Tezamen vormen zij een 6,5 meter grote spiegel, die tijdens de lancering van de ruimtetelescoop, die voor 2018 gepland staat, dichtgevouwen is. (Er bestaat geen raket die het gevaarte in uitgevouwen toestand zou kunnen lanceren.) Het bereiken van deze mijlpaal wil overigens niet zeggen dat de nieuwe ruimtetelescoop bijna af is. Er moeten nog tal van optische onderdelen worden geïnstalleerd en alles moet voor de lancering nog grondig worden getest. De JWST wordt de wetenschappelijke opvolger van de Hubble-ruimtetelescoop genoemd. Maar eigenlijk is het een heel ander soort instrument, dat vrijwel uitsluitend waarnemingen op infrarode golflengten gaat doen. Met de nieuwe ruimtetelescoop zal onder meer worden geprobeerd om de atmosferen van exoplaneten te analyseren en stervormingsgebieden in verre sterrenstelsels te onderzoeken. (EE)
→ NASA's James Webb Space Telescope Primary Mirror Fully Assembled

28 december 2015
De spiegel van de toekomstige James Webb Space Telescope (JWST) is voor de helft voltooid. In de clean room van NASA's Goddard Space Flight Center in Greenbelt, Maryland, is het negende spiegelsegment geïnstalleerd met behulp van een robotarm. Uiteindelijk gaat de 6,5 meter grote spiegel van de ruimtetelescoop uit 18 zeshoekige segmenten bestaan, elk met een afmeting van 1,3 meter en een gewicht van 40 kilogram. Binnen enkele maanden moeten alle spiegelsegmenten geplaatst zijn. De JWST is de opvolger van de Hubble Space Telescope. Hij zal voornamelijk waarnemingen doen op infrarode golflengten. De kolossale spiegel van de nieuwe ruimtetelescopen wordt in opgevouwen toestand gelanceerd, en zal pas in de ruimte uitgeklapt worden. De lancering van de James Webb Space Telescope, met een Europese Ariane 5-raket, is voorzien voor eind 2018. (GS)
→ James Webb Space Telescope Mirror Halfway Complete

13 oktober 2015
De Indiase röntgenkunstmaan Astrosat, die eind september met succes in een baan om de aarde is gebracht, heeft zijn eerste waarnemingen verricht. Met de Cadmium Zinc Telluride Imager (CZTI) is de 'harde' (energierijke) röntgenstraling gedetecteerd van de Krabnevel - het overblijfsel van een supernova-explosie - en van Cygnus X-1 - een zwart gat in een dubbelster. Ook de Charged Particle Monitor (CPM) is operationeel. De komende weken zullen ook enkele andere instrumenten aan boord van Astrosat aangeschakeld worden. (GS)
→ Astrosat First Light: CZT Imager Looks at Crab Nebula

28 september 2015
De Indiase ruimtevaarorganisatie ISRO heeft maandag met succes de wetenschappelijke kunstmaan Astrosat in een baan om de aarde gebracht, met behulp van de eveneens Indiase PSLV-raket (Polar Satellite Launch Vehicle). Astrosat is een röntgenkunstmaan die met drie verschillende röntgeninstrumenten en twee ultraviolet-telescopen energierijke straling uit het heelal gaat bestuderen. Astrosat is India's eerste wetenschappelijke kunstmaan. (GS)
→ Launch of Astrosat - 1st Indian Astronomy Satellite

6 juli 2015
Nog voordat de James Webb Space Telescope (JWST) – de ‘opvolger’ van Hubble – is gelanceerd, wordt al nagedacht over een nóg grotere telescoop in de ruimte. Een invloedrijke groep van Amerikaanse astronomen pleit voor de bouw van een ruimtetelescoop die is uitgerust met een spiegel die vijf keer zo groot is als die van Hubble. Volgens schattingen zou deze High-Definition Space Telescope (HDST) minstens 10 miljard dollar gaan kosten – ruwweg tien keer zo veel als de in aanbouw zijnde European Extremely Large Telescope. Maar dan heb je ook wat. De supertelescoop zou in staat zijn om de atmosferen van tientallen exoplaneten te onderzoeken op de aanwezigheid van leven. Anders dan de JWST, die voornamelijk in het infrarood gaat opereren, zou de HDST het visuele en ultraviolette golflengtegebied moeten bestrijken. Dat deel van het elektromagnetische spectrum wordt nu nog voor rekening genomen door de Hubble-ruimtetelescoop. Maar die gaat over een jaar of vijf met pensioen. Niet iedereen is even enthousiast over het ambitieuze plan. Volgens astronoom Alan Dressler, een van de peetvaders van de JWST, zou het verstandig zijn om niet alleen een voorstel in te dienen voor een 12-meter ruimtetelescoop, maar ook voor een kleinere variant. Want beter een half ei dan een lege dop. (EE)
→ Astronomers propose giant space telescope to replace Hubble

10 december 2014
De Europese satelliet XMM-Newton, de gevoeligste röntgentelescoop die ooit in de ruimte is gebracht, weet maar niet van ophouden. Terwijl zijn opvolger – ASTRO-H – al klaar staat, blijft de krasse knar, die vandaag precies vijftien jaar oud wordt, spectaculaire waarnemingen doen aan onder meer aan pulsars, clusters van sterrenstelsels en superzware zwarte gaten. Aan boord van XMM-Newton bevinden zich drie telescopen. Twee ervan zijn voorzien van een reflectietralie-spectrometer, ontwikkeld en gebouwd door het Nederlandse ruimteonderzoeksinstituut SRON. Hoewel de technologie voor deze spectrometers zo’n dertig jaar geleden werd ontwikkeld, werken ze nog steeds goed. Ze raken langzamerhand wel een beetje vervuild, waardoor hun rendement afneemt. Niet zo gek als je bedenkt dat XMM-Newton sinds zijn lancering ongeveer een miljard kilometer heeft afgelegd. ASTRO-H, ook wel New X-ray Telescope (NeXT) genoemd, is een Japanse missie die in 2015 wordt gelanceerd. Deze satelliet, waarvoor SRON ook onderdelen heeft geleverd, gaat soortgelijke metingen doen als XMM-Newton. Toch zal deze laatste nog vele jaren blijven werken – misschien zelfs tot in 2028 zijn brandstof op is. En inmiddels kijkt SRON alweer verder vooruit. Het instituut bereidt zich voor op Athena, de volgende grote Europese röntgenmissie. Deze zal pas over ongeveer vijftien jaar wordt gelanceerd.
→ Volledig persbericht

20 november 2014
Het Europese ruimteagentschap ESA heeft besloten om het leven van de bestaande vloot van ruimtesondes en onderzoekssatellieten te verlengen. Dat is op 19 november in Madrid besloten tijdens een vergadering van ESA’s Science Programme Committee.  Het gaat om zes missies waar ESA de leiding over heeft – Cluster, INTEGRAL, Mars Express, PROBA-2, SOHO en XMM-Newton – en drie internationale missies waar ESA een bijdrage aan levert – Hinode (met JAXA en NASA), en Cassini-Huygens en de Hubble Space Telescope (met NASA). Ook is bevestigd dat een tiende missie – Venus Express – volgend jaar zijn laatste fase in gaat. Overigens is ook voor ruimtesonde Cassini het einde in zicht: die zal eind 2017 neerstorten in de atmosfeer van de planeet Saturnus. De succesvolle kometensonde Rosetta stond niet op de agenda van de vergadering. Hoewel deze missie normaal gesproken in december 2015 zal worden beëindigd, is het wetenschappelijke onderzoek nog maar net begonnen. Daarom zal pas begin 2015 worden bekeken of Rosetta voor een verlenging in aanmerking komt. De besluiten om ESA-ruimtemissies al dan niet te verlengen worden met tussenpozen van twee jaar genomen. De volgende vergadering is in 2016. (EE)
→ Working life extensions for ESA's science missions

30 juni 2014
De Europese ruimtevaartorganisatie ESA heeft eind vorige week definitief gekozen voor Athena, een grote röntgentelescoop die zeer hete en energierijke verschijnselen in het heelal gaat bestuderen. Heel goed nieuws voor het Nederlandse ruimteonderzoek en het nationale bedrijfsleven, want er is veel ruimte voor Nederlandse ruimtetechnologie in de telescoop. Ook wetenschappelijk gezien zit Nederland op de eerste rang. Daardoor is ons land ook de komende tien jaar weer verzekerd van een plaats in de voorhoede van het internationale ruimteonderzoek Athena wordt in 2028 gelanceerd en gaat naar verwachting minimaal 5 jaar maar mogelijk wel 10 jaar waarnemingen doen. De telescoop krijgt de beschikking over twee instrumenten: een camera annex spectrometer ( X-ray Integral Field Unit, X-IFU) en een groothoek-ruimtecamera (Wide Field Imager, WFI). Ruimteonderzoeksinstituut SRON levert de ultragevoelige detector voor de camera/spectrometer. De enorme lens van de telescoop leidt het opgevangen röntgenlicht naar het detectoroppervlak dat uit 4000 onafhankelijke sensoren bestaat. Deze sensoren hangen allemaal vrij aan draden van siliciumnitride om elke vorm van opwarming zoveel mogelijk uit te sluiten. Daardoor kan de camera, die diep wordt gekoeld, scherpe foto's van het heelal maken, met voor elke sensor een spectrum met een groot kleuronderscheidend vermogen. Het uitlezen van de detector gebeurt met technologie die SRON hiervoor speciaal heeft ontwikkeld. Met de ontwikkeling van de detector en de uitleestechnologie is een bedrag van ongeveer 20 miljoen euro gemoeid. "Met een gewicht van ongeveer 5 ton, een lengte van circa 14 meter en een röntgenlens met een diameter van 3 meter wordt Athena de grootste röntgentelescoop tot nu toe," zegt SRON-directeur Rens Waters. "Ik ben geweldig trots dat we als klein land zo'n belangrijke wetenschappelijke technologische bijdrage kunnen leveren." Röntgenstraling is notoir moeilijk op te vangen. Daarvoor heb je veel en geavanceerde spiegels nodig. Athena krijgt bijvoorbeeld 400 m2 aan spiegeloppervlak, ongeveer tweederde strafschopgebied. Maar hoe beter de spiegel, hoe zwaarder hij wordt. En dat laatste is altijd een probleem in de ruimtevaart. Het Nederlandse bedrijf Cosine Measurement Systems heeft voor ESA, en met ondersteuning van Netherlands Space Office, nu een revolutionair optisch systeem ontwikkeld, waarbij opeengestapelde dunne platen silicium fungeren als een lens die het opgevangen röntgenlicht naar de twee instrumenten leidt. Deze silicium platen worden door Micronit in Eschede geproduceerd. Met de levering van de optische systemen is een bedrag van 100 miljoen euro gemoeid.
→ Volledig persbericht

27 juni 2014
Het Europese ruimteagentschap ESA heeft de geavanceerde röntgensatelliet Athena geselecteerd als tweede grote ruimtemissie voor het volgende decennium. De lancering van de satelliet, die hete, energierijke processen in het heelal zal onderzoeken, staat gepland voor 2028. Athena moet onder meer de ontwikkeling en het gedrag van de superzware zwarte gaten in de kernen van sterrenstelsels onderzoeken. Er zijn sterke aanwijzingen dat deze objecten van grote invloed zijn op de stelsels waar zij deel van uitmaken. Om die relatie te onderzoeken zal Athena de röntgenstraling waarnemen van extreem hete materie die op het punt staat om door een zwart gat opgeslokt te worden. Andere onderzoeksterreinen zijn de verre gammaflitsen, het hete gas in de ruimte rond clusters van sterrenstelsels, de magnetische interactie tussen exoplaneten en hun moedersterren en de poollichten van Jupiter. Athena zal deze objecten waarnemen vanuit het gravitationeel semi-stabiele L2-punt, dat op anderhalf miljoen kilometer van de aarde ligt. In 2012 selecteerde ESA een onbemande vlucht naar de grote ijsmanen van Jupiter als eerstvolgende grote ruimtemissie. De lancering van deze ruimtesonde, JUICE geheten, zal in 2022 plaatsvinden. (EE)
→ Athena to study the hot and energetic Universe

27 mei 2014
De missie van de Amerikaanse ruimtetelescoop Swift wordt met minstens twee en mogelijk vier jaar verlengd, op basis van een zeer positieve beoordeling door NASA's Senior Review-commissie. Swift werd in november 2004 gelanceerd en verricht waarnemingen op röntgen- en gammagolflengten - de meest energierijke straling in het heelal. De ruimtetelescoop is ontworpen om gammaflitsen te detecteren: extreem krachtige explosies in het heelal, die optreden wanneer zware, snel roterende sterren aan het eind van hun leven ineenstorten tot zwarte gaten, of wanneer twee neutronensterren met elkaar versmelten. Volgens het rapport van de commissie is Swift 'het belangrijkste observatorium voor snel veranderende verschijnselen in meerdere golflengtegebieden'. Op dinsdagavond registreerde de ruimtetelescoop nog een krachtige röntgenuitbarsting in het Andromedastelsel - vermoedelijk een röntgendubbelster in een bolvormige sterrenhoop. (GS)
→ NASA endorses Swift satellite (origineel persbericht)

9 april 2014
Het ‘hart’ van de James Webb Space Telescope (JWST) – de opvolger van de Hubble-ruimtetelescoop – is compleet. Technici hebben het laatste van de vier grote instrumenten in de instrumentenmodule geplaatst: de nabij-infraroodcamera NIRCam. NIRCam is de belangrijkste camera van de JWST: hij stelt de ruimtetelescoop in staat om dieper het heelal in te kijken dan al zijn voorgangers. Hierdoor zouden astronomen zicht moeten krijgen op de verste sterrenstelsels in het heelal. Het licht dat deze stelsels miljarden jaren geleden hebben uitgezonden is, door de uitdijing van het heelal, opgeschoven naar het golflengtegebied waarin NIRCam opereert. Het is de bedoeling dat de camera interessante kandidaatstelsels opspoort, waarna deze met de overige instrumenten van de ruimtetelescoop nader onderzocht kunnen worden. De lancering van de JWST, die al vele malen is uitgesteld, staat nu gepland voor 2018. De naar schatting 8,8 miljard kostende onderzoeksmissie moet vijf tot tien jaar gaan duren. (EE)
→ Near Infrared Camera Integrated into James Webb Space Telescope

3 februari 2014
De James Webb Space Telescope, de beoogde opvolger van de Hubble, heeft een nieuwe mijlpaal bereikt. De belangrijkste camera van de ruimtetelescoop, NIRCam, is vandaag gearriveerd op NASA's Goddard Space Flight Center in Greenbelt, Maryland, om in de telescoop te worden ingebouwd. De andere twee grote instrumenten, NIRSpec en MIDI (beide geleverd door de Europese ruimtevaartorganisatie ESA) zijn al geruime tijd geleden afgeleverd. Het is voor het eerst dat alledrie de instrumenten voor de Webb-telescoop bijeen zijn gebracht.De James Webb Space Telescope heeft een spiegelmiddellijn van 6,5 meter. De hoofdspiegel bestaat uit 18 zeshoekige segmenten. De ruimtetelescoop gaat vooral op infrarode golflengten waarnemingen verrichten, onder andere aan verre sterrenstelsels en aan de geboorte van sterren en planeten. De lancering staat gepland voor 2018. NIRCam is een gevoelige camera voor opnamen in het nabij-infrarood. Het kolossale instrument is ontwikkeld door Lockheed Martin en de Universiteit van Arizona. (GS)
→ NASA Administrator Bolden, Senator Mikulski View Progress on James Webb Space Telescope (origineel persbericht)

28 november 2013
Het hete/energierijke heelal en de zoektocht naar de ongrijpbare gravitatiegolven: dat zijn de speerpunten van de twee volgende grote wetenschappelijke ruimtemissies van het Europese ruimteagentschap ESA. De twee missies moeten meer inzicht geven in de evolutie en de onderliggende fysica van het heelal. De ene missie zal bestaan uit een geavanceerde röntgensatelliet, waarvan de lancering voor het jaar 2028 is voorzien. Deze satelliet moet twee vragen beantwoorden: hoe en waarom heeft normale materie zich verzameld tot de huidige (clusters van) sterrenstelsels, en hoe ‘groeien’ zwarte gaten en op welke manier beïnvloeden zij hun omgeving? De andere missie zal proberen om de rimpelingen in de ruimtetijd te detecteren die, volgens verwachting, worden veroorzaakt door extreem zware hemelobjecten die sterke veranderingen ondergaan – bijvoorbeeld twee om elkaar heen draaiende zwarte gaten die tot één geheel versmelten. De lancering van deze ambitieuze missie staat voor 2034 op het programma. De concepten voor de nieuwe röntgenmissie kunnen vanaf begin 2014 worden ingediend. Het startschot voor de ontwikkeling van een gravitatiegolfmissie volgt later. Nederland is in beide categorieën betrokken bij een belangrijke kandidaatmissie, respectievelijk Athena en eLISA geheten. (EE)
→ ESA’s new vision to study the invisible Universe

22 oktober 2013
Groningse sterrenkundigen vierden onlangs een mooi record: er zijn nu honderd wetenschappelijke publicaties met een Groningse auteur over resultaten van de Herschel-ruimtetelescoop. Het bereiken van dit record viel samen met de grote conferentie ‘The Universe Explored by Herschel’ die vorige week bij ESA/ESTEC (Noordwijk) plaats vond.Ruim 350 sterrenkundigen vanuit de hele wereld kwamen daar bijeen om de ontdekkingen van de infraroodruimtetelescoop te bespreken. Groningse onderzoekers zijn daarbij dus heel succesvol geweest, want van de 770 tot dusver gepubliceerde artikelen zijn er nu 100 met een Groningse auteur of co-auteur.Herschel - de grootste telescoop in de ruimte - was de vierde Cornerstone-missie uit het Horizons 2000 programma van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. Herschel werd gelanceerd in mei 2009 vanuit Frans Guyana met drie wetenschappelijke instrumenten aan boord: HIFI, ontwikkeld en gebouwd door het Nederlandse SRON Netherlands Institute for Space Research in Groningen/Utrecht, PACS, gebouwd onder Duitse leiding en SPIRE, onder Britse leiding.Herschel heeft nagenoeg vlekkeloos gewerkt tot 29 april van dit jaar en daarmee de geplande levensduur van 3,5 jaar ruim overtroffen. Op de conferentie in Noordwijk werden de nieuwste ontdekkingen met Herschel gerapporteerd, op alle terreinen van de astronomie. Daaronder zijn studies van de planeten en asteroïden in ons zonnestelsel, van geboortegronden van planeten rond andere sterren, van de geboorte- en sterfteprocessen van sterren, van de Melkweg en buurstelsels van de Melkweg, van verre quasars en van de vroegste sterrenstelsels zoals die ontstonden in het jonge heelal.
→ Origineel persbericht

29 augustus 2013
NASA heeft de eerste partij gegevens van de röntgensatelliet NuSTAR overgedragen aan de astronomische gemeenschap. Het gaat om gegevens die in de eerste maanden na de lancering van de satelliet, in juni van dit jaar, zijn verzameld. NuSTAR staat voor Nuclear Spectroscopic Telescope Array. Het is de eerste satelliet die gedetailleerde beelden kan maken in het gebied van de harde (= meest energierijke) röntgenstraling. De veel grotere röntgensatellieten Chandra en XMM-Newton kunnen alleen zachte röntgenstraling detecteren. Dit najaar zal NuSTAR ook gezamenlijke waarnemingen met XMM-Newton gaan doen. De opnamen die NuSTAR maakt geven een nieuwe kijk op de meest extreme objecten in het heelal, zoals de actieve superzware zwarte gaten in de kernen van verre sterrenstelsels en dubbelstersystemen waarin een neutronenster of zwart gat materie van een stellaire begeleider opslokt. (EE)
→ NuSTAR Delivers the X-Ray Goods

23 juli 2013
Een team onder leiding van astronomen van de Universiteit van Leicester in het Verenigd Koninkrijk heeft een nieuwe röntgencatalogus van het heelal gepubliceerd op basis van waarnemingen van de Europese ruimtetelescoop XMM-Newton. De nieuwe catalogus bevat posities en karakteristieken van 531.261 afzonderlijke röntgendetecties (ruim vijftig procent meer dan de vorige catalogus), die geassocieerd zijn met in totaal 372.728 afzonderlijke kosmische bronnen van röntgenstraling. Voor de analyse is intensief gebruik gemaakt van een grote supercomputer van de universiteit. De röntgenbronnen in 3XMM, zoals de nieuwe catalogus is gedoopt, werden waargenomen tussen februari 2000 en december 2012. Het gaat om onder andere verre actieve sterrenstelsels, extreem hete sterren, en stellaire zwarte gaten in ons eigen Melkwegstelsel. In de toekomst zal de nieuwe 3XMM-catalogus de basis vormen voor vervolgonderzoek aan kosmische röntgenbronnen. (GS)
→ Team led by University of Leicester sets new record for cosmic X-ray sightings (origineel persbericht)

28 juni 2013
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA heeft de Galaxy Evolution Explorer, beter bekend als GALEX, uitgeschakeld. De satelliet heeft de afgelopen tien jaar honderden miljoenen sterrenstelsels op ultraviolette golflengten in beeld gebracht. GALEX heeft eigenlijk meerdere levens gehad. Zijn hoofdmissie duurde maar 29 maanden, maar werd drie keer verlengd. En vorig jaar werd de satelliet zelfs nog voor een jaar ‘uitgeleend’ aan het California Institute of Technology, dat het onderzoek met privé-gelden voortzette. Wetenschappers van over de hele wereld maakten en maken gebruik van de enorme hoeveelheid gegevens die GALEX heeft verzameld. Enkele van de hoogtepunten zijn de ontdekking van kolossale ringen van jonge sterren rond oude, ‘dode’ sterrenstelsels en die van de komeetachtige gasstaart die de ster Mira achter zich aan sleept. Op z’n vroegst over 65 jaar zal GALEX zijn laatste kunstje uithalen. Tegen die tijd zal zijn omloopbaan zo laag zijn geworden, dat hij terugvalt naar de aarde en een lichtspoor trekt in de dampkring. (EE)
→ NASA Decommissions Its Galaxy Hunter Spacecraft

21 juni 2013
Het Europese ruimteagentschap ESA heeft tien van zijn bestaande wetenschappelijke ruimtemissies extra tijd gegeven. De missies van Cassini (onderzoek Saturnus), Cluster (aardmagnetisch veld), Hinode (zon), Hubble (ruimtetelescoop), INTEGRAL (gammasatelliet), Mars Express (Marsorbiter), SOHO (zon) en XMM-Newton (röntgensatelliet) zijn verlengd tot 31 december 2016. Wel zal deze verlenging eind 2014 nog eens worden geëvalueerd. Daarnaast zijn fondsen gereserveerd voor de wetenschappelijke operaties van PROBA2, een kleine, in 2009 gelanceerde satelliet die voornamelijk bedoeld is om nieuwe ruimtevaarttechnieken uit te testen, maar ook enkele meetinstrumenten aan boord heeft. Ook de missie van Venus Express is verlengd, maar aan deze komt, zoals het er nu uitziet, al eind 2015 een einde. (EE)
→ ESA Science Missions Continue In Overtime

17 juni 2013
Het radiocontact met de Europese infraroodruimtetelescoop Herschel is definitief verbroken. Herschels koelvloeistof was op 29 april opgebruikt, waarna er geen waarnemingen meer verricht konden worden. De Europese ruimtevaartorganisatie ESA onderhield sindsdien nog wel radiocontact met de ruimtetelescoop, voornamelijk om diverse technologische tests uit te voeren. Half mei werd het grootste deel van de resterende brandstof aan boord verbruikt om Herschel in een veilige 'kerkhofbaan' rond de zon te brengen, iets buiten de baan van de aarde. Op 17 juni werd om 12.25 uur Nederlandse tijd voor het laatst een signaal naar de ruimtetelescoop gestuurd. (GS)
→ Herschel ends operations as orbiting testbed (origineel persbericht)

29 april 2013
De Europese ruimtetelescoop Herschel, gelanceerd op 14 mei 2009, heeft zijn missie vandaag beëindigd. Herschel verrichtte waarnemingen aan onder andere kometen, stervormingsgebieden en sterrenstelsels, op relatief lange infraroodgolflengten. Om die metingen mogelijk te maken, werden de detectoren van de ruimtetelescoop gekoeld tot enkele graden boven het absolute nulpunt, met behulp van (langzaam verdampend) vloeibaar helium. De voorraad van 2300 liter helium die Herschel bij de lancering aan boord had, is nu volledig verbruikt - enkele weken later dan aanvankelijk was verwacht. Als gevolg daarvan is de ruimtetelescoop aan het opwarmen.Met een spiegelmiddellijn van 3,5 meter is Herschel de grootste ruimtetelescoop die ooit is gelanceerd. Een van de drie waarnemingsinstrumenten aan boord (HIFI) werd ontwikkeld en gebouwd onder leiding van Groningse sterrenkundigen. Herschel heeft baanbrekende waarnemingen verricht aan de vorming en evolutie van sterrenstelsels, aan het ontstaan van sterren in koude, donkere moleculaire wolken, en aan de aanwezigheid van watermoleculen in planetenstelsels-in-wording.In de afgelopen vier jaar zijn 35.000 wetenschappelijke waarnemingen verricht binnen ruim 600 afzonderlijke onderzoeksprogramma's. In de loop van mei zal de ruimtetelescoop in een stabiele 'parkeerbaan' rond de zon worden gebracht. (GS)
→ Herschel closes its eyes on the Universe (origineel persbericht)

6 april 2013
De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA lanceert in 2017 twee nieuwe wetenschappelijke ruimteprojecten: TESS, voor onderzoek aan exoplaneten, en NICER, voor onderzoek aan neutronensterren. De twee missies zijn geselecteerd binnen het Astrophysics Explorer Program.TESS (Transiting Exoplanet Survey Satellite) gebruikt meerdere telescopen om planeetovergangen op het spoor te komen bij relatief heldere, nabijgelegen sterren. Een planeetovergang treedt op wanneer een exoplaneet tijdens zijn omloop rond zijn moederster vóór de ster langs beweegt. De Amerikaanse ruimtetelescoop Kepler heeft op deze manier vele honderden exoplaneten ontdekt, maar Kepler richt zich op zwakke sterren in één bepaald deel van de hemel; de gevonden exoplaneten bevinden zich meestal op vrij grote afstand. TESS gaat op zoek naar exoplaneten in de bewoonbare zone van nabijgelwgen sterren. NICER (Neutron star Interior Composition ExploreR) is een röntgeninstrument dat geplaatst wordt aan boord van het internationale ruimtestation ISS. Het gaat metingen verrichten aan snelle variaties in de röntgenintensiteit van neutronensterren - compacte, snel rondtollende overblijfselen van geëxplodeerde sterren. Op deze manier kan informatie worden verkregen over de inwendige opbouw en structuur van deze compacte sterren, en dus over het gedrag van materie onder extreme omstandigheden. (GS)
→ NASA Selects Explorer Investigations for Formulation (origineel persbericht)

5 maart 2013
Een kleine vier jaar na de lancering komt er binnenkort een einde aan de operationele levensduur van de Europese infraroodruimtetelescoop Herschel. Herschel werd op 14 mei 2009 gelanceerd met behulp van een Europese Ariane 5-raket (samen met de ruimtetelescoop Planck) en heeft ruim 3,5 jaar lang onderzoek verricht aan koele structuren in het heelal, zoals donkere stofwolken waarin nieuwe sterren worden geboren. Daarnaast zijn onder andere metingen verricht aan ver verwijderde sterrenstelsels. Herschel is uitgerust met een 3,5 meter grote spiegel (fors groter dan de spiegel van de Hubble Space Telescope) en drie wetenschappelijke instrumenten waarmee infraroodfoto's zijn gemaakt en spectroscopische metingen zijn verricht. Een daarvan is de in Nederland ontworpen en gebouwde hogeresolutiespectrometer HIFI. Met HIFI zijn veel waarnemingen verricht aan water en waterdamp in het Melkwegstelsel. Om de zeer zwakke ver-infrarode en submillimeter-straling uit het heelal te kunnen waarnemen, moesten de detectoren van Herschel gekoeld worden tot 271 graden Celsius onder nul. Dat gebeurde met behulp van ruim 2300 liter (335 kilogram) vloeibaar helium. Vloeibaar helium verdampt echter langzaam maar zeker, dus elke ruimtetelescoop die op die manier wordt gekoeld, heeft een eindige levensduur. Naar verwachting zal Herschel dan ook binnen enkele weken zijn waarnemingen moeten beëindigen. Er is dan in totaal ruim 22.000 uur waargenomen - tien procent meer dan aanvankelijk was verwacht. (GS)
→ Herschel to finish observing soon (origineel persbericht)

11 februari 2013
In een poging de wetenschappelijke oogst van de spectrometer HIFI tot het uiterste op te schroeven is een laatste probleem met een smalle frequentieband (band 3B) opgelost. De 'moleculenjager' HIFI is één van de drie wetenschappelijke instrumenten aan boord van de succesvolle Europese infraroodsatelliet Herschel.Sinds de lancering van Herschel, in mei 2009, heeft HIFI een schat aan wetenschappelijke gegevens geproduceerd. Met het meetinstrument, dat onder leiding van het Nederlandse ruimteonderzoeksinstituut SRON is ontwikkeld en gebouwd, hebben sterrenkundigen de fysische en chemische eigenschappen van interstellaire wolken van gas en stof onderzocht. De infraroodspectrometer heeft de hoeveelheden koolstof en water in deze wolken met ongekende nauwkeurigheid in kaart gebracht, wat nieuw licht werpt op de geboorte en vroege ontwikkeling van sterren en planeten.Er was echter een smal frequentiebereik waarin de infraroodstraling uit het heelal niet volledig kon worden gemeten, omdat de kans bestond dat een bepaald onderdeel van HIFI de geest zou geven. Daarom is in 2010 besloten om 'band 3B' te laten rusten tot het einde van de missie in zicht kwam. En dat moment is nu aangebroken: eind maart raakt de voorraad vloeibare helium van Herschel, die nodig is om zijn instrumenten heel koud te houden, op en stopt de satelliet met waarnemen.Met de nieuwe waarnemingen die nog voor die tijd kunnen worden gedaan, hoopt het HIFI-team zijn onderzoek naar complexe moleculaire processen in de rijkste chemische bronnen van onze Melkweg te kunnen voltooien. (EE)
→ Ambitieus HIFI-team verkent vlak voor einde missie nieuwe frequenties

10 september 2012
De Europese ruimtesonde Gaia, die in 2014 gelanceerd moet worden en extreem nauwkeurige positie- en snelheidsmetingen gaat verrichten aan ca. één miljard sterren in het Melkwegstelsel, heeft met goed resultaat een negentien dagen durende koudetest doorstaan. Gaia gaat zijn waarnemingen doen vanuit een baan om de zon op 1,5 miljoen kilometer afstand van de aarde, en zal daarbij blootgesteld worden aan temperaturen van meer dan honderd graden onder nul. Bij een testcentrum in Toulouse heeft de zogeheten service module van Gaia nu een uitgebreid thermisch testprogramma ondergaan. Volgend jaar zal ook de payloadmodule, met de eigenlijke telescoop, op vergelijkbare wijze getest worden.
Meer informatie:
Origineel persbericht Gaia
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

21 augustus 2012
Een van de belangrijkste onderdelen van de James Webb Space Telescope (JWST), het geavanceerde hoofdspiegelsysteem, is klaar. Dit systeem vormt het hart van de bijna 9 miljard dollar kostende ruimtetelescoop, die naar verwachting eind 2018 zal worden gelanceerd. Anders dan de ééndelige spiegel van zijn voorganger, de Hubble-ruimtetelescoop, bestaat de hoofdspiegel van de JWST uit achttien afzonderlijke, zeshoekige segmenten. Tezamen vormen deze een 6,5-meter groot geheel, dat pas na de lancering met een Europese Ariane 5-raket zal worden uitgevouwen.
Meer informatie:
Mirrors Finished for NASA's New James Webb Space Telescope

13 augustus 2012
Het tweede wetenschappelijke instrument voor de toekomstige James Webb Space Telescope is overhandigd aan NASA. Het FGS/NIRISS-instrument is gebouwd door de Canadese ruimtevaartorganisatie CSA. Eerder werd de deels in Nederland ontwikkelde MIRI-infraroodspectrograaf al afgeleverd. FGS/NIRISS is een combinatie van de Fine Guidance Sensor (een instrument waarmee de telescoop zeer nauwkeurig gericht kan worden) en de Near-Infrared Imager and Slitless Spectrograph, waarmee mogelijk de atmosferen van aarde-achtige planeten bij andere sterren gedetecteerd kunnen worden. De James Webb Space Telescope (JWST) is een 6,5 meter grote infraroodtelescoop in de ruimte, die algemeen wordt beschouwd als de opvolger van de Hubble Space Telescope. JWST krijgt in totaal vier grote wetenschappelijke instrumenten. De lancering vindt waarschijnlijk in 2018 plaats.
Meer informatie:
Second Flight Instrument Delivered for James Webb Space Telescope
James Webb Space Telescope
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

2 juli 2012
Amerikaanse astronomen hebben nieuwe meetgegevens vrijgegeven van de WISE-kunstmaan (Wide-field Infrared Survey Explorer). Die heeft de gehele hemel twee keer in kaart gebracht op infraroodgolflengten. Resultaten van de eerste 'hemel-scan' werden in maart al gepubliceerd; nu is ongeveer éénderde van de tweede scan openbaar gemaakt. Door de sterrenhemel meerdere malen in kaart te brengen, kan ook onderzoek worden verricht aan objecten die in de tussentijd van helderheid zijn veranderd. De infraroodmetingen en -beelden van de WISE-kunstmaan bieden onder andere veel informatie over stervormingsgebieden, zoals de Vlamnevel (hier afgebeeld), die deel uitmaakt van het Orion-stervormingsgebied.
Meer informatie:
The 'Flame' Burns Bright in New WISE Image
Wide-field Infrared Survey Explorer
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

2 juli 2012
De anderhalve meter grote hoofdantenne van de Europese ruimtetelescoop Gaia, die volgend jaar gelanceerd wordt, is aan uitgebreide tests onderworpen in een testkamer in Madrid. Gaia gaat van één miljard sterren in het Melkwegstelsel posities en snelheden opmeten. Met de antenne wordt in de loop van vijf jaar 200 terabyte aan meetgegevens naar de aarde geseind, over een afstand van 1,5 miljoen kilometer.
Meer informatie:
Gaia checks out of antenna testing
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

28 juni 2012
NASA's Nuclear Spectroscopic Telescope Array (NuSTAR) heeft zijn eerste testopnamen gemaakt. De op 13 juni gelanceerde röntgensatelliet werd op het sterrenbeeld Zwaan gericht, waar zich het bekende object Cygnus X-1 bevindt - een zwart gat dat bezig is om materie van een naburige ster op te slokken. Het is voor het eerst dat zo'n scherpe opname van de harde röntgenstraling van dit object is vastgelegd. De komende weken zullen nog meer testopnamen met NuSTAR worden gemaakt: van het restant van een relatief nabije supernova-explosie en van een verre quasar (een sterrenstelsel met een actief zwart gat in zijn kern). Dat laatste object zal in die periode ook met drie andere röntgensatellieten worden bekeken, om een nauwkeurige afstelling van NuSTAR's röntgentelescoop mogelijk te maken. Als NuSTAR voor alle tests is geslaagd, zal hij aan zijn eigenlijke taak beginnen: een inventarisatie van zwarte gaten binnen en buiten ons Melkwegstelsel en het onderzoek van onder meer supernova-restanten en de jets van actieve sterrenstelsels.
Meer informatie:
Space Telescope Opens Its X-Ray Eyes

21 juni 2012
De recent gelanceerde NASA-röntgensatelliet NuSTAR heeft zijn tien meter lange mast uitgevouwen. Deze cruciale actie, die bijna een half uur duurde, was nodig om de satelliet scherpe opnamen te kunnen laten maken van röntgenstraling uitzendende objecten in het heelal, zoals zwarte gaten. NuSTAR werd negen dagen geleden gelanceerd. Na het uitvouwen van de mast worden de diverse systemen van de satelliet aan allerlei tests onderworpen. Naar verwachting zullen over een dag of vijf de eerste hemelopnamen worden gemaakt.
Meer informatie:
Observatory Unfurls its Unique Mast

20 juni 2012
Op 19 juni heeft het Europese ruimteagentschap ESA de ruimtemissie Euclid officieel opgenomen in haar onderzoeksprogramma voor de periode 2015-2025. De satelliet gaat de ruimtelijke verdeling van de raadselachtige donkere materie in kaart brengen en de al even mysterieuze donkere energie onderzoeken. Aan het project werken bijna duizend wetenschappers uit Europa en andere werelddelen mee. Euclid wordt uitgerust met een 1,2-meter telescoop, een normale camera en een nabij-infraroodcamera (deels van NASA-makelij). Met dat instrumentarium zullen de posities van twee miljard sterrenstelsels, verspreid over ongeveer een derde van de hemel, worden gemeten. Dat moet inzicht geven in de evolutie van de grootschalige structuur van het heelal over de afgelopen tien miljard jaar. Ook zal naar een antwoord worden gezocht op de vraag waarom de uitdijing van het heelal aan het versnellen is - een verschijnsel dat wordt toegeschreven aan een nog onverklaarbare kracht die (bij gebrek aan beter) donkere energie wordt genoemd. De lancering van Euclid staat gepland voor 2020.
Meer informatie:
Dark Universe mission blueprint complete

13 juni 2012
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA heeft vanavond om 18 uur Nederlandse tijd een nieuwe kleine röntgensatelliet gelanceerd. De Nuclear Spectroscopic Telescope Array (NuSTAR) is in de ruimte gebracht met een Pegasus draagraket, die tot een hoogte van twaalf kilometer meeliftte aan de 'buik' van een vliegtuig. NuSTAR zal de meest energierijke röntgenstraling uit het heelal waarnemen en is honderd keer zo gevoelig als eerdere instrumenten die in dit energiebereik werkzaam waren. Bovendien zullen de beelden die de satelliet maakt tien keer zo scherp zijn. Samen met eerder gelanceerde röntgensatellieten, die minder energierijke röntgenstraling opvangen, zal NuSTAR een completer beeld kunnen geven van de meest exotische objecten in het heelal: de zwarte gaten. Ook zal de satelliet onderzoeken hoe zware exploderende sterren de zware elementen produceren die nodig zijn voor het ontstaan van planeten en leven als het onze. De telescoop van NuSTAR bestaat uit geavanceerde detectors en een tien meter lange mast, die de detectors verbindt met de röntgenspiegel. Deze mast zal over een week uitgevouwen worden. Als deze cruciale handeling slaagt, zal het eigenlijke onderzoek ruim drie weken later van start kunnen gaan.
Meer informatie:
NASA's NuSTAR Mission Begins
Website NuSTAR

16 mei 2012
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA leent de Galaxy Evolution Explorer, beter bekend als Galex, uit aan het California Institute of Technology (Caltech). Daarmee is het voortbestaan van de succesvolle satelliet, die de hemel op ultraviolette golflengten waarneemt, voorlopig verzekerd. In februari van dit jaar besloot NASA om Galex in zijn 'spaarstand' te zetten, als voorbereiding op het definitieve einde van zijn missie, die al in 2003 begon. Dat was vooral een bezuinigingsmaatregel, want de satelliet doet het nog prima. Door de beheerskosten voortaan door Caltech te laten betalen, kan het onderzoek nu alsnog worden voortgezet. Het is de bedoeling dat de Californische astronomen Galex nog zeker drie jaar gaan gebruiken. Zij zullen de extra tijd benutten om nog meer sterrenstelsels in kaart te brengen, om meer te weten te komen over de wijze waarop deze objecten in de loop van de tijd evolueren.
Meer informatie:
NASA Lends Galaxy Evolution Explorer to Caltech

9 mei 2012
In Londen vindt vandaag (9 mei) de officiële overdracht plaats van het Mid InfraRed Instrument (MIRI) door ESA aan NASA. Het instrument is een camera en spectrometer voor de toekomstige James Webb Space Telescope (JWST), die zo gevoelig is dat hij een kaarsje op de afstand van Jupiter kan zien. MIRI zal worden verscheept naar NASA's Goddard Space Flight Center, waar het wordt geïntegreerd met de drie andere instrumenten van de JWST. MIRI opereert in het infrarood op een golflengte van 5 tot 28 micron en kan dwars door stofwolken heen kijken, waardoor kleine, zwakke objecten zoals sterren en planeten in wording gedetailleerd kunnen worden bestudeerd. Waarnemen op deze golflengte vergt een aantal technologische hoogstandjes, omdat het in het vacuüm van de ruimte plaatsvindt bij een temperatuur van -266,5 graden Celsius - dicht bij het absolute nulpunt. Daarvoor heeft MIRI een apart koelsysteem nodig. MIRI is ontworpen en gebouwd onder leiding van het Verenigd Koninkrijk in samenwerking met een aantal Europese partners, waaronder de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA). Op infraroodgebied bouwde Nederland eerder mee aan de spectrometer van de Infrared Space Observatory en het VISIR-instrument van de Very Large Telescope van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht in Chili. De JWST wordt gelanceerd in 2018, waarna MIRI aan zijn wetenschappelijke missie kan beginnen.
Meer informatie:
Persbericht Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie

16 april 2012
Astronomen van het Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics hebben een toptien samengesteld van de mooiste kosmische infraroodfoto's die gemaakt zijn met de InfraRed Array Camera (IRAC) van de Amerikaanse Spitzer Space Telescope. De aanleiding: IRAC is nu duizend dagen lang werkzaam als de belangrijkste infraroodcamera van de ruimtetelescoop. Spitzer deed aanvankelijk waarnemingen van langgolvige infraroodstraling, waarvoor het nodig was dat de detectoren van de infraroodsatelliet diepgekoeld werden. Nadat de koelvloeistof was opgebruikt, begon Spitzer echter met zijn 'warme' missie. De IRAC-foto's, van nevels in ons eigen Melkwegstelsel en van andere sterrenstelsels, laten zien dat ook bij minder lage temperaturen nog veel interessante wetenschappelijke resultaten behaald kunnen worden. De hoop is dat de levensduur van Spitzer later dit jaar verlengd zal worden tot 2015.
Meer informatie:
1000 Days of Infrared Wonders
Spitzer Space Telescope
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

3 april 2012
De teams achter NASA's belangrijkste ruimteonderzoeksmissies kunnen opgelucht ademhalen: alle negen missies hebben de tweejaarlijkse 'Senior Review' doorstaan. Bij eerdere reviews werd de geldkraan voor de zwakste missies dichtgedraaid, maar ditmaal had de reviewcommissie lovende woorden voor het huidige arsenaal aan satellieten. Vooral voor de leiding van de Kepler-missie, die naar planeten buiten ons zonnestelsel zoekt, zag het er een tijdje somber uit. Maar ook voor deze satelliet is er toekomst: zijn missie is verlengd tot en met 2016. Voorlopig althans, want in 2014 is de volgende Senior Review. Slechts enkele van de doorgelichte ruimteonderzoeksmissies hebben bij deze review wat kleerscheuren opgelopen. Zo krijgt de missie van de gammasatelliet Fermi vanaf 2014 te maken met een bezuiniging van tien procent per jaar, en zal voor infaroodsatelliet Spitzer naar alle waarschijnlijkheid in 2015 het doek vallen.
Meer informatie:
Kepler Mission extended to 2016
NASA Extends Kepler, Spitzer, Planck Missions
Volledig NASA-rapport (pdf)

14 maart 2012
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA heeft een nieuwe hemelatlas en -catalogus gepresenteerd die gebaseerd is op gegevens die in 2010 met de infraroodsatelliet WISE zijn verzameld. De catalogus omvat meer dan een half miljard sterren, sterrenstelsels en andere objecten. In het jaar dat WISE de complete hemel in kaart bracht, zijn ruim 2,7 miljoen opnamen gemaakt op vier verschillende infraroodgolflengten. Dat leverde in totaal meer dan 15.000 gigabyte aan gegevens op. De eerste helft van deze gegevens werd in april 2011 gepresenteerd. Veel van de sterren en sterrenstelsels die door WISE zijn vastgelegd, waren nog nooit eerder waargenomen. En dat heeft onder meer geleid tot de ontdekking van een extreem koele klasse van bruine dwergsterren, die zo ongeveer de temperatuur van het menselijk lichaam hebben. Dergelijke objecten zenden geen zichtbaar licht uit en zijn alleen op infraroodgolflengten waarneembaar.
Meer informatie:
NASA Releases New WISE Mission Catalog of Entire Infrared Sky
WISE Multimedia Gallery

12 februari 2012
Het California Institute of Technology (Caltech) heeft belangstelling getoond voor het overnemen van de Amerikaanse ultravioletkunstmaan Galex (Galaxy Evolution Explorer). Galex is een NASA-kunstmaan die in 2003 werd gelanceerd. Na het voltooien van het oorspronkelijke waarnemingsprogramma, in 2007, is de levensduur van de kunstmaan met enkele jaren verlengd, maar eerder deze maand werd Galex in standby modus gezet, om over enkele maanden definitief uitgeschakeld te worden. Caltech is nu met NASA in onderhandeling over de overname van het eigendom van de kunstmaan. Een beslissing wordt eind maart verwacht. Mogelijk zal Galex dus toch nog enkele jaren in bedrijf blijven. De satelliet heeft een catalogus van miljoenen sterrenstelsels geproduceerd.
Artikel op spaceflightnow.com
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

7 februari 2012
NASA heeft de Galaxy Evolution Explorer (Galex) in standby-modus gezet. Later dit jaar zal de succesvolle satelliet definitief buiten gebruik worden gesteld. Galex werd in april 2003 gelanceerd om grote delen van de hemel op ultraviolette golflengten in kaart te brengen. Dat heeft onder meer een catalogus van miljoenen sterrenstelsels opgeleverd. De hoofdmissie van Galex liep al in het najaar van 2007 af. Maar omdat de satelliet goed bleef werken, zijn de metingen voortgezet.
Meer informatie:
NASA's Galaxy Evolution Explorer in Standby Mode

25 januari 2012
De nieuwe, kleine NASA-satelliet Nuclear Spectroscopic Telescope Array, of NuSTAR, wordt deze week overgebracht naar de Vandenberg-luchtmachtbasis in Californië om met zijn Pegasus-lanceerraket verenigd te worden. NuSTAR zal de 'harde' (energierijke) röntgenstraling waarnemen van uiteenlopende objecten als de zon en de superzware zwarte gaten in de kernen van verre sterrenstelsels. De lancering van NuSTAR is gepland voor 14 maart. Anders dan de meeste andere wetenschappelijke satellieten zal hij niet vanaf een vaste lanceerbasis vertrekken, maar bevestigd aan de onderkant van een Lockheed L-1011 TriStar-vliegtuig boven de Stille Oceaan naar grote hoogte worden gebracht en dan worden losgelaten. De kleine Pegasus-raket brengt NuSTAR vervolgens in een baan om de aarde. NuSTAR is uitgerust met een speciale telescoop bestaande uit twee sets van 133 in elkaar geneste, cilindrische spiegels. Deze constructie is nodig, omdat normale telescoopspiegels niet in staat zijn om röntgenstraling op te vangen: deze zou dwars door de spiegel heen gaan. Bij röntgentelescopen 'schampt' de binnenkomende straling als het ware langs de spiegels, om een flink eind verderop - in dit geval tien meter - te worden gebundeld. Vanwege die lange brandpuntsafstand is NuSTAR voorzien van een opvouwbare mast, die een week na de lancering moet worden uitgevouwen.
Meer informatie:
NASA's NuSTAR Ships to Vandenberg for March 14 Launch
Website NuSTAR

18 januari 2012
Om het stroomverbruik terug te dringen, is een van de verwarmingselementen van Voyager 1 uitgeschakeld. Door deze handeling is de temperatuur van de ultravioletspectrometer van de in 1977 gelanceerde ruimtesonde met meer dan 23 graden gedaald. Het instrument werkt nu bij een temperatuur van 79 graden onder nul - de laagste temperatuur die het ooit te verduren heeft gehad. De maatregel heeft tot doel om Voyager 1 tot 2025 van genoeg stroom te voorzien om metingen te doen en de verzamelde gegevens naar de aarde te zenden. Deze stroom wordt opgewekt door een 'radio-isotoop thermo-elektrische generator', die gebruik maakt van de hoog radioactieve stof plutonium. Bij het verval van plutonium komt naast straling ook warmte vrij, en deze laatset wordt in elektrische spanning omgezet. Doordat de radioactiviteit van het plutonium aan boord van Voyager 1 geleidelijk afneemt, daalt ook het vermogen van zijn 'elektriciteitscentrale'. Van het oorspronkelijke vermogen van 470 watt is nog maar ongeveer de helft over. De in 1977 gelanceerde Voyager 1 is het verst van de zon verwijderde object dat door mensen is gemaakt. Hij bevindt zich momenteel op bijna 18 miljard kilometer van de aarde. Dat is zo ongeveer op de drempel tussen de invloedssfeer van de zon en de interstellaire ruimte. Omdat wetenschappers graag willen weten wat zich hier allemaal afspeelt, wordt geprobeerd om de actieve fase van de stokoude ruimtesonde zo lang mogelijk te rekken.
Meer informatie:
Voyager instrument cooling after heater turned off

9 januari 2012
De Rossi X-ray Timing Explorer, een zeer succesvolle Amerikaanse röntgenkunstmaan die eind december 1995 werd gelanceerd, is op 5 januari uitgeschakeld. Met Rossi zijn de afgelopen zestien jaar baanbrekende waarnemingen verricht aan onder andere witte dwergen, neutronensterren en (stellaire) zwarte gaten. De kunstmaan was bij uitstek geschikt voor het vastleggen van extreem snelle variaties in de röntgenhelderheid van deze exotische objecten, op tijdschalen van een microseconde. Rossi (genoemd naar de Italiaanse röntgenastronoom Bruno Rossi) heeft het bestaan van magnetars aangetoond - neutronensterren met een extreem sterk magnetisch veld. Ook is met de kunstmaan voor het eerst een 'accreterende millisecondepulsar' ontdekt - een zeer snel roterende neutronenster die nog materie opzuigt van een begeleider. Daarnaast toonde Rossi het bestaan van 'frame dragging' aan: de vervorming van de ruimtetijd in de directe omgeving van een roterend zwart gat. In de afgelopen zestien jaar zijn ruim 2200 wetenschappelijke artikelen gepubliceerd op basis van Rossi-waarnemingen. Tijdens de 219e bijeenkomst van de American Astronomical Society in Austin, Texas, wordt deze week een speciale sessie georganiseerd rond de wetenschappelijke resultaten van de kunstmaan. Rossi zal naar verwachting tussen 2014 en 2023 terugkeren in de aardse dampkring en daarbij verbranden.
Meer informatie:
NASA's Rossi X-Ray Timing Explorer Completes Mission Operations
Rossi X-ray Timing Explorer
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl;

7 december 2011
De nieuwe Europese satelliet Gaia, die in 2013 wordt gelanceerd, heeft een belangrijke test doorstaan. In een testruimte in Toulouse, Frankrijk, is haar zonnescherm uitgevouwen. Het zonnescherm is een cruciaal onderdeel van de satelliet, die in de loop van vijf jaar een miljard sterren van ons Melkwegstelsel in kaart moet brengen. Het houdt Gaia in de schaduw, waardoor haar temperatuur op een constante waarde van 110 graden onder nul kan worden gehouden. Met een middellijn van tien meter is het zonnescherm te groot om in uitgevouwen toestand de ruimte in gebracht te worden. Vandaar dat het is opgebouwd uit twaalf afzonderlijke segmenten, die zich na de lancering uitvouwen. Aan enkele van de segmenten worden straks ook zonnepanelen bevestigd.
Meer informatie:
Gaia sunshield deployment

6 december 2011
De 21 jaar oude Hubble-ruimtetelescoop heeft een nieuwe mijlpaal bereikt: het tienduizendste wetenschappelijke artikel dat op zijn metingen is gebaseerd. Dat maakt Hubble tot een van de meest vruchtbare astronomische ondernemingen aller tijden. De artikelen die op Hubble-resultaten zijn gebaseerd, zijn geschreven door duizenden astronomen uit meer dan 35 landen. Ze behandelen bijna alle aspecten van de sterrenkunde, maar de meest voorkomende onderwerpen zijn het onderzoek van verre supernovae, de meting van de uitdijingssnelheid van het heelal en het mogelijke verband tussen de massa's van sterrenstelsels en hun centrale zwarte gaten. Hoofdauteur van het tienduizendste artikel is Zach Cano van de John Moores-universiteit in Liverpool. Hij bericht over de zwakste supernova-explosie die ooit in verband is gebracht met een lange gammaflits - een intense uitbarsting van de meest energierijke straling.
Meer informatie:
Hubble Racks Up 10,000 Science Papers

25 november 2011
Het Japanse ruimteonderzoeksagentschap JAXA meldt dat er een einde is gekomen aan de missie van de infraroodsatelliet AKARI. De zendapparatuur aan boord is uitgeschakeld. Het wetenschappelijke onderzoek was al in juni van dit jaar gestaakt, nadat er problemen waren ontstaan met de stroomvoorziening van de satelliet. AKARI werd op 22 februari 2006 gelanceerd en heeft ruim een jaar langer gefunctioneerd dan verwacht. Met de satelliet is de volledige hemel in kaart gebracht, en dat heeft een catalogus van 1,3 miljoen bronnen van infraroodstraling in het heelal. Veel van deze objecten zullen bij toekomstige infraroodmissies nader onder de loep worden genomen.
Meer informatie:
AKARI operation completed

19 oktober 2011
Duitse sterrenkundigen hebben een overeenstemming bereikt met hun Russische collega's over de verdeling van waarnemingsgegevens van de toekomstige röntgentelescoop eROSITA. De wetenschappers van het Max-Planck-Institut für Extraterrestrische Physik krijgen de beschikking over de helft van de metingen, en zullen op basis daarvan gedetailleerd onderzoek kunnen doen aan onder andere de ware aard van de donkere energie, die verantwoordelijk wordt gehouden voor de versnellende uitdijing van het heelal. eROSITA is de röntgentelescoop aan boord van de Russische Spectrum-Röntgen-Gamma-kunstmaan, die in 2013 wordt gelanceerd. De telescoop is ontwikkeld door het Max-Planck-instituut in samenwerking met het Instituut voor Ruimteonderzoek van de Russische Akademie van Wetenschappen. eROSITA gaat de gehele sterrenhemel gedetailleerd in kaart brengen op röntgengolflengten met een gemiddelde energie. Daarbij worden naar schatting 500.000 actieve sterren, 100.000 clusters en groepen van sterrenstelsels, en 3 miljoen superzware zwarte gaten in verre, actieve sterrenstelsels gedetecteerd. Vooral de waarnemingen aan sterrenstelsels kunnen bijdragen aan een beter begrip van de donkere energie in het heelal. De overeenstemming over het gebruik van de eROSITA-gegevens werd bereikt op een conferentie in Garmisch-Partenkirchen waaraan ruim 150 astronomen van over de hele wereld deelnamen. Sinds de missie van de Duitse röntgenkunstmaan ROSAT, ongeveer twintig jaar geleden, is er geen complete röntgen-survey van de gehele hemel meer uitgevoerd. eROSITA ziet veel scherper en is veel gevoeliger dan ROSAT.
Meer informatie:
Persbericht Max-Planck-Institut für Extraterrestrische Physik
eROSITA
eROSITA International Conference
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

4 oktober 2011
Solar Orbiter en Euclid zijn door de ESA Science Programme Committee uitgekozen als de volgende 'medium-class' missies in het Europese ruimteonderzoeksprogramma Cosmic Vision 2015-2025. Solar Orbiter moet in 2017 gelanceerd worden en gaat vanaf relatief kleine afstand onderzoek doen aan verschijnselen op het oppervlak van de zon, aan de zonnewind, en aan energierijke zonnevlammen die het magnetisch veld van de aarde kunnen verstoren en problemen kunnen opleveren voor o.a. elektriciteitscentrales en satellieten. Euclid wordt in 2019 gelanceerd en moet de groteschaalstructuur van het heelal in kaart gaan brengen. De hoop is dat op die manier meer inzicht wordt verkregen in de ware aard van de mysterieuze donkere energie, die de oorzaak is van de versnellende uitdijing van het heelal. Nederland speelt een hoofdfrol bij het opzetten van het Euclid Mission Archive, voor het verzamelen en analyseren van de gigantische hoeveelheden meetgegevens. De derde kanshebber in het selectieproces, Plato (die jacht moet gaan maken op planeten bij andere sterren) is nog niet helemaal van de baan: mogelijk wordt die ruimtetelescoop in een later stadium alsnog gerealiseerd.
Meer informatie:
Dark and bright: ESA chooses next two science missions
Cosmic Vision 2015-2025
Solar Orbiter
Euclid
Plato
Persbericht NOVA (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

29 september 2011
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA heeft vijf voorstellen geselecteerd die in aanmerking kunnen komen voor toekomstige wetenschappelijke ruimtemissies. Doelwitten van de kandidaat-missies zijn de aardatmosfeer en planeten bij nabije sterren (exoplaneten). Elk missieteam ontvangt 1 miljoen dollar om het missievoorstel de komende elf maanden uit te werken. De ruimtemissie zelf mag 200 miljoen dollar kosten. Geselecteerd zijn de Ionospheric Connection Explorer (ICON), voor onderzoek van de ionosfeer van de aarde; de Fast INfrared Exoplanet Spectroscopy Survey Explorer (FINESSE), die de atmosferen vanexoplaneten zou onderzoeken; de Observatory for Heteroscale Magnetosphere-Ionosphere Coupling (OHMIC), waarmee de interacties tussen de magnetische velden van zon en aarde onderzocht zouden worden; de Transiting Exoplanet Survey Satellite (TESS), een satelliet voor het opsporen van nieuwe exoplaneten; en de Atmosphere-Space Transition Region Explorer (ASTRE), die de interactie tussen de aardatmosfeer en geïoniseerde gassen in de ruimte zou onderzoeken. Naast deze vijf voorstellen voor zelfstandige missies, zijn ook nog zes voorstellen geselecteerd voor kleinere onderzoeksmissies die kunnen 'meeliften' met andere ruimteprogramma's.
Meer informatie:
NASA Selects Science Investigations For Concept Studies

23 juli 2011
Op 18 juli heeft Rusland een bijzondere nieuwe ruimtetelescoop in een wijde ellipsbaan om de aarde gebracht: de Spectrum-R. Het instrument wordt ook wel de 'Russische Hubble' genoemd, maar anders dan zijn Amerikaanse tegenhanger maakt de Spectrum-R geen opnamen in zichtbaar licht. Het is een radiotelescoop waarmee radiogolven zullen worden opgevangen van onder meer sterrenstelsels op miljarden lichtjaren van de aarde. De meest cruciale fase in zijn bestaan heeft de nieuwe ruimtetelescoop alvast doorstaan. Gisteren, zaterdag 23 juli, is - na de nodige technische problemen - de 10 meter grote schotelantenne uitgevouwen waarmee hij de kosmische radiostraling moet ontvangen. Als dat niet was gelukt, was de missie van Spectrum-R van zeer korte duur geweest. Het verste punt van de omloopbaan van Spectrum-R ligt op 340.000 kilometer van de aarde. Door met radiotelescopen op aarde samen te werken kan, door middel van een techniek die interferometrie heet, een virtuele radiotelescoop met een maximale omvang van 340.000 kilometer worden nagebootst. Dat resulteert in afbeeldingen die 100.000 keer zo 'scherp' zijn als die van de Hubble-ruimtetelescoop. De waarnemingen zullen over drie maanden beginnen. Tot die tijd zullen testmetingen worden gedaan.
Meer informatie:
Spectrum-R Mirror Deployed

11 juli 2011
Het Planetary Science Institute in Tucson, Arizona, heeft een overeenkomst getekend met het ruimtevaartbedrijf XCOR Aerospace in Mojave, Californië, voor het gebruik van het toekomstige suborbitale ruimtevliegtuig Lynx als waarnemingsplatform van de Atsa-ruimtetelescoop. Atsa ('adelaar' in de taal van de Navajo-indianen) zal vooral gebruikt worden voor het bestuderen van objecten in het zonnestelsel die zich - gezien vanaf de aarde - relatief dicht bij de zon aan de hemel bevinden; zulke waarnemingen zijn vanaf de grond moeilijk uit te voeren vanwege de storende, verstrooiende werking van de dampkring. Het gaat daarbij voornamelijk om planetoïden en kometen die zich tijdelijk binnen de baan van de aarde bevinden. Door gebruik te maken van het in ontwikkeling zijnde ruimtevliegtuig Lynx kan Atsa waarnemingen verrichten boven de aardse dampkring, zonder de kostbare aspecten van een daadwerkelijk satellietobservatorium.
Meer informatie:
Planetary Science Institute Selects XCOR to Fly Atsa Suborbital Observatory
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

6 juli 2011
Het begint er somber uit te zien voor de James Webb Space Telescope (JWST), de beoogde opvolger van de succesvolle Hubble-ruimtetelescoop. Hoewel belangrijke onderdelen van de nieuwe ruimtetelescoop al klaar zijn, is allerminst zeker dat het instrument ooit gelanceerd gaat worden. Dat blijkt uit de bezuinigingen op het NASA -budget voor 2012 zoals die zijn voorgesteld door een begrotingscommissie van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden. In dat voorstel wordt de JWST, die met ernstige kostenoverschrijdingen kampt, geschrapt. Eerder was naar aanleiding van het eindrapport van een interne onderzoekscommissie van NASA al vastgesteld dat de lancering van de JWST waarschijnlijk moest worden uitgesteld tot 2018 - vijf jaar later dan aanvankelijk de bedoeling was. Aan de ruimtetelescoop, een samenwerkingsproject van de ruimteagentschappen van de VS, Europa en Canada, is al drie miljard dollar uitgegeven. Dat is echter minder dan de helft van de totale kostprijs: het schrappen van het prestigieuze project zou dus nog een aanzienlijke besparing opleveren. Amerikaanse wetenschappers hebben furieus op het voorstel gereageerd. Zij beschouwen de JWST als het toekomstige vlaggenschip van de Amerikaanse sterrenkunde. Maar het lot van de JWST ligt nu in handen van het Amerikaanse parlement en het Witte Huis.
Meer informatie:
Eroding Nasa Science: Space Telescope Scrapped?
Appropriations Committee Releases the Fiscal Year 2012 Commerce, Justice, Science Appropriations
AURA Reaction to Proposed Cancellation of JWST
AAS Issues Statement on Proposed Cancellation of James Webb Space Telescope

6 juli 2011
De digitale camera voor de toekomstige Europese satelliet Gaia - de grootste die ooit voor een ruimtemissie is gebouwd - is klaar voor gebruik. Het hart van de camera bestaat uit 106 uiterst dunne elektronische detectors die iets kleiner zijn dan een creditcard. Daarvan is een mozaïek van 0,5 bij 1 meter gemaakt, dat straks als een supergevoelig 'oog' moet fungeren. Gaia zal vanaf 2013 vijf jaar lang een miljard sterren van de Melkweg in kaart brengen. Van elk van deze sterren worden helderheid, spectrale kenmerken en de ruimtelijke posities en snelheden gemeten. Om zo zwak mogelijke sterren te kunnen observeren, wordt de camera van Gaia afgekoeld tot een temperatuur van 110 graden onder nul. Gaia zal worden gestationeerd in het zogeheten L2-punt van het zon-aarde-stelsel: een stabiel punt in de ruimte dat van de zon uit gezien anderhalf miljoen kilometer achter de aarde ligt. Naar verwachting zal Gaia van daaruit niet alleen de gegevens van sterren verzamelen, maar ook grote aantallen planetoïden, exoplaneten en verre sterrenstelsels ontdekken.
Meer informatie:
Eye of Gaia: billion-pixel camera to map Milky Way
GAIA

5 juli 2011
De Amerikaans-Europese Hubble Space Telescope heeft op 4 juli zijn éénmiljoenste wetenschappelijke waarneming verricht. De Hubble-telescoop werd op 24 april 1990 gelanceerd en heeft sindsdien op vrijwel elk deelgebied van de sterrenkunde voor revolutionaire doorbraken en nieuwe inzichten gezorgd. De éénmiljoenste waarneming van de ruimtetelescoop betrof de exoplaneet HAT-P-7b (ook bekend als Kepler 2b), op een afstand van ongeveer duizend lichtjaar. Met de spectroscoop van de gevoelige Wide Field Camera 3 van Hubble, die in mei 2009 is geïnstalleerd tijdens de laatste onderhoudsvlucht, is gezocht naar de mogelijke aanwezigheid van waterdamp in de atmosfeer van deze planeet. De Hubble-telescoop heeft tot op heden ruim vijftig terabytes aan wetenschappelijke data verzameld.
Meer informatie:
NASA's Hubble Makes One Millionth Science Observation
Archief van Hubble-waarnemingen
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 april 2011
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA trekt zich terug uit twee ruimtemissies die superzware zwarte gaten en andere hoogenergetische kosmische verschijnselen zouden onderzoeken. In beide gevallen gaat het om samenwerkingen met het Europese ruimteagentschap ESA. Het eerste slachtoffer is LISA, een drietal identieke satellieten dat gravitatiegolven zou moeten detecteren - kleine rimpelingen in de ruimtetijd die veroorzaakt worden door botsingen tussen superzware zwarte gaten. Nummer twee is het International X-ray Observatory, een grote satelliet voor de detectie van röntgenstraling, zoals die bijvoorbeeld wordt uitgezonden door de hete materie in de omgeving van superzware zwarte gaten. ESA zou in haar eentje kunnen verdergaan met beide ruimtemissies - eventueel in afgeslankte vorm. Maar het is niet ondenkbaar dat de beide missies, of aangepaste versies daarvan, na 2020 alsnog gezamenlijk worden uitgevoerd. Ondertussen staat ook een astrofysische solomissie van NASA - de Wide-Field Infrared Survey Telescope - op de helling. Het besluit van NASA komt hoe dan ook niet als een verrassing. Eerder was al bekend geworden dat het onderzoeksbudget van het ruimteagentschap sterk onder druk staat van kostenoverschrijdingen bij de James Webb Space Telescope - de opvolger van de Hubble-ruimtetelescoop.
Meer informatie:
NASA pulls out of astrophysics missions

12 april 2011
De opvolger van de Hubble-ruimtetelescoop, de James Webb Space Telescope (JWST), wordt waarschijnlijk niet vóór 2018 gelanceerd. Dat heeft NASA-topman Charles Bolden bekendgemaakt tijdens een bijeenkomst van Amerikaanse senatoren. De JWST wordt zo langzamerhand een echt zorgenkindje voor NASA. Eind vorig jaar concludeerde een onafhankelijke onderzoekscommissie dat de begroting voor de prestigieuze ruimtetelescoop aan alle kanten rammelde. Toen al was duidelijk dat het een hele toer zou worden om hem in 2015 te lanceren: daarvoor zou op korte termijn een extra financiële inspanning van 500 miljoen dollar nodig zijn. In deze economisch moeilijke tijden vindt Bolden dat een onverdedigbare uitgave. Wel heeft hij aangegeven dat NASA binnen de eigen begroting naar extra geld voor de JWST gaat zoeken. Eind deze maand moet er een nieuw financieel plan op tafel liggen, maar volgens Bolden is NASA 2018 inmiddels als een 'redelijke lanceerdatum' gaan beschouwen.
Meer informatie:
New low for NASA's beleaguered space telescope

14 maart 2011
SRON Netherlands Institute for Space Research gaat met financiële steun van onderzoeksfinancier NWO een ruimtesimulator ontwikkelen. In de simulator - die de duisternis en de extreem lage temperaturen in het heelal nabootst - wil het ruimteonderzoeksinstituut zijn ruimte-instrumenten aan intensieve tests gaan onderwerpen. De eerste kandidaat is de infraroodspectrometer SAFARI, het toekomstige Europese zenuwcentrum van de Japanse ruimtetelescoop SPICA. SAFARI wordt uitgerust met ultragevoelige infrarood-detectoren. Deze Transition Edge Sensors zijn door SRON ontwikkeld. De nieuwe technologie stelt echter veel hogere eisen aan het ijken van de instrumenten (kalibratie) en aan de testfaciliteiten op de grond, die zeer lichtdicht moeten zijn. De ruimtesimulator die SRON nu met financiële steun van NWO (circa 900.000 euro) gaat ontwikkelen, voldoet aan al die eisen. De totale kosten bedragen circa 1,2 miljoen euro; de simulator moet eind 2012 operationeel zijn.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
SAFARI
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

2 maart 2011
Er dreigt nieuwe tegenslag voor de opvolger van de Hubble-ruimtetelescoop. Sommige van de detectors waarmee deze James Webb Space Telescope (JWST) moet worden uitgerust, hebben veel last van 'hete pixels'. Dat wil zeggen dat sommige van de lichtgevoelige beeldpunten signalen afgeven, terwijl ze geen licht opvangen. Het probleem werd in december ontdekt door wetenschappers van de universiteit van Arizona. Een detector van de door hen onderzochte infraroodcamera vertoonde toen al bijna twee procent hete pixels. Dat was vier keer zo veel als bij een eerdere inspectie, die in 2008 werd uitgevoerd. Later bleek dat vier van de vijf infrarooddetectors in de camera dit euvel vertonen. Wat de oorzaak is, moet nog blijken. Maar volgens NASA-normen mag een detector aan het eind van de vijfjarige looptijd van de JWST niet meer dan vijf procent hete pixels vertonen. Zoals het er nu naar uitziet, wordt die norm al ruim vóór de lancering overschreden. Het pixelprobleem is de zoveelste tegenslag voor de nieuwe ruimtetelescoop. Eind vorig jaar voorspelde een onafhankelijke onderzoekscommissie al dat de JWST niet eerder dan september 2015 kan worden gelanceerd (ruim een jaar later dan gepland). Bovendien zal dat prestigieuze satelliet anderhalf miljard dollar duurder uitvallen dan verwacht.
Meer informatie:
Hot pixel mystery plagues delayed space telescope

17 februari 2011
Gisteravond heeft NASA het voorlopig laatste commando verzonden naar de Wide-field Infrared Survey Explorer (WISE). Daarmee werd de zender van deze infraroodsatelliet, die al op 1 februari in 'winterslaap' werd gebracht, uitgeschakeld. WISE werd op 14 december 2009 gelanceerd. Kort daarna begon hij met het in kaart brengen van de complete sterrenhemel, een klus waarvoor miljoenen afzonderlijke opnamen zijn gemaakt. Daarbij werden negentien nieuwe kometen en meer dan 33.500 nieuwe planetoïden ontdekt. Eind september 2010 raakte de koelvloeistof van WISE op, waardoor twee van zijn vier infrarooddetectors niet langer bruikbaar waren. Vanaf dat moment heeft de satelliet vooral gezocht naar planetoïden die in de buurt van de aarde komen. Of WISE ooit nog zal worden aangezet, is vooral een kwestie van geld. De satelliet op zich functioneert nog goed, maar het NASA-budget voor de komende jaren is - op z'n zachtst gezegd - krap.
Meer informatie:
NASA Shuts Down Prolific Sky-Mapping Space Telescope

1 februari 2011
De Wide-field Infrared Survey Explorer (WISE), een infraroodkunstmaan die in december 2009 door de Amerikaanse NASA is gelanceerd, heeft twintig nieuwe kometen, 33.000 tot nu toe onbekende planetoïden en 134 zogeheten 'aardscheerders' ontdekt (planetoïden die de aarde op relatief korte afstand kunnen passeren). WISE heeft de gehele sterrenhemel anderhalf maal in kaart gebracht op infrarode golflengten; de nieuw ontdekte kometen en planetoïden vormen slechts een klein deel van de totale wetenschappelijke opbrengst van de satelliet. De koelvloeistof van WISE raakte in oktober 2010 op, waardoor sommige infraroodcamera's niet langer functioneerden. De speurtocht naar planetoïden en kometen (in het kader van het NEOWISE-programma, waarbij NEO voor 'near-Earth object' staat) kon echter nog vier maanden worden voortgezet met een ander instrument aan boord van de satelliet. Alle meetgegevens zullen in april 2011 worden vrijgegeven.
Meer informatie:
NASA's NEOWISE Completes Scan for Asteroids and Comets
WISE
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

15 december 2010
In april van dit jaar mislukte het oplaten van een NASA-ballon met twee telescopen in Australië. Uitgebreid onderzoek heeft een waslijst van 25 slordigheden opgeleverd die aan het ongeluk hebben bijgedragen. NASA trekt daar lessen uit en hoopt het ballonprogramma later deze maand alweer te kunnen voortzetten. De conclusies van het onderzoeksrapport zijn niet mals. Het ongeluk in april, waarbij overigens geen gewonden vielen, is het gevolg van gebrekkige risico-analyses, personeelsopleiding, toezicht en veiligheidsmaatregelen. De wetenschappelijke ballonnen van NASA bestaan uit lichtgewicht folie en stijgen op tot hoogten van bijna veertig kilometer. Ze kunnen tot ongeveer drie ton aan meetinstrumenten voor (onder meer) sterrenkundig onderzoek meevoeren.
Meer informatie:
NASA Scientific Balloons To Return To Flight
NASA Releases Report About Australia Balloon Mishap

22 november 2010
Het Europese ruimteagentschap ESA heeft besloten om de levensduur van elf van zijn wetenschappelijke ruimtemissies te verlengen. Daarmee is het voortbestaan ervan minimaal tot 2014 verzekerd. In 2008 heeft ESA besloten om elke twee jaar alle missies die tegen het eind van hun geplande levensduur lopen uitgebreid te evalueren. Ditmaal was dat een hele waslijst: de ESA-projecten Cluster, Integral, Planck, Mars Express, Venus Express, XMM-Newton en Proba-2, en de internationale samenwerkingsprojecten Hinode, Cassini-Huygens, Hubble en SOHO. Al deze onderzoeksmissies hebben groen licht gekregen voor de komende twee jaar. De verlenging voor SOHO, Hinode en Proba-2 garandeert dat de zon in de aanloop naar het komende activiteitsmaximum goed in de gaten kan worden gehouden. Tegelijkertijd zullen de vier Cluster-satellieten onderzoeken wat de toename van de zonneactiviteit betekent voor de magnetosfeer van de aarde.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Engelstalig)

4 oktober 2010
De Amerikaanse infraroodsatelliet WISE zit zonder koelmiddel. Maar dat betekent nog niet het einde van zijn missie. Twee van zijn vier detectors van infraroodstraling werken ook bij hogere temperaturen. Vanaf januari van dit jaar is WISE voornamelijk bezig geweest met het in kaart brengen van de vrijwel complete infraroodhemel. De detectoren waarmee dat gebeurt, worden met behulp van bevroren waterstof afgekoeld tot ongeveer 260 graden onder nul. Dat is nodig om storende beeldruis ten gevolge van de warmte van de satelliet zelf te voorkomen. Nu de temperatuur van de satelliet is opgelopen tot 203 graden onder nul, zal de focus van het onderzoek een beetje verschuiven. De aandacht gaat nu vooral uit naar kometen en planetoïden in ons zonnestelsel (waarvan WISE er overigens al negentien, respectievelijk meer dan 33.500 heeft ontdekt). Ook zal worden uitgekeken naar nabije bruine dwergen ('mislukte sterren'). Ondertussen zijn de wetenschappers van het WISE-team druk bezig met de analyse van de miljoenen objecten die de satelliet de afgelopen periode heeft vastgelegd. De eerste gegevens zullen in het voorjaar van 2011 aan de astronomische gemeenschap ter beschikking worden gesteld.
Meer informatie:
NASA's WISE Mission Warms up but Keeps Chugging Along

19 augustus 2010
De kolossale Alpha Magnetic Spectrometer (AMS), een deeltjesdetector die vanaf de buitenzijde van het internationale ruimtestation ISS jacht moet gaan maken op antimaterie en donkere materie in het heelal, wordt op 26 augustus van deeltjeslaboratorium CERN in Genève naar het Kennedy Space Center in Florida gevlogen. Eind februari 2011 moet de AMS gelanceerd worden, aan boord van de allerlaatste spaceshuttlevlucht. De afgelopen maanden is het wetenschappelijke instrument uitvoerig getest bij het Europese ruimtetechnologiecentrum ESTEC in Noordwijk. Ook is de supergeleidende magneet in de detector vervangen door een eerder beproefde permanente magneet. Komende dinsdag wordt de AMS van CERN naar het vliegveld van Genève getransporteerd. De antimaterie-detector is het grootste wetenschappelijke instrument dat ooit 'aan boord' van het internationale ruimtestation is geplaatst. Hij moet tot 2020 in bedrijf blijven.
Meer informatie:
Persbericht CERN
Alpha Magnetic Spectrometer (AMS)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

20 mei 2010
Donderdagavond, kort voor middernacht, is de Japanse ruimtesonde Akatsuki gelanceerd. Samen met het experimentele zonnezeil IKAROS is deze begonnen aan een zes maanden durende reis naar de planeet Venus. De lancering zou aanvankelijk begin deze week plaatsvinden, maar ongunstige weersomstandigheden stonden dat in de weg. Akatsuki gaat Venus als een soort weersatelliet onderzoeken. Een van de hoofddoelen is het verklaren van de enorme windsnelheden op Venus, die tot wel 360 kilometer per uur kunnen oplopen. IKAROS zal zich kort voor aankomst bij Venus losmaken van Akatsuki en zijn twintig meter grote zonnezeil uitvouwen. Vanaf dat moment gebruikt hij de druk van zonlicht om zijn reis voort te zetten. In de loop van drie jaar moet IKAROS naar een positie worden gemanoeuvreerd die vanaf de aarde gezien achter de zon ligt.
Meer informatie:
Launch Result of the Venus Climate Orbiter 'AKATSUKI'

6 mei 2010
HIFI's speurtocht naar water werpt een nieuw licht op de geboorte van sterren in verschillende regio's van de kosmos. Dat is deze week gebleken op het wetenschappelijk symposium over de eerste resultaten van de ruimtetelescoop Herschel, waarvan HIFI het Nederlandse 'zenuwcentrum' vormt. Met HIFI is ook voor het eerst geïoniseerd water in de ruimte ontdekt. Deze elektrisch geladen watermoleculen komen niet in natuurlijke vorm op aarde voor. Water speelt een cruciale rol bij de geboorte van sterren, omdat het molecuul bijdraagt aan het koelen van het mengsel van gas en stof waaruit sterren worden geboren. De eerste resultaten die deze week op het Herschel First Results Symposium werden gepresenteerd, laten zien dat water is gevonden in diverse actieve stervormingsgebieden, ook buiten ons Melkwegstelsel. Deze nieuwe gegevens helpen sterrenkundigen om tot in detail te begrijpen welke processen een rol spelen bij de geboorte van een nieuwe ster. 'De ontdekking van geïoniseerde waterdamp kwam als een totale verrassing', zegt Ewine van Dishoeck van de Universiteit Leiden. 'Het vertelt ons dat dat de vroegste geboortestadia van sterren behoorlijk gewelddadig zijn en dat dit door de hele gaswolk heen leidt tot veel energetische straling.' Sporen van water zijn aangetroffen in zowel enorme stervormende gas- en stofwolken als op een veel kleinere schaal, dat wil zeggen bij sterren en planeten. In de protoplanetaire schijven die sterren tijdens het geboorteproces omringen kan waterdamp zelfs vastvriezen aan stofkorrels. Deze korrels condenseren dan tot ijzige planetesimalen, de bouwstenen waaruit planeten ontstaan.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Herschel's HIFI follows the trail of cosmic water;

6 mei 2010
Tijdens een persconferentie in het Space Expo in Noordwijk zijn donderdag de eerste wetenschappelijke resultaten gepresenteerd van de Europese ruimtetelescoop Herschel. De getoonde infraroodopnamen tonen nooit eerder waargenomen details van het ontstaansproces van nieuwe sterren. In het stervormingsgebied RCW 120 is een ster-in-wording ontdekt die binnen enkele honderdduizenden jaren waarschijnlijk tot de grootste en helderste sterren in ons Melkwegstelsel gaat behoren. De ster is nu al acht tot tien keer zo zwaar als onze zon, en trekt nog steeds materie aan uit de hem omringende gaswolk, die nog 2000 zonsmassa's aan gas en stof bevat. Zulke zware sterren zijn schaars en hun ontstaansproces wordt nog niet goed begrepen. De Herschel-waarnemingen zullen daar mogelijk verandering in brengen. Een andere ontdekking die met Herschel is gedaan, is dat sterrenstelsels in de loop van de recente kosmische geschiedenis veel sneller zijn geëvolueerd dan tot nog toe werd aangenomen. Sterrenkundigen dachten dat sterrenstelsels de afgelopen drie miljard jaar in een gelijkmatig tempo nieuwe sterren produceren. Maar dat blijkt niet zo te zijn: vroeger verliep de stervorming in veel sterrenstelsels tien tot vijftien keer zo snel als nu. Onduidelijk is nog waarom dat zo is.
Meer informatie:
Herschel reveals the hidden side of star birth
Herschel unveils rare massive stars in the act of forming
Herschel reveals galaxies in the GOODS fields in a brand new light;

3 mei 2010
Het Europese tijdschrift Astronomy & Astrophysics is deze maand geheel gewijd aan de Japanse infraroodsatelliet AKARI. In zeventien wetenschappelijke artikelen worden enkele ontdekkingen van de vier jaar geleden gelanceerde satelliet uit de doeken gedaan. AKARI is uitgerust met een speciale, gekoelde telescoop en twee camera's waarmee infraroodstraling uit het heelal wordt opgevangen. Met dit instrumentarium is in 2006 en 2007 de gehele hemel in kaart gebracht. Dat heeft een catalogus van meer dan een miljoen objecten opgeleverd waar sterrenkundigen de komende jaren inspiratie voor vervolgonderzoek uit kunnen putten.
Meer informatie:
Science with AKARI
Het meinummer van Astronomy & Astrophysics
AKARI produces two new infrared all-sky catalogues

29 april 2010
Een enorme NASA-ballon met aan boord twee telescopen is donderdag tijdens het oplaten gecrasht. Daarbij deden zich geen persoonlijke ongelukken voor, maar de beide instrumenten gingen grotendeels verloren. Op videobeelden die van de 'lancering' zijn gemaakt, is te zien hoe de telescoopgondel plotseling losraakt van zijn draagconstructie. De telescopen crashen door een hek en vernielen een auto voordat ze neerploffen in het rode zand van de Australische outback. Het incident speelde zich af in de buurt van het stadje Alice Springs. Aan de stratosferische ballon, die naar een hoogte van 37 kilometer zou opstijgen, hingen de röntgentelescoop HERO en de gammatelescoop NCT. De eerste zou het centrum van ons Melkwegstelsel onderzoeken, de tweede hemelbronnen die gammastraling uitzenden. Delen van de gammatelescoop lijken de crash te hebben doorstaan. NASA heeft veel ervaring met het oplaten van ballonexperimenten. Waardoor het ditmaal misging, zal nader onderzoek moeten uitwijzen.
Meer informatie:
Huge NASA Science Balloon Crashes in Australian Outback
Videobeelden
NASA's Scientific Ballooning Program

12 april 2010
Nederland en Japan gaan nauw samenwerken in de ontwikkeling en de toepassing van nieuwe ruimtevaarttechnologie. Dat staat in een overeenkomst die deze ochtend in Tokyo is ondertekend door de ruimtevaartorganisaties van beide landen, het Nederlandse NSO en het Japanse JAXA. De ondertekening vond plaats in het bijzijn van minister Maria van der Hoeven van Economische Zaken. Eén van de concrete samenwerkingsprojecten die onder de overeenkomst vallen, is de bijdrage van het Nederlands ruimteonderzoeksinstituut SRON aan de Japanse ruimtetelescoop Astro-H. Deze ruimtetelescoop gaat de extreme omstandigheden bij zwarte gaten bestuderen. Daarnaast zijn er vergevorderde plannen voor een grote rol van SRON in de ontwikkeling van de Japanse ruimtetelescoop SPICA, die onderzoek gaat doen naar het ontstaan van de eerste sterren en planeten.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
JAXA
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

19 februari 2010
Het Europese ruimteagentschap ESA heeft uit 52 voorstellen drie kandidaten geselecteerd voor twee ruimtemissies die niet eerder dan 2017 van start gaan. De kandidaatmissies doen onderzoek naar respectievelijk donkere energie, leefbare exoplaneten en onze eigen zon. Ruimtemissie Euclid (genoemd naar de Griekse meet- en wiskundige Euklides) zou heel nauwkeurig de ruimtelijke verdeling van sterrenstelsels in kaart brengen. Daarmee wordt tevens meer inzicht verkregen in de verdeling van de mysterieuze donkere energie en donkere materie in het heelal, waarvan de eigenlijke aard nog steeds niet goed begrepen wordt. De tweede kandidaat is PLATO, wat staat voor PLAnetary Transits and Oscillations of stars. Deze ruimtemissie zou niet alleen kleine planeten bij andere sterren kunnen opsporen, maar ook de inwendige bevingen van sterren onderzoeken. De Solar Orbiter ten slotte zou op een afstand van slechts enkele miljoenen kilometers om de zon gaan draaien. Vanuit zo'n kleine omloopbaan kunnen delen van de zon worden bekeken (de poolgebieden en de achterzijde), die vanaf de aarde niet waarneembaar zijn. Medio 2011 wordt besloten welke van deze missies groen licht krijgen.
Meer informatie:
ESA chooses three scientific missions for further study

17 februari 2010
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA heeft een eerste selectie van beelden gepresenteerd die gemaakt zijn door de infraroodsatelliet WISE. Deze satelliet is sinds 14 januari bezig met het 'scannen' van de gehele sterrenhemel. Daarbij heeft hij al een planetoïde en een komeet ontdekt. Op de foto's die nu door NASA worden getoond, zijn twee (andere) kometen, een stervormingsgebied, het naburige Andromedastelsel en een verre cluster van sterrenstelsels te zien. De wetenschappers die bij de WISE-missie betrokken zijn, zijn tevreden over de prestaties van de satelliet. 'Het is een snoepwinkel van beelden uit de ruimte', aldus hoofdonderzoeker Ned Wright van de Universiteit van Californië in Los Angeles. Als alles goed gaat, is de 'snoepwinkel' van WISE nog open tot oktober van dit jaar.
Meer informatie:
NASA's WISE Mission Releases Medley of First Images

14 januari 2010
HIFI, Nederlands meest geavanceerde ruimte-instrument, heeft de opstartfase van het backupsysteem goed doorstaan. Door een storing in de elektronica was HIFI meer dan 160 dagen buiten bedrijf. Donderdagavond 14 januari kwam bij 'Mission Control' in Darmstad echter de definitieve bevestiging binnen dat HIFI weer grensverleggende wetenschappelijke observaties vanuit de ruimte kan doen. HIFI - aan boord van de ESA-ruimtetelescoop Herschel en gebouwd onder leiding van SRON Netherlands Institute for Space Research - onderzoekt de komende drie jaar de samenstelling en fysica van interstellaire gas- en stofwolken. De infrarood-spectrometer gaat meten hoeveel koolstof en water deze wolken bevatten, wat naar verwachting nieuw licht werpt op de geboorte en vroege ontwikkeling van sterren en planeten.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)

7 januari 2010
Een zware ster raakt heel snel door door zijn brandstofvoorraad heen. En zodra de brandstof in zijn kern uitgeput raakt, stort de ster onder zijn eigen gewicht ineen, waardoor een enorme explosie op gang komt. Dat is althans het standaardmodel voor supernova-explosies van type II. Maar veel computersimulaties hebben moeite om dit scenario te reproduceren: de ster stort wel in, maar ontploft niet. Om meer duidelijkheid hierover te verkrijgen, zal NASA in 2011 de kleine röntgensatelliet NuSTAR lanceren. NuSTAR zal onder meer de harde (extreem energierijke) röntgenstraling van supernovaresten onderzoeken. Dat moet meer inzicht geven in de verdeling van radioactieve elementen die bij supernova-explosies vrijkomen. Sommige onderzoekers denken dat de huidige computermodellen van supernova-explosies falen, omdat ze uitgaan van een situatie die te symmetrisch is. Zij denken dat de kracht van de explosie niet in alle richtingen even groot is. In dat geval zullen ook radioactieve elementen, zoals titanium-44, niet gelijkmatig worden verspreid. En dat is precies wat NuSTAR moet vaststellen.
Meer informatie:
Why Won't the Supernova Explode?

6 januari 2010
De op 14 december gelanceerde infraroodsatelliet WISE heeft zijn eerste sterren vastgelegd. De testopname, die een klein stukje van het sterrenbeeld Kiel laat zien, is gemaakt kort nadat het beschermluik van de satelliet was afgestoten. Op de foto staan ongeveer drieduizend sterren. Binnenkort begint WISE aan zijn eigenlijke taak: het systematisch in kaart brengen van de complete sterrenhemel op infrarode golflengten. Daartoe moeten miljoenen opnamen worden gemaakt, in een tempo van ongeveer vijf per minuut. Naar verwachting zal de klus in oktober van dit jaar zijn geklaard. De eerste echte opnamen zullen vanaf februari gepubliceerd worden.
Meer informatie:
NASA's Wise Eye Spies First Glimpse Of The Starry Sky

29 december 2009
De op 14 december jl. gelanceerde infraroodsatelliet WISE heeft zijn oog geopend. Op dinsdagavond (Nederlandse tijd) gaven NASA-technici de satelliet het commando om zijn beschermluik af te stoten. Dat verliep geheel volgens plan, en inmiddels heeft WISE zijn eerste licht opgevangen. WISE, die voluit Wide-Field Infrared Survey Explorer heet, zal de gehele hemel op infraroodgolflengten in kaart brengen. Deze klus moet in de loop van januari 2010 van start gaan en zal negen maanden gaan duren.
Meer informatie:
NASA’s WISE Space Telescope Jettisons Its Cover;

14 december 2009
Maandagmiddag heeft het Amerikaanse ruimteagentschap NASA de Wide-field Infrared Survey Explorer (WISE) gelanceerd. De 320 miljoen dollar kostende satelliet zal de hemel in kaart brengen op infrarode golflengten. De lancering van WISE was al verschillende malen uitgesteld. Afgelopen vrijdag gebeurde dat voor het laatst, vanwege een probleem met de Delta II-draagraket. Dat malheur kon echter in het weekend worden verholpen en de lancering lijkt volledig geslaagd te zijn. In het infrarood ziet het heelal er heel anders uit dan op zichtbare golflengten. Infraroodonderzoek is vooral nuttig voor het opsporen en bestuderen van betrekkelijk koele objecten, zoals stervormingsgebieden, bruine dwergen ('mislukte sterren') en kleine hemellichamen binnen ons zonnestelsel. Het zal echter nog wel even duren voordat WISE zijn eerste ontdekkingen doet. De satelliet wordt de komende weken uitvoerig getest, en zal pas rond de jaarwisseling beginnen met het maken van opnamen.
Meer informatie:
NASA's WISE Spacecraft Heads for Orbit

10 december 2009
De XMM-Newton van ESA, de gevoeligste röntgentelescoop die ooit in de ruimte is gebracht, viert vandaag zijn tiende verjaardag in de ruimte. Met behulp van de door SRON ontwikkelde, supergevoelige reflectietraliespectrometer heeft de telescoop onze kijk op de heetste en meest extreme gebieden van het Universum ingrijpend veranderd. XMM-Newton heeft er na tien jaar zo'n 600 miljoen kilometer op zitten, maar de röntgentelescoop functioneert nog steeds uitstekend. Met behulp van deze veteraan onder de ruimtetelescopen hebben astronomen cruciale waarnemingen gedaan die elk aspect van de sterrenkunde hebben beïnvloed. Zo brachten zij onder meer clusters van sterrenstelsels in kaart, de grootste structuren in de ruimte, en onderzochten zij gebieden nabij de zwarte gaten in ons sterrenstelsel en super-zware zwarte gaten in het hart van andere sterrenstelsels. Daardoor zijn we veel meer te weten gekomen over hoe superzware zwarte gaten evolueren en hoe zij de ontwikkeling van de grootste sterrenstelsels van het universum bepalen. Ook weten we dankzij XMM meer over hoe exploderende sterren scheikundige elementen produceren en verspreiden.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)

27 november 2009
Het Europese ruimteagentschap ESA heeft spectaculaire meetresultaten gepresenteerd die verkregen zijn met de infraroodsatelliet Herschel. Deze satelliet is onder meer uitgerust met enkele zogeheten spectrometers waarmee de chemische samenstelling van objecten binnen en buiten ons Melkwegstelsel wordt gemeten. Ook temperatuur en dichtheid van de waargenomen materie kunnen worden vastgesteld. De metingen die nu zijn gedaan, maken nog deel uit van het testprogramma van de in mei van dit jaar gelanceerde satelliet, maar zijn nu al van hoge kwaliteit. Gekeken is onder meer naar een zware ster die het einde van zijn leven nadert en veel materie uitstaat, naar het grote stervormingsgebied in het sterrenbeeld Orion en twee sterrenstelsels. Het onderzoek heeft onder meer tot doel om meer te weten te komen over het ontstaan en de ontwikkeling van sterren en planeten.
Meer informatie:
Herschel Takes A Peek At The Ingredients Of The Galaxies

17 november 2009
Komende vrijdag, 20 november, wordt een draagraket naar het lanceerplatform van de Vandenberg-luchtmachtbasis in Californië gerold. Aan boord is de Wide-field Infrared Survey Explorer, kortweg Wise, een nieuwe Amerikaanse infraroodsatelliet. Wise wordt (op z'n vroegst) op 9 december gelanceerd en zal in de daaropvolgende negen maanden de complete hemel op infraroodgolflengten in kaart brengen. Dat gebeurt met een veel grotere gevoeligheid dan bij eerdere infraroodmissies. De verwachting is dan ook dat Wise miljoenen nieuwe objecten zal ontdekken, zoals koele dwergsterren, planetoïden en verre sterrenstelsels. De verzamelde gegevens zullen worden gebruikt om objecten te selecteren voor vervolgonderzoek met andere instrumenten, zoals de ruimtetelescopen Hubble en Spitzer.
Meer informatie:
NASA'S Wise Gets Ready To Survey The Whole Sky

16 november 2009
In zijn tweede week in een omloopbaan heeft het Proba-2 ruimteplatform bewezen dat het in uitstekende gezondheid verkeert. Dus kunnen de technologie-experimenten aan boord van de minisatelliet in werking worden gesteld. Proba-2 is een van de kleinste ruimtevaartuigen die ESA ooit de ruimte in heeft gebracht. Toen ESA's levensgrote Soil Moisture and Ocean Salinity (SMOS) missie op 2 november naar de ruimte opsteeg op een Rockot lanceerraket, had hij een kleinere metgezel. Proba-2, die minder dan een kubieke meter volume heeft en slechts een vijfde van SMOS' massa, liftte mee. Maar Proba-2 is net zo complex als een standaard missie - het is de tweede van de Proba (Project for Onboard Autonomy) satellietenserie die aan de Europese industrie de mogelijkheid tot goedkope vluchttests biedt. De satelliet draagt zeventien afzonderlijke technologische experimenten en vier wetenschappelijke instrumenten bij zich.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Engelstalig)

14 oktober 2009
Bij de firma Astrium in Ottobrunn (Duitsland) is een testmodel gemaakt van een van de grote wetenschappelijke instrumenten die straks deel zullen uitmaken van de James Webb Space Telescope (JWST). Deze ruimtetelescoop, die als de opvolger van de Hubble-ruimtetelescoop wordt gezien, zal in 2014 worden gelanceerd met de Europese draagraket Ariane 5. Daarnaast zal het Europese ruimteagentschap ESA twee van de vier wetenschappelijke instrumenten leveren. Het door Astrium gemaakte testmodel van een nabij-infraroodspectrograaf wordt later dit jaar naar de VS overgebracht. Het is bedoeld om alvast een aantal tests met de instrumentenmodule van de JWST te kunnen doen, voordat de eigenlijke instrumenten beschikbaar zijn. In voltooide staat zal de JWST een ongeveer 5 ton wegend gevaarte van 24 bij 12 bij 12 meter zijn. Hij wordt uitgerust met een 6,5 meter grote hoofdspiegel die uit 17 afzonderlijke segmenten bestaat.
Meer informatie:
Test model of ESA JWST instrument ready

9 september 2009
De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA heeft vandaag de eerste foto's vrijgegeven die zijn gemaakt met de gerepareerde Hubble Space Telescope. Afgelopen voorjaar werd de vijfde en laatste onderhoudsvlucht naar de ruimtetelescoop uitgevoerd. Twee kapotte instrumenten - de Advanced Camera for Surveys en de Space Telescope Imaging Spectrograph - werden gerepareerd, en Hubble werd voorzien van twee gloednieuwe instrumenten: Wide Field Camera 3 en de Cosmic Origins Spectrograph. Alle instrumenten zijn inmiddels gekalibreerd en uitgetest. Op een persconferentie in Washington werden de eerste resultaten gepresenteerd: indrukwekkende opnamen van verre sterrenstelsels, planetaire nevels, bolvormige sterrenhopen, stervormingsgebieden en planeten, maar ook gedetailleerde spectra van een verre quasar en van een supernovarest in de Grote Magelhaense Wolk. Dankzij de nieuwe instrumenten is de Hubble Space Telescope gevoeliger dan ooit. Omdat tijdens de onderhoudsvlucht ook gyroscopen en batterijen zijn vervangen, zal de ruimtetelescoop nog minstens vijf jaar lang operationeel kunnen zijn - hopelijk tot na de lancering van de 'opvolger' van Hubble, de James Webb Space Telescope, waarvan de lancering gepland staat voor 2014.
Meer informatie:
Spectacular First Images from the Rejuvenated Hubble Space Telescope
Overzicht van de nieuwe Hubble-foto's
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

3 september 2009
Sinds zondag 9 augustus is het in Nederland ontwikkelde en gebouwde HIFI-instrument aan boord van de Europese infraroodsatelliet Herschel buiten bedrijf. Een elektronica-module heeft het begeven. De oorzaak van het mankement is nog niet achterhaald. Er is wel een reserve-exemplaar van de module aan boord, maar HIFI-hoofdonderzoeker Frank Helmich van het SRON Netherlands Institute for Space Research in Groningen verwacht dat er nog minstens twee weken onderzoek nodig zijn voordat die in bedrijf kan worden genomen. HIFI (Heterodyne Instrument for the Far Infrared) is het duurste en meest complexe ruimte-instrument dat ooit in Nederland is ontwikkeld. De infraroodspectrometer moet vooral onderzoek gaan doen naar de aanwezigheid van water in stervormingsgebieden.
Meer informatie:
Duurste Nederlandse ruimte-instrument heeft panne
Herschel en HIFI

5 augustus 2009
De Amerikaanse Spitzer Space Telescope, een ruimtetelescoop die infrarode (warmte-)straling uit het heelal detecteert, is eind juli met succes aan zijn 'warme missie' begonnen. Om infraroodstraling te kunnen waarnemen, moeten de detectoren van een telescoop zeer sterk gekoeld worden, tot vlak boven het absolute nulpunt (273 graden onder nul). Bij Spitzer gebeurde dat met behulp van vloeibaar helium. Ruim vijf jaar na de lancering op 25 augustus 2003 was het helium echter verdampt, en vanaf 15 mei 2009 is de ruimtetelescoop dan ook langzaam maar zeker opgewarmd, tot een temperatuur van 30 graden boven het absolute nulpunt. Een van de drie infrarooddetectoren (voor lange golflengten) is daardoor niet meer bruikbaar, maar de twee andere, die relatief kortgolvige infraroodstraling waarnemen, functioneren ook bij deze temperatuur nog steeds goed. Daardoor zal Spitzer de komende jaren nog steeds waardevol onderzoek kunnen verrichten aan stoffige stervormingsgebieden in het Melkwegstelsel, aan andere sterrenstelsels, aan planetoïden in ons eigen zonnestelsel, en aan planeten bij andere sterren. De 'warme missie' is officieel op 27 juli van start gegaan; NASA publiceerde vandaag drie infraroodfoto's die op 18 en 21 juli zijn gemaakt. De afgebeelde foto toont een stervormingsgebied in het sterrenbeeld Zwaan. Op foto's in zichtbaar licht is alleen een donkere stofwolk zichtbaar, maar Spitzer kan dwars door het stof heenkijken en brengt op die manier de pasgeboren sterren in de wolk aan het licht.
Meer informatie:
NASA's Spitzer Sees The Cosmos Through 'Warm' Infrared Eyes
Andere infraroodopnamen van 'Warm Spitzer'
Spitzer Space Telescope
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

4 augustus 2009
De Amerikaanse NASA lanceert in 2014 een kleine wetenschappelijke kunstmaan die onderzoek gaat doen aan zwarte gaten in het Melkwegstelsel. GEMS (Gravity and Extreme Magnetism Small explorer) werd op 19 juni geselecteerd als een van de nieuwe projecten in NASA's Small Explorer-programma. De röntgenkunstmaan, met drie gevoelige röntgentelescopen aan boord, zal als eerste in staat zijn om de polarisatie van kosmische röntgenstraling te meten voor een groot aantal objecten aan de hemel. Tot nu toe is alleen polarisatie gemeten van de pulsar in de Krabnevel - het overblijfsel van een sterexplosie in 1054. Polarisatiemetingen geven informatie over de sterke magnetische velden en zwaartekrachtsvelden in de directe omgeving van een (roterend) zwart gat. Heet gas dat op het punt staat het zwarte gat in te vallen, zendt energierijke röntgenstraling uit, en de metingen van GEMS zullen meer informatie aan het licht brengen over de eigenschappen van de onzichtbare zwarte gaten. Het project wordt geleid door NASA's Goddard Space Flight Center, en kost ruim honderd miljoen dollar.
Meer informatie:
Goddard-Led GEMS Mission to Explore the Polarized Universe
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

23 juli 2009
Het is vandaag precies tien jaar geleden dat de Amerikaanse röntgensatelliet Chandra werd gelanceerd. Aanvankelijk zou het onderzoek met Chandra vijf jaar duren, maar inmiddels heeft de succesrijke satelliet er dus al het dubbele opzitten. In de loop van zijn bestaan heeft de satelliet de meest uiteenlopende objecten bestudeerd, van kometen tot zwarte gaten en de donkere materie in het heelal. Ter gelegenheid van het 10-jarig jubileum heeft NASA een overzicht gemaakt van de meest bijzondere ontdekkingen die met Chandra zijn gedaan. Op de betreffende webpagina worden vandaag en de komende maanden ook verbeterde versies van drie eerder gepresenteerde opnamen getoond. De opname van vandaag toont de supernovarest E0102 in de Kleine Magelhaense Wolk.
Meer informatie:
NASA Celebrates Chandra X-Ray Observatory's 10th Anniversary
10 years of Chandra
Adding a New Dimension to an Old Explosion

10 juli 2009
De eerste testwaarnemingen met alle instrumenten van de infrarood-ruimtetelescoop Herschel hebben veelbelovende resultaten opgeleverd. Gekeken is naar sterrenstelsels, stervormingsgebieden en stervende sterren. Volgens ESA zijn de resultaten boven verwachting goed. In het stervormingsgebied DR21 in het sterrenbeeld Zwaan is, met behulp van het Nederlandse instrument HIFI, geïoniseerde koolstof, koolmonoxide en water waargenomen. En met de PACS-spectrometer is in beeld gebracht hoe de sterrenwind van de stervende ster in het hart van de zogeheten Kattenoognevel de vorm van deze nevel beïnvloedt. Herschel bevindt zich nog in de verificatiefase, waarbij zijn instrumenten getest en gekalibreerd worden. Deze testfase zal tot eind november duren.
Meer informatie:
Herschel images promise bright future
Ruimte-instrument HIFI levert glasheldere waarnemingen

3 juli 2009
De koudst bekende plek in het heelal? Die moet gezocht worden in het hart van het HFI-instrument van de Europese ruimtesonde Planck. De detectors van HFI (High Frequency Instrument) hebben hun operationele temperatuur van 273,05 graden onder nul bereikt. Dat is slechts een tiende graad boven het absolute nulpunt. De extreem lage temperatuur - verkregen met behulp van een aantal passieve en actieve koelers - is nodig om de zwakke kosmische achtergrondstraling gedetailleerd waar te nemen. Plancks onderzoek aan deze achtergrondstraling (het afgekoelde overblijfsel van de energie die vrijkwam bij de oerknal) moet informatie opleveren over geboorte en vroege evolutie van het heelal. Planck werd op 14 mei gelanceerd, tegelijk met de infrarood-ruimtetelescoop Herschel. Op 2 juli is een belangrijke baanmanoeuvre uitgevoerd, waardoor de ruimtesonde in een wijde baan rond het tweede Lagrangepunt van het zon-aardestelsel is aangekomen: een punt dat zich op ca. anderhalf miljoen kilometer afstand van de aarde bevindt, tegenover de zon. Vanuit deze positie zal vanaf half augustus de achtergrondstraling in kaart worden gebracht.
Meer informatie:
Coolest spacecraft ever in orbit around L2
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl;

30 juni 2009
De Europees/Amerikaanse ruimtesonde Ulysses is op dinsdag 30 juni definitief uitgeschakeld door vluchtleiders op aarde. De ruimtesonde ontdekte onder andere dat de zonnewind - de gestage stroom van elektrisch geladen deeltjes die door de zon de ruimte in wordt geblazen - de afgelopen halve eeuw steeds zwakker is geworden. Vorig jaar begaven de verwarmingselementen van Ulysses het al, waardoor de brandstof voor de stuurraketjes dreigde te bevriezen. Ulysses heeft 18 jaar en 266 dagen in de ruimte doorgebracht - twintig dagen langer dan de International Ultraviolet Explorer, tot nu toe de langst levende wetenschappelijke kunstmaan van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. Toen Ulysses op 6 oktober 1990 gelanceerd werd, gingen wetenschappers en vluchtleiders uit van een operationele levensduur van vijf jaar. Via een scheervlucht langs de reuzenplaneet Jupiter werd Ulysses op 8 februari 1992 in een wijde, steile baan over de noord- en de zuidpool van de zon gebracht. Als eerste verrichtte de ruimtesonde metingen aan de elektrisch geladen deeltjes in de zonnewind op grote hoogte boven en onder het vlak waarin de aarde en de andere planeten om de zon draaien. Ulysses heeft de driedimensionale structuur van de zonnewind voor het eerst in kaart gebracht, onderzoek gedaan aan kosmische straling die afkomstig is uit de interstellaire ruimte, drie komeetstaarten bestudeerd en ruim 1800 energierijke kosmische gammaflitsen gedetecteerd. De ruimtesonde voltooide bijna drie volledige banen rond de zon. De belangrijkste ontdekking is wellicht dat de zonnewind in de loop van de tijd steeds kalmer en zwakker is geworden. Momenteel is de zonnewind zwakker dan hij in de afgelopen halve eeuw ooit is geweest. Onduidelijk is of er een relatie bestaat met het huidige langgerekte activiteitsminimum van de zon en met de opwarming van de aarde.
Meer informatie:
Ulysses Spacecraft Ends Historic Mission of Discovery
Ulysses
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

26 juni 2009
Op 30 juni zal een laatste commando worden verzonden naar de Amerikaans/Europese ruimtesonde Ulysses. Daarmee wordt de zender van de ruimtesonde in 'luisterstand' gezet en wordt er (waarschijnlijk) voor het laatst met hem gecommuniceerd. Ulysses is bijna 19 jaar in bedrijf geweest en behoort daarmee tot de meest succesvolle en langdurigste ruimtemissies ooit. Als eerste ruimtesonde waagde Ulysses zich ver boven en onder het vlak van de planeten, en vanuit dat unieke perspectief heeft hij onderzoek de poolgebieden van de zon onderzocht. Daarbij is onder meer gebleken dat de geladen deeltjes die de zon vanaf lage breedte uitzendt tot veel hogere breedte kunnen opklimmen en omgekeerd: het ingewikkelde magnetische veld van de zon zorgt ervoor dat ze niet (min of meer) in rechte lijn het zonnestelsel in gaan. Al een jaar geleden begon het er op te lijken dat het einde voor Ulysses in zicht was. Zijn stroomvoorziening was dermate verzwakt, dat zijn brandstofleidingen dreigden te bevriezen. Met veel kunst- en vliegwerk kon de boel echter aan de praat worden gehouden. Nu de kosten van het instandhouden van Ulysses niet meer opwegen tegen de schaarse wetenschappelijke resultaten die hij nog kan leveren, is besloten om de stekker er alsnog uit te trekken. Vanaf dat moment zal Ulysses stilletjes in een langgerekte baan om de zon blijven draaien, wat hem in feite tot de eerste 'kunstkomeet' van het zonnestelsel maakt.
Meer informatie:
Joint ESA/NASA Ulysses mission to end

24 juni 2009
Het Nederlandse ruimte-instrument HIFI aan boord van de in mei gelanceerde Herschel-satelliet, heeft met succes de eerste meetgegevens vanuit de ruimte aan de aarde doorgegeven. De medewerkers van ruimteonderzoeksinstituut SRON, dat verantwoordelijk is voor het functioneren van HIFI, zijn opgetogen: 'Wat je hier ziet is letterlijk uniek, dit is niet eerder door mensenogen gezien.' HIFI, wat staat voor Heterodyne Instrument for the Far Infrared, is in alle opzichten het meest omvangrijke ruimtevaartproject onder Nederlandse leiding tot nu toe. Het instrument onderzoekt de samenstelling van gaswolken die in de ruimte zweven en meet onder andere of daar water in zit. Dat is dan weer een manier om meer aan de weet te komen over de vroegste geschiedenis van het ontstaan van sterren en planeten. HIFI gaat ook metingen doen aan de atmosfeer van planeten en kometen in ons zonnestelsel.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)

19 juni 2009
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA heeft twee voorstellen voor de ontwikkeling van nieuwe kleine ruimtemissies goedgekeurd. De ene missie, de Interface Region Imaging Spectrograph (IRIS), zal onze zon bestuderen. De andere, de Gravity and Extreme Magnetism Small Explorer, richt zich op enkele van de meest exotische objecten in het heelal: neutronensterren en zwarte gaten. Beide missies, die deel uitmaken van het 'goedkope' Small Explorer-programma, zullen uiterlijk in 2015 gelanceerd worden, maar IRIS zou zelfs al eind 2012 van start kunnen gaan. Deze laatste bestaat uit een zonnetelescoop en -spectrograaf, waarmee de chromosfeer van de zon onderzocht worden. Die laag in de zonneatmosfeer speelt een belangrijke rol bij de energieoverdracht naar de zonnewind - de stroom geladen deeltjes die de zon voortdurend uitzendt. Gravity and Extreme Magnetism Small Explorer zal de polarisatie van de röntgenstraling van neutronensterren en zwarte gaten onderzoeken. Daaruit kan informatie worden afgeleid over de kromming van de ruimte van deze objecten met een extreem sterk zwaartekrachtsveld.
Meer informatie:
NASA Awards Two Small Explorer Development Contracts
Small Explorer Program

19 juni 2009
De Europese infraroodkunstmaan Herschel heeft zijn eerste foto's gemaakt. Het gaat om opnamen van de langgolvige infraroodstraling van het Draaikolkstelsel (M51), een spiraalvormig sterrenstelsel op 35 miljoen lichtjaar afstand in het sterrenbeeld Jachthonden. De afbeelding is een compositie van drie verschillende opnamen, gemaakt op infrarode golflengten van 70, 100 en 160 micrometer. Ze zijn gemaakt door het PACS-instrument aan boord van de satelliet (Photoconductor Array Camera and Spectrometer). De testopname toont al veel meer detail dan foto's van eerdere infraroodsatellieten, zoals de Amerikaanse Spitzer Space Telescope. Herschel is op 14 mei gelanceerd. De eerste wetenschappelijke waarnemingen zullen komend najaar worden verricht.
Meer informatie:
Herschel’s daring test: a glimpse of things to come
Herschel
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 juni 2009
Luttele weken na zijn grote onderhoudsbeurt heeft de Hubble-ruimtetelescoop een nogal zorgelijke computerstoring vertoond. Afgelopen maandag liep de nieuwe Data Handling Unit op onverklaarbare wijze vast, waarna technici op aarde gedwongen waren om de ruimtetelescoop opnieuw op te starten. Tijdens de storing, die 14 uur duurde, weigerde Hubble alle vormen van communicatie. Hierdoor heeft de testprocedure van de nieuwe instrumenten die afgelopen maand in de ruimtetelescoop zijn geïnstalleerd ongeveer een week vertraging opgelopen. Gehoopt wordt dat het bij een eenmalig incident blijft: er is weliswaar een reservesysteem, maar dat is 19 jaar oud. Nu al overschakelen op dat 'antieke' systeem is geen prettig vooruitzicht: de ruimtetelescoop moet immers nog vijf jaar mee. Als er verder niets misgaat, zullen in september de eerste opnamen worden gepresenteerd die Hubble met zijn nieuwe camera's heeft gemaakt.
Meer informatie:
Hubble Telescope Bounces Back from Computer Glitch

10 juni 2009
De assemblage van de Wide-field Infrared Survey Explorer (WISE) is voltooid. De kleine infraroodsatelliet ondergaat momenteel de laatste voorbereidingen voor zijn lancering, die voor 1 november op het programma staat. WISE zal in de voetsporen treden van de succesvolle Brits/Nederlands/Amerikaanse InfraRood Astronomische Satelliet (IRAS), die 26 jaar geleden voor het eerst de gehele sterrenhemel op infraroodgolflengten in kaart bracht. WISE heeft een nog kleinere hoofdspiegel dan IRAS destijds - 40 cm tegen 56 cm - maar is wel voorzien van veel gevoeligere detectoren. Deze laatste zullen met behulp van vloeibare waterstof worden afgekoeld tot slechts 7 graden boven het absolute nulpunt (-266 graden Celsius). Naar verwachting zullen daarmee honderden miljoenen objecten worden geregistreerd, variërend van planetoïden in ons eigen zonnestelsel tot nabije bruine dwergen ('mislukte sterren') en extreem verre sterrenstelsels. De resultaten van de survey, die een half jaar in beslag neemt, zullen worden gebruikt om objecten te selecteren voor vervolgonderzoek met grotere infraroodsatellieten, zoals de onlangs gelanceerde Herschel, Spitzer en de toekomstige James Webb Space Telescope.
Meer informatie:
WISE Mission Assembled And Preparing For Launch
Wide-field Infrared Survey Explorer

2 juni 2009
Het Nederlands ruimteonderzoeksinstituut SRON gaat weer de ontwikkeling van een nieuw ruimte-instrument leiden. Het gaat om het SAFARI-instrument, de Europese bijdrage aan de Japanse ruimtetelescoop SPICA. De beoogde lanceerdatum is 2017. SRON heeft de leiding over de ontwikkeling van het SAFARI-instrument op de infraroodruimtetelescoop SPICA. SPICA gaat, net als de onlangs gelanceerde Europese ruimtetelescoop Herschel, infraroodstraling uit het heelal bekijken. Om die infraroodstraling te kunnen zien, moeten de ruimte-instrumenten gekoeld worden tot nabij het absolute nulpunt (-273 graden Celsius). Een belangrijk verschil met Herschel is dat bij SPICA niet alleen de instrumenten, maar ook de 3,5 meter grote spiegel diep gekoeld is. 'Een groot voordeel', zegt Frank Helmich, nu verantwoordelijk voor het HIFI-instrument aan boord van Herschel. 'Op deze manier voorkomen we dat de warmtestraling van de spiegel onze detectoren verblindt.' SPICA zal daardoor nog dieper het heelal in kunnen kijken dan Herschel om te onderzoeken hoe aan de grenzen van het heelal de eerste sterrenstelsels vormden. 'Herschel gaat ongetwijfeld een rijkdom aan wetenschappelijke inzichten verschaffen, maar de ervaring leert dat in de wetenschap ieder antwoord weer tientallen nieuwe vragen oproept,' aldus Helmich. 'Het is een fantastisch vooruitzicht om straks met SPICA voort te kunnen bouwen op de resultaten van Herschel.'
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
SPICA
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

27 mei 2009
De eerste tests met het ruimte-instrument HIFI zijn goed verlopen. Volgens HIFI-projectleider Peter Roelfsema van het Nederlands ruimteonderzoeksinstituut SRON functioneert HIFI, die na de succesvolle lancering aan boord van de ruimtetelescoop Herschel eerder deze maand nu op een miljoen kilometer van de aarde is, naar behoren: 'We hadden het instrument voor de lancering natuurlijk al aan een serie stevige testen onderworpen, maar het blijft spannend om te zien of wat op aarde goed functioneerde, het in de ruimte ook doet.' HIFI, wat staat voor Heterodyne Instrument for the Far Infrared, is in alle opzichten het meest omvangrijke ruimtevaartproject onder Nederlandse leiding tot nu toe. Het instrument onderzoekt de samenstelling van gaswolken die in de ruimte zweven en meet onder andere of daar water in zit. Dat is dan weer een manier om meer aan de weet te komen over de vroegste geschiedenis van het ontstaan van sterren en planeten. Ook gaat HIFI metingen doen aan de atmosfeer van planeten en kometen in ons zonnestelsel.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)

24 mei 2009
Spaceshuttle Atlantis en zijn bemanning zijn zondag, aan het eind van de Nederlandse middag, veilig geland op de Edwards-luchtmachtbasis in Californië. Daarmee is - twee dagen later dan gepland vanwege het slechte weer op de normale landingsplaats in Florida - een einde gekomen aan missie STS-125, de laatste onderhoudsvlucht naar de Hubble-ruimtetelescoop. Tijdens die missie hebben de astronauten van Atlantis vijf geslaagde ruimtewandelingen uitgevoerd, tijdens welke de ruimtetelescoop bijna compleet gerenoveerd is. Als het een beetje meezit, kan dit vlaggenschip van de sterrenkunde nu weer zeker vijf jaar mee. Atlantis wordt volgende week op de rug van de Boeing 747 teruggebracht naar zijn thuisbasis en voorbereid op zijn volgende ruimtevlucht, die voor november gepland staat.
Meer informatie:
NASA's Space Shuttle Returns to Earth after Hubble Mission
Historic Hubble Servicing Mission 4 ends with successful landing

19 mei 2009
De reparatie van de Hubble Space Telescope is voltooid. Tijdens de vijfde en laatste ruimtewandeling, afgelopen maandag, hebben shuttle-astronauten John Grunsfeld en Drew Feustel de 19 jaar oude ruimtetelescoop voorzien van nieuwe batterijen, nieuwe stersensoren en nieuw isolatiemateriaal. Vandaag rond 14.50 uur Nederlandse tijd wordt Hubble met behulp van de robotarm van de shuttle weer in zijn eigen baan om de aarde 'teruggezet'. Later deze week keert de spaceshuttle Atlantis weer terug naar de aarde. Met nieuwe batterijen en gyroscopen, en met nieuwe en gerepareerde camera's en spectrografen moet de Hubble Space Telescope nog minstens vijf jaar in bedrijf kunnen blijven.
Laatste nieuws over de shuttlevlucht naar Hubble
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 mei 2009
Tijdens een bijna acht uur durende ruimtewandeling hebben astronauten Mike Good en Mike Massimino zondag met succes reparaties uitgevoerd aan de Space Telescope Imaging Spectrograph (STIS). De ruimtewandeling liep veel vertraging op doordat een van de bevestigingsbouten van een beugel niet losgedraaid kon worden. De beugel moest worden verwijderd om bij de elektronica van de spectrograaf te komen. Massimino heeft de beugel uiteindelijk met grof geweld losgewrikt. Vervolgens moesten de 111 schroeven van een afdekplaat worden losgedraaid - bij het ontwerp van het instrument was geen rekening gehouden met de noodzaak om ooit elektronica te vervangen. Uiteindelijk kon de printplaat met de kapotte voedingsmodule vervangen worden. Al snel bleek STIS weer tekenen van leven te geven.
Meer informatie:
Updates van laatste shuttlevlucht
Onderhoudsvlucht Hubble-telescoop
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 mei 2009
De Europese ruimtetelescopen Herschel en Planck, die op 14 mei met behulp van een Ariane 5-raket in de ruimte zijn gebracht vanaf de lanceerbasis in Kourou, Frans Guyana, hebben gezelschap van twee mysterieuze 'ongeïdentificeerde vliegende objecten'. Herschel en Planck bevinden zich inmiddels op grote afstand van de aarde, maar met telescopen en gevoelige camera's zijn ze zichtbaar als twee kleine lichtstipjes. Ook de laatste rakettrap van de Ariane en de Sylda-structuur die tijdens de lancering de twee ruimtetelescopen op hun plaats hield zijn zichtbaar. Verschillende sterrenwachten meldden afgelopen weekeinde echter dat er niet vier maar zes 'objecten' in formatie door de ruimte bewegen. De identiteit van de laatste twee is nog niet vastgesteld.
Waarnemingen van mysterieuze objecten in de omgeving van Herschel en Planck.
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

15 mei 2009
Na ruim vijfenhalf jaar is de koelvloeistof van de Amerikaanse Spitzer Space Telescope op. Spitzer is een infraroodkunstmaan die metingen doet aan de warmtestraling van het heelal. De detectoren van de ruimtetelescoop moeten daartoe gekoeld worden tot minder dan drie graden boven het absolute nulpunt. Dat gebeurt met behulp van langzaam verdampend vloeibaar helium. Nu de heliumvoorraad op is, zullen de detectoren langzaam maar zeker wat 'warmer' worden, en kunnen er geen waarnemingen meer verricht worden op de allerlangste infraroodgolflengten. Waarnemingen op kortere infraroodgolflengten blijven echter gewoon mogelijk, dus de komende tijd verwacht NASA nog veel nieuwe resultaten van wat men de 'warme missie' van Spitzer noemt. Het einde van Spitzers 'koude missie' valt vrijwel samen met de lancering van de Europese infrarood- en submillimeterkunstmaan Herschel (14 mei), die zich juist op de allerlangste infraroodgolflengten gaat richten.
Meer informatie:
NASA's Spitzer Begins Warm Mission
Achtergrondinformatie over Spitzers 'warme missie'
Spitzer Space Telescope
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

14 mei 2009
De kop is eraf. Na een 7 uur en 20 minuten durende ruimtewandeling, die donderdagavond om 22.12 uur Nederlandse tijd ten einde kwam, hebben twee astronauten de Wide Field Planetary Camera 2 uit de Hubble-ruimtetelescoop verwijderd, en vervangen door de nieuwe Wide Field Camera III. Dat ging overigens niet zonder slag of stoot, want 'WFPC 2' liet zich na 16 jaar niet gemakkelijk uit zijn behuizing halen. Verder is een belangrijke computer voor de gegevensverwerking vervangen, en zijn voorbereidende werkzaamheden verricht voor de derde fase van de onderhoudsbeurt. Morgen zullen twee andere astronauten de versleten gyroscopen en accu's van Hubble vervangen. De dagen erna volgen nog eens drie ruimtewandelingen.
Meer informatie:
First Spacewalk of STS-125 Mission Complete

14 mei 2009
Donderdagmiddag, om 15.12 uur Nederlandse tijd, zijn in Frans Guyana de Europese satellieten Herschel en Planck gelanceerd. Een half uur na de lancering hebben de beide satellieten zich volgens plan losgemaakt van de Ariane 5-draagraket, en inmiddels hebben ze ook al radiocontact gemaakt met de aarde. De lancering lijkt dus in alle opzichten geslaagd. Herschel en Planck gaan nu los van elkaar op weg naar een punt op anderhalf miljoen kilometer van de aarde, van waaruit zij hun waarnemingen gaan doen. Herschel zal onder meer onderzoek doen naar het ontstaan van sterren en sterrenstelsels; Planck brengt de kosmische achtergrondstraling - het overblijfsel van de straling die kort na de oerknal vrijkwam - in kaart. Het zal ongeveer twee maanden duren voordat de beide satellieten op hun bestemming zijn.
Meer informatie:
Herschel en Planck zijn onderweg
European Space Agency
Herschel
Planck

13 mei 2009
Kort nadat de astronauten van spaceshuttle Atlantis gisteren de Hubble-ruimtetelescoop hadden binnengehaald, zoefde er een klein stuk ruimteschroot op korte afstand langs. Het betrof een ongeveer 10 cm groot brokstuk dat is achtergebleven na een Chinese test in 2007, waarbij een oude weersatelliet opzettelijk aan flarden werd geschoten. NASA heeft nog even overwogen om de spaceshuttle een ontwijkende manoeuvre te laten uitvoeren, maar dat werd uiteindelijk niet nodig geacht. Het brokstuk passeerde op een veilige afstand van een kilometer of vier kilometer - wat naar ruimtebegrippen overigens toch nog akelig dichtbij is. In de maanden voorafgaand aan de lancering van Atlantis heeft NASA de risico's van het alom aanwezige ruimteschroot al nauwkeurig ingeschat. De kans dat de spaceshuttle tijdens de huidige missie door een botsing met een stuk ruimteschroot ernstige schade oploopt is klein (1 op 229). Maar voor het geval dat, heeft NASA een extra spaceshuttle klaarstaan om een reddingsmissie uit te voeren.
Meer informatie:
Chinese Space Junk Buzzes Shuttle, Hubble Telescope

13 mei 2009
Terwijl NASA-astronauten druk bezig zijn met de laatste onderhoudsbeurt van de Hubble-ruimtetelescoop, wordt druk verder gewerkt aan diens opvolger: de James Webb Space Telescope. Dat wordt een compleet andere ruimtetelescoop: hij zal niet om de aarde draaien en is uitgerust met een opvouwbaar zonnescherm én een opvouwbare hoofdspiegel. Bij NASA zijn nu enkele korte animatiefilmpjes te zien die het ontvouwen van die spiegel in beeld brengen. Het opvouwbaar maken van de hoofdspiegel heeft een simpele reden: in ontvouwen toestand past het 6,5 meter grote gevaarte in geen enkele draagraket. En het zonnescherm, dat de afmetingen van een tennisbaan heeft, al helemaal niet. Naar verwachting wordt de JWST in 2014 gelanceerd - rond dezelfde tijd dat de Hubble-ruimtetelescoop uit bedrijf wordt genomen.
Meer informatie:
NASA’s James Webb Space Telescope Unfolds By Animation
The James Webb Space Telescope

13 mei 2009
De Hubble-ruimtetelescoop is veilig in de greep van spaceshuttle Atlantis. Met behulp van de robotarm van de shuttle is het 11 ton wegende gevaarte rechtop in het laadruim neergezet. De komende dagen zal de ruimtetelescoop doorbrengen op het Flight Support System: een draaibare schijf die het onderhoudswerk moet vergemakkelijken. Dat is wel nodig ook, want vanaf donderdag moeten de astronauten een reeks van vijf reparatiesessies afwerken waarbij zo'n beetje alle onderdelen van Hubble worden vervangen.
Meer informatie:
Atlantis Captures Hubble Space Telescope

11 mei 2009
Gisteravond is de spaceshuttle Atlantis gelanceerd voor zijn laatste missie naar de Hubble-ruimtetelescoop.Woensdag komen de zeven astronauten bij hun reisdoel aan. Dan wordt direct een begin gemaakt met de voorbereidingen voor de grote onderhoudsbeurt: het in de juiste stand zetten van de zonnepanelen om Hubble vast te kunnen pakken en rechtop in het laadruim van Atlantis te kunnen zetten. Tijdens de vierde vluchtdag (donderdag/vrijdag Nederlandse tijd) gaan twee van de astronauten daadwerkelijk aan het sleutelen. Bij die eerste ruimtewandeling worden onder meer de nieuwe Wide Field Camera 3 en het zogeheten Soft Capture Mechanism geïnstalleerd. Dat laatste is een constructie die het mogelijk maakt om te zijner tijd een bemand of onbemand ruimtevoertuig aan Hubble te koppelen, zodat deze op een veilige manier richting aardatmosfeer kan worden gedirigeerd. De werkzaamheden zullen in totaal vijf dagen in beslag nemen.
Meer informatie:
NASA'S Shuttle Atlantis Launches On A Final Mission To Hubble
Latest Servicing Mission 4 News
Shuttle crew set for rendezvous with Hubble
NASA Television

11 mei 2009
De Ariane 5-raket met aan boord de Europese ruimtetelescoop Herschel wacht in de hangar van het Centre Spatial Guyanais op de 'roll out' naar het lanceerplatform. Herschel is een Europese ruimtetelescoop met een Nederlands hart: de door het Nederlands ruimteonderzoeksinstituut SRON ontwikkelde ruimtecamera HIFI in het brandpunt van Herschel zal de opgevangen signalen analyseren. Woensdag rolt de Ariane met een slakkengang naar buiten, waarna hij donderdag 14 mei om 15.12 uur Nederlandse tijd met knetterend geraas zijn kostbare lading de ruimte in brengt. HIFI is gevoelig voor infraroodstraling: licht dat niet tot het aardoppervlak doordringt, maar dat wel boordevol informatie zit over het ontstaan van sterren en planeten. Daarvoor ontwikkelde SRON ultragevoelige technologie die nog niet eerder in de ruimte gevlogen heeft, een primeur dus voor de sterrenkunde.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Herschel and Planck: Journey to L2
Planck Satellite ready to measure the Big Bang;

10 mei 2009
Vandaag gaat de onderhoudsmissie naar de Hubble-ruimtetelescoop van start. Daarbij zal onder meer de Wide Field Planetary Camera 2 worden vervangen - een van de meest succesvolle instrumenten aan boord van de ruimtetelescoop. De WFPC2 werd in 1993 geïnstalleerd ter vervanging van de oorspronkelijke Wide Field/Planetary Camera. In de loop van zijn 16-jarige carrière heeft de WFPC2 tal van spectaculaire opnamen gemaakt, waaronder die van de beroemde 'Zuilen van de Schepping' - stofzuilen die deel uitmaken van de zogeheten Adelaarnevel. Ook legde hij in 1994 de inslagen vast van de brokstukken van komeet Shoemaker-Levy 9 op de planeet Jupiter. Uit eerbetoon aan de WFPC2 is nog een laatste plaatje aan de prijzenkast toegevoegd. Daaropis de planetaire nevel Kohoutek 4-55 te zien. De kleurrijke gasschillen op de foto zijn uitgestoten door een ster die - hoe toepasselijk - aan het eind van zijn bestaan is gekomen. WFPC2 wordt vervangen door de Wide Field Camera 3.
Meer informatie:
Hubble Photographs a Planetary Nebula to Commemorate Decommissioning of Super Camera
The Camera That Saved Hubble… Twice

8 mei 2009
Als er niets meer tussenkomt, vertrekt komende maandag (11 mei) om 20.01 uur Nederlandse tijd spaceshuttle Atlantis naar de Hubble-ruimtetelescoop. De missie van de zeven astronauten behelst de laatste onderhoudsbeurt van de ruimtetelescoop. In de loop van vijf ruimtewandelingen worden twee nieuwe instrumenten geïnstalleerd, twee defecte instrumenten gerepareerd en diverse andere onderdelen vervangen. Met een beetje geluk kan Hubble dan tot 2014 in bedrijf worden gehouden.
Meer informatie:
Mission to Hubble
Servicing Mission 4 - the fifth and final visit to Hubble
Laatste nieuws over de spaceshuttle
STS-125: Final Shuttle Mission to the Hubble Telescope (multimedia-presentatie)
NASA News Twitter feed
Hubble Repair Mission Carrying $70 Million Cu Instrument On Track For May 11 Launch
Hubble To Receive High-Tech James Webb Space Telescope Technology
UC Berkeley UV detector to be installed in Hubble telescope

6 mei 2009
De grote tank van ruimtetelescoop Herschel is op de Europese lanceerbasis in Frans-Guyana bijna tot de nok toe gevuld. Niet met brandstof, maar met supervloeibaar helium. Het helium moet de door het Nederlands ruimteonderzoeksinstituut SRON ontwikkelde ruimtecamera HIFI de komende vier jaar koelen tot net boven het absolute nulpunt (-273 °C). Herschel is inmiddels gemonteerd boven op de Ariane 5-raket die hem op 14 mei samen met reisgezel Planck de ruimte in moet brengen. HIFI vormt samen met nog een Brits en een Duits ruimte-instrument de delicate wetenschappelijke lading van Herschel, de ruimtetelescoop van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
ESA to launch two large observatories to look deep into space and time
Herschel and Planck Share Ride to Space
Blick ins verborgene Universum
University Of Michigan Astronomer To Search In Space For The Precursors Of Life

4 mei 2009
De Amerikaanse infraroodsatelliet Spitzer is na ruim vijf jaar bijna door zijn voorraad vloeibare helium heen. Omstreeks 12 mei zal het laatste restje van de 360 liter vloeistof, waarmee de infrarooddetectors zo koud mogelijk werden gehouden, zijn verbruikt. De temperatuur in de satelliet, die inmiddels op meer dan 100 miljoen kilometer achter de aarde om de zon draait, zal hierdoor langzaam gaan oplopen. Een beetje althans. De instrumenten zullen 'opwarmen' van 271 tot 242 graden onder nul. Dat is nog steeds koud genoeg om nog enkele jaren infraroodonderzoek te doen, zij het met iets meer ruis in de opnamen.
Meer informatie:
NASA's Spitzer Telescope Warms Up To New Career
If Spitzer Could Talk: An Interview with NASA's Coolest Space Telescope
Spitzer Space Telescope (Caltech)

4 mei 2009
De onderhoudsmissie van de Hubble-ruimtetelescoop, die op 11 mei van start moet gaan, wordt vastgelegd met IMAX 3D-camera's. Astronauten zullen de camera's gebruiken tijdens de vijf ruimtewandelingen die nodig zijn om de ruimtetelescoop te repareren. Het verzamelde beeldmateriaal zal worden gebruikt voor de nieuwe IMAX-film 'Hubble 3D', die in het voorjaar van 2010 in première moet gaan. Ook eerdere Hubble-missies zijn met IMAX-camera's gefilmd.
Meer informatie:
NASA To Launch IMAX 3-D Camera To Film Hubble Servicing Mission

8 april 2009

De eerste van de achttien zeshoekige spiegelsegmenten voor de toekomstige James Webb Space Telescope heeft met succes een cryogeen testprogramma ondergaan. Daarbij is het ca. 1,5 meter grote spiegelsegment afgekoeld tot 25 graden boven het absolute nulpunt (-248 graden Celsius), in een ruim 200 kubieke meter grote heliumgekoelde tank bij NASA's Marshall Space Flight Center in Huntsville, Alabama. De James Webb-ruimtetelescoop - de infrarode opvolger van de Hubble Space Telescope - krijgt een spiegelmiddellijn van 6,5 meter. De spiegel gaat bestaan uit achttien segmenten waarvan het spiegelend oppervlak geslepen moet worden met een nauwkeurigheid van 20 nanometer. Die vormnauwkeurigheid moet gerealiseerd zijn nadat de spiegel in zijn baan om de zon aan de lage temperatuur van de ruimte is blootgesteld, vandaar de koudetests. In juni 2011 moeten alle spiegelsegmenten zijn getest; de lancering van de Webb Space Telescope (die gebouwd wordt door de Northrop Grumman Corporation) staat gepland voor 2013.
Meer informatie:
James Webb Space Telescope First Flight Mirror Completes Cryogenic Testing
James Webb Space Telescope
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

8 april 2009
De Europese ruimtesondes Herschel en Planck worden op 6 mei gelanceerd met behulp van een Ariane 5-raket. De duo-lancering stond oorspronkelijk gepland voor 16 april, maar werd uitgesteld omdat er meer tijd nodig was om nieuwe vluchtleidingssoftware uit te testen. Herschel is een ruimtetelescoop voor ver-infrarode straling en submillimeterstraling, met onder andere het in Nederland ontwikkelde HIFI-instrument aan boord. Met een spiegelmiddellijn van 3,5 meter is het de grootste wetenschappelijke ruimtetelescoop die ooit is gelanceerd. Planck is een ruimtesonde die extreem gevoelige metingen gaat verrichten aan de kosmische achtergrondstraling - het afgekoelde overblijfsel van de oerknal. Beide ruimtesondes zullen hun waarnemingen doen vanuit een punt op anderhalf miljoen kilometer buiten de aardbaan.
Meer informatie:
Herschel and Planck to lift off on 6 May
Herschel
Planck
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

30 maart 2009
De vorige spaceshuttle is nog maar net teruggekeerd naar de aarde of de volgende staat alweer in de startblokken. In de loop van dinsdag wordt de Atlantis naar het lanceerplatform gerold. Deze spaceshuttle wordt voorbereid op missie STS-125, die op 12 mei van start moet gaan. Het reisdoel is nu eens niet het internationale ruimtestation ISS, maar de ruimtetelescoop Hubble, die voor de laatste keer een grote onderhoudsbeurt zal ondergaan. De gecompliceerde ruimtemissie zal elf dagen gaan duren. Tijdens vijf ruimtewandelingen zullen twee nieuwe waarneeminstrumenten worden geïnstalleerd, twee defecte instrumenten worden gerepareerd en diverse andere onderdelen worden vervangen. Als alles goed uitpakt, zal de ruimtetelescoop, die momenteel op halve kracht draait, weer volledig functioneel zijn en tot 2014 gebruikt kunnen worden.
Meer informatie:
NASA's Shuttle Atlantis Starts Move To Launch Pad At 4 A.M. Tuesday
STS-125: Final Shuttle Mission to Hubble Space Telescope

13 maart 2009
De lancering van de twee Europese wetenschappelijke kunstmanen Herschel en Planck vindt niet plaats op 16 april, zoals oorspronkelijk gepland. De Europese ruimtevaartorganisatie ESA maakte vandaag bekend dat de lancering wordt enkele weken uitgesteld in verband met 'aanvullende checks van het grondsegment' van de twee missies. Die checks zijn nodig in verband met recente software-upgrades. Een nieuwe lanceerdatum zal eind maart bekend worden gemaakt. Herschel is met een spiegel van 3,5 meter in middellijn de grootste ruimtetelescoop in de geschiedenis; hij gaat onderzoek doen aan kosmische infraroodstraling. Planck gaat precisiewaarnemingen verrichten aan de kosmische achtergrondstraling - het afgekoelde overblijfsel van de straling die vrijkwam bij de oerknal.
Meer informatie:
Herschel and Planck launch postponed
Herschel
Planck
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

12 maart 2009
Voor het Nederlandse ruimte-instrument HIFI staan alle lichten op groen voor lancering op 16 april aan boord van de gloednieuwe ruimtetelescoop Herschel van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. Dat meldt testmanager Pieter Dieleman van het Nederlands ruimteonderzoeksinstituut SRON vanuit de Europese lanceerbasis in Kourou, Frans-Guyana. Begin deze week onderging HIFI daar een allerlaatste korte check. Dieleman: 'Het laatste contact met HIFI op aarde was een plechtig moment, alsof we hem een behouden vaart wensten.' HIFI, wat staat voor Heterodyne Instrument for the Far Infrared, is in veel opzichten het meest omvangrijke sterrenkundig ruimtevaartproject onder Nederlandse leiding tot nu toe. Samen met het Duitse instrument PACS en het Engelse instrument SPIRE vormt het de delicate wetenschappelijke lading van Herschel. Herschel werkt als een telescoop met een infraroodcamera. Daardoor kan Herschel dwars door voor normaal licht ondoordringbare kosmische stofwolken heenkijken en zo bijvoorbeeld de vorming van sterren en planeten zichtbaar maken. HIFI kan moleculen detecteren in die stofwolken. Een van de moleculen die HIFI kan zien is het voor het ontstaan van leven essentiële molecuul water.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Herschel
HIFI
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 maart 2009
NASA-onderzoekers hebben een gedetailleerde gamma-kaart van de sterrenhemel gepubliceerd, op basis van metingen van de Fermi Gamma-ray Space Telescope. De kaart toont de hele sterrenhemel zoals die eruit zou zien als onze ogen gevoelig waren voor gammastraling, de meest energierijke straling in de natuur. De meeste gammastraling is afkomstig uit ons eigen Melkwegstelsel (de horizontale band die over het midden van de kaart loopt), maar er zijn ook veel afzonderlijke stralingsbronnen vastgelegd, waaronder quasars (verre sterrenstelsels met superzware zwarte gaten in de kern), actieve sterrenstelsels, pulsars (rondtollende neutronensterren met extreem sterke magnetische velden), röntgendubbelsterren (bestaande uit een gewone ster en een neutronenster of een zwart gat), supernovaresten (de uitdijende overblijfselen van geëxplodeerde sterren) en bolvormige sterrenhopen. Als je precies weet waar je moet kijken, is ook de zon terug te vinden op de kaart: die zendt een klein beetje gammastraling uit wanneer energierijke elektrisch geladen deeltjes in wisselwerking treden met zonlicht. De waargenomen gammastraling is honderdvijftig miljoen keer zo energierijk als het zichtbare licht waar onze ogen gevoelig voor zijn. Op de gamma-kaart van de sterrenhemel zijn ook enkele ongeïdentificeerde bronnen zichtbaar; vermoedelijk gaat het om röntgendubbelsterren die tijdelijk extra actief zijn. De kaart, met een beschrijving van de 205 helderste bronnen, wordt gepubliceerd in Astrophysical Journal Supplement. Hij is samengesteld op basis van metingen die tussen begin augustus en eind oktober 2008 zijn verricht.
Meer informatie:
Fermi's Best-Ever Look at the Gamma-Ray Sky
Fermi Gamma-ray Space Telescope
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

17 februari 2009
De botsing tussen twee satellieten die vorige week plaatsvond, zou wel eens een erg naar staartje kunnen krijgen voor de sterrenkunde. De schrootwolk die bij de botsing is ontstaan vormt een bedreiging voor andere satellieten, maar ook voor spaceshuttles die de ruimte in gaan. Bij de botsing zijn 600 tot 1000 grote brokstukken en mogelijk nog miljoenen kleine satellietfragmentjes vrijgekomen, die nu op allerlei hoogten om de aarde draaien. Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA houdt de situatie scherp in de gaten. En als deze zo ernstig is als sommigen vrezen, zou de onderhoudsvlucht naar de Hubble-ruimtetelescoop, die in mei zou moeten plaatsvinden, wel eens geschrapt kunnen worden. In dat geval is het einde van de Hubble-missie nabij, want zonder onderhoudsbeurt maakt de ruimtetelescoop het niet lang meer. Verwacht wordt dat de NASA binnen enkele weken de knoop doorhakt.
Meer informatie:
Kaputnik chaos could kill Hubble
Astronomy Picture of the Day (18 feb)

9 februari 2009
Bij het bedrijf Alliant Techsystems in Magna, Utah, is de eerste vluchthardware voor de toekomstige James Webb Space Telescope (JWST) afgeleverd. De JWST is in bepaalde opzichten de opvolger van de succesvolle Hubble Space Telescope. De lancering is voorzien in 2013. Alliant Techsystems bouwde de zogeheten 'Backplane' - de ondersteuning voor de 6,5-meter spiegel van de ruimtetelescoop. Aan deze 'ruggengraat' worden extreem hoge eisen gesteld met betrekking tot mechanische en thermische stabiliteit. De James Webb Space Telescope wordt in een baan om de zon gebracht op 1,5 miljoen kilometer buiten de aardbaan. Hij zal waarnemingen verrichten op infrarode golflengten en informatie opleveren over de geboorte van sterrenstelsels en sterren.
Meer informatie:
James Webb Space Telescope's Actual 'Spine' Now Being Built
James Webb Space Telescope
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

9 februari 2009
Na een grondige testcampagne verlaat ESA's nieuwste ruimtetelescoop Herschel de testfaciliteiten van ESTEC in Noordwijk. Via de weg wordt de satelliet morgenavond vervoerd naar Schiphol. Op 11 februari 's ochtends gaat de reis verder per vliegtuig naar de Europese lanceerbasis Kourou in Frans Guyana. De lancering van Herschel staat gepland op 16 april. Herschel is de grootste ruimtetelescoop die tot nu toe werd gebouwd. Met een spiegel van 3,5 meter doorsnee gaat hij op anderhalf miljoen kilometer van de aarde infraroodstraling opvangen van koude en ver weg gelegen objecten in het heelal. Herschel is de enige ruimtetelescoop die kan 'kijken' in golflengten van ver infrarood tot submillimeter. Hiermee onderzoekt hij een vrijwel onontgonnen gebied voor de sterrenkunde. Eén van de drie instrumenten aan boord van Herschel is gebouwd door een consortium onder leiding van het Nederlands instituut voor ruimteonderzoek SRON. Dit instrument, HIFI, gaat wetenschappers uit de hele wereld meer vertellen over de aanwezigheid van moleculen in het heelal, zoals water, en over het ontstaan van sterren en planeten.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Herschel
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

15 december 2008
Het ruimte-instrument HIFI is klaar voor het echte werk in de ruimte aan boord van de komend jaar te lanceren ruimtetelescoop Herschel. De ruimteonderzoekers van SRON concludeerden dit na de laatste zware test van Herschel in nagebootste ruimteomstandigheden: vacuüm en extreem gekoeld. Projectleider Frank Helmich: 'Het was de laatste keer op aarde dat we nog eventuele onzuiverheden uit het signaal van HIFI konden wegpoetsen. HIFI is loepzuiver nu.' Het was de eerste en ook enige gelegenheid waarop de hele ruimtetelescoop, met alles erop, eraan en erin, getest kon worden in een situatie vergelijkbaar met de uiteindelijke werkomstandigheden op 1,5 miljoen kilometer van de aarde. Daar moet HIFI na de lancering volgend jaar gegevens gaan verzamelen over het ontstaan van sterren en planeten. Het werk aan Herschel bij ESTEC loopt nu ten einde. Als de ruimtetelescoop weer uit de Large Space Simulator getakeld is beginnen de voorbereidingen voor het transport naar de Europese lanceerbasis op Frans Guyana. Daar zal Herschel in de loop van volgend jaar gelanceerd worden door een Ariane-5 raket.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

10 december 2008
Het eerste spiegelsegment van de toekomstige James Webb Space Telescope is deze week aangekomen in het Marshall Space Flight Center van NASA. Daar zal de spiegel aan de extreme temperaturen van de ruimte worden onderworpen. De tests vinden plaats in een vacuümruimte die tot 250 graden onder nul kan worden afgekoeld. Technici zullen nauwkeurig onderzoeken hoe de spiegel op temperatuurveranderingen reageert. De testresultaten zullen worden gebruikt om het spiegeloppervlak zodanig te polijsten, dat voor de vervormingen die in de koude ruimte zullen optreden wordt gecompenseerd. Na het polijsten zal de spiegel van een dunne goudcoating worden voorzien. De James Web Space Telescope, die gezien wordt als de opvolger van de Hubble-ruimtetelescoop, zal naar verwachting in 2013 de ruimte in gaan. Hij wordt uitgerust met een 6,5-meter grote spiegel, die uit achttien 1,5-meter grote, zeshoekige segmenten is opgebouwd.
Meer informatie:
James Webb Telescope Mirrors Chill Out at NASA's Marchall Space Flight Center
The Incredible Journey of the James Webb Space Telescope

4 december 2008
De vijfde en laatste onderhouds- en reparatievlucht naar de Hubble Space Telescope moet op 12 mei 2009 van start gaan. De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA maakte die lanceerdatum vandaag bekend. Oorspronkelijk zou de onderhoudsvlucht in oktober 2008 al hebben plaatsgevonden. Door het uitvallen van een gegevensverwerkingseenheid aan boord van de telescoop moest de shuttlevlucht echter uitgesteld worden, eerst tot februari, later tot voorjaar 2009. De spaceshuttle Atlantis zal een elfdaagse missie uitvoeren waarbij vijf langdurige ruimtewandelingen worden gemaakt om de ruimtetelescoop te voorzien van nieuwe onderdelen en instrumenten (waaronder een gevoelige nieuwe camera), terwijl ook twee bestaande instrumenten gerepareerd zullen worden. Na deze laatste onderhoudsvlucht moet Hubble nog een jaartje of tien meekunnen.
Meer informatie:
NASA Sets Target Shuttle Launch Date for Hubble Servicing Mission
Onderhoudsvlucht Hubble-telescoop
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

31 oktober 2008
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA heeft bekendgemaakt dat de voorlopig voor februari 2009 geplande vijfde en laatste onderhoudsbeurt van de Hubble-ruimtetelescoop wordt uitgesteld. Die beslissing was nodig vanwege de problemen die eind september ontstonden met de gegevenscomputer van de ruimtetelescoop. Hoewel Hubble een backupsysteem heeft, dat inmiddels ook is ingeschakeld, wil men het defecte onderdeel toch gaan vervangen. Het onderzoeken en testen van het reserve-exemplaar, dat al sinds 1991 in opslag ligt, gaat echter langer duren dan aanvankelijk was gehoopt. Verwacht wordt dat het pas begin april 'vluchtklaar' zal zijn; de onderhoudsmissie zou dan in mei kunnen plaatsvinden. Ondertussen kunnen sterrenkundigen overigens gewoon gebruik blijven maken van hun ruimtetelescoop.
Meer informatie:
Nasa Managers Delay Hubble Servicing Mission

30 oktober 2008
De Hubble Space Telescope is weer volledig operationeel. Enkele weken geleden viel een dataverwerkingseenheid uit, waardoor de ruimtetelescoop geen foto's en meetgegevens meer kon doorseinen naar de aarde. De in oktober geplande vijfde (en laatste) onderhoudsvlucht naar Hubble werd om die reden uitgesteld tot feburari 2010. Na aanvankelijke problemen zijn vluchtleiders en technici er enkele dagen geleden in geslaagd om over te schakelen op een reserve-eenheid. Op 28 oktober werd de Wide Field Planetary Camera 2 van de Hubble-telescoop gericht op Arp 147, twee sterrenstelsels op 440 miljoen lichtjaar afstand in het sterrenbeeld Walvis. Het linker stelsel is vele tientallen miljoenen jaren geleden waarschijnlijk dwars door het rechter stelsel gevlogen, met als gevolg dat er in het rechter stelsel een ring van stervormingsactiviteit zichtbaar is, enigszins vergelijkbaar met de cirkelvormige golf die ontstaat wanneer je een steen in een vijver gooit. De twee stelsels lijken samen het cijfer 10 te vormen; volgens het Space Telescope Science Institute in Baltimore scoort Hubble inderdaad weer hoog.
Meer informatie:
Hubble scores a perfect 10
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 oktober 2008
XMM-Newton, de Europese röntgensatelliet, communiceert sinds woensdagavond weer met de aarde. Afgelopen weekend raakte het radiocontact plotseling verbroken. Even werd voor het ergste gevreesd, maar op dinsdag werd duidelijk dat het waarschijnlijk slechts een kleine storing in de radiozender betrof. Het mankement kon gemakkelijk worden hersteld en de satelliet lijkt weer volledig onder controle te zijn.
Meer informatie:
XMM-Newton talks again loud and clear

23 oktober 2008
De 'Science Instrument Control and Data Handling'-computer van de Hubble-ruimtetelescoop is weer geactiveerd. Aanvankelijk zou dat vorige week al zijn gebeurd, maar toen zorgde een storing ervoor dat de satelliet zichzelf in standby-modus zette. De precieze oorzaak van de storing is niet aan het licht gekomen, maar er lijkt geen permanente schade te zijn ontstaan. Als het systeem een paar dagen stabiel blijft werken, zullen de nog werkende wetenschappelijke instrumenten van Hubble hun waarnemingen geleidelijk weer kunnen gaan hervatten. De Data Handling-computer zorgt ervoor dat de verzamelde gegevens naar de aarde aarde worden gezonden. Het primaire systeem dat dit regelt, is op 27 september uitgevallen, en sinds vorige week wordt geprobeerd het backup-systeem in te schakelen. Begin volgend jaar zullen astronauten de ruimtetelescoop een onderhoudsbeurt geven, die meer nodig lijkt dan ooit.
Meer informatie:
Hubble Status Report #6

22 oktober 2008
Niet alleen de Hubble-ruimtetelescoop kampt met problemen: sinds zaterdagavond is ook het contact met de Europese röntgensatelliet XMM-Newton verbroken. XMM-Newton is al bijna negen jaar en bedrijf en loopt daarmee hoe dan ook tegen het einde van zijn verwachte levensduur. Maar dat neemt niet weg dat alles in het werk wordt gesteld om de satelliet weer aan de praat te krijgen. Het radiosignaal van XMM-Newton viel weg kort nadat hij het laagste punt van zijn 48 uur durende omloopbaan had bereikt. Even werd gevreesd dat de satelliet was getroffen door een stuk ruimteschroot of een meteoriet, of ongecontroleerd was gaan draaien door een storing in een stuurraket. Maar deze grootste zorg werd weggenomen door Duitse amateurastronomen die de satelliet hebben weten te fotograferen. Uit die waarnemingen blijkt dat XMM-Newton niet in stukken uiteengevallen is en zijn normale koers volgt. Met de grote ESA-radioschotel in West-Australië werd ten slotte nog een zwak radiosignaal van de satelliet opgevangen. De komende dagen zal worden geprobeerd om de communicatie te herstellen.
Meer informatie:
Reestablishing contact with XMM-Newton

19 oktober 2008
Het Amerikaanse ruimteagentschap NASA heeft zondagavond de Interstellar Boundary Explorer (IBEX) gelanceerd. Deze kleine satelliet heeft als taak om vanuit een hoge baan om de aarde het grensgebied van het zonnestelsel te verkennen. Dat doet hij op een indirecte manier: IBEX detecteert energierijke neutrale atomen, waarvan bekend is dat ze ontstaan waar de zonnewind, de aanhoudende stroom snelle geladen deeltjes van de zon, op het gas van de ons omringende ruimte stuit. De metingen, die twee jaar in beslag gaan nemen, zullen begin december van start gaan.
Meer informatie:
NASA Launches IBEX Mission to Outer Solar System

17 oktober 2008
De poging om de Hubble-ruimtetelescoop opnieuw op te starten, is vooralsnog mislukt. Het onderzoek met de satelliet werd eind september abrupt onderbroken, door het uitvallen van het systeem dat het overzenden van de verzamelde wetenschappelijke gegevens regelt. Sinds afgelopen woensdag wordt getracht om een backup-systeem in te schakelen, en dat leek aanvankelijk ook te lukken. Maar gisteren ging het ver in de procedure alsnog mis: de ruimtetelescoop ging uit zichzelf om nog onopgehelderde redenen op standby. Het is pas voor de zesde keer in de 18-jarige geschiedenis van de ruimtetelescoop dat dat is gebeurd. Oorspronkelijk was het de bedoeling Hubble rond deze tijd bezoek zou krijgen van astronauten, die een groot aantal reparaties zouden uitvoeren. Maar door de recente ontwikkelingen is deze onderhoudsmissie uitgesteld tot (op z'n vroegst) februari volgend jaar.
Meer informatie:
Hubble Status Update

10 oktober 2008
Problemen met een reserveonderdeel voor de Hubble-ruimtetelescoop, dat al bijna twintig jaar in opslag ligt, zouden de reparatie van het instrument nog verder kunnen vertragen. Op 28 september ontstond een storing in de 'science data formatter', die ervoor zorgt dat de gegevens van de wetenschappelijke instrumenten van de ruimtetelescoop naar de aarde worden gezonden. Hierdoor kwam het onderzoeksprogramma stil te liggen. Hubble beschikt weliswaar over een tweede formatter, die als alles goed gaat eind volgende week wordt opgestart, maar voor de zekerheid is de oorspronkelijk voor deze maand geplande (laatste) onderhoudsbeurt uitgesteld om het kapotte exemplaar straks te kunnen vervangen door de versie die NASA nog achter de hand heeft. Een eerste controle heeft echter uitgewezen dat ook dit reserveonderdeel, dat van een later ontwerp is, problemen kent. Bij tests in 1990 en 2001 traden er storingen op in het apparaat die nooit echt verholpen zijn. Verder onderzoek moet uitwijzen of de nieuwe formatter wel bedrijfsklaar is. Zo niet, dan moet de Hubble-onderhoudsmissie mogelijk nog langer worden uitgesteld.
Meer informatie:
Hubble replacement part has glitches of its own

30 september 2008
De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA heeft maandagnacht aangekondigd dat de vijfde en laatste onderhoudsvlucht naar de Hubble Space Telescope inderdaad wordt uitgesteld tot begin 2009, zoals al werd verwacht nadat afgelopen weekeinde een ernstige storing in de ruimtetelescoop optrad. Oorspronkelijk zouden shuttle-astronauten op 14 oktober op pad gaan voor een grote reeks reparaties aan de veertien jaar oude Hubble-telescoop. Daarmee zou de levensduur met misschien tien jaar worden verlengd. Als gevolg van het uitvallen van de zogeheten data-formatter, een elektronicabox die gebruikt wordt voor het naar de aarde doorseinen van alle meetgegevens van Hubble, wordt de onderhoudsvlucht nu uitgesteld tot volgend jaar, vermoedelijk ergens in feburari 2009. Hoewel er een backup-exemplaar van de formatter aan boord is - die wordt vermoedelijk in de loop van deze week in gebruik gesteld - wil NASA een bestaand reserve-exemplaar uitgebreid testen en kwalificeren, om het vervolgens aan boord van de ruimtetelescoop te plaatsen.
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

29 september 2008
Een ernstige storing in de Hubble-ruimtetelescoop maakt het overzenden van beelden en gegevens naar de aarde onmogelijk. Bovendien zou het defect verder uitstel kunnen betekenen voor de komende onderhoudsbeurt van de ruimtetelescoop, die voor 14 oktober op het programma staat. De storing ontstond afgelopen zaterdag in een apparaat dat de Control Unit/Science Data Formatter wordt genoemd. Er is weliswaar een backup aan boord, maar overwogen wordt om de onderhoudsmissie enkele maanden uit te stellen, om het onderdeel te vervangen. Later vandaag geeft NASA een persconferentie over de ontwikkelingen.
Meer informatie:
NASA to Discuss Hubble Anomaly and Servicing Mission Launch Delay

26 augustus 2008
De in juni gelanceerde Gamma-Ray Large Area Space Telescope, die de meest energierijke vorm van elektromagnetische straling uit het heelal onderzoekt, heeft een nieuwe aam. Hij is genoemd naar Enrico Fermi (1901-1954), de Italiaanse natuurkundige en Nobelprijswinnaar, die zich met de zogeheten hoge-energiefysica heeft beziggehouden. Verwacht wordt dat Fermi, de satelliet dan, veel nieuwe pulsars (rondtollende neutronensterren) en superzware zwarte gaten in de kernen van actieve sterrenstelsels zal ontdekken. Inmiddels zijn de eerste beelden al binnen: met een van de twee instrumenten van Fermi is een overzichtskaart van de hemel op gamma-golflengten gemaakt. Deze klus, waar Fermi's voorganger (het Compton Gamma-ray Observatory) jaren mee bezig was, was in vier dagen geklaard. Het komende jaar zal elke drie uur een nieuwe snelle scan van de hemel worden gemaakt, om veranderlijke bronnen van gammastraling op te sporen. Het andere instrument van de gamma-satelliet heeft in de eerste maand van waarnemingen al 31 zogeheten gammaflitsen gedetecteerd - reusachtige uitbarstingen van energie die het gevolg zijn van extreem zware supernova-explosies.
Meer informatie:
Nasa Renames Observatory For Fermi, Reveals Entire Gamma-Ray Sky
Enrico Fermi

11 augustus 2008
De Hubble-ruimtetelescoop, die op 24 april 1990 in een baan om de aarde werd gebracht, heeft zijn honderdduizendste omloop om de aarde voltooid. Tijdens die omloop is een opname gemaakt van het stervormingsgebied rond de sterrenhoop NGC 2074, die deel uitmaakt van de Grote Magelhaense Wolk. De Hubble-ruimtetelescoop beweegt op een hoogte van ongeveer 565 kilometer en voltooid iets meer dan 15 omlopen per dag. Daarbij houdt hij een snelheid van ongeveer 8 kilometer per seconde aan. Sinds zijn lancering heeft de ruimtetelescoop alles bij elkaar ongeveer 4,4 miljard kilometer afgelegd: ruim 11.000 keer de afstand aarde-maan.
Meer informatie:
Hubble unveils colourful star birth region on 100 000th orbit milestone

2 juli 2008
De gammasatelliet GLAST (Gamma-ray Large Area Space Telescope) is in bedrijf; de groothoek-gammatelescoop zendt meetgegevens door naar de aarde. De kunstmaan - een samenwerkingsproject van NASA en het Amerikaanse Department of Energy - werd op 11 juni gelanceerd. GLAST gaat onderzoek doen aan extreem energierijke verschijnselen in het heelal, waaronder gammaflitsen. De komende weken worden de instrumenten gecheckt en gekalibreerd; over zestig dagen kan een begin worden gemaakt met de routinematige wetenschappelijke waarnemingen.
Meer informatie:
GLAST Mission Operations at NASA Goddard Powered Up
GLAST
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

30 juni 2008
De Europese infraroodsatelliet Herschel ondergaat sinds vrijdag 20 juni mechanische triltests bij het Europese ruimtetechnologiecentrum ESTEC in Noordwijk. Eerder doorstond de grote kunstmaan al een reeks akoestische tests. Tijdens de triltests wordt de satelliet blootgesteld aan vibraties met verschillende frequenties en in verschillende richtingen. Doel is om zeker te stellen dat Herschel het geweld van de lancering (voorzien voor begin 2009) goed zal doorstaan. Herschel is met zijn 3,5-meter telescoop straks de grootste ruimtetelescoop in de geschiedenis. Met het in Nederland ontwikkelde HiFi-instrument wordt jacht gemaakt op moleculen in de interstellaire ruimte, waaronder water.
Meer informatie:
Herschel acoustic and vibration tests
Herschel
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

26 juni 2008
De NASA heeft een nieuwe missie geselecteerd in het kader van het wetenschappelijke Explorer-programma: de High-Resolution Soft X-Ray Spectrometer of SXS. Dit is geen afzonderlijke satelliet, maar een instrument dat deel zal gaan uitmaken van de Japanse New X-Ray Telescope, waarvan de lancering voor 2013 op het programma staat. De SXS zal worden gebruikt voor het onderzoek aan extreem energierijke verschijnselen in het heelal, de donkere materie en het ontstaan van sterrenstelsels en clusters.
Meer informatie:
NASA Goddard Mission Approved to Probe Matter in Extreme Environments
Explorer Program
The NeXT Project

25 juni 2008
Het ruimte-instrument HIFI, dat het Nederlands ruimteonderzoeksinstituut SRON heeft gebouwd voor de ESA-ruimtetelescoop Herschel, is goed bestand tegen het lawaai van de raketmotor die hem de ruimte in moet brengen. Dat wees de akoestische test uit die Herschel afgelopen week onderging bij ESA's onderzoekscentrum ESTEC in Noordwijk. Testleider bij SRON Pieter Dieleman: 'Het was een helse herrie, maar HIFI heeft het perfect overleefd.' Het komt er deze maanden op aan voor HIFI, het Nederlands ruimte-instrument dat vanaf begin volgend jaar vanaf een punt op anderhalf miljoen kilometer van de aarde vanuit de ruimtetelescoop Herschel de verre uithoeken van het heelal af gaat speuren naar water en andere moleculen. Na het inbouwen van het instrument in het hart van de ruimtetelescoop volgt nu een reeks van zware tests die moeten uitwijzen of Herschel de lancering en de barre ruimteomstandigheden kan doorstaan.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)

11 juni 2008
Woensdagavond is de NASA-satelliet GLAST met succes in een baan om de aarde gebracht. GLAST is een geavanceerde satelliet die de meest energierijke verschijnselen in het heelal zal bestuderen, waaronder de zogeheten gammaflitsen, die ontstaan als zeer zware sterren ontploffen. GLAST - de afkorting staat voor Gamma-ray Large Area Space Telescope - is de eerste gammasatelliet die elke dag de hele hemel in beeld zal brengen. Naar verwachting zullen daarbij duizenden nieuwe bronnen van gammastraling ontdekt worden. De meeste daarvan zullen de kernen van verre sterrenstelsels zijn, waarin superzware zwarte gaten materie opslokken en daarbij grote hoeveelheden gammastraling produceren. GLAST is de opvolger van het succesvolle Compton Gamma Ray Observatory, dat tot het jaar 2000 in bedrijf was.
Meer informatie:
GLAST in Orbit!
Gammasatellit späht ins All

22 mei 2008
De laatste onderhoudsbeurt van de Hubble-ruimtetelescoop gaat op 8 oktober van start. De spaceshuttle Atlantis waarmee zeven astronauten naar de ruimtetelescoop worden gebracht, zou aanvankelijk al eind augustus vertrekken, maar de nieuwe brandstoftank shuttle is niet op tijd klaar. De bemanning van Atlantis zal reparaties uitvoeren aan Hubble en deze ook van enkele nieuwe instrumenten voorzien. Tijdens de missie zal een tweede spaceshuttle paraat staan op aarde, voor het geval er een noodsituatie optreedt.
Meer informatie:
Final Hubble Shuttle Mission to Launch Oct. 8
Servicing Mission 4

2 mei 2008
De NASA stelt de voor eind augustus geplande onderhoudsbeurt van de Hubble-ruimtetelescoop maximaal vijf weken uit. De oorzaak is de verlate levering van nieuwe externe brandstoftanks: de ene voor de shuttle Atlantis, de andere voor de paraat staande 'reddingsshuttle' Endeavour. De tanks zijn van een nieuw ontwerp, dat moet voorkomen dat grote stukken isolatieschuim bij de lancering losraken en de shuttle beschadigen. In 2003 was dat de oorzaak van de fatale afloop van de missie van spaceshuttle Columbia. De vertraging heeft ook gevolgen voor latere shuttlevluchten tijdens welke onderdelen naar het internationale ruimtestation ISS zullen worden gebracht.
Meer informatie:
NASA Delays Shuttle Flight to Hubble Space Telescope
Servicing Mission 4

23 april 2008
De bouw van de Europese infraroodkunstmaan Herschel is voltooid. Bij het technologiecentrum ESTEC in Noordwijk is de 3,5 meter grote spiegel van de ruimtetelescoop op de satelliet geplaatst. De komende weken en maanden zal de kunstmaan aan uiteenlopende tests worden onderworpen. De lancering staat nog steeds gepland voor eind 2008, met een Europese Ariane-raket. Herschel is de grootste ruimtetelescoop die ooit is gebouwd - de spiegel van de Hubble Space Telescope heeft een middellijn van slechts 2,4 meter. De Europese infraroodsatelliet gaat onderzoek doen aan relatief koele objecten in het heelal, waaronder interstellaire gas- en stofwolken waarin nieuwe sterren worden geboren. Daarnaast bestudeert Herschel de geboorte van sterrenstelsels en planeten. Aan boord bevindt zich het HIFI-instrument - een gevoelige multikanaalsspectrometer die door het SRON Netherlands Institute for Space Research is ontwikkeld en gebouwd.
Meer informatie:
Herschel spacecraft assembly complete
Herschel
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

21 april 2008
Onderzoekers van het Nederlands ruimteonderzoeksinstituut SRON presenteren volgende week samen met hun collegaâs van de TU Delft een supergevoelige sensor voor signalen uit de ruimte van zeer hoge frequenties. De sensor zal volgens de onderzoekers een cruciale rol gaan spelen bij het ontwikkelen van nieuwe ruimtemissies door ESA en NASA. De onderzoekers presenteren hun sensor tijdens het 19de International Symposium on Space Terahertz Technology dat van 28 tot 30 april in Groningen plaatsvindt. De sensor die de onderzoekers van SRON en de TU Delft presenteren, is de gevoeligste ter wereld voor een frequentie van 4,3 terahertz en daarmee een belofte voor ruimtemissies die nu nog op de tekentafels liggen. Hart van de sensor is een stukje supergeleidend niobiumnitride. De energietoevoer in de vorm van straling zorgt ervoor dat bepaalde elektronen in het supergeleidend materiaal een barrière kunnen overbruggen en dus gedetecteerd kunnen worden.
Meer informatie:
Origineel persbericht (Nederlandstalig)
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

22 februari 2008
De Europees/Amerikaanse ruimtesonde Ulysses, die de polen van de zon en de invloed van onze ster op haar naast omgeving onderzoekt, nadert het einde van zijn missie. Na meer dan zeventien jaar in de ruimte - bijna vier keer zijn verwachte levensduur - is de sonde bezweken aan het harde bestaan in de ruimte. Ulysses draait in een wijde baan om de zon, die hem tot buiten de Jupiterbaan voert. Probleem daarbij is dat de temperaturen in het verste deel van zijn baan zo laag zijn, dat zijn brandstof zou bevriezen. Zóú, want de verwarming aan boord ging dat tegen. De energiebron van deze verwarming, een vervallende radioactieve stof, is echter bijna uitgeput. En daardoor was het niet langer mogelijk om alle systemen in bedrijf te houden. Om het onvermijdelijke zo lang mogelijk uit te stellen, nam de vluchtleiding vorige maand het besluit om de hoofdzender van de ruimtesonde tijdelijk uit te schakelen, zodat het bespaarde vermogen voor de verwarming kon worden gebruikt. Helaas is het sindsdien niet meer gelukt om de zender weer aan de praat te krijgen. Bovendien lijkt het omleiden van de stroom naar het verwarmingssysteem niet gelukt te zijn.
Meer informatie:
Ulysses mission coming to a natural end

8 januari 2008
Het Amerikaanse ruimtevaartagentschap NASA heeft de plannen bekendgemaakt voor de vijfde en laatste onderhoudsmissie naar de Hubble-ruimtetelescoop die voor augustus op het programma staat. Voor de missie zal het ruimteveer Atlantis zeven astronauten naar de ruimtetelescoop brengen, die op een hoogte van 560 kilometer om de aarde draait. Behalve de nodige apparatuur zullen zij ook een IMAX-camera meenemen, om de historische gebeurtenis vast te leggen voor een film die in 2010 zal worden uitgebracht. De werkzaamheden aan de ruimtetelescoop zullen elf dagen gaan duren. Tijdens vijf 'ruimtewandelingen' zullen twee nieuwe wetenschappelijke instrumenten worden geïnstalleerd, en gyroscopen, accu's en thermische bekleding worden vervangen. Ook zal worden geprobeerd een reparatie uit te voeren aan twee uitgevallen instrumenten: de STIS-spectrograaf en de ACS-camera. Het is de bedoeling dat 'Hubble' na de opknapbeurt nog zeker tot 2013 in bedrijf blijft.
Meer informatie:
NASA announces details of Hubble servicing mission

30 november 2007
De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA heeft groen licht gegeven aan een ruimtemissie voor het onderzoek van magnetische verschijnselen. De missie, Magnetospheric Multiscale (MMS) geheten, zal bestaan uit een viertal rumtesondes die het grensgebied van de magnetosfeer van de aarde - waar de zonnewind op het aardmagnetisch veld stuit - gaan verkennen. De vier zullen in formatie op onderlinge afstanden van exact tien kilometer gaan vliegen en voortdurend gegevens uitwisselen. De analyse van deze gegevens moet tot een beter inzicht leiden in de wijze waarop magnetische veldenergie wordt omgezet in warmte en bewegingsenergie van geladen deeltjes. De lancering van de MMS-sondes staat gepland voor 2013.
Meer informatie:
NASA approves space mission to unlock the secrets of magnetic reconnection

15 november 2007
Het ruimteonderzoeksproject Ulysses wordt voor de vierde keer met twaalf maanden verlengd, tot maart 2009. Dat heeft de Science Programme Committee van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA unaniem besloten. Ulysses is een Europees-Amerikaanse ruimtesonde die in 1990 in een zeer wijde baan over de noord- en de zuidpool van de zon werd gebracht. Belangrijkste doel was het verrichten van metingen aan de driedimensionale structuur van de heliosfeer - de elektromagnetische invloedssfeer van de zon. Sinds najaar 2006 werkt Ulysses samen met de twee Amerikaanse STEREO-kunstmanen, die vergelijkbare waarnemingen doen in de omgeving van de aarde.
Meer informatie:
Ulysses' mission extended
Ulysses
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

19 oktober 2007
De Europese ruimtevaartorganisatie ESA heeft uit vijftig voorstellen acht ruimteonderzoeksprojecten geselecteerd die kans maken om uitgevoerd te worden in het kader van het programma Cosmic Vision 2015-2025. De acht projecten worden de komende jaren verder uitgewerkt; rond 2011 worden de twee finalisten gekozen. De shortlist bestaat uit de ruimtesondes Laplace (onderzoek aan Jupiter en zijn manen), Tandem (een nieuwe vlucht naar Saturnus en Titan), Cross-scale (onderzoek aan de plasma-omgeving van de aarde), Marco Polo (een ruimtesonde die materiaal van een planetoïde terug moet brengen naar de aarde), Dune of Space (onderzoek aan de donkere energie in het heelal), Plato (jacht op exoplaneten), Spica (een infraroodtelescoop) en XEUS (een gevoelige röntgensatelliet).
Meer informatie:
Cosmic Vision 2015-2025: and the candidate missions are...
Cosmic Vision
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

17 oktober 2007
Na acht jaar is er een einde gekomen aan de succesvolle missie van de Far Ultraviolet Spectroscopic Explorer (FUSE). De satelliet, bedoeld voor onderzoek op ver-ultraviolette golflengten, werd in juli onbruikbaar door een storing in het standregelsysteem. Dat is natuurlijk jammer, maar FUSE werkte op dat moment al drie jaar janger dan gepland. Overigens is daarmee nog geen definitief einde gekomen aan de ultraviolette verkenning van het heelal. In 2008 hoopt de NASA de Hubble-ruimtetelescoop te voorzien van een nieuwe ultraviolet-spectrograaf: de Cosmic Origins Spectrograph.
Meer informatie:
NASA concludes successful FUSE mission
FUSE-site

8 oktober 2007
Op 18 oktober wordt de succesvolle Amerikaanse FUSE-satelliet definitief uitgeschakeld. FUSE (Far-Ultraviolet Spectroscopic Explorer) werd in juni 1999 gelanceerd, met een geplande operationele levensduur van drie jaar. NASA heeft het project drie maal verlengd; uiteindelijk is de ultravioletkunstmaan ruim acht jaar in bedrijf geweest. In die tijd heeft hij de meest uiteenlopende objecten in het heelal bestudeerd op relatief korte ultraviolette golflengten, die niet waarneembaar zijn voor andere ruimtetelescopen zoals de Hubble Space Telescope. FUSE deed onder andere onderzoek aan de planeten in ons eigen zonnestelsel, aan koel moleculair gas in het Melkwegstelsel, en aan ver verwijderde sterrenstelsels en quasars. De satelliet kampte al enkele jaren met haperende vliegwielen in het standregelsysteem. De laatste gaf afgelopen zomer de geest. Op basis van FUSE-resultaten zijn tot nu toe ruim 1200 wetenschappelijke publicaties geschreven.
Meer informatie:
FUSE reaches the end; astronomers say farewell
FUSE
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

21 september 2007
De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA heeft een doorstart aangekondigd voor het NuSTAR-project - een relatief kleine satelliet die op zoek gaat naar zwarte gaten in het Melkwegstelsel. Een ontwerpstudie voor NuSTAR (Nuclear Spectroscopic Telescope Array) werd in 2006 stopgezet wegens geldgebrek. NuSTAR moet in 2011 gelanceerd worden. De satelliet wordt uitgerust met gevoelige röntgendetectoren die de energierijke straling van zwarte gaten in het Melkwegstelsel in kaart brengen. Die straling wordt uitgezonden door extreem heet gas dat op het punt staat in het zwarte gat te vallen. Het NuSTAR-project wordt geleid door onderzoekers van het California Institute of Technology.
Meer informatie:
NASA Restarts Telescope Mission to Detect Black Holes
Persbericht California Institute of Technology
NuSTAR
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

28 augustus 2007
Op 26 augustus heeft de Japans/Europese infraroodsatelliet AKARI zijn laatste druppeltjes vloeibare helium verbruikt. Daarmee is een eind gekomen aan de waarnemingen op ver- en mid-infrarode golflengten, want daarvoor moet de camera van AKARI tot dicht bij het absolute nulpunt worden gekoeld. Alles bij elkaar heeft de satelliet 550 dagen waarnemingen kunnen doen, waarbij onder meer een 'All-Sky Survey' is uitgevoerd, die 94 procent van de hemel beslaat. De analyse van de resultaten zal nog jaren gaan duren. Het einde van de 'koude waarneemfase' betekent overigens niet het einde van AKARI: met behulp van een mechanisch koelsysteem zullen enkele instrumenten van de satelliet blijven functioneren.
Meer informatie:
AKARI finishes its cool observations

6 augustus 2007
Ingenieurs van SRON hebben bij ruimtevaartgigant Astrium in Friedrichshafen een testfaciliteit afgeleverd voor ESA-missie LISA Pathfinder. De apparatuur simuleert het signaal van sensoren die de beweging van vrij in de ruimte zwevende testmassa's meten. LISA Pathfinder is een verkennende missie voor het ESA-NASA-project LISA dat door Albert Einstein voorspelde zwaartekrachtsgolven moet waarnemen. Dat gebeurt door minimale variaties te meten in de afstand tussen testmassa's in ruimtevaartuigen die op vijf miljoen kilometer van elkaar vliegen.
Meer informatie:
Origineel persbericht

11 juli 2007
Met de Japans-Europese Akari-kunstmaan (voorheen ASTRO-F geheten) is een nieuwe, gedetailleerde infraroodkaart van de gehele sterrenhemel gemaakt. Infraroodstraling wordt uitgezonden door relatief koele gas- en stofwolken, min of meer op kamertemperatuur. Bovendien dringt de straling door dichte stofwolken heen, zodat een infraroodtelescoop waarnemingen kan verrichten aan stervormingsgebieden die met een gewone, optische telescoop niet zichtbaar zijn. In 1984 werd de eerste gedetailleerde infrarood-hemelkaart gemaakt door de Nederlandse IRAS-kunstmaan (Infra-Rood Astronomische Satelliet). De Akari-kaart vertoont echter veel meer detail. Akari werd in februari 2006 gelanceerd; de diepgekoelde infraroodtelescoop van de satelliet heeft een geplande levensduur tot september 2007, maar kan daarna waarschijnlijk nog langer gebruikt worden.
Akari
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

21 juni 2007
De Europese kunstmanen Samba en Tango vliegen sinds 20 juni op een onderlinge afstand van niet meer dan 17 kilometer rond de aarde. Samba en Tango zijn twee van de vier satellieten in het Europese Cluster-programma; de andere twee (Salsa en Rumba) bewegen ook in langgerekte banen rond de planeet. De Cluster-satellieten werden in 2000 gelanceerd en doen onderzoek aan de zonnewind en de invloed daarvan op de aarde. Als eerste leveren ze een gedetailleerd driedimensionaal beeld van de verdeling en de eigenschappen van elektrisch geladen deeltjes in de magnetosfeer van de aarde. Samba en Tango vlogen al langer in formatie, op een onderlinge afstand van ca. 450 kilometer. Die afstand is de afgelopen weken teruggebracht tot niet meer dan 17 kilometer. Een hele prestatie, gezien de bewegingssnelheid van de twee satellieten: gemiddeld zo'n 6 kilometer per seconde. Op hun kleine onderlinge afstand kunnen de twee kunstmanen nu metingen verrichten aan kleinschalige verstoringen in de aardse magnetosfeer. Binnenhet Cluster-project doet de Europese ruimtevaartorganisatie ESA tevens ervaring op met formatievliegen in de ruimte, een techniek die in de toekomst van groot belang is bij projecten zoals LISA (voor onderzoek aan zwaartekrachtsgolven) en Darwin (voor het gedetailleerd bestuderen van exoplaneten).
Meer informatie:
Cluster: ESA spacecraft flying closer than ever for better science
Cluster
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 juni 2007
In Parijs hebben de Europese en Amerikaanse ruimtevaartorganisaties ESA en NASA de overeenkomst getekend voor de James Webb Space Telescope (JWST), die in 2013 wordt gelanceerd. JWST is groter dan zijn voorganger Hubble, zal verder van de aarde staan (op 1,5 miljoen kilometer) en heeft een enorme spiegel waardoor de telescoop een groter bereik heeft. De sterrenkijker, die is vernoemd naar voormalig NASA-leider James Webb, zal tot in de verste uithoeken van het heelal kunnen waarnemen. Nederland werkt mee aan de ontwikkeling van een van de instrumenten op de JWST, de mid-infraroodspectrometer MIRI. MIRI is actief in het golflengtegebied dat loopt van 5 tot ongeveer 28 micrometer (1 micrometer = 1/1000 millimeter). Het instrument bestaat uit twee hoofdmodules, een zogenoemde 'imager' en een spectrometer. MIRI is een 'integral field' spectrometer, die meerdere spectra tegelijk kan nemen. De MIRI-spectrometer zal totstandkomen dankzij inspanningen van de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA), het Astronomy Technology Centre in Edinburgh en en het Max Planck Institut in Heidelberg. De Nederlandse bijdrage beloopt zo'n 10 miljoen euro. Het ontwerp en de bouw worden uitgevoerd door ASTRON in Dwingeloo in samenwerking met enkele andere Nederlandse instituten en universiteiten.
Meer informatie:
Origineel persbericht
James Webb Space Telescope
Persbericht ESA
Persbericht STFC
Persbericht NASA
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

18 juni 2007
De Europese ruimtevaartorganisatie ESA en de Amerikaanse NASA hebben een samenwerkingscontract ondertekend voor LISA Pathfinder, een voorloper van een groot toekomstig observatorium voor het detecteren van gravitatiegolven. Gravitatiegolven zijn minieme verstoringen in de structuur van de ruimtetijd, veroorzaakt door o.a. exploderende sterren, zwarte gaten en de oerknal. Ze worden voorspeld door Einsteins relativiteitstheorie, maar zijn nog nooit waargenomen. De toekomstige ruimtemissie LISA (Laser Interferometer Space Antenna) moet ze vanuit een baan om de zon gaan detecteren met behulp van zeer geavanceerde technologieën. LISA Pathfinder is een door ESA voorgestelde 'voorstudie' voor het project, die in 2010 gelanceerd moet worden, onder andere om de ruimte-interferometrietechnieken te demonstreren.
Meer informatie:
Paving the way to test Einstein with LISA Pathfinder
LISA
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

5 juni 2007
Het National Radio Astronomy Observatory (NRAO) in de VS en eind dit jaar te lanceren Gamma-ray Large Area Space Telescope (GLAST) van de NASA gaan samenwerken, zodat sterrenkundigen gelijktijdig waarneemtijd kunnen aanvragen op beide waarneemfaciliteiten. GLAST gaat de hele hemel op gammagolflengten in de gaten houden. Daarbij wordt met name uitgekeken naar gammaflitsen, de kernen van actieve sterrenstelsels, pulsars en supernovaresten. Met name de laatste drie soorten objecten zijn ook voer voor radioastronomen. Samenwerking ligt dus voor de hand.
Meer informatie:
National Radio Observatory Teams With NASA Gamma-Ray Satellite
Website GLAST

31 mei 2007
De opvolger van de Hubble-ruimtetelescoop, de James Webb Space Telescope (JWST), zal na zijn lancering in 2013 naar een positie op ongeveer anderhalf miljoen kilometer van de aarde worden gedirigeerd. Dat is te ver weg om het instrument onderhoudsbeurten te geven, zoals 'Hubble' die regelmatig ondergaat. De NASA doet er dan ook alles aan om de JWST zo onderhoudsvriendelijk mogelijk te construeren. Toch wordt nu gekeken of de JWST met een grappler ('grijper') kan worden uitgerust, die het mogelijk zou maken het instrument in noodgevallen met een' al dan niet bemand' ruimtevaartuig te laten koppelen. Volgend jaar zal worden besloten of de toevoeging van zo'n grijpconstructie haalbaar is.
Meer informatie:
NASA Pondering a Future Grapple on the James Webb Space Telescope

13 april 2007
In november 2006 kwam toch nog vrij plotseling een einde aan de succesvolle carrière van de Amerikaanse ruimtesonde Mars Global Surveyor. Na tien jaar trouwe dienst viel de radioverbinding uit. Nauwgezet onderzoek duidt erop dat dit het gevolg was van een reeks gebeurtenissen, die vijf maanden eerder was begonnen met een foute instructie van de vluchtleiding aan de boordcomputer. Dat leidde ertoe dat de MGS op 2 november 'dacht' dat er iets mis was met de oriëntatie van zijn zonnepanelen en in zijn 'veilige modus' schakelde. Er was echter geen rekening mee gehouden dat één van de accu's dan het volle zonlicht op zou kunnen vangen. Oververhitting was het gevolg, wat uiteindelijk tot uitputting van de beide accu's en dus stroomuitval leidde.
Meer informatie:
Report reveals likely causes of Mars spacecraft loss

26 maart 2007
De in februari 2006 gelanceerde, Japans/Europese infraroodsatelliet AKARI is nu ongeveer een jaar bezig met het in kaart brengen van de sterrenhemel. Dat heeft een rijke oogst aan resultaten opgeleverd, waarvan de meeste recente deze week op de jaarlijkse bijeenkomst van Japanse astronomen worden gepresenteerd. AKARI heeft onder meer gekeken naar stervormingsgebieden (voor het eerst op zeven verschillende infraroodgolflengten), een supernovarest (ook een primeur in het infrarood) en de kernen van actieve sterrenstelsels, waarin hoogstwaarschijnlijk superzware zwarte gaten schuilgaan. De stofrijke omgevingen van al deze objecten zijn eigenlijk alleen op infrarood-golflengten goed waarneembaar. Ook onderzocht zijn 260 jonge sterrenstelsels op afstanden van ongeveer 6 miljard lichtjaar, waarin hevige stervorming plaatsvindt. Deze waarnemingen bevestigen het bestaande idee dat het ontstaan van sterrenstelsels en hevige stervorming in die vroege periode van ons heelal hand in hand gingen.
Meer informatie:
Wealth of new results from AKARI infrared sky-surveyor

12 maart 2007
Op 25 februari jl. heeft de camera van een van de beide STEREO-satellieten bijzondere testopnamen gemaakt. Normaal gesproken is dat geen nieuws, maar in dit geval is het resultaat opmerkelijk: de satelliet heeft een (zeer) gedeeltelijke zonsverduistering waargenomen. De bijzondere beelden tonen onze zon op ultraviolette golflengten met de zwarte schijf van de maan op de voorgrond. Vanuit de positie van de STEREO-B was de maan veel te klein om de zonneschijf af te dekken. Je zou dus beter van een 'maanovergang' dan van een verduistering kunnen spreken. Doel van het experiment was om de 'donkerstroom' van de ccd-camera van STEREO-B te meten, de hoeveelheid stroom die door de detectors loopt als er geen licht op valt. De inktzwarte maanschijf vormde een prachtig doelwit voor deze meting. STEREO-B en zijn tweeling STEREO-A bewegen respectievelijk een stukje achter de aarde aan en voor de aarde uit in haar baan om de zon. Vanuit die posities zullen zij vanaf april stereobeelden van de zon gaan maken.
Meer informatie: Stereo Eclipse

26 februari 2007
De Science Programma Committee van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA heeft groen licht gegeven voor de bouw van Bepi-Colombo, een onbemande ruimtesonde voor onderzoek aan de planeet Mercurius. Mercurius is de binnenste planeet in het zonnestelsel; tot nu toe is hij slechts één keer van nabij bestudeerd, door de Amerikaanse Mariner 10 in 1974. Wel is de NASA-ruimtesonde MESSENGER momenteel op weg naar de kleine planeet. Bepi-Colombo bestaat eigenlijk uit twee ruimtesondes, die beide in een baan om de planeet gebracht worden: een voor onderzoek aan Mercurius zelf (gebouwd onder verantwoordelijkheid van de ESA) en een voor onderzoek aan de magnetosfeer van de planeet (gebouwd door de Japanse ruimtevaartorganisatie JAXA). De lancering staat gepland voor augustus 2013; pas in 2019 zullen de twee ruimtesondes aankomen in hun definitieve baan.
Meer informatie:
ESA gives go-ahead to build BepiColombo
Bepi-Colombo
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

7 februari 2007
Twee instrumenten aan boord van NASA's Mars Reconnaissance Orbiter (MRO) ondervinden sinds eind 2006 af en toe storingen. MRO draait sinds voorjaar 2006 in een baan om de rode planeet, en is in november met zijn wetenschappelijk waarnemingsprogramma begonnen. Inmiddels heeft de ruimtesonde meer data naar de aarde doorgeseind dan welke andere Marssonde uit de geschiedenis ook. Maar twee instrumenten werken niet helemaal naar behoren. De HiRISE-camera, waarmee extreem gedetailleerde opnamen van het Marsoppervlak worden gemaakt, vertoont af en toe onverwacht veel ruis. En de Mars Climate Sounder, die metingen aan de dampkring verricht, heeft een probleem met de oriëntatie, waardoor hij af en toe net niet exact op het bedoelde deel van de atmosfeer is gericht. Beide problemen treden maar af en toe op, maar lijken wel te verergeren. Technici van het Jet Propulsion Laboratory in Pasadena onderzoeken momenteel hoe de problemen opgelost of omzeild kunnen worden.
Meer informatie:
Spacecraft Set to Reach Milestone, Reports Technical Glitches
Mars Reconnaissance Orbiter
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

7 februari 2007
In de zonnewind komen relatief compacte plasmawolken voor die met de rotatie van de zon meebewegen. Dat concluderen onderzoekers van het Southwest Research Institute in Boulder, Colorado, op basis van metingen van de ruimtesonde New Horizons. New Horizons is op weg naar een ontmoeting met de reuzenplaneet Jupiter op 28 februari, om vaart te maken voor de lange oversteek naar de dwergplaneet Pluto. Momenteel worden de wetenschappelijke instrumenten van de sonde uitgetest. Het zonnewindexperiment bestudeert dichtheid, beweginssnelheid, elektrische lading en magnetisme van de stroom geladen deeltjes die door de zon wordt weggeblazen. De 'meedraaiende interactiegebieden', zoals de plasmawolken worden genoemd, ontstaan door de wisselwerking van langzame en snelle stromen in de zonnewind. Binnenkort kan onderzocht worden hoe zulke verdichtingen in de zonnewind van invloed zijn op de magnetosfeer van Jupiter; hoog in de dampkring van Jupiter ontstaat regelmatig poollicht als gevolg van de wisselwerking met de zonnewind.
Meer informatie:
New Horizons' SWAP instrument observes solar wind interactions before Jupiter encounter, prepares for revealing science mission
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

7 februari 2007
De Europees-Amerikaanse ruimtesonde Ulysses vliegt vandaag 'onder de zon door', voor de derde keer sinds de lancering in 1990. Ulysses is via een otnmoeting met de reuzenplaneet Jupiter in een steile baan rond de zon gebracht, die hem beurtelings boven de noord- en de zuidpool van de zon voert. Vanuit die wijde baan doet de ruimtesonde onderzoek aan de zonnewind (een stroom van elektrsich geladen deeltjes die door de zon de ruimte in wordt geblazen) en aan het magnetisch veld van de zon. Ulysses was ontworpen voor een levensduur van vijf jaar, maar functioneert inmiddels al ruim 16 jaar naar volle tevredenheid. Wel beginnen de radio-isotopen-generatoren (RTG's) van de ruimtesonde langzaam maar zeker minder stroom te produceren.
Meer informatie:
Ulysses scores a hat-trick
Persbericht Jet Propulsion Laboratory
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

29 januari 2007
De meest productieve camera aan boord van de Hubble Space Telescope is sinds zaterdag 27 januari buiten bedrijf. Kortsluiting in een elektronica-module van de Advanced Camera for Surveys is de oorzaak. Afgelopen voorjaar viel de camera ook al uit; vluchtleiders op aarde besloten toen om over te schakelen op een reservemodule. Die heeft nu dus ook de geest gegeven. Een onderzoekscommissie bekijkt welke mogelijke stappen er genomen kunnen worden om de camera op z'n minst weer gedeeltelijk aan de praat te krijgen. In de tussentijd zal de ruimtetelescoop andere onderzoeksprogramma's uitvoeren met andere wetenschappelijke instrumenten. Voor najaar 2008 staat een onderhoudsvlucht naar Hubble op het programma, waarbij ook een nieuwe, gevoelige groothoekcamera wordt geïnstalleerd.
Meer informatie:
Engineers investigate issue on one of Hubble's science instruments
Hubble Space Telescope
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

24 januari 2007
In de nacht van 17 op 18 januari heeft de Frans-Europese satelliet COROT zijn eerste sterlicht opgevangen. Begin februari begint de satelliet aan het echte werk: het in de gaten houden van grote aantallen sterren, om informatie te verzamelen over het inwendige sterren en exoplaneten op te sporen. De COROT werd op 2 januari van dit jaar gelanceerd en draait op een hoogte van ongeveer 900 kilometer in een vrijwel cirkelvormige, polaire baan om de aarde. Alle systemen van de satelliet lijken goed te werken.
Meer informatie:
COROT sees first light!
Homepage COROT

24 januari 2007
NASA-technici hebben een nieuw onderdeeltje ontwikkeld voor de James Webb Space Telescope, de grote satelliet die volgend decennium de plaats in moet nemen van de Hubble-ruimtetelescoop. Het gaat om 'microsluiters'' haarfijne, afsluitbare openingen' die gebruikt gaan worden om het licht van heldere voorgrondobjecten tegen te houden, zodat de telescoop betere opnamen kan maken van zwakke objecten die anders onopgemerkt blijven. De microsluiters, 62.000 stuks verdeeld over een klein plaatje, zullen worden gebruikt in combinatie met de nabij-infrarood spectrograaf die het Europese ruimtevaartagentschap ESA bouwt.
Meer informatie:
NASA creates microscopic technology for Webb Space Telescope

23 januari 2007
De beide satellieten van de Solar TErrestrial RElations Observatory' kortweg STEREO' hebben de reeks ingewikkelde baanmanoeuvres voltooid die hen in hun uiteindelijke baan om de zon moeten brengen. Naar verwachting zal het duo in april de eerste driedimensionale beelden van de zon maken. Bij de baanmanoeuvres is gebruik gemaakt van het zwaartekrachtsveld van de maan. Daarbij heeft men de beide sondes zodanig langs de maan laten scheren, dat de ene nu een beetje sneller om de zon draait dan de aarde en de andere juist een beetje trager. Hierdoor neemt de onderlinge afstand tussen de twee satellieten geleidelijk toe. Dat is ook precies de bedoeling, want juist hierdoor is het mogelijk om 'stereobeelden' van de zon te maken.
Meer informatie:
Twin APL-Built Spacecraft Swing Past Moon
Homepage STEREO-project

8 januari 2007
Het Amerikaanse ruimtevaartagentschap NASA heeft twee voorstellen voor toekomstige robotmissies naar Mars voor nadere uitwerking geselecteerd. Het betreft de Mars Atmosphere and Volatile Evolution (MAVEN), een voorstel van de universiteit van Colorado, en de Great Escape, van het Southwest Research Institute. De missies moeten meer duidelijkheid geven over atmosfeer, weer en klimaat op de rode planeet. Eind dit jaar zal uit de beide kandidaten een keuze worden gemaakt. De uiteindelijke missie moet in 2011 van start gaan en mag niet meer dan 475 miljoen dollar kosten. Overigens heeft de NASA ook een (kleine) bijdrage toegezegd aan de Europese ExoMars-missie, die voor 2013 op het programma staat.
Meer informatie:
NASA selects proposals for future Mars missions and studies

22 november 2006
De Amerikaanse planeetverkenner Mars Global Surveyor is waarschijnlijk definitief buiten bedrijf. Vluchtleiders van NASA's Jet Propulsion Laboratory in Pasadena hebben sinds begin november geen radiocontact meer met de ruimtesonde. Mogelijk is één van de zonnepanelen defect, of is het toestel verkeerd georiënteerd waardoor de stroomvoorziening is uitgevallen. Afgelopen weekeinde zijn pogingen ondernomen om foto's van Mars Global Surveyor te maken met de hoge-resolutiecamera van Mars Reconnaissance Orbiter - een nieuwere ruimtesonde die ook een baan om de planeet beschrijft - maar die zijn zonder succes gebleven. Mars Global Surveyor werd tien jaar geleden gelanceerd, en draait sinds najaar 1997 in een baan rond Mars. Vanaf april 1999 draait hij in een cirkelvormige, polaire baan rond de planeet, en heeft hij gedetailleerde foto's en metingen verricht, zowel aan het oppervlak als aan de dampkring. De oorspronkelijke missieduur (één Marsjaar, ofwel ruwweg twee aardse jaren) is vier maal verlengd vanwege het grote succes van het project. Er bestaat overigens een kleine kans dat het radiocontact de komende weken alsnog hersteld zal worden.
Meer informatie:
NASA'S Mars Global Surveyor May be at Mission's End
Mars Global Surveyor
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

31 oktober 2006
De Amerikaans-Europese Hubble Space Telescope zal in mei 2008 voor de vijfde maal een bezoek krijgen van shuttle-astronauten. Die beslissing maakte de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA vandaag bekend. Hubble is de meest productieve telescoop uit de geschiedenis. Hij draait al sinds april 1990 in een baan om de aarde. Eerdere onderhoudsvluchten waren nodig voor het aanbrengen van correctie-optiek en voor het vervangen van onder andere gyroscopen, computers, en waarnemingsinstrumenten. De vijfde onderhoudsvlucht werd na het shuttle-ongeluk met de Columbia (in februari 2003) afgeblazen, omdat een bemande ruimtevlucht naar de ruimtelescoop niet veilig genoeg zou kunnen zijn. Inmiddels heeft NASA de shuttle veiliger gemaakt, kunnen er inspecties en reparaties worden uitgevoerd tijdens een shuttlevlucht, en is er een mogelijkheid gecreëerd om voor noodgevallen een tweede spaceshuttle op het lanceerplatform klaar te hebben staan. Bovendien blijkt een onderhoudsvlucht naar Hubble nog te passen binnen het extreem drukke shuttleprogramma, dat tot 2010 in het teken staat van het afbouwen van het internationale ruimtestation ISS. Zonder onderhoudsvlucht zou Hubble waarschijnlijk in 2008 of 2009 de geest geven (de ruimtetelescoop heeft nog maar twee werkende gyroscopen aan boord); na de onderhoudsvlucht is hij uitgerust met nieuwe, gevoeliger camera's en meetinstrumenten, en kan hij zeker mee tot 2013, wanneer Hubble's opvolger (de James Webb Space Telescope) gelanceerd wordt.
Meer informatie:
NASA Approves Mission and Names Crew for Return to Hubble
Persbericht ESA
Persbericht University of Colorado
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

9 augustus 2006
De NASA heeft drie voorstellen geselecteerd voor de realisatie van de ruimtemissie JDEM (Joint Dark Energy Mission). Deze missie is gericht op het onderzoek naar de donkere energie, die de vermeende versnelde uitdijing van het heelal lijkt te veroorzaken. De drie kandidaten zijn de Advanced Dark Energy Physics Telescope (ADEPT), de Destiny Dark Energy Space Telescope en de Supernova/Acceleration Probe (SNAP). De drie kandidaten verschillen in instrumentarium en aanpak, maar in elk geval zullen onder meer de afstanden van verre supernovae van Type Ia worden gemeten. Daarnaast zou SNAP bijvoorbeeld de kleine verplaatsingen aan de hemel van verre sterrenstelsels in kaart brengen die het gevolg zijn van het gravitatielenseffect, wat informatie zou opleveren over de verdeling van (donkere) materie in het heelal. De bedoeling van dit alles is om vast te stellen of en hoe de uitdijing van het heelal in de loop der tijden veranderd is.
Meer informatie:
SNAP Wins NASA Support for Joint Dark Energy Mission
NASA Selects Hopkins-led "ADEPT" Space Mission for Concept Development
NASA Funds Development of Destiny: The Dark Energy Space Telescope

29 juni 2006
De Student Dust Counter aan boord van de ruimtesonde New Horizons is officieel genoemd naar Venetia Burney, het 11-jarige Engelse meisje dat in 1930 de naam 'Pluto' voorstelde voor de toen net ontdekte planeet. New Horizons is de eerste ruimtesonde die een bezoek aan Pluto gaat brengen. Hij werd in januari gelanceerd en zal in de zomer van 2015 bij de verre planeet aankomen. De Venetia Burney Student Dust Counter is een instrument dat door studenten van de universiteit van Colorado in Boulder is ontwikkeld en gebouwd. Het gaat metingen verrichten aan de eigenschappen van interplanetaire stofdeeltjes in de buitengebieden van het zonnestelsel. Het is voor het eerst dat een door studenten ontwikkeld instrument deel uitmaakt van een planeetonderzoeksproject. Venetia Burney, inmiddels 87 jaar oud, bedacht aan de ontbijttafel de naam Pluto voor de buitenste planeet in het zonnestelsel. Haar voorstel werd overgenomen door de astronomen van de Lowell-sterrenwacht in Flagstaff, waar Pluto was gevonden.
Meer informatie:
Pluto-Bound, Student-Built Dust Detector Renamed "Venetia," Honoring Girl Who Named Ninth Planet
New Horizons
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

16 juni 2006
Dankzij een doordacht ontwerp en een geavanceerde analyse, kan ESA's gammasatelliet Integral nu ook gammaflitsen detecteren als de satelliet een heel andere kant op 'kijkt'' mits de flits helder genoeg is, tenminste. Toen op 6 april 2003 weer eens een heldere gammaflits plaatsvond, onderzocht Integral juist een stukje hemel bijna veertig graden verderop: de flits gammastraling ging daardoor door de zijkant van de satelliet. Maar doordat Integral is voorzien van een dubbellaagse detector, is deze gammaflits toch gedetecteerd. Harde gammastraling gaat door de loden afscherming aan de zijkant van de satelliet heen en wordt zelfs niet onmiddellijk door de eerste laag van de detector geabsorbeerd, maar staat een deel van zijn energie af en wordt verstrooid, waarna het 'verzachte' restant de tweede laag van de detector kan bereiken. De trefplaatsen in de twee detectorlagen kunnen worden gebruikt om de richting van de gammaflits te herleiden. De onderzoekers zijn bezig om software te ontwikkelen die de gegevens van Integral automatisch op deze dubbele detecties nakijkt.
Meer informatie:
Integral sees a GRB out of the corner of its eye

24 mei 2006
De operationele levensduur van de SOHO-satelliet is met ruim tweeënhalf jaar verlengd. De Europese satelliet, die onderzoek doet aan de zon, zal nu tot december 2009 in bedrijf blijven, dankzij een aanvullende subsidie van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA. SOHO (SOlar and Heliospheric Observatory) werd in december 1995 gelanceerd, en doet onderzoek aan uitbarstingen op de zon, de zonnewind, en helioseismologie. Onlangs nog werd een techniek ontwikkeld om uit waarnemingen van trillingen in en op de zon informatie af te leiden over activiteitsgebieden op de onzichtbare achterzijde van de zon. De ruimtesonde draait binnen de aardbaan om de zon, op anderhalf miljoen kilometer afstand van de aarde en is de meest productieve zonnesatelliet in de geschiedenis. De komende jaren zullen nieuwe kunstmanen gelanceerd worden voor zonneonderzoek, o.a. de Japanse Solar B, de Europese Proba-2 en de Amerikaanse Solar Dynamics Observer. SOHO zal de metingen en waarnemingen van deze nieuwe ruimtesondes blijven aanvullen.
Meer informatie:
ESA?s SOHO will lead a fleet of solar observatories
SOHO
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

3 mei 2006
Vandaag zijn de eerste resultaten gepubliceerd van de zogeheten 'slew survey ' van de Europese röntgenkunstmaan XMM-Newton. Vanuit zijn baan om de aarde kijkt de satelliet steeds naar verschillende bronnen van kosmische röntgenstraling, maar wanneer hij van het ene naar het andvere object beweegt (het zogeheten slewen), blijven de camera's open. Op die manier wordt steeds een lange strook van de hemel in kaart gebracht (zij het met een relatief korte belichtingstijd), alsof er een trage 'pan' over de sterrenhemel wordt gemaakt. Dankzij deze slew survey is in totaal maar liefst vijfentwintig procent van de sterrenhemel nu in beeld gebracht, en zijn waarnemingen verricht aan veranderlijke sterren, supernovaresten, actieve sterrenstelsels en ver verwijderde clusters van sterrenstelsels. De resultaten worden vergeleken met die van de Duitse Rosat-kunstmaan, die begin jaren negentig de hele sterrenhemel op röntgengolflengten in kaart bracht. Uiteindelijk hopen de onderzoekers met de slew survey maar liefst tachtig procent van de sterrenhemel 'gepand' te hebben.
Meer informatie:
XMM-Newton 'spare-time' provides impressive sky survey
XMM-Newton
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

14 april 2006
NASA's Mars Reconnaissance Orbiter, die op 10 maart aankwam in een baan rond de rode planeet, heeft behalve de eerste testfoto's met de HIRISE-camera ook de eerste 'wetenschappelijke' opnamen van Mars gemaakt, met de Mars Color Camera en de Context Camera. Ook is de baan van MRO zodanig aangepast dat de ruimtesonde kan beginnen met de reeks afremmanoeuvres die hem uiteindelijk in een lage cirkelbaan rond Mars moeten brengen. Het afremmen gebeurt door steeds een klein beetje in de hoogste, ijle dampkringlagen van Mars te duiken. Uit de testopnamen blijkt dat de camera's volledig naar verwachting functioneren. Mars Reconnaissance Orbiter zal onder andere op zoek gaan naar een geschikte landingsplaats voor de Phoenix-lander, die in augustus 2007 gelanceerd wordt.
Meer informatie:
Mars Cameras Debut As NASA Craft Adjusts Orbit
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 april 2006
De Europese ruimtesonde Venus Express is vandaag veilig aangekomen in een elliptische omloopbaan rond de planeet Venus. Venus Express, waarvan het ontwerp gebaseerd is op de succesvolle Mars Express - werd op 9 november 2005 gelanceerd. Om 09.17 uur werd de raketmotor van de ruimtesonde ontstoken, en in vijftig minuten tijd werd de snelheid teruggebracht van 29.000 tot 25.000 kilometer per uur. Daardoor werd Venus Express ingevangen door de zwaartekracht van de planeet. De komende weken zal de omloopbaan langzaam maar zeker kleiner gemaakt worden, en de komende zestien maanden gaat Venus Express onderzoek doen aan dampkring, klimaat en atmosfeerdynamica van de permanent gesluierde zusterplaneet van de aarde. De ruimtesonde heeft ook infraroodcamera's aan boord waarmee het oppervlak bestudeerd kan worden; de hoop is dat er actief vulkanisme op Venus wordt ontdekt.
Meer informatie:
Europe scores new planetary success: Venus Express enters orbit around the Hothouse Planet
Venus Express
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

10 april 2006
De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA zal in het najaar van 2008 twee maal met opzet een inslag op de maan veroorzaken. Op die manier hopen onderzoekers erachter te komen of er in de poolgebieden van de maan ijs verborgen ligt, in diepe kraters die zich permanent in de schaduw bevinden. De Lunar Crater Observation and Sensing Satellite (LCROSS) wordt tegelijkertijd gelanceerd met de Lunar Reconnaissance Orbiter, die vanuit een baan om de maan onderzoek gaat doen. LCROSS zal eerst een rakettrap afvuren in de richting van de maankrater Shackleton, dicht bij de zuidpool van de maan. Daarbij wordt naar men verwacht een pluim van stof en (mogelijk) waterdamp de ruimte in geworpen. Die wordt door LCROSS waargenomen en bemonsterd - de satelliet zal door de pluim heen bewegen. Daarna zal LCROSS zelf ook op de maan te pletter slaan - een inslag die met telescopen op aarde (en door de Lunar Reconnaissance Orbiter) bekeken zal worden.
Meer informatie:
NASA chooses new spacecraft to search for water on moon
NASA's Vision for Space Exploration
Persbericht Ames Research Center
Dit nieuwsbericht is toegevoegd door Govert Schilling - allesoversterrenkunde.nl

11 maart 2006
De Amerikaanse ruimtesonde Mars Reconnaissance Orbiter is na een reis van 500 miljoen kilometer met succes in een elliptische baan om de planeet Mars gemanoeuvreerd. De sonde kan echter nog niet met zijn wetenschappelijke onderzoek van de planeet beginnen: daartoe moet hij eerst' stapje voor stapje' in een veel lagere, bijna cirkelvormige baan worden gebracht. Om dat voor elkaar te krijgen, zal de sonde vele malen in de Marsatmosfeer ‘duiken’, om te kunnen afremmen. Als dat allemaal goed gaat, kan dan in november het onderzoek van start gaan. Vanaf een hoogte van ongeveer 300 kilometer zal de Mars Reconnaissance Orbiter de mineralogisch samenstelling van de Marsbodem onderzoeken en met behulp van een radarinstrument ondergrondse watervoorraden proberen op te sporen.
Meer informatie:
http://www.nasa.gov/mission_pages/MRO/news/mro-20060310.html

8 maart 2006
Er is weer radiocontact met de Japanse ruimtesonde Hayabusa. Afgelopen november raakte de brandstofleiding van Hayabusa beschadigd bij een (geslaagde) korte landing op de planetoïde Itokawa. Hierdoor vielen de chemische raketmotoren uit en kon de sonde zijn antenne niet op de aarde gericht houden. Hierop besloot de vluchtleiding een alternatief plan voor de terugkeer van Hayabusa te bedenken, dat gebruik maakt van de (veel zwakkere) ionenmotor van de sonde. Maar voor de uitvoering ervan was toch echt weer radiocontact nodig. Na vele pogingen werden eind januari de eerste zwakke radiosignalen opgevangen en in de loop van februari slaagde men erin de stand van de ruimtesonde te corrigeren. De komende maanden hoopt men Hayabusa alsnog in gereedheid te kunnen brengen voor een terugkeer naar de aarde. Als alles goed gaat, zal de ionenmotor begin 2007 worden gestart, zodat de sonde in juni 2010 zijn waardevolle bodemmonsters alsnog kan afleveren.
Meer informatie:
http://www.isas.ac.jp/e/snews/2006/0308.shtml

23 februari 2006
De Amerikaanse satelliet voor ver-ultravioletonderzoek, FUSE, is weer in bedrijf. Eind 2004 werd FUSE uitgeschakeld, nadat de derde van zijn vier gyroscopen het had begeven. Gyroscopen, in feite niet veel meer dan snel ronddraaiende wielen, worden gebruikt om de satelliet te richten en stabiel te houden. Normaal gesproken zijn daar ten minste drie gyroscopen voor nodig, maar nadat er eind 2001 al twee waren uitgevallen, werd een nieuwe richttechniek bedacht die gebruik maakt van elektromagneten en het aardmagnetisch veld. Maar nadat drie jaar later de voorlaatste gyroscoop uitviel, leek het doek voor FUSE definitief te zijn gevallen. Als laatste noodgreep gebruikt men het magnetische richtsysteem nu voor twee van de drie draaiassen van de satelliet en dat lijkt goed te werken. FUSE wordt voornamelijk gebruikt voor het vastleggen van ultraviolet-spectra van onder meer quasars en actieve melkwegstelsels, maar bijvoorbeeld ook van planeetatmosferen.
Meer informatie:
http://www.jhu.edu/news_info/news/home06/feb06/fuse.html

22 februari 2006
Vannacht is, naar het zich laat aanzien, met succes de Japanse infraroodsatelliet Astro-F gelanceerd. Zoals gebruikelijk is in Japan heeft de satelliet na het bereiken van zijn baan om de aarde een nieuwe naam gekregen: Akari (‘licht’). Akari is uitgerust met een helium-gekoelde 70-cm telescoop en kan worden beschouwd als de opvolger van de Brits/Nederlandse infraroodsatelliet IRAS, die begin jaren tachtig de hele hemel op infraroodgolflengten in kaart bracht. De Japanse satelliet zal dit nog eens dunnetjes overdoen, maar dan met een grotere gevoeligheid en over een groter golflengtegebied.
Meer informatie:
http://www.isas.jaxa.jp/e/countdown/index-en.shtml
http://www.esa.int/esaCP/SEM2MAMVGJE_index_0.html

22 december 2005
De Europese maansonde SMART-1 heeft de afgelopen maanden een remote-sensingtechniek gebruikt die bij de maan nog niet eerder werd toegepast. Daarbij worden op drie zichtbare en nabij-infrarode golflengten smalle stroken maanoppervlak afgetast die loodrecht op de bewegingsrichting van de sonde staan. Door de beelden van de verschillende golflengten met elkaar te combineren, kunnen een soort kleurenfoto’s worden samengesteld die informatie bevatten over de mineralogische samenstelling van het maanoppervlak.
Meer informatie: http://www.esa.int/SPECIALS/SMART-1/SEMPID8A9HE_0.html

5 december 2005
De beide Marsrovers rijden nu al ongeveer een compleet Marsjaar rond op de rode planeet en hebben dus alle jaargetijden meegemaakt. Spirit is bezig met de afdaling van de kleine heuvel die hij eerder omhoog gereden is. Het is de bedoeling dat hij nog vóór het invallen van de winter op een andere heuvel is aangekomen, om zoveel mogelijk zonlicht te kunnen opvangen voor zijn stroomvoorziening. Opportunity rijdt momenteel van de ene naar de andere krater. Beide rovers beginnen nu overigens wel sporen van slijtage te vertonen. De uitschuifarm van Opportunity kan sinds enige tijd niet meer bewegen en ook een onderdeel van zijn besturing is stuk. Spirit staat er beter voor: alleen zijn ‘slijpsteen’ is versleten.
Meer informatie:
http://www.nasa.gov/vision/universe/solarsystem/mer-20051205.html
http://news.com.com

5 december 2005
Het Europese ruimtevaartagentschap ESA heeft besloten om de gammasatelliet Integral en de röntgensatelliet XMM-Newton nog vier jaar extra in bedrijf te houden (tot eind 2010). Integral is gelanceerd in 2002, XMM-Newton al in 1999. De eerste onderzoekt de meest energierijke processen in het heelal, waaronder de gammaflitsen. XMM-Newton bekijkt allerlei objecten, van kometen tot quasars.
Meer informatie: http://www.esa.int/esaSC/SEM31GVLWFE_index_0.html

17 november 2005
De radar van de Europese sonde Mars Express, MARSIS, is nu meer dan vier maanden in gebruik. Tot nu toe is het instrument voornamelijk bezig geweest met het verzamelen van gegevens van de bovenste lagen van de ionosfeer van Mars. Maar ook zijn de eerste metingen verricht van de (ondergrondse) Marsbodem. Een uitleg van de daarbij gebruikte technieken is te vinden op:
http://www.esa.int/SPECIALS/Mars_Express/SEM30WTLWFE_0.html

9 november 2005
Vanochtend is de Europese ruimtesonde Venus Express gelanceerd. Dit ‘tweelingzusje’ van de succesvolle Mars Express zal, als alles goed gaat, in april volgend jaar bij de gesluierde buurplaneet van de aarde aankomen. Venus Express moet in een baan om Venus terechtkomen en daarvandaan de atmosfeer van de planeet onderzoeken. Tevens zal (in het infrarood) het Venusoppervlak bestudeerd worden. De missie zal naar verwachting ten minste twee Venusjaren (486 dagen) duren.
Meer informatie:
http://www.esa.int/SPECIALS/Venus_Express/index.html
http://www.venusexpress.nl/

26 september 2005
* De missie van de Europese maansonde SMART-1 is gerekt door vernuftig gebruik te maken van de ‘ionenmotor’ van de sonde: http://www.esa.int
* De ESA heeft twee grote planetoïden geselecteerd voor de ruimtemissie Don Quijote, die moet onderzoeken in hoeverre het mogelijk is om op de aarde afstormende planetoïden af te weren: http://www.esa.int
* De NASA is begonnen met de eerste voorbereidingen van de lancering van de ruimtesonde New Horizons, die in januari op weg gaat naar de verre planeet Pluto: http://www.nasa.gov

22 september 2005
De Europese ruimtevaartorganisatie ESA heeft besloten om de succesvolle missie van de ruimtesonde Mars Express met één Marsjaar (ongeveer 23 aardse maanden) te verlengen. Het is de bedoeling dat de sonde in die periode doorgaat met het maken van detailrijke ‘stereobeelden’ van het Marsoppervlak en het (radar)onderzoek naar ondergrondse voorraden van (bevroren) water.
Meer informatie: http://www.esa.int/SPECIALS/Mars_Express/SEMUB08X9DE_0.html

21 september 2005
NASA-chef Mike Griffin heeft de plannen onthuld voor een nieuw Amerikaans maanproject. In 2018 moeten er vier astronauten naar de maan vliegen voor een verblijf van zeven dagen. In de toekomst zullen astronautenploegen enkele maanden op de maan verblijven. Voor het Apollo-programma-nieuwe-stijl is de ontwikkeling van nieuwe ruimteschepen en draagraketten nodig. Het nieuwe Crew Exploration Vehicle gaat eruitzien als een overmaatse Apollo-capsule; voor de draagraketten wordt gebruik gemaakt van technieken die voor de spaceshuttle zijn ontwikkeld. Het ruimtevliegtuig zelf wordt in 2010 uit de vlucht genomen. Met de voorbereidingen en uitvoering van de eerste vierpersoonsvlucht naar de maan is een totaalbedrag van ruim 100 miljard dollar gemoeid. Het nieuwe maanprogramma wordt gezien als voorbereiding voor een toekomstige bemande vlucht naar Mars.
Meer informatie:
http://www.nasa.gov/home/hqnews/2005/sep/HQ_05266_ESAS_Release.html

31 augustus 2005
Sinds deze week ‘draait’ de Hubble-ruimtetelescoop op slechts twee gyroscopen in plaats van drie. De derde gyroscoop is bewust uitgeschakeld, om ervoor te zorgen dat de ruimtetelescoop langer in bedrijf kan blijven' met minder dan twee gyroscopen kan het instrument niet gericht worden, al wordt er wel gezocht naar oplossingen om de ruimtetelescoop ook met één gyroscoop te laten werken. Hubble heeft nu de beschikking over twee reservegyroscopen en zal naar verwachting tot medio 2008 kunnen blijven functioneren.
Meer informatie: http://www.nasa.gov/home/hqnews/2005/aug/HQ_05242_hst_2_gyros.html

12 augustus 2005
De lancering van de Mars Reconnaissance Orbiter is geslaagd. De ruimtesonde is begonnen aan zijn zeven maanden durende reis naar de Rode Planeet en zal naar verwachting op 10 maart 2006 daar aankomen. Een van zijn belangrijkste taken zal zijn het opsporen van waterhoudende mineralen.
Meer informatie: http://www.nasa.gov/

22 juni 2005
Het ontvouwen van het radarinstrument MARSIS van de Europese ruimtesonde Mars Express is voltooid. De komende weken zal het instrument aan tests onderworpen worden, waarna het begin juli officieel in bedrijf kan worden genomen. MARSIS kan onder het Marsoppervlak ‘kijken’ en bijvoorbeeld bevroren watervoorraden opsporen. Ook zal het instrument worden gebruikt voor atmosfeeronderzoek.
Meer informatie: http://www.esa.int/SPECIALS/Mars_Express/SEMEV82DU8E_0.html

22 juni 2005
De lancering van het eerste ‘zonnezeil’ is waarschijnlijk mislukt. De Cosmos 1, die gisteren met een raket vanaf een Russische duikboot is gelanceerd, lijkt niet in een baan om de aarde terecht te zijn gekomen door een probleem met de draagraket. Weliswaar zijn na de lancering bij enkele grondstations zwakke signalen opgevangen die van Cosmos 1 zouden kunnen zijn, maar zekerheid daarover bestaat nog niet. De missie was bedoeld om de bruikbaarheid van zonnezeilen voor interplanetaire ruimtevluchten te onderzoeken.
Meer informatie:
http://planetary.org/solarsail/latest_update.html

2 juni 2005
Sterrenkundigen kijken al uit naar de aankomst van de ruimtesonde Deep Impact bij de komeet Tempel 1, op 4 juli aanstaande. Zowel de Hubble-ruimtetelescoop, als de infraroodsatelliet Spitzer, de röntgensatelliet Chandra en de (vele) telescopen van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht ESO zullen in stelling worden gebracht om de gevolgen van de inslag van de ‘impactor’ van de ruimtesonde op de komeet te observeren. ‘Hubble’ en ‘Spitzer’ zijn eerder dit jaar al ingezet om de kenmerken van de komeet zo nauwkeurig mogelijk te bepalen, zodat de wetenschappers van Deep Impact ongeveer weten wat hen te wachten staat. Daarbij is onder meer vastgesteld dat Tempel 1 ongeveer 14 bij 4 kilometer groot is.
Meer informatie:
http://hubblesite.org/newscenter/newsdesk/archive/releases/2005/18/text/
http://www.eso.org/outreach/press-rel/pr-2005/pr-15-05.htm

1 juni 2005
De NASA heeft het groene licht gegeven aan de eerste ontwerpfase van de Juno-missie. Het voorstel is om een sonde in een polaire baan om Jupiter te brengen, zodat intensief onderzoek kan worden gedaan van de kern, de atmosfeer en het magnetische veld van de reuzenplaneet. Mocht het voorlopige ontwerp worden goedgekeurd, dan zal Juni niet later dan 2010 worden gelanceerd.
Meer informatie: ftp://ftp.hq.nasa.gov/pub/pao/pressrel/2005/05-138.txt

24 mei 2005
De Amerikaanse ruimtesonde Voyager 1 nadert de buitengrens van ons zonnestelsel. Hij bevindt zich nu op 14 miljard kilometer van de zon, in het turbulente gebied waar de zonnewind op het ijle gas van de interstellaire ruimte stuit. Op die plek remt de zonnewind snel af, waardoor hij dichter en heter wordt. Het duidelijkste bewijs dat de Voyager 1 deze zone bereikt heeft, is het feit dat hij afgelopen december een plotselinge toename van het door de zonnewind meegevoerde magnetische veld heeft gedetecteerd. Ook is een toename in de aantallen elektronen en ionen geconstateerd.
Meer informatie: http://www.nasa.gov/vision/universe/solarsystem/voyager_agu.html

9/11 mei 2005
Er zijn problemen ontstaan bij het in bedrijf nemen van het laatste instrument van de Europese Mars Express, de MARSIS-radar. MARSIS bestaat in feit uit drie lange ‘masten’: twee met een lengte van 20 meter, die een dipoolantenne vormen, en één van 7 meter daar loodrecht op. Bij het uitvouwen van de eerste lange mast kon van een van de dertien segmenten niet met zekerheid worden vastgesteld of deze wel goed vastgeklonken is. In afwachting van nader onderzoek is het uitvouwen van MARSIS uitgesteld. Belangrijkste taak van het radarinstrument is het onderzoek van de Marsbodem tot op een diepte van enkele kilometers. [Update: door de onwillige mast door de zon te laten opwarmen, is het uitvouwen ervan alsnog geslaagd. De beide andere masten zullen naar verwachting over enkele weken worden uitgevouwen.]
Meer informatie:
http://www.esa.int/esaCP/SEMQGXY5D8E_index_0.html
http://www.esa.int/esaCP/SEMY3R5TI8E_index_0.html

6 mei 2005
NASA-onderzoekers ‘spelen’ momenteel met een model van een Marsrover om uit te zoeken waardoor de echte Marsrover Opportunity op 26 april jl. kan zijn vastgelopen in een 30 cm hoge zandrichel. Opportunity staat sindsdien te wachten op nieuwe commando’s vanaf de aarde; men wil er uiteraard graag zeker van zijn dat hij niet verder vast komt te zitten. Rijtests met het model op aarde duiden erop dat het karretje vrij gemakkelijk uit het zand los moet kunnen komen.
Meer informatie: http://www.nasa.gov/vision/universe/solarsystem/mer-050606.html

5 mei 2005
Het lijkt erop dat de in 1999 verloren gegane Mars Polar Lander is opgespoord. Op beelden die vorig jaar door de Mars Global Surveyor zijn gemaakt, zijn de mogelijke landingsplekken (opgewoeld door de remraket) van de sonde zelf en van zijn remparachute te zien. Aangenomen wordt dat de landing van de Polar Lander min of meer normaal is verlopen, maar dat het uitklappen van het landingsgestel tot trillingen heeft geleid die door de boordcomputer als ‘landingstrillingen’ werden geïnterpreteerd. Gevolg: op veertig meter hoogte werd de remraket al uitgeschakeld. De vermeende landingsplaats zal mogelijk in meer detail worden bekeken.
Meer informatie: http://spaceflightnow.com/news/n0505/05mpl/